Người cá si tình và khúc hát gửi trăng

Người cá si tình và khúc hát gửi trăng 

Ngọc Anh

Theo huyền thoại Slav, rusalka là một loài yêu nữ sống ở đáy nước giống như người cá. Ngôi nhà của các rusalka trong tiếng Czech là “tunka”. Đó là những chiếc hồ ở trong rừng, chúng rất nhỏ (có hồ đường kính chỉ vài mét) nhưng rất sâu và có cây cối bao quanh tạo nên một khung cảnh thơ mộng.

Tại ngôi làng Visoka gần thành phố Pribram cách thủ đô Prague của nước Cộng hòa Czech 60km về phía tây nam, có một “tunka” rất nổi tiếng. Chính nó đã tạo cảm hứng cho nhà soạn nhạc Antonin Dvorak (1841-1904) viết nên Rusalka – một vở opera dân tộc Czech nổi tiếng thế giới.

Bức tranh "Rusalka" của họa sĩ Nga Konstantin Vasiliev

Nguồn: wikipedia.org

Libretto bằng tiếng Czech được Jaroslav Kvapil viết dựa theo truyện cổ từ trước khi có bất kì liên lạc nào với Dvorak. Cốt truyện cũng có một số chi tiết giống với truyện Nàng tiên cá của Hans Christian Andersen. Sau khi hoàn thành libretto vào năm 1899, Kvapil được những người bạn nhạc sĩ của mình cho biết Dvorak đang tìm kiếm một đề tài nên đã gửi bản thảo cho Dvorak. Vốn đã yêu thích những truyện cổ về Rusalka, nhà soạn nhạc đã soạn vở opera rất nhanh chóng, từ ngày 21 tháng 4 đến ngày 17 tháng 11 năm 1900.

Vở opera 3 màn Rusalka kể một câu chuyện buồn về một nàng Rusalka ao ước có được tình yêu của con người. Màn đầu và màn cuối lấy bối cảnh là những hồ nước xứ Bohemia.

Mặc dù về cơ bản nó được đẽo gọt theo một sự hòa trộn độc đáo giữa tính dân tộc, tính trữ tình và tư tưởng cổ điển kiểu Brahms nhưng những ảnh hưởng từ Wagner cũng hiện diện rõ ràng qua cách sử dụng leitmotif (tái hiện motif) và nguồn gốc truyện thần thoại.

Aria nổi tiếng nhất trong Rusalka là Pisen Rusalky O Mesiku hay còn gọi là Khúc hát gửi trăng. Đây là một aria mang đậm chất trữ tình, sâu sắc và nồng nàn ở màn I với bối cảnh là nơi quang đãng bên một bờ hồ thời trung cổ.

Rusalka đã trót đem lòng yêu một chàng hoàng tử. Nhưng đáng tiếc, nàng không thể rời khỏi mặt nước hay gặp gỡ chàng dưới hình dạng con người.

Nàng chỉ biết nhờ vầng trăng gửi hộ những nhớ thương của nàng tới người nàng yêu:

Hỡi vầng trăng trên bầu trời thăm thẳm,

Ánh sáng ngươi chiếu khắp những vùng xa,

Ngươi vòng quanh thế giới này bao la

Soi tỏ những nơi loài người ở.

Xin dừng một lát thôi cho ta hỏi.

Bảo ta hay người yêu ta nơi đâu!

Nói với chàng, làm ơn, trăng bạc ơi.

Rằng ta đã ôm chàng thật chặt.

Rằng ít ra chàng cũng nên có lúc

Nhớ tới ta trong những giấc chàng mơ!

Hãy thắp sáng nơi chàng xa xôi

Kể với chàng người chốn này đang đợi!

Nếu như chàng thấy ta trong giấc mộng,

Liệu kỉ niệm này làm chàng thức giấc!

Ôi đừng lặn, trăng ơi, đừng lặn mất!

Những giai điệu của vở opera Rusalka nói chung và Khúc hát gửi trăng nói riêng được viết dựa theo ngữ điệu tiếng Czech. Hòa âm mang đặc trưng cuối thời Lãng mạn, đôi chỗ gần như kiểu Ấn tượng chủ nghĩa nhưng luôn mang phong cách Szech êm ái và hấp dẫn. Cùng với các vở opera của Smetana và Janacek,Rusalka của Dvorak xứng đáng là một trong những đại diện tiêu biểu và xuất sắc nhất của âm nhạc Czech.