Nguyễn Thành Long
Một trong nhiều cuộc đời dang dở
Vài nét tiểu sử:
Nguyễn Thành Long (1925-1991). Tác phẩm chính Bát cơm cụ Hồ (1955). Giữa trong xanh (1972), Sáng mai nào xế chiều nào (1984).
Một trong nhiều cuộc đời dang dở
Theo như chính Nguyễn Thành Long từng kể, thì trước 1945 tức hồi còn học tú tài ở Hà Nội, ông đã có bài viết in trên Thanh Nghị là một tờ báo tập hợp được nhiều trí thức có uy tín thời ấy. Con đường đi của một người trí thức trong lòng xã hội thuộc địa từng là vấn đề day dứt lòng ông, và trở thành chủ đề của một vài cuốn sách của ông bấy giờ. Vấn đề trí thức cũng sẽ ám ảnh Nguyễn Thành Long trong suốt cuộc kháng chiến: một mặt cố không bỏ qua các "chuyến đi thực tế"; mặt khác, luôn luôn sục sạo săn tìm sách vở để xem người khác đã làm văn nghệ như thế nào, và bản thân mình nên làm theo cách nào. Trong hoàn cảnh của Khu Năm xa xôi, ông vẫn tìm đọc từ Người mẹ, Suối thép, Người Xô-viết chúng tôi cho tới cả Sự hồi sinh của nền văn học Pháp của Garaudy. Và về sau, khi làm báo Văn học, Nguyễn Thành Long còn viết nhiều bài về văn học nước ngoài, ký tên Phan Minh Thảo, cũng như nhặt ra kinh nghiệm viết văn của nhiều người in rải rác, rồi sau tập hợp thành cuốn sách nhỏ, mang tên Sổ tay viết văn, ký tên Lưu Quỳnh.
Có lẽ những chi tiết này càng cắt nghĩa rõ thêm về sự hấp dẫn của Nguyễn Thành Long đối với một số anh em viết trẻ những năm đầu chống Mỹ. Ngoài những mảnh văn thời sự trong nước quốc tế cùng những "chuyện làng chuyện xóm" lặt vặt vớ vẩn xảy ra hàng ngày trong giới cầm bút, tôi thấy đặc biệt ở nhóm bạn của Nguyễn Thành Long có một loại chuyện khác. Những cuốn sách tiếng Pháp (thường là loại sách bỏ túi) mà Hội Nhà văn được biếu, các số Lettres Francaises, Europe, Lettres Sovietiques, Revue Roumanie... về đều được các ông truyền tay, kèm theo những nhận xét của người trong cuộc.
- Bản dịch Con người năm tháng cuộc đời của Ehrenburg vừa được nhà Galimard cho in. Khối chuyện được xới ra, bây giờ mọi người thấy có lý. Về già mà Ehrenburg còn bợm thật. Người ta bảo đọc xong cuốn hồi ký này, tự nhiên không ai muốn giở lại tiểu thuyết của ông ta nữa.
- Cái tay Kataev cũng lạ. Hồi ký gì mà như đánh đố, vừa thật vừa giả. Nhưng mà một cuộc đời như thế thì phong phú thật. Hình như Elsa Triolet có nói ở đâu đó rằng vì Kataev mà Maiakovski tự tử đấy.
- Chỉ là giọt nước cuối cùng thôi.
- Nói xuôi nói ngược gì cũng cần sự thật. Chính tôi thích hơn cả lại là cách viết trần trụi của Malaparté. La Peau mới thật là khinh bạc cay đắng mà lại quý phái chứ.
Thời gian qua đi, cũng không nhớ thật rõ tất cả những chuyện lặt vặt nói trên, tôi nghe từ miệng ai nói ra và nội dung có đúng là thế không. Nhưng cái này, thì xin bảo đảm chắc chắn: không khí bạn bè ở chỗ Nguyễn Thành Long, là một không khí trí thức. Các ông vừa sống, vừa viết, vừa quan tâm tới một đời sống văn hóa khác, mà các ông yêu mến và sống hết lòng. Từ câu chuyện nghe lỏm được qua miệng những Chính Yên, Trần Đĩnh, Huy Phương, Nguyễn Thành Long..., tôi bỗng cảm thấy cái đời sống văn học mà mình đang có phần can dự như được kéo dài ra, nối mãi vào cả cái khu vực bao la huyền diệu là toàn bộ đời sống văn học thế giới hiện đại.
Cũng phải nói thêm rằng, bên cạnh Nguyễn Thành Long viết truyện ngắn, Nguyễn Thành Long làm báo và làm xuất bản, trong tôi còn một Nguyễn Thành Long dịch giả, đúng hơn là một Nguyễn Thành Long tiếp cận những tìm tòi mới trong văn xuôi hiện đại. ý tôi muốn nói tới cuốn Roméo Juliet và bóng tối của nhà văn Tiệp Khắc Jan Otchenasek do ông dịch ra tiếng Việt. Đấy là một thể nghiệm nhằm sử dụng những tìm tòi của các bậc thầy văn xuôi hiện đại như M.Proust, James Joyce vào việc biểu hiện những nội dung hiện thực và cách mạng. Không nghi ngờ gì nữa, đó cũng là điều băn khoăn thường xuyên của Nguyễn Thành Long. Nhiều anh em trong nghề biết rằng một vài thủ pháp kỹ thuật mới của văn xuôi đã được ông áp dụng dè dặt trong các truyện ngắn loại như Con trai con gái cụ Hồ (in lại ở Giữa trong xanh).
Người ta rồi ai cũng có thôi
Anh nói điều ấy thật thản nhiên
Mắt đăm đăm nhìn chiều xuống
Mấy câu thơ ấy là do Bằng Việt dịch của Eluard. Không hiểu sao chúng cứ trở đi trở lại trong đầu óc tôi, mỗi khi nghĩ đến những người căn bản là lành, căn bản là tốt, mà thỉnh thoảng lại cứ gặp phải những tai nạn nghề nghiệp nho nhỏ, như Nguyễn Thành Long. Hình như nghề này quá khó và những người vụng về thì quá nhiều, cho nên đành tự an ủi là "rồi ai cũng có thôi", vật vã thắc mắc phân tích rạch ròi làm chi cho mệt!
Khoảng 1956-57, sau khi cho in những bút ký có được tiếng vang nào đó hồi ấy, như Hướng Điền, như Gió bấc gió nồm, tự nhiên Nguyễn Thành Long lại mắc vào vụ Một trò chơi nguy hiểm. Những năm đầu chống Mỹ bên cạnh Tờ hoa, Tình rừng của Nguyễn Tuân, Cái gốc của ông cũng trở thành một đối tượng để phê phán. Khi những vụ việc này xảy ra, tôi còn quá nhỏ (vụ trước) hoặc quá non nớt trong nghề (vụ sau), nên không thật rõ mọi chuyện ra sao. Tuy nhiên những năm có dịp gần Nguyễn Thành Long về sau tôi cứ có cảm tưởng những chuyện tưởng như đã qua ấy vẫn còn vương vất trong ông. Ông trở nên thận trọng giữ gìn hơn trong suy nghĩ, khéo léo hơn trong quan hệ với mọi người. Thậm chí tôi cảm thấy ở Nguyễn Thành Long còn nảy sinh sự nghi ngờ chính mình. Đã có một con người khác xuất hiện để theo dõi và kiểm tra con người hàng ngày của ông, khiến ông trở nên có chút gì như là nghiệt ngã nữa. Có điều, dù phức tạp đến đâu, thì tất cả những chuyện ấy chỉ là chuyện nổi lên trên bề mặt. ở phần sâu sắc của tâm hồn, có thể nhận ra một Nguyễn Thành Long giản dị hơn. Ông hơi ngơ ngác, không hiểu sao mọi việc lại diễn ra như thế! Nhất là ông cảm thấy đơn độc vô hạn. Từ nhà riêng bên phố Dã Tượng, sang cơ quan của Hội bên đường Nguyễn Du, Nguyễn Thành Long thường đi bộ qua một quãng vắng đường Trần Bình Trọng, phía cạnh Cung văn hóa Việt Xô. Mùa hè một áo sơ mi cộc tay, mùa đông một cái áo bông tàu cũ kĩ - sau là một cái áo vỏ ngoài bằng ni-lông màu tím than - Nguyễn Thành Long gần như một mình trên đường, đầu cúi xuống, bước thật chậm như chìm đắm vào những suy tưởng riêng tư. Hóa ra, trước mắt tôi, vẫn là một nhà văn do tâm huyết mà thành đau khổ. Lại nhớ một câu của Ehrenburg khi nói về mình (đại ý) "Bề ngoài, tôi trông u ám, nhưng bên trong, thật ra là một người nông nổi, nhẹ dạ". Trong số những người rất khớp với mẫu hình kiểu ấy, ắt hẳn có Nguyễn Thành Long!
Ít lâu sau, tôi mang tới Nguyễn Thành Long một bài viết, ở đó bên cạnh những lời ca ngợi tài năng nghị lực của ông trong việc thực hiện những yêu cầu cách mạng đặt ra đối với văn học, không quên nhận xét nhiều khi ngòi bút Nguyễn Thành Long gò gẫm thiếu tự nhiên. Thậm chí ở một đoạn tôi còn viết "mặc dù mở rộng lòng đón lấy mọi diễn biến của đời sống, song rút cục tác giả vẫn không tránh khỏi trở đi trở lại với những ý tưởng đã thành khuôn khổ, và sự chăm chú đều đều tới công việc lại dẫn tới một tình trạng đơn điệu". Tháng 8-1986 khi bài báo được in ra trên một số báo Văn nghệ, đọc lại cả bài, tôi không khỏi băn khoăn tự hỏi không biết với một cuốn sách mang tính cách tuyển tập, mình viết vậy, có làm anh Long buồn không. Nhưng tôi vẫn nhớ là lúc cầm bản viết tay của tôi, tác giả Giữa trong xanh có một thái độ khá bình thản. Ông chỉ bảo sau cái ý "trở đi trở lại với những ý tưởng đã thành khuôn khổ", nên thêm vào một ý nhỏ, "dù là khuôn khổ của ông". Chỉ có thế! Chúng tôi chia tay nhau, mỗi người không khỏi có chút tiếc xót rằng đáng lẽ có thể làm cho người kia vui hơn, mà không làm được.
Vốn đã âm thầm lặng lẽ, cuộc đời riêng của Nguyễn Thành Long từ sau 1986, nghĩa là từ sau khi ông về hưu, lại càng quạnh hiu, trống trải! Nhà văn ý Moravia từng đặt cho một tập truyện ngắn của mình cái tựa Một cuộc đời khác, ý muốn nói là thường mỗi chúng ta đều luôn luôn bị ám ảnh bởi cái ý nghĩ, lẽ ra, chúng ta phải sống khác mà sao không thể sống nổi! Tôi nhớ là khi nghe tôi nói điều ấy, Nguyễn Thành Long có một thoáng như hơi sững ra! Đang cầm chén nước, cánh tay gày guộc với lớp da rất nhiều nét mồi của ông chợt run run thêm, cặp mắt sáng lên phút chốc, nhưng rồi lại cụp xuống, tăm tối. Một niềm thất vọng nào đó đang dâng lên trong ông? Hay một sự nuối tiếc? Hay một nỗi xót xa, xót cho mình là không làm được hết những điều muốn làm, nói chung là bây giờ đã muộn rồi, không thể có một cuộc đời khác? Bởi vậy, ít lâu sau trên báo Lao động tôi mạnh dạn nói rõ thêm: "Trong cuộc đời này thiếu chi người mong thành nhà văn mà không thành. May mắn hơn họ - hay là rủi ro hơn họ, nói thế cho công bằng - có một số người ăn chịu với nghề, sống là nhà văn, mà chết cũng với tư cách nhà văn. Nhưng có bao giờ một ngòi bút chân chính thực sự yên lòng với mình? Ngoài những trang đã viết ra, cái di chúc lớn khác mà một nhà văn chân chính để lại thường là nỗi khắc khoải vì biết rằng còn bao công việc đáng lẽ phải làm, nhất là đáng lẽ mình phải viết khác kia mà tự khác đi làm sao nổi. Nguyễn Thành Long là một nhà văn chân chính với nghĩa ấy". Ấy là những dòng tôi viết, để vĩnh biệt ông.
Vương Trí Nhàn
Theo http://vuongdangbi.blogspot.com/
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét