Ngọt bùi với chiều gieo nắng xế

Ngọt bùi với chiều gieo nắng xế (*)

Dường như cái xứ quê trong ký ức mỗi con người mới là xứ sở vĩnh cửu mở ra những lối vô tận, có khả năng vượt qua những biến dịch “biển đã xanh dâu”. Nông hay sâu, thưa thớt hay sa mạc, hay bóng dáng tình yêu tỏa che rợp mát trên mọi lối về “quê quán tôi xưa”, là tùy vào giọt máu tuần hoàn trong mỗi trái tim con người. Hỏi tên? Rằng biển xanh dâu / Hỏi quê? Rằng mộng ban đầu đã xa (Bùi Giáng). Bằng thi ca–hội họa–âm nhạc..., người nghệ sĩ đã thao thức từng bước chân hành hương tìm kiếm lại cái quê nhà đã bị thời gian tước đoạt. Cũng có thể, từ cái chân trời cũ càng ấy, quang ba của bến bờ cổ độ như một thứ lửa âm ỉ trong lòng cõi tro than bất ngờ cháy lên soi rọi từng quá khứ...

Tôi đã gặp tác giả Việt An cùng với quê quán “Nội tôi- Một quãng đời” của anh. Vâng, một quãng đời thôi, những trang sách hồi ức của anh thôi, ấy vậy mà vô tận những lối về! Còn những trang thơ “Nghiêng nghiêng nắng xế” vừa được NXB Hội Nhà văn phát hành cách nay vài ba tháng. Cái thế giới rất thực được Việt An chép lại từ hồi ức của mình đã cám dỗ tôi bởi một phong cách vừa hồn nhiên vừa tỉ mẩn. Ở tuổi mây chiều, Việt An dốc lòng ửng lên cái quầng ráng “Nghiêng nghiêng nắng xế”, để từ bờ bến này ngân lên bao cung bậc “Bên dòng sông vắng, tịch liêu / Bờ lau gió kể dặt dìu chuyện xưa” (Bến đò xưa). Thơ ở đây lung linh trong tâm hồn trong trẻo của Việt An, là sự chưng cất nỗi nhớ trên dòng sông lặng im tâm tưởng: Sông lặng im mà ta cứ chờ mong (Nhớ sông xưa)

Có thể trong văn xuôi, mà cụ thể nhất là tập hồi ký vừa xuất bản, ta vô cùng ngạc nhiên, chẳng phải là chuyện lấp lánh văn chương hay hàm lượng triết lý về ý nghĩa thời gian, mà là cái tâm thế của anh sáng ngời đến từng tuổi tên con sông, ngọn núi. Tìm lại quê hương tuổi thơ từng trải qua bao cuộc non dời bể lấp, chiến tranh-thiên tai-địch họa dằng dặc suốt con đường thế kỷ, chuyện nhớ-quên là lẽ thường. Ấy thế mà đối với Việt An, cái chất lửa của tình yêu xứ sở quê hương đã trở thành một thứ ánh sáng huyền nhiệm chiếu vào tâm thức để anh thuộc lòng đến từng thước tấc con sông, dòng suối chảy triền miên lặng thầm trong ký ức.

Tác giả Việt An tên thật là Nguyễn Việt An, sinh năm 1939 tại Sơn Tịnh, Quảng Ngãi. Thời chiến tranh ông từng là Phó Chủ tịch Hội Liên hiệp Học sinh – Sinh viên tỉnh Quảng Ngãi. Sau ngày hòa bình ông là Phó Tổng Giám đốc Liên hiệp dược Đà Nẵng (T.Ư 5). Hiện ông về hưu thường trú tại 53-Đoàn Thị Điểm, Q. Hải Châu, Đà Nẵng. Ông là tác giả nhiều tập bản thảo Hồi ký, tản văn và thơ, trong đó đã xuất bản: - Hoa nắng ngày xưa. Thơ- NXB Đà Nẵng 2010 - Nội tôi một quãng đời. Hồi ký- NXB Văn học 2013 - Nghiêng nghiêng nắng xế. Thơ NXB Hội Nhà văn 2014

Hãy nghe anh đo đếm từng quá khứ: “Những bờ xe nước từ 8 đến 10 bánh xe bằng tre, ngày đêm cần mẫn lấy nước sông tưới cho các cánh đồng... Để hình thành một bờ xe nước 9 hoặc 10 bánh, đường bán kính 4 m, tưới cho 70ha phải có 4.000 đến 5.000 cây tre và vô số dây rừng..., như dòng sông Trà xưa tính từ Nghĩa Lâm về đến ngã tư Ba La có đến 52 bờ xe nước...”. Và rồi lại đến lễ lạt: “Đầu mùa, bờ xe nước còn trắng tinh thì cúng thượng tụ..., xe nước bắt đầu chạy thì cúng lệ, khi nước lên đồng ruộng cúng mừng nước, khi lúa làm đòng cúng cầu bông. Cuối mùa... cúng mừng bông...”. Cho đến những cái chòi nấu đường, cái ông che đạp mía đến mùa thu hoạch, Việt An cũng thông thuộc như những con đường làng dẫn tuổi thơ anh đến trường. “Phần đầu của che trống, mái được đục thành những khớp răng gọi là bông tai... đây là hệ thống răng bắt xoay tròn 3 ông che. Che trống quay ngược chiều kim đồng hồ, hai che mái đều quay theo chiều kim đồng hồ...”.

Vậy đấy, trong cái thế giới quê xưa tưởng đến mồn một cành sương cọng cỏ, thời gian như chưa lấy đi bất cứ một thứ gì. Từ những nhân vật thân yêu máu thịt cho đến bãi chợ sân đình ruộng lúa nương dâu. Từ ấu thơ cho đến tuổi hoa niên, đến hoạt động trong các phong trào sinh viên học sinh, rồi bước vào cuộc trường chinh kháng chiến. Tất cả thành cái bể trầm tích của đời người, để có dịp mỗi lần ánh lên là tiếng thơ Việt An bổi hổi phơi mở tiếng lòng: Thuyền qua lại bến sông xưa / Xin chèo nhè nhẹ buồn đưa vào hồn (Bến đò xưa). Thơ Việt An trong “Nghiêng nghiêng nắng xế” là lời kể lể tự tình trước hoàng hôn tuổi tác. Không kể bằng lối văn xuôi tỉ mỉ xuyên qua từng chi tiết tạo dựng lại một quê nhà, giờ đây Việt An kể bằng thơ–một thứ tiếng ngân vọng lên từ ký ức.

Hình như nắng xế cũng là thứ nắng hanh hao luôn đồng hành cùng hồi ức, có thể tự nó đã là thơ: Nắng hoe vàng, ngớ ngẩn tưởng chiêm bao (Nhớ sông xưa), hoặc Cây tỏa bóng cũng là nơi bến đợi / Những mối tình năm tháng cứ dần trôi (Nghiêng nghiêng nắng xế). Vâng, cái bến đợi ấy có khi là quê chung để đón người về, tiễn người đi. Người về cố quận, muôn trùng ta đi, Huy Cận đã nói thế! Đã hư vô trong mọi tâm hồn, đấy là quê nhà vĩnh cửu của mọi hồi ức,  của những ai một chiều nào đó bất chợt nhận ra mình nghiêng nghiêng nắng xế!

Nguyễn Nhã Tiên

  (*) Đọc “Nội tôi một quãng đời”, NXB Văn học tháng 12- 2013 và bản thảo tập thơ “Nghiêng nghiêng nắng xế” của Việt An.