Cành mai xuân và dòng thời gian vô tận

Cành mai xuân và dòng thời gian vô tận

Trong văn học cổ, thời gian có tính chu kỳ, tuần hoàn dựa trên sự dịch chuyển của nhật nguyệt, tinh tú, mùa màng và những dấu hiệu của vạn vật. Thời gian còn là biểu trưng cho sự sống bất diệt, an nhiên tự tại và bình tĩnh vượt qua những chướng ngại tinh thần khi đối diện với sinh - trụ - dị - diệt. Mùa xuân và hoa mai là một trong những thể nghiệm của người đời, là bước đi của thời gian vô hạn trong không gian hữu hạn, là sự tiếp nối lạc quan, là sự giác ngộ khi làm chủ được mình trong biến dịch vô thường của trần hoàn tạo vật. Cáo tật thị chúng của Mãn Giác Thiền Sư là một đại diện vượt thời gian như thế.

Xuân khứ bách hoa lạc
Xuân đáo bách hoa khai
Sự trục nhãn tiền quá
Lão tòng đầu thượng lai
Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận
Đình tiền tạc dạ nhất chi mai

Xuân đi thì trăm hoa rụng, xuân đến thì trăm hoa nở, việc đời đuổi rượt qua trước mắt, tuổi già tìm đến trên cái đầu. Nhưng đừng tưởng xuân tàn là hoa sẽ rụng hết, đêm qua trước sân một cành mai mới nở. Trong Bát Nhã Tâm Kinh có câu "Qua đi, qua đi, qua bờ bên kia đi, hoàn toàn qua bờ bên kia đi, thì giác ngộ", đó chính là bước đi của thời gian chiêm nghiệm đời người để mà thông suốt, tỉnh táo để mà bước qua bờ bên kia. Đó cũng là sự viên giác của đấng giác ngộ. Mãn Giác Thiền Sư là người thế!

Mãn Giác tên thật là Nguyễn Trường sinh 1052, thân phụ ông là Hoài Tố làm chức Trung thơ viên ngoại lang. Thuở thiếu thời, vua Lý Nhân Tông thường mời con em các danh gia vào hầu, Nguyễn Trường là người được học hỏi rất nhiều, tinh thông cả tam giáo nên được dự tuyển. Khi Lý Nhân Tông lên ngôi vì mến chuộng tài đức của ông nên ban cho hiệu là Hoài Tín. Sau đó , vì muôn lẽ sự đời mà ông dâng biểu xin được xuất gia và cùng học Phật với sư Quảng Trí rồi tứ hải vân du. Ông được nhà vua và hoàng hậu vô cùng kính nể. Tháng 11 năm 1096 ông lâm bệnh nặng, chúng đệ tử thương khóc thầy vì biết người sẽ ra đi vĩnh viễn. Trên giường bệnh ông đã làm bài kệ Cáo tật thị chúng để khuyến hóa, an tâm học trò mình trước khi viên tịch.

Cáo tật thị chúng là một tuyên ngôn triết học ẩn ngữ, mượn cảnh tình để trực chỉ nhân tâm, khai phóng nhân sinh. Hình ảnh xuân đến xuân đi, hoa tàn hoa nở là một quy luật của tự nhiên , một định luật hiển nhiên của cuộc sống. Trong vạn pháp của thế gian, có sinh thì có diệt, không có gì phải trăn trở đau buồn. Vì vậy phải giữ tâm ý thật bình tĩnh, không để nó dao động trước sự sanh diệt vốn dĩ phải có của đời người.

Xuân đi trăm cánh hoa tàn
Xuân sang tươi thắm muôn ngàn sắc hoa
Sự đời tuần tự diễn qua
Trải bao năm tháng tóc đà bạc phơ

Việc đời hay dòng thế sự chính là dòng nước chảy miên man vô tận của cuộc sống. Tuổi trẻ qua đi, tuổi già ắt sẽ đến. Cái được mất bại thành của danh lợi, quyền chức, khen chê, buồn vui, thương ghét mà ta từng nếm trải luôn trôi qua trước mắt. Vì vậy mà ta cần phải thấy rõ. Đó cũng chính là sự biến hoại thường tình của cuộc sống. Ta không nên tham đắm quay cuồng , vật lộn với nó. Vì bản chất của cuộc đời là vô thường và bản thân con người không thể sở hữu bất cứ thứ gì trong chính nó. Cái vòng tiến trình sinh - lão - bệnh - tử không một ai tránh khỏi. Bốn câu đầu của bài kệ đã bao hàm tất cả quy luật đó. Nhưng quan trọng hơn là người đời cần phải hiểu rằng cái chết không phải là cái mất hẳn cũng không phải là sự chấm dứt mà là sự chuyển hóa của cuộc sống này sang cuộc sống khác. Việc đời tuần tự trôi qua thì cuộc sống cũng tuần tự luân chuyển vô tận, không ngừng lại.

Đừng tưởng xuân tàn hoa rụng hết
Đêm qua sân trước một nhành mai

Mùa xuân đi rồi mùa xuân trở lại. Cành mai mới nở trong đêm chính là sự sống trở lại, cũng như dòng thời gian bất tận luân hành. Hai câu cuối của bài kệ đã nói lên cái chân lý cuộc sống ấy. Sự tinh diệu mà nhà sư gợi nhắc cho đệ tử là cái chết không phải là điểm tận cùng mà là chỉ là điểm chuyển tiếp giữa hai giai đoạn, giữa hai khoảng thời gian, không gian được người đời quy ước bằng sự bắt đầu và sự kết thúc và lại để bắt đầu

Vạn mộc đống dục chiết
Cô căn noãn độc hồi
Tiền thôn thâm tuyết lý
Tạc dạ nhất chi khai 
Tảo mai - Tề Kỷ

Muôn cây đều tàn lụi vì băng giá. Chỉ riêng một loại rễ vẫn trở mình. Ngoài đầu thôn chỗ tuyết rơi dày đặc, một cành mai vừa nở đêm qua. Vòng quay của tạo hóa hết đông sẽ tới xuân, trong cái băng giá vẫn có cái hơi ấm của sự sống, cũng như kết thúc đêm tăm tối để mà ngày mai tươi sáng. Chính vì vậy mà con người không nên sợ hãi và chao động đến tâm an nhiên. Xin lắng nghe Giáo Sư Hoàng Như Mai tự Ru mình

Ngủ đi một giấc ngày mai
Luân hồi kiếp khác đầu thai cửa nào
Chưa mơ ai biết chiêm bao
Sẽ qua địa ngục hay vào động tiên?

Mình vẫn chính là mình, mình không mất đi mà cũng chẳng là ai khác trong cái thế giới huyền diệu và phức tạp này.

Vòng đi vòng lại luân hồi
Vẫn là mình đó mình thời đã quên

Cuộc đời là dòng thời gian miên man vô cùng vô tận. Hạnh phúc và khổ đau luôn chồng chéo lên nhau, luôn hòa trộn vào nhau để rồi con người chiêm nghiệm nó, hiểu nó và biết yêu thương nhau, chia sẻ với nhau để cùng nhau phát triển. Cái sau cao đẹp hơn cái trước. Con người được sống đã là hạnh phúc nhưng con người biết sống càng hạnh phúc hơn. Điều cốt yếu là phải nhìn thấy được bản chất của cuộc sống và biết an vui với nó, đừng để những đám mây tăm tối che mất bản tính sáng suốt và lương thiện.

Cành mai của Cáo tật thị chúng có một sức sống mãnh liệt cũng vì lẽ đó. Một sức sống cùng sự trường tồn của vòng thời gian vô tận. Mãn Giác đã dùng trực giác để hình thành một biểu tượng. Ông không dùng cách nói rườm rà của một nhà lý thuyết mà dùng hình ảnh đơn giản miêu tả thực tại, giúp người đời tự ngộ ra cái điều cơ bản nhất, quan trọng nhất để có cách sống tốt đẹp và an nhiên, bình tĩnh. Cành mai cũng như cuộc đời không mới cũng không cũ, không đi cũng không về, không mất mát đâu cả. Tất cả chỉ là một vòng tuần hoàn vô cùng vô tận như âm giai bất diệt của mùa xuân:

Tế vũ thấp y khan bất kiến
Nhàn hoa lạc địa thính vô thanh 
Tặng biệt Nghiêm Sỹ Nguyên - Lưu Trường Khanh

Ngày xuân mưa nhẹ rơi, thấy ướt áo nhưng lại không thấy mưa. Hoa thanh thản rơi chạm đất nhưng nghe mà chẳng có âm thanh.

Đào Thái Sơn

Theo http://chimviet.free.fr/