Chức năng của thi ca
 Chức năng của thi ca là bằng
những phương tiện của chính nó khơi gợi ra cái phần không thể mô tả trong mỗi
sự vật; hoạt động của thi ca hiển hiện như là phương tiện hiệu nghiệm do
chúng ta sắp đặt để bùng nổ cái điều mà vũ trụ chối từ diễn tả bằng ngôn ngữ
minh bạch. Thêm vào trong ngôn ngữ thông dụng những từ không hề nói ra, khiến
cho từ ấy có cái biên giới hạn chế của nó, thiết lập sau lưng nó hình bóng
khó tả mà nó là phù hiệu, chúng làm tăng lên những kích thước vô hạn, nếu
không phải là cầm nắm vũ trụ thì ít ra đó là linh cảm của chúng ta về nó.
Thi ca giải tỏa sự ngột ngạt
của ngôn từ thông dụng, nó lia chúng trong không gian vũ trụ và gây cho chúng
sự phản ứng dội lại đến bức thành cản ngăn của thế giới. Như thế nghệ thuật của
ngôn ngữ phải chăng là nghệ thuật của im lặng, làm cho ngôn ngữ thành tôn
nghiêm. Một trong vô số kể những lầm lẫn của ý nghĩa chung là đối chiếu “thi
ca” với “thực tại”, chính trong thói quen sử dụng ngôn ngữ đã giấu nhẹm chúng
ta cái thực tại dưới lớp da mù mờ của nó: thi ca đem lại cho ngôn từ chiều
sâu đục ngầu, nó khiến chúng ta dự đoán, thấy lờ mờ ở phía bên kia của nó,
xuyên qua nó, những thực tại mà chúng ta thường ước lượng nương theo sơ đồ hữu
dụng, nó mở ra cho chúng ta phía bên kia những ngôn từ rất đơn giản, nhưng lấp
lánh không thể lường và choáng ngợp của biển cả. Qua đó, nó có được trên thế
giới một điều không thể giải thích được, nhưng chắc chắn lớn hơn cái điều mà
ngôn ngữ rút gọn trong phẩm chất trí tuệ, một thực tại mạnh mẽ hơn nhiều. Qua
đó, nó cũng sở hữu như tất cả các hoạt động sáng tạo, một phẩm chất
thuần lý khá cao, -- trong chừng mực ở đó lý trí chính thức phải bao hàm sự
phê phán và vượt quá tính thuần lý chung, trong chừng mực ở đó ý
thức chân chính gò ép những giới hạn hẹp hòi của cộng đồng là “ ý thức sáng tỏ”.
Tính phi thuần lý của thi ca, như tính phi thực tế thuộc về sự thô lậu của thần
thoại. Người ta có thể định nghĩa trái lại, thi ca như là lý trí cao cả, mà
lý trí cọng đổng không có khả năng . Cái giá trị dặc biệt của nó, với tính
cách là dụng cụ nhận thức chính xác sinh ra điều nó sáng tạo như trong bầu trời
riêng biệt, trong kích thước của sự vật không có lý lẽ suy luận.
Hoạt động thi ca từ chối và hỗn hợp cái phi lý tính của lý tính con người mà
nó tin đó là sở hữu cái bản chất của sự vật. Nó dẫn dắt kẻ sáng tạo vào trong
nhũng biên lề của vũ trụ, mà thói quen ngôn ngữ bỏ trống thành đồng trinh, và
tái tạo mối liên hệ của vũ trụ và tinh thần trong tỉ lệ đồng đều; nó dạy
chúng ta hay nhắc lại do quá trình tạo tác chính, tính thích đáng chắc chắn của
vũ trụ và những phương tiện để chúng ta tự hình dung.
Sự nhận thức thi ca không
phải chỉ là sự truy tầm một ánh sáng trong đêm tối, mà là những bóng tối
trong ánh sáng, nó thấy xa xa những hình thể nhợt nhạt yếu đuối, nó biết rằng
có lắm điều bí mật trong vũ trụ mà có lẽ đã bị che giấu bằng cái áo khoát của
ánh thái dương. Nó không hề tìm hiểu ý nghĩa của sự kì diệu, mà chỉ tìm những
sự khó hiểu hằng ngày. Tất cà cái nhìn với nó là nhân sư (sphinx), tất cả
ngôn từ đều là vu thuật khó hiểu, mỗi một cộng cỏ, mỗi một thân cây đều chứa
đựng thần thân hữu hay hung ác, Thái dương chỉ là ánh sáng của hư vô, và trên
chiếc lá hiển hiện sự trắng bạch, ngòi bút mà nó thường dùng không
hề quên noi theo theo đường gân của hố thẳm.
Chỉ có lý trí không hề dao
động cái ảo ảnh buồn cười làm cạn kiệt những đối tượng mà nó áp dụng,
thi ca lôi ra cho chúng ta những niềm vui mới mẻ vô tận của một thế
giới đồng trinh vĩnh hằng . Nó cho chúng ta hình thức cao cả của sự
hiểu biết, hay nếu người ta muốn, điều mà chúng ta biết rất ít về thân phận
chính của chúng ta không mấy chuẩn xác, Đúng lúc rút ra từ thi ca cái
dụng cụ xấu xí của sự tưởng tượng thô lậu, và tức khắc là bài thơ đầy quái trạng.
Thi ca không hề khởi thủy ít giống với sự điên cuồng, hay ảo tưởng, hay mơ mộng.
Nhà thơ, càng là nhà thơ chân chính, ít có mơ mộng như nhà toán học, bởi vì
nó không hề chủ trương thay thế những phù hiệu mà nó sưu tập trong
thực tại, mà nó chỉ khêu gợi sự hiện hữu của nó một cách bất toàn. Sự hóa
trang tinh thần lạ lùng mà cọng đồng khờ khạo gán cho nhà thơ, sự đau đớn,
đảng trí, cuồng nhiệt, tưởng tượng lo âu và lang thang, sự hóa
trang ấy phối trí theo cách sống thường nhật dưới hình thức kinh ngạc,
và mộng du, thuộc về những cửa hàng phụ tùng lố bịch vô ích như cái nơ, đùm
tóc, kho vận thiếu ấm áp và những ve chai.
Nhắm cung cấp cho ngôn ngữ
một khả năng khác cái khả năng thông dụng, thi ca có thể coi như
trái lại với môi trường cộng đồng. Nói như Valéry: ”Ngôn ngữ của thi ca là một
thứ ngôn ngữ ở trạng thái sơ sinh”, nghĩa là cái ngôn ngữ tự tìm thấy ở nó
tính trinh bạch; trong khi cái ngôn ngữ cọng đồng thích nghi với
hình tượng của vũ trụ với tính dửng dưng mà con người nói tên
họ người tình nhân theo thói quen, thi nhân gọi những vật thể và những sinh
vật với thái độ cung kính trang trọng. Nói cho đúng dường
như thi nhân không chỉ gọi suông mà chỉ ra những phát sinh: “Em là biển,
Em là hiền thê, Em là cây cối…”Ngôn ngữ tìm lại chức năng của nó, mà tôi gọi
là thần sáng thế tạo vật, là ngôn từ, hành động chỉ ra sự hiển hiện vẻ trang
nghiêm độc đáo của nó, nó gọi là thế giới sinh ra mới mẻ
lần nữa.
Trích dịch trong
Introduction à la póesie của Thierry Maulnier.
|
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét