Nhà toán học và nhà thần bí Pythagoras

Nhà toán học và nhà thần bí Pythagoras

Sinh năm 580 trước CN, tại Samos, Ionia, Hi Lạp

Tầm quan trọng: chứng minh con người có thể hiểu biết thực tại thông qua các con số

Mất năm 500 trước CN tại Metapontum, Lucania, Magna Graecia (nay là Italia)

Theo Bertrand Russell, Pythagoras là một trong những nhà triết học quan trọng nhất. Đối với cách hiểu của người hiện đại, điều này có vẻ như hơi kỳ quặc, đặc biệt đã có người xem Pythagoras là người khai sáng một tôn giáo thần bí đặt nền tảng trên đức tin về sự bất tử và tuần hoàn đời sống; kiểu tôn giáo này bao gồm các nguyên tắc như: con người phải kiêng ăn đậu, không động vào gà trống và không đàm tiếu chuyện người khác. Tuy nhiên, vẫn có một khía cạnh khác ở Pythagoras: sự trầm lặng suy tư đã giúp ông sáng tạo những bước tiến sớm nhất của ngành toán học.

Phát minh nổi tiếng nhất của ông chính là định lý tính chiều dài cạnh huyền của một tam giác vuông bằng chiều dài các cạnh của nó. Tuy nhiên, đây cũng chỉ là một phần di sản tinh thần mà ông để lại cho toán học. Điều có ý nghĩa hơn nằm ở việc ông khám phá ra nền tảng toán học của âm nhạc. Người ta nói rằng ông là người đầu tiên nhận ra mối liên hệ giữa toán học và âm nhạc khi quan sát người thợ rèn làm việc. Ông hết sức chú ý cường độ âm thanh được tạo ra khi một tiếng búa nện xuống một cái đe khác nhau theo trọng lượng của búa. Tinh thần hiểu biết sâu sắc này được các môn đệ Pythagoras tiếp nối tích cực. Họ cho rằng chiều dài của những sợi dây đàn lia đòi hỏi việc tạo ra các nốt nhạc trong một phạm vi mà người ta có thể xác định chính xác theo tỷ lệ toán học. Vậy nên, vẻ đẹp của âm nhạc nằm được đặt trên cấu trúc toán học.

Đối với Pythagoras và các học trò của ông, đó cũng là đầu mối cấu trúc cơ bản của hiện thực. Họ tin rằng đằng sau thế giới hiện tượng của vạn vật là những con số. Tuy nhiên, chính họ cũng không chắc chắn rằng thực chất các con số ấy là gì. Vấn đề ở đây là Pythagoras chẳng để lại một bằng chứng nào về các lập luận này. Những gì chúng ta có được đều chỉ là những mảnh vụn lý thuyết của Pythagoras do các môn đệ của ông chấp bút. Song, Russell hình dung Pythagoras đã đề xuất một quan điểm phân tử về thực tại để từ đó ông nghĩ rằng toàn bộ các sinh thể đều được sáng tạo một cách cơ bản từ các nguyên tử riêng biệt. Điều này có thể dẫn đến thách thức đối với những phân tích toán học, nhưng lại thích hợp với quan điểm Pythagoras ở chỗ mọi sự vật hiện tượng đều bắt đầu từ những con số.

Ảnh hưởng của Pythagoras mở rộng thành hai hướng. Ý tưởng các con số là nền tảng cấu trúc thực tại đã thấy trước những nỗ lực hiện đại nhằm hiểu biết thế giới bằng toán học và khoa học. Vì thế, như trong tác phẩm The Republic (Nền cộng hòa) chẳng hạn, Plato lưu ý rằng có một kiểu thức tồn tại được qui về trường phái Pythagoras, liên quan đến triết học, toán học, âm nhạc và thiên văn học. Và ở một hướng đi khác hoàn toàn, ảnh hưởng của Pythagoras lại thể hiện ở những cố gắng khác nhau nhằm kết nối đức tin tôn giáo với lý tưởng về một thế giới hoàn thiện của toán học.

* “Chừng nào con người vẫn tiếp tục trở thành kẻ hủy diệt tàn bạo những sinh linh bé nhỏ hơn mình, chừng đó con người sẽ không bao giờ biết đến bình an. Khi con người tàn sát muông thú, họ cũng sẽ giết hại lẫn nhau” (Pythagoras)

* Thuyết tuần hoàn đời sống: khái niệm cho rằng sau khi chết, linh hồn con người thoát ra khỏi thân xác họ để nhập vào một cơ thể người khác hoặc thú vật. Dường như ở điểm này, Pythagoras tin rằng có sự luân trú của linh hồn con người. Xenophanes đã chế giễu ông về tuyên bố có thể nhận biết được giọng nói của một người bạn trong tiếng kêu ăng ẳng của một con chó.

(Lê Thị Thanh Tâm dịch từ bản tiếng Anh của 

TS. Jeremy Stangroom)