Vấn đề tài năng trong hoạt động nghệ thuật

Vấn đề tài năng trong hoạt động nghệ thuật

Một vấn đề nảy sinh là nếu năng lực thẩm mỹ mang tính xã hội thì nó do đâu mà có? Vai trò của yếu tố bẩm sinh và yếu tố học tập, rèn luyện trong việc hình thành các năng lực cảm thụ, sáng tạo và đánh giá nghệ thuật ra sao?

Trước hết, ta không thể tán đồng với khuynh hướng thần bí hóa năng lực thẩm mỹ. Tài năng nghệ thuật là hiếm và quý. Biểu hiện của nó là hết sức đa dạng và phong phú. Mọi sự lý giải đơn giản tài năng nghệ thuật sẽ không bao giờ có sức thuyết phục. Tuy nhiên, tuyệt đối hóa nét đặc thù của nó cũng chẳng có sức thuyết phục gì hơn. Nói khác đi, tài năng nghệ thuật là một hiện tượng tinh thần kỳ diệu song không phải là không giải thích được.

Trong lĩnh vực này, vai trò của thiên bẩm là không thể thiếu. Sẽ không có một Đặng Thái Sơn, một Trà Giang, một Trần Đăng Khoa… nếu ngay từ nhỏ họ không mang trong mình bản tính nghệ sĩ. Môi trường và điều kiện x hội góp phần quyết định chuyển hóa khả năng thành hiện thực, vậy thôi. Người ta kể rằng trí tưởng tượng sáng tạo phát triển rất sớm ở Trần Đăng Khoa. Một lần anh trai Khoa – cũng là người làm thơ, nhìn thấy bụi tre ngả nghiêng trong gió to đã hỏi Khoa:“Bụi tre giống gì?”. Trần Đăng Khoa khi ấy mới 5, 6 tuổi đã trả lời: “Trông giống ông say rượu”. Thật đường đột và thú vị. Coi nhẹ vai trò của yếu tố bẩm sinh sao được. Cho nên, thiên tài nghệ thuật thường xuất hiện bất ngờ, và lập tức trở thnh ti sản quý báu, ghi nhận sự phát triển cao về mặt tinh thần của bất cứ dân tộc nào xưa cũng như nay.

Mặc dầu vậy, như nhiều người khẳng định, học tập và rèn luyện nhằm vun đắp, phát triển tài năng sẵn có mới mang tính quyết định. Nói như K.Marx: Thực tiễn sẽ phát triển những năng khiếu tiềm tàng trong bản thân con người. Ngành nghề nào cũng vừa yu cầu trình độ vừa địi hỏi kỹ năng. Trình độ chủ yếu được trau dồi bằng con đường học tập, cịn kỹ năng được thuần thục dần bằng qu trình rèn luyện. Kết hợp lại, ta nói học tập và rèn luyện l vì thế. Thực tế nghệ thuật của dân tộc và nhân loại trải  qua thời gian dài lâu đã chứng minh hùng hồn điều đó. Một lần, nữ nghệ sĩ nổi tiếng của Liên Xô trước đây là Mắcxacôva đã khóc khi nghe giọng hát của ca sĩ Murađôv. Ông không được học hành gì cả và khi ấy ông đã gần 60 tuổi. Mọi người tưởng giọng hát của ca sĩ làm bà xúc động. Không phải vậy, bà khóc vì lẽ khác: “Tôi khóc vì thương xót. Thật là một giọng ca tuyệt đẹp, ông đã có thể làm kinh ngạc cả thế giới, nếu trước đây được học hành đến nơi đến chốn. Còn bây giờ thì không thể được nữa rồi” (theo Raxun Gamzatôv). Bởi vậy, có thể dễ dàng tán đồng với định nghĩa quen thuộc của Tố Hữu về tài năng: Thiên tài là gì, nếu không phải là hương của hoa, là núi của của đất, là sự kết kinh ở một mức nào đó trí tuệ và tài năng của nhân dân lao động.

Nhớ tới ý tứ xa xưa của Mạnh Tử về chuyện cung tên: Phải khổ luyện thật lâu dài mới có sức căng nổi dây cung, nhưng khi mũi tên rời khỏi cung tìm đến đích thì trúng  hay không lại còn tùy vào may mắn mà ông gọi là “thiên mệnh”. Cũng sát hợp với chuyện ta đang bàn. Hai yếu tố tiên thiên và hậu thiên làm nên năng lực nghệ thuật đặc biệt của con người, nhất là đối với những bậc thiên tài, thật rõ rệt và nhất quán. Tiếc là có một thời, có thể nói là kéo quá dài, nhiều người rất ít lưu tâm tới nhân tố bẩm sinh. Họ thường nhắc đi nhắc lại lời căn dặn phải nói là chưa thật thuyết phục của Stalin rằng: Muốn thành công, trong bất cứ lĩnh vực nào, đều tùy thuộc tới 99, 99 % vào mồ hồi công sức. Thực tế không hẳn như vậy. Đặc biệt là trong lãnh địa văn chương, nghệ thuật của chúng ta. Gần đây, lại xuất hịện một thiên hướng lệch lạc khác, quá đề cao tính tài tử, làm mà như chơi, chơi mà như làm, trong sáng tạo và phê bình. Thực tế cũng cho ta một câu trả lời hoàn toàn khác. Đã đến lúc, trong mọi họat động nghệ thuật, cần có một cái nhìn hài hòa mới mong gặt hái được những thành công như mong đợi. Tôi luôn thành tâm nghĩ thế!.

Phạm Quang Trung

Theo http://www.pqtrung.com/