Nghìn trùng xa cách, Người đã đi rồi!

 Nghìn trùng xa cách, Người đã đi rồi!

Nghìn trùng xa cách đời đứt ngang rồi. Còn lời trăn trối gửi đến cho Người… Nghìn trùng xa cách Người cuối chân trời. Đường dài hạnh phúc, cầu chúc cho Người.”

 GS Nguyễn Đăng Hưng

“Mời người lên xe về miền quá khứ…”

Nhạc sĩ Phạm Duy, cây đại thụ của nền tân nhạc Việt Nam vừa về cõi vĩnh hằng sau 92 năm rong chơi trần thế… Ông đã từng nói: “Tôi vốn là một người có linh cảm, có thể tiên tri trước một số điều. Từ hồi làm thân xa xứ, tôi biết tôi sẽ trở về Việt Nam và sẽ chết trên quê hương mình. Như một chiếc lá rụng về cội.”

“Tôi yêu tiếng nước tôi từ khi mới ra đời”

“Tôi yêu tiếng nước tôi từ khi mới ra đời, người ơi! Mẹ hiền ru những câu xa vời. À à ơi! Tiếng ru muôn đời…” – Câu hát này đã thấm trong tim tôi và bạn bè tôi từ 40 năm rồi, đã gợi lên trong lòng bao lứa học sinh non dại chúng tôi về tình yêu quê hương dào dạt. Chắc chắn cũng đã thấm trong lòng rất nhiều người – có ai mà không xúc động khi nghe lời hát mộc mạc chân thành: “Tôi yêu bác nông phu, đội sương nắng bên bờ ruộng sâu…” và chất chứa tình quê hương qua giai điệu luyến láy mượt mà đậm đà chất dân ca: “Một yêu câu hát Truyện Kiều. Lẳng lơ như tiếng sáo diều làng ta…”

Bài hát đã vẽ nên bức tranh thiên nhiên về Việt Nam xinh đẹp hiền hòa, là tấm lòng tôn kính chân thật của những người con Việt đối với tổ quốc thiêng liêng: “Đất nước tôi! Dãy Trường Sơn ẩn bóng hoàng hôn. Đất miền Tây chờ sức người vươn, đất ơi! Đất nước tôi – Núi rừng cao miền Bắc lửa thiêng. Lúa miền Nam chờ gió mùa lên, lúa ơi…  Đó còn là áng hùng ca, đúc kết sâu sắc lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt, rất cô đọng trong câu hát: Tôi yêu biết bao người: Lý, Lê, Trần… và còn ai nữa. Những anh hùng của thời xa xưa. Những anh hùng của một ngày mai…”.

Bài “Tình ca” của nhạc sĩ Phạm Duy (sáng tác năm 1952) đã “quyến rũ ngay cái nhìn đầu tiên” khi vừa được cất lên, đã nói thay tâm tình của nhiều người ở nhiều lứa tuổi, chính vì thế, giám đốc Vitek đã mua câu hát “Tôi yêu tiếng nước tôi, từ khi mới ra đời” với giá 100 triệu đồng để làm nhạc hiệu cho sản phẩm điện tử của công ty.

“Tôi yêu tiếng nước tôi” cũng đã trở thành cụm từ quen thuộc cho nhiều bạn trẻ khi được anh Dương Thành Truyền (Chủ tịch HĐQT Nhà xuất bản Trẻ) đặt tên cho một bài nói chuyện Chuyên đề với nhiều nội dung thú vị và bổ ích về Tiếng Việt cho các bạn trẻ.

Vâng, bài Tình ca chỉ là một ví dụ điển hình trong hàng mấy trăm bài hát của Phạm Duy đã đi vào ngỏ ngách tâm hồn và khơi dậy những cung bậc yêu thương – tình yêu đất nước, tình yêu lứa đôi, tình yêu cuộc đời…  – của biết bao người, từ rất lâu rồi, hàng vài chục năm qua.

“Thầy phù thủy âm nhạc”

Bài hát đầu tay “Cô Hái Mơ” (được viết năm 1942) đã đưa bước chân của chàng trai Phạm Duy tung tăng trên con đường âm nhạc Việt Nam . Và trong 70 năm rong chơi ung dung trong khu vườn nghệ thuật, ông đã để lại cho cuộc đời gần một ngàn tác phẩm âm nhạc. Ông được ví là một ngôi sao sáng, một cây đại thụ của âm nhạc Việt Nam , ông được nhiều người xưng tụng là “ông hoàng viết tình ca”, “thầy phù thủy âm nhạc”…

Nhạc sĩ Phạm Duy được tôn vinh bằng danh xưng “thầy phù thủy âm nhạc” bởi sự tài tình đến mức tuyệt vời trong phong cách sáng tác – chứ không phải là sự ráp nối và biến những bản nhạc rời rạc thành một chuỗi âm thanh hoàn chỉnh bằng kỹ thuật và khả năng thẩm âm của các DJ – Disc Jockey – trong một phong trào mới được thịnh hành gần đây.

Giai điệu của nhạc Phạm Duy vừa sang trọng và uyên thâm một cách bác học phương Tây, vừa đầy chất tự tình dân tộc vốn đã thấm sâu trong lòng người bởi sự uyển chuyển đẩy đưa những vần điệu dân ca Việt Nam . Có thể dễ dàng nhận ra điều đó trong những tác phẩm của ông, mà không có bài nào lẫn với bài nào. Hình như ông có “chiếc đũa thần phép thuật” nên phong cách hòa âm của ông biến ảo lạ lùng. Có khi chỉ với những nốt hoa mỹ, chỉ cần vài dấu thăng giáng “bất thường” trong câu hát ông đã dẫn dắt người nghe đi vào mê cung âm nhạc. Ông cũng là thầy phù thủy về việc kết nối giữa hình thức âm nhạc và nội dung âm nhạc, trong việc phổ thơ, trong việc tìm tòi và sử dụng ca từ một cách chắt lọc. Ca từ của ông có bài bay bổng đầy chất thơ, có bài tự sự sâu sắc, có bài lại rất mộc mạc đơn sơ như cuộc sống quê mùa bình dân thường nhật … Tác phẩm của ông, có khi mang những tư tưởng Triết học của một người uyên thâm mọi lẽ đời, có khi e ấp dịu dàng của tuổi học sinh, có lúc thăng hoa trong tình yêu đôi lứa, có lúc dung dẽ dung dăng như những chú mục đồng trong thảo nguyên ca dao Việt Nam…

Thuở bé, mấy ai không từng nghêu ngao câu hát: “Ai bảo chăn trâu là khổ, chăn trâu sướng lắm chứ…”. Nhạc sĩ Huỳnh Phương Nam (CLB sáng tác Cung Văn hóa Lao động) đã bộc bạch: Tôi là một trong những người “trồng cây si” nhạc Phạm Duy từ hồi còn thơ bé, qua các bài hát “Tuổi ngọc, Tuổi mộng mơ, Tuổi thần tiên…”. Dòng nhạc đồng dao của ông đã nhẹ nhàng đi vào lòng tôi như một sự tiếp nối những câu ca dao ru hời của mẹ và dưỡng nuôi tâm hồn tôi lớn lên. Trong âm nhạc, nhạc sĩ Phạm Duy đã làm rất nhiều điều đặc sắc vì thế đã tạo được nhiều dấu ấn trong lòng người thưởng thức. Trong đó, tôi thật sự cảm phục vì sự “đi đến tận cùng sự việc” mà ít có người chạm đến. Ví dụ: trong bài “Anh yêu em” có câu “Con giun con nằm uốn khúc giữa đêm trường, rồi giun chết, chết tương tư vì sao sáng…” Chắc hiếm có người nào nghĩ đến thân phận một con giun như ông đã nghĩ. Trong bài “Xuân ca”, ông ấy đã cảm nhận về mùa xuân trong cái khoảng thời gian trước khi ông có mặt trên cõi đời: “Xuân trong tôi đã khơi trong một đêm vui, một đêm gối chăn phòng the đón cha mẹ về…”

Tiến sĩ người Mỹ Eric Henry của trường Đại học North Carolina đã viết một tiểu luận khá dài về nhạc sĩ Phạm Duy. Tôi cũng đã hân hạnh được tiếp kiến với Tiến sĩ Eric Henry hai lần, lần đầu qua sự giới thiệu của nhạc sĩ Phạm Duy, và lần thứ nhì khi ông có chuyến du lịch mùa hè thăm Trung Quốc và ghé qua Sài Gòn. Tiến sĩ Eric Henry nói tiếng Việt khá rành và luôn bày tỏ sự ngưỡng mộ đối với dòng nhạc Phạm Duy. Nhà nghiên cứu nhạc Georges-Étienne Gauthier, đã từng chia sẻ: “Sở dĩ cái tiếng “Việt Nam” có thể gợi nơi tôi một chút ý tưởng hoà bình và đẹp đẽ, nhân ái và từ thiện, sở dĩ trải qua nhiều tháng nhiều năm, tôi đã có thể yêu mến nước Việt Nam ít ra cũng như yêu mến chính nước tôi, sở dĩ như thế trước hết và trên hết là chính nhờ Phạm Duy“. Có khá nhiều chuyên gia về âm nhạc đã từng nghiên cứu và phân tích sâu sắc các nhạc phẩm của Phạm Duy. Với công nghệ hiện đại, mọi người có thể tìm thấy những bài viết hoặc những ấn phẩm của họ và cũng sẽ dễ dàng nghe lại hàng trăm bài hát của nhạc sĩ Phạm Duy trên xa lộ thông tin Internet.

Riêng với tôi, kho tàng âm nhạc của nhạc sĩ Phạm Duy mênh mông quá, tựa như một khu rừng già, phong phú nhiều hệ động thực vật quí hiếm – mà tôi chưa đủ tri thức để có thể thấu hiểu… Tôi chỉ như một đứa học trò nhỏ đang háo hức bước vào lớp vỡ lòng, nhìn đâu cũng thấy hoa thơm cỏ quí, nhìn đâu cũng thấy nhiều bài học hay, mở bản nhạc nào của ông cũng thấy những điều mới lạ…

Lá rụng về cội

Ngày xưa, khi biết ông cùng gia đình đã định cư ở Mỹ, tôi đã từng nghĩ, thật khó mà được gặp thần tượng Phạm Duy hay ca sĩ Duy Quang… Thế nhưng, cuộc sống luôn vận động và “Lá rụng về cội”. Vào đầu năm 2005, nhạc sĩ họ Phạm đã quay về quê nhà cùng 2 con trai là ca sĩ Duy Quang và nhạc sĩ Duy Cường. Hôm ấy, có một nhóm người ái mộ nhạc Phạm Duy đã ôm lẵng hoa ra đón ông tại sân bay Tân Sơn Nhất. Tôi thật may mắn có duyên kỳ ngộ với ông trong dịp này và cũng là một trong vài nhà báo có bài phỏng vấn ông đầu tiên đăng trên báo VietNamNet: NHẠC SĨ PHẠM DUY: “Cuối đời nhìn lại…”(http://www.phamduy.com/ngaytrove/n1.htm)… “Được trở về và cùng các con ăn cái Tết sum vầy ở quê hương lần đầu tiên sau 30 năm xa cách, tôi rất vui”. Ông càng vui hơn khi CD nhạc Phạm Duy được phát hành tại Việt Nam sau vài chục năm gián đoạn. Album đầu tiên của ông sau khi về nước, do Công ty văn hoá Phương Nam (PNC) độc quyền sản xuất và phát hành, được mang tên Ngày trở về với 9 ca khúc: Tình ca, Bà mẹ Gio Linh, Quê nghèo, Ngậm ngùi, Mộ khúc, Áo anh sứt chỉ đường tà, Thuyền viễn xứ, Nương chiều, Ngày trở về . Những bài hát với những ca từ tinh tế, da diết được thể hiện qua nhiều giọng ca nổi tiếng đã lần lượt giới thiệu và biểu diễn tại TP Hồ Chí Minh, Huế, Đà Nẵng với sự hiện diện của nhạc sĩ tài hoa Phạm Duy. Đó là món quà thật ý nghĩa đối với người yêu nhạc. Tôi đã có vài lần cùng bạn bè đến thăm ông ở ngôi nhà trên đường Lê Đại Hành. 2 năm trước, cũng vào tháng Chạp, tôi đã từng hỏi ông: “Ở ngưỡng cửa 90, ông có còn mong muốn điều gì, ví dụ như sự “tái xuất giang hồ” của những tác phẩm hay trong kho tàng đồ sộ của ông?”. Ông ung dung nói: “Người nghệ sĩ thưởng chỉ sống với cảm xúc của trái tim. Tôi biết và tin những tác phẩm của tôi (nhạc và sách) sẽ lần lượt được phát hành sau này”. Tôi buột miệng nói lên điều đang đau đáu trong lòng mình: – “Sau này? Có nghĩa là không phải bây giờ, mà có thể là rất lâu… Nhưng, quĩ thời gian của ông không còn dài nữa rồi!”. – “Tôi biết điều đó nên đã chuẩn bị đầy đủ bằng văn bản. Đừng sốt ruột. Mặc dù có thể khi đó Phạm Duy đã qua đời. Cũng có thể là trăm năm sau…”. Chính bản thân nhạc sĩ Phạm Duy, tự lâu rồi ông đã tự phân tích và xếp đặt “của cải đặc biệt quí giá” cẩn thận trong từng ngăn kéo ký ức và trong từng file trên máy tính cá nhân. Hình như duy nhất có mình ông ở tuổi “cửu thập cổ lai hy” vẫn còn linh hoạt và thiện nghệ trong việc sử dụng vi tính để lưu trữ, cập nhật thông tin, nhận thư và tự tay gõ trả lời qua email phamduy@aol.com Ông đã nói: “Tôi vốn là một người có linh cảm, có thể tiên tri trước một số điều. Từ hồi làm thân xa xứ, tôi biết tôi sẽ trở về Việt Nam và sẽ chết trên quê hương mình. Như một chiếc lá rụng về cội.” Ông cũng đã từng nhận xét: Đất nước sẽ thay đổi theo hướng tốt đẹp. Kinh tế đã mở cửa. Văn hóa cũng sẽ mở cửa. Và tôi tin mọi người sẽ cởi mở hơn. Ngoài sáng tác âm nhạc, tôi còn học được nhiều điều từ ông, qua cách làm việc, qua những cuộc trò chuyện, qua những cảm nhận lạc quan về cuộc sống… Nghìn trùng xa cách, Người đã đi rồi! Chiều qua (chủ nhật 27.1.2013), nhận điện thoại của Chủ bút Giai Điệu Xanh báo tin nhạc sĩ Phạm Duy đã mất, tôi thật sự sửng sốt và không tin vào tai mình. Vì mới vài tuần nay, chúng tôi ghé nhà thăm ông, tinh thần ông vẫn minh mẫn tinh tường và giọng nói còn rất khỏe khoắn thư thái. Bữa ấy, ca sĩ Ánh Tuyết đã trao cho ông món quà của phòng trà ATB từ việc tổ chức 2 đêm nhạc Phạm Duy (ngay sau sự ra đi của ca sĩ Duy Quang). Ông nở nụ cười vui vì tấm lòng của ca sĩ Ánh Tuyết và vì lớp ca sĩ trẻ vẫn yêu mến dòng nhạc của ông… Chúng tôi đã thật sự lo lắng “lão nhạc sĩ phù thủy” sẽ không chịu được cú sốc về sự ra đi của con trai. Vậy mà khi chúng tôi vụng về lên tiếng, thì ông nhẹ nhàng nói như an ủi chúng tôi: “Cha mẹ nào cũng thương con và đau xót khi con mất. Mặc dù vậy nhưng tôi cũng không quá đau khổ buồn rầu. Vì đâu có mấy ai được sống cùng với bố từ thời trẻ cho đến khi 60 tuổi vẫn ở bên cạnh bố như Duy Quang. Tuy Duy Quang đã vội ra đi nhưng cũng đã có một cuộc đời trọn vẹn trong nghề nghiệp…” Ông vẫn rất lạc quan về cuộc sống hiện tại, vẫn tin vào sự đổi mới của đất nước, và vẫn tin tưởng những tác phẩm âm nhạc của ông rồi đây sẽ lần lượt được xuất bản. Hôm đó, tôi đã hẹn sẽ đưa bạn bè đến thăm ông. Ông cười bảo ông sẵn sàng tiếp. Trước khi ra về, chúng tôi đã lần lượt đứng kế bên bức tranh vẽ chân dung của ông với dòng chữ “Mời người lên xe, về miền quá khứ”, để chụp ảnh lưu niệm cùng ông. Tôi đã nghĩ, tính cách lạc quan sẽ giúp ông bình tĩnh vượt qua nỗi mất mát khó bù đắp và nhất định sẽ giúp ông ổn định sức khỏe để còn đón cái Tết Quí Tỵ ở quê nhà. Thế nhưng, khi chỉ còn vài ngày nữa mọi người sẽ náo nức chào đón đêm giao thừa thiêng liêng, nhà nhà sẽ thơm lừng mùi trầm hương mừng năm mới, thì ông vội vàng ra đi. Ngay tối hôm qua, ở quán café Phong Nguyệt, chúng tôi đã trân trọng thành kính nhắc đến ông và ngẫu hứng biểu diễn một mini show hát cho nhau nghe về nhạc Phạm Duy với nhiều sắc độ tình cảm: Còn chút gì để nhớ, Ngậm ngùi, Qua vườn ổi, Còn gì nữa đâu Quán bên đường, Nghìn trùng xa cách… Có một người bạn của tôi bảo rằng: Nghe lại bài Nghìn trùng xa cách, tự nhiên thấy nổi cả gai ốc, vì hình như ông Phạm Duy đã không nói về sự chia lìa của một cuộc tình, mà nói về cái chết. Khi hát lên chúng ta sẽ có cảm nhận về chính sự ra đi của ông: “Nghìn trùng xa cách, Người đã đi rồi. Còn gì đâu nữa mà khóc với cười. Mời Người lên xe về miền quá khứ. Mời Người đem theo toàn vẹn thương yêu … Nghìn trùng xa cách đời đứt ngang rồi. Còn lời trăn trối gửi đến cho Người… Nghìn trùng xa cách Người cuối chân trời. Đường dài hạnh phúc, cầu chúc cho Người.” Nhạc sĩ Phạm Duy là “đề tài” tốn nhiều giấy mực, bởi từ vài chục năm qua có quá nhiều bài viết, cảm nhận về dòng nhạc và con người của ông, có rất nhiều lời khen và cũng không thiếu lời chê trách. Sáng nay, các tờ báo đồng loạt đăng nhiều bài viết về ông – bức chân dung về “cây đại thụ trong làng âm nhạc Việt” đã được khắc họa rõ nét với nhiều mảng màu đậm nhạt khác nhau. - Tuổi đời đã ngừng lại trên thể xác ông nhưng với một nhạc sĩ vĩ đại như Phạm Duy, tuổi trời chưa bao giờ ngừng lại, những gì ông đã cống hiến cho dân tộc này, cho đất nước này đã được tình yêu âm nhạc của triệu triệu người dân ghi nhận xứng đáng. Xin ông hãy nhẹ bước vào một cuộc rong chơi mới, với hành trang mang theo là câu hát như một lời tuyên ngôn nồng nàn: “Tôi yêu tiếng nước tôi”. - “Chỉ cần nhìn vào gia tài hàng nghìn sáng tác của ông, mà phần lớn đều hay, đều đi vào lòng người nhờ vào sự hòa quyện giữa nét hiện đại và truyền thống, mới thấy được sức làm việc đáng nể cũng như sự đóng góp rất lớn của ông cho âm nhạc Việt.”… - Ai ai rồi cũng ra đi. Nhưng sự ra đi của Nhạc sĩ Phạm Duy để lại cho âm nhạc Việt Nam một khoảng trống mênh mông, khó thể lấp đầy. -  Vô cùng Thương tiếc một Thiên tài âm nhạc VN đã ra đi vĩnh viễn, để lại một khoảng trống sáng tác nhạc tình ca. Phải còn lâu lắm Việt Nam mới có được một Phạm Duy thứ hai …Tôi cũng lục lạo trong đầu những dòng cảm xúc không đầu không cuối về ông và mở CD nghe lại những bài hát của ông, thấm từng câu từng chữ… Một mình trong phòng, một mình rưng rưng… vì có bao nhiêu điều muốn nói, cần nói, nhưng chưa kịp nói về nhạc sĩ Phạm Duy. Mà làm sao để có thể nói cho đầy đủ về cây đại thụ của nền tân nhạc Việt Nam , một con người đã có 92 năm rong chơi trần thế…?! Xin được mượn những dòng tin nhắn của ca sĩ Mỹ Dung (người đã làm say lòng khán giả quán Phong Nguyệt bằng chính những ca khúc: Chủ nhật buồn, Thuyền Viễn Xứ, Ngậm ngùi, Mùa Thu chết…) để kết thúc bài viết này: “Tối nay mình đã hát và đã khóc. Mình không chỉ hát Phạm Duy mà còn thẩm thấu dòng nhạc Phạm Duy trong đời sống. Mình nghe Tâm Ca để mình sống cho tử tế hơn, nghe Đạo Ca để tâm hồn thanh thản hơn, nghe Đồng Dao để thấy mình trong đó, nghe Du Ca để mình phiêu lãng hơn, nghe Tục Ca để thấy mình trần trụi, nghe Dân Ca để thương quê hương hơn, nghe Tình Ca để yêu nhiều hơn… Ông, người đầu bếp tài ba, đã dọn cho chúng ta bữa tiệc đầy đủ Hỷ, Nộ, Ái, Ố, Dục, Lạc. Ông là một phù thủy âm nhạc đã mê hoặc giới trí thức và họ không ngơi yêu quí trân trọng ông.” Xin được thắp một nén hương thơm thảo tiễn biệt người nhạc sĩ tài hoa. Quỳnh Lệ

o