Ký ức về mùa hè của một thời hoa niên: Tuổi học trò qua một số bài thơ hay, tiêu biểu…

Ký ức về mùa hè của một thời hoa niên: Tuổi học trò qua một số bài thơ hay, tiêu biểu…

Nguyễn Hiếu Học

      Với hầu hết chúng ta, ký ức khó quên về tuổi học trò hồn nhiên, thơ mộng thường được nhắc nhở, gợi nhớ từ những mùa hè đã xa nhưng vẫn như còn râm ran trong tiếng ve gọi mùa và khoảng trời bàng bạc màu hoa phượng đỏ nơi góc sân trường cũ. Đó có thể là những mùa hè tươi vui rộn rã của những cô cậu học trò trọ học xa nhà, đang háo hức sắp được trở về sống với gia đình, với làng quê trong mấy tháng hè, sau một năm học dài xa cách. Ở lứa tuổi hồn nhiên vô tư ấy, mùa hè chỉ là quãng thời gian ngắn tạm xa trường, xa thầy, xa bạn, để rồi sang năm học mới, họ sẽ lại gặp nhau… Với họ, những ngày sắp tới là thời gian được vui sống, nghỉ ngơi, gần gũi với người thân. Họ sung sướng đắm chìm trong khung cảnh thiên nhiên thân thuộc, thoáng đạt, khác hẳn khoảng không gian hạn hẹp nơi lớp học, nơi gian phòng trọ. Bởi vậy, những lần chia tay như thế không có nỗi buồn ly biệt mà chỉ có những cái bắt tay tạm biệt cùng nhiều niềm vui và lời hứa hẹn cho một ngày mai tươi đẹp...

     Tất cả tâm trạng, xúc cảm ấy đã được biểu đạt, thể hiện một cách sinh động và khá thành công trong một bài thơ hiếm hoi viết về mùa hè. Đặc biệt đây là một “mùa hè vui tươi”, khác xa với nhiều bài thơ thường viết về những mùa hè trĩu nặng nỗi buồn, chia lìa, xa cách… Đó là những mùa hè sau cùng ở vào những lớp học cuối cấp (trung học) khi họ đã đi qua tuổi thiếu niên hồn nhiên để bắt đầu tuổi thanh xuân mơ mộng. Chính cái thời thanh xuân non trẻ ấy đã để lại trong ký ức của nhiều người dấu ấn về những mùa hè khó quên và không dễ phôi pha theo năm tháng.

      Nhà thơ Huy Cận đã diễn đạt khá hay về sự chuyển biến dường như bất chợt ấy:     

          (…) “Họ sống bình yên bước lặng thinh

          Không nghe hoa bướm gọi tên mình

          Hững hờ đi giữa hương yêu mến

          Chân bước chưa khi rộn ái tình”

          “Vậy đó, bỗng nhiên mà họ lớn

          Tuổi hai mươi đến có ai ngờ

          Một hôm trận gió tình yêu lại:

          Đứng ngẩn trông vời áo tiểu thơ”

                          (Học sinh – Huy Cận)

    * Về một bài thơ hay, khá tiêu biểu của thi sĩ Xuân Tâm: (1916-2012)

    Trước khi nói đến những bài thơ viết về  mùa hè về lứa tuổi thanh xuân đầy ấn tượng và với nhiều cảm xúc phong phú của các nhà thơ đương đại, chúng tôi muốn được giới thiệu bài thơ “Nghỉ hè”của một nhà thơ tiền chiến, được xem như là bài thơ hiếm hoi viết về đề tài “mùa hè” của lứa tuổi thiếu niên, hồn nhiên, trong sáng… như  vừa đề cập ở trên.

    Bài thơ “Nghỉ hè” cùng tác giả Xuân Tâm, đã vinh dự được tuyển chọn và giới thiệu trong một tác phẩm phê bình thơ nổi tiếng trước thời tiền chiến: cuốn “Thi nhân Việt Nam (1932 – 1941)” của hai tác giả Hoài Thanh – Hoài Chân, xuất bản vào đầu 1942.

     Có khá nhiều điều đáng nói về tác giả và bài thơ được chọn này. Thi sĩ Xuân Tâm tên thật là Phan Hợp, sinh ngày 01 tháng 01 năm 1916 tại làng Bảo An huyện Điện Bàn tỉnh Quảng Nam. Lúc nhỏ ông học ở trường Chaigneau, rồi trường Quốc học Huế và đã đỗ bằng Thành Chung. Vì nhà nghèo, ông sớm phải nghỉ học để đi làm công chức kho bạc tại Tourane (Đà Nẵng). Tháng Tám năm 1945, ông tham gia Cách mạng, sau một năm đi bộ đội, ông được mời về công tác ở ngành Ngân khố tỉnh Quảng Nam, Liên khu V. Cuối năm 1954, ông tập kết ra Bắc, công tác ở Ban kinh tế Chính phủ rồi Ủy ban Kế hoạch Nhà nước cho đến khi về hưu. Như vậy, từ năm 1945  ông rất bận rộn với công tác chuyên trách trong ngành Tài chính Kế hoạch. Vì thế, tuy là nhà thơ thuộc thế hệ đầu tiên của các nhà thơ mới Việt Nam có tên trong sách “Thi nhân Việt Nam”, và ngay tập thơ đầu “LỜI TIM NON” xb 1941, đã có bài thơ “Nghỉ hè”đoạt giải nhất cuộc thi thơ của báo Bạn Đường, nhưng ông lại không có tên trong Hội Nhà Văn Việt Nam. Lý do vì ông quá bận công tác chuyên môn và không làm đơn gia nhập Hội nhà văn Việt Nam dù  ông vẫn còn làm thơ. Nhất là sau khi về hưu, vào thời kỳ đổi mới, ông vẫn tiếp tục sáng tác và dịch thơ tiếng Pháp… Trong những người thuộc thế hệ đầu các nhà thơ mới của nền thơ ca Việt Nam, ông còn lớn tuổi hơn nhiều nhà thơ khác, như Xuân Diệu, Huy Cận, Chế Lan Viên, Tế Hanh… Ông mới mất ngày 04/02/2012, ở tuổi 97, là nhà thơ có tuổi thọ cao nhất và được kể là nhà thơ tiền chiến còn lại sau cùngtrong số các nhà thơ có tên trong “Thi nhân Việt Nam”.

          Trở lại bài thơ “Nghỉ hè”, sau khi đoạt giải nhất thi thơ của tờ báo “Bạn Đường” và được tuyển in vào tập sách “Thi nhân Việt Nam – 1932 – 1941”, xb năm 1942, bài thơ này còn được chọn đưa vào sách giáo khoa bậc tiểu học. Người viết bài này cũng như nhiều học sinh cùng thế hệ, đã được học thuộc lòng bài thơ trên vào những năm cuối thập niên 40 của thế kỷ trước.

          Nhận xét về bài thơ “Nghỉ hè” cũng như phần lớn những bài thơ trong tập “LỜI TIM NON” cua Xuân Tâm, bộ sách “Việt Nam Thi nhân tiền chiến” đã viết: Lời thơ thật hồn nhiên, trong như thủy tinh. Đọc thơ ông (Xuân Tâm-NHH) tôi cứ ngỡ chính mình phát thanh lên tiếng nói của lòng mình và có lẽ của đa số các bạn… khi hồi tưởng lại tuổi học sinh…” Và “Đây không phải là những lời dại khờ trong tình ái, mà là những ý thơ hướng về thế giới tuổi thơ” (Nguyễn Tấn Long – Nguyễn Hữu Trọng, Nxb Sống Mới Sài Gòn, Q. Thượng, trang 342)

Sau khi giới thiệu sơ lược về tác phẩm, tác giả Xuân Tâm, chúng tôi xin được chép nguyên văn bài thơ trên được in lại trong sách “Thi nhân Việt Nam” NXB Văn Học tái bản 1988, (trang 166) và sách tuyển tập“Thơ thầy giáo và nhà trường”, NXB Giáo Dục 1999 (trang 36).

                

NGHỈ HÈ

 Sung sướng quá, giờ cuối cùng đã hết, 

Ðoàn trai non hớn hở rủ nhau về.

Chín mươi ngày nhảy nhót ở miền quê,

Ôi tất cả mùa Xuân trong mùa Hạ!

Một nét mặt trăm tiếng cười rộn rã

Lời trên môi chen chúc nối nghìn câu

Chờ đêm nay sáng sớm bước lên tàu

Ăn chẳng được lòng nôn nao khó ngủ.

  Trong khoảnh khắc sách bài là giấy cũ. 

Nhớ làm chi, thầy mẹ đợi, em trông.

Trên đường làng huyết phượng nở thành bông,

Và vườn rộng nhiều trái cây ngon ngọt.

Kiểm soát kỹ có khi còn thiếu sót,

Rương chật rồi khó nhốt cả niềm vui.

Tay bắt tay hồn không chút bùi ngùi,

Các bạn hỡi, trời mai đầy ánh sáng.

(Nghỉ hè trong tập “Lời tim non” của Xuân Tâm)

           *Một số bài thơ hay, gợi nhớ về ký ức mùa hè của tuổi học trò thời thanh xuân thơ mộng:

          Phần lớn thơ viết về tuổi học trò đều nói đến tình bạn, đến hình ảnh thầy cô và thường nhắc về mùa hè, về màu hoa đặc trưng: phượng vĩ, nở trong sân trường trên đường làng, nơi góc phố và cái màu đỏ chói chang ấy có thể còn mãi lung linh đâu đó trong ký ức tuổi thơ của mỗi người chúng ta. Cũng có những mùa hè vui như đã được miêu tả, cảm nhận trong bài “ Nghỉ hè” của Xuân Tâm vừa dẫn. Nhưng hầu hết bài thơ hay viết về những mùa hè bắt đầu bước vào tuổi thanh xuân dù mang đến cảm xúc vui hay buồn đều để lại những dấu ấn khó quên. Đôi khi còn có cả sự nuối tiếc về những mối tình thơ dại không toan tính, để rồi phải chia lìa, tan vỡ… Chính những tình cảm yêu thương đầu đời ấy thường được lưu giữ lâu dài trong tâm khảm của người trẻ tuổi chưa có nhiều trải nghiệm…

          Đó cũng là nguồn cảm hứng để họ có thể làm nên những lời thơ, dòng nhạc viết về tuổi học trò, tuổi thanh xuân tràn đầy mơ mộng ấy với bao nhiêu xúc cảm thương yêu, mà chúng ta sắp được cảm nhận, chia sẻ dưới đây:

          Có nhà thơ gọi khung cảnh mái trường của thời cấp sách là “bóng mát của ngày thơ dại”, khi tác giả là cậu học trò non nớt ngày xưa nay phải bước vào cuộc đời khe khắt đầy nắng gắt chói chang:

           “…Ơi bóng mát của ngày thơ dại

          Có còn không khi nắng dội trên đầu

          …Ơi trường lớp tuổi học trò xa lắc

          Mùa hè thơm như sóng nhạc ngân nga

          “…Bao kỷ niệm lòng ta xanh mãi

          Trên cánh chuồn chở nắng sớm thu kia”

(Ơi bóng mát ngày thơ dại – Hải Kỳ, Quảng Bỉnh)

          Hoài niệm về tuổi thơ, về mùa hoa phượng cũ, một nhà thơ lại thấy thấp thoáng đâu đó hình ảnh người con gái ngày xưa, cùng với những nuối tiếc về sự vụng về của chính tác giả, cậu học trò “khờ khạo” thuở nào:

“Em gởi nơi đâu cái tuổi học trò

Khi hoa phượng nở trên đầu rực lửa

“… Ở đằng sau hai chữ: ngày xưa

Anh chợt thấy bóng em vừa thấp thoáng”

“Hoài niệm nào cũng đầy ắp nhớ thương

Anh khờ khạo để bây giờ nuối tiếc…”

(Nghĩ trong mùa hạ - Đỗ Quang Vinh, Bình Thuận)

           Ở tuổi 30, một nhà thơ khác bỗng dưng “quay quắt” nhớ về tuổi học trò 15, 16 và tự hỏi mình rằng không biết cô bạn gái ngày xưa còn lưu lại chút gì về những kỷ niệm thoáng hiện rồi thoáng qua của một thời thơ dại:

“…Ba mươi tuổi bỗng lòng quay quắt nhớ

      Về sân trường thuở mười sáu mười lăm

“…Hoa phượng nở bất ngờ hoa phượng rụng

      Tiếng ve gần bất chợt hóa xa xôi…

“…Người bạn gái năm nào giờ có nhớ

      Như lòng mình khi về lại trường xưa”

                          (Sân trường thuở mười sáu- Nguyễn Thái Dương, TP. Hồ Chí Minh)

           Nhà thơ Hoàng Nhuận Cầm trong bài thơ “Chiếc lá đầu tiên” cũng đã tha thiết nhớ về ngôi trường cũ, nơi đã từng chứng kiến sự nảy nở và cả sự tàn phai về mối tình mong manh đầu đời của tác giả với người yêu, bởi vì đó chỉ là cái thời mơ mộng, vô tâm và vụng về của chính nhà thơ:

“Em thấy không tất cả đã xa rồi

Trong tiếng thở của thời gian rất khẽ

“…Muốn nói bao nhiêu, muốn khóc bao nhiêu!

      Bài hát đầu xin hát về trường cũ

      Một lớp học bâng khuâng màu xanh cũ

      Sân trường đêm rụng xuống trái bàng đêm…”

“…Anh nhớ quá! Mà chỉ lo ngoảnh lại

      Không thấy trên sân trường – chiếc lá buổi đầu tiên”

           Để tạm khép lại mấy dòng cảm nhận về một chủ đề vốn phong phú, muôn thuở, chúng tôi xin được giới thiệu thêm bài thơ “Mùa hạ xanh” của tác giả Phú Xuân, một nhà thơ quen thuộc đang sinh hoạt trong Hội Văn học Nghệ thuật Bình Dương. Đây cũng là bài thơ nhớ về trường, lớp, về những người bạn học thân thiết ngày xưa, nhưng với một thái độ, phong cách tự tin, lạc quan và biết chấp nhận sự đổi thay, mất mát, khắc nghiệt của thời gian.  Phải luôn giữ được ngọn lửa nhiệt tình trong trái tim tuổi trẻ để tiếp tục vững bước với niềm tin yêu vui sống ở ngày mai... Có lẽ vì thế mà bài thơ ở trên có tên là “Mùa hạ xanh”…

 1.“Mùa hạ xanh, xanh một thời áo trắng

Đi bên em cùng nhặt cánh phượng hồng

Tiếng ve rơi giữa sân trường vắng lặng

Ta cùng em như đi giữa mênh mông

2. Mùa hạ ấy đi qua không trở lại

Ta đi vào trăm nẻo mùa hạ xanh

Không có em, không có màu hoa phượng

Chỉ có màu lửa đỏ trái tim”

3. “…Ơi mùa hạ những bình minh thắp sáng

Trái tim ta như cháy bỏng thuở hai mươi

Thầy, bạn đâu khi phượng hồng vẫy gọi

Đưa ta về nơi mái ấm hương xưa”

(Trong tập “Tiếng chiều ngân xa” – Phú Xuân)

   Sơ hạ, 2014

          Và những cảm xúc bất tận về mùa hè một thời hoa niên - tuổi học trò đó hẳn mãi còn thấp thoáng... lung linh trong ký ức của mỗi chúng ta.