Tôi lục tìm số sách báo lưu trữ đặt trên giá, tra trên mạng…
nhận ra: Nếu như Đoàn Văn Cừ miêu tả phong cảnh mọi mặt của đồng quê, dưới
cái nhìn từ góc độ bên ngoài, Bàng Bá Lân miêu tả Đồng quê từ khung cảnh làng
quê cho dù đó chỉ là nói về cái cổng làng, thì Anh Thơ lại diễn đạt tình làng
quê qua tâm sự người thiếu nữ ở trong, tận đáy sâu tâm hồn, trước cảnh đồng
quê qua con người cụ thể: Bà cụ già, cái Đĩ con, Đĩ nhớn (1), Một con đò, một
đêm mùa hè, mùa thu, mùa đông - Đêm 30 tết! Tập thơ Bức Tranh Quê gồm
các bài thơ trữ tình, thấm đượm nồng hậu tình yêu thương của người phụ nữ Việt Nam đối
với đồng quê, nơi mình sinh ra, lớn lên... Chiều Thu - bài thơ đầu tiên của
Anh Thơ, lúc 14 tuổi (khi bà vừa mất mẹ, viếng mẹ trở về) - đăng trên Tạp Chí
Đông Phương năm 1934, làm người đọc thật cảm động:…
Bức tranh chiều khen thay tạo hóa
Lúa xanh xanh, sáng tỏ tươi màu…
Đìu hiu lạnh gió vương sương tóc
Cảnh thắm tươi mờ xóa phôi pha
Ngậm ngùi em trở lại nhà
Thơ lên điệu thảm, đàn ra giọng sâu.
42 bài thơ trong tập Bức Tranh Quê lại vẽ đồng quê Việt Nam
với đày mầu sắc. Nếu đem xâu chuỗi lại, quả thất đó chính là bức tranh của đồng
quê đúng như tựa đề của tập thơ.
Mưa mùa xuân:
Mưa đổ bụi êm đềm trên bến vắng
Đò biếng lười, nằm mặc nước sông trôi
Quán tranh đứng im lìm trong vắng lặng
Bên chòm xoan hoa tim rụng tơi bời...
Mưa mùa hè:
Tre lả lướt nghiêng đầu cho nước gội,
Cau thẳng mình giang lá đón mưa rơi,
Đồng chìm xuống, bông lua vàng rũ rượi,
Ao rềnh lên bè rau muống xanh tươi.
Đêm mùa thu:
Ngoài sông nước, đò đầy về chở gió,
Thuyền lênh đênh trong lớp khói sương mờ,
Ngồi mơ mộng, đầu thuyền cô lái nhỏ,
Khua trăng vàng trong nhịp hát đò đưa.
Đêm 30 tết - Mùa đông:
Quanh bếp ấm, nồi bánh chưng sùng sục,
Thằng cu con dụi mắt, cố chờ ăn,
Đĩ (*) nhớn mơ, chiếc váy sồi đen nhức,
Bà lão nằm, tính tuổi, sắp thêm năm.
(Tập thơ này đã được Tự Lực Văn Đoàn tặng giải khuyến khích
- năm 1939).
Giai thoại kể, bà Anh Thơ viết trong hồi ký: Bà và ông Nguyễn
Bính đã từng yêu nhau, nhưng gia đình bà không ưa thói lãng tử của chàng
thanh niên hay thơ. Nguyễn Bính tự ái và cái chính không thích cuộc đời gò bó
vào khuôn khổ gia đình, đã ''đi hoang'' vào miền Trung, miền Nam và đi tới
đâu thi sỹ đa tình, đào hoa họ Nguyễn bén ngay các mối duyên khác...
Dường như bà vẫn mong ''Lãng tử hồi đầu'', khắc khoải chờ
đợi...
Cho đến năm 1955, Nguyễn Bính tập kết ra Bắc, Anh Thơ đã 37
tuổi, vẫn chưa xây dựng gia đình với ai. Mối tình với chàng thi sĩ họ Nguyễn
còn sâu đậm trong tâm khảm của Nữ sĩ.
Năm 1957, bà viết bài thơ Cô Gái Việt - bài thơ như một trường
ca ca ngợi người phụ nữ Việt Nam.
Đầu những năm 60, Nhạc sĩ Lân Tuất (2) dùng bài thơ phổ nhạc
bài hát cùng tựa đề, ca sĩ Trần Khánh - danh ca thượng thặng của miền Bắc thời
đó - có giọng nam cao, khỏe - hát. Bài hát được đông đảo thính giả nghe Radio
miền Bắc tán thưởng, được trình bầy ở các buổi liên hoan ca nhạc và chương
trình các bài hát thính giả yêu thích của đài Tiếng Nói Việt Nam phát vào mỗi
buổi sáng chủ nhật hàng tuần.
Ca từ - lời thơ - bài hát Cô Gái Việt người đọc yêu thích,
biết đến nữ sĩ Anh Thơ. Mở đầu nhà thơ nói về quê hương Việt, nơi nổi tiếng
có ’’Áo lụa Hà Đông’’:
Quê hương sông Nhuệ
Bãi đâu mươn mướt xanh bờ
Giặc mười năm chiếm đóng
Vắng bao nàng gái đẹp ươm tơ.
Khi giặc pháp tràn đến, những cô gái chỉ quen ngồi dệt lụa
làm đẹp cuộc đời, bỏ khung cửi, nhuộm áo sen thành áo nâu - tham gia kháng
chiến bảo vệ quê hương:
Và những người con gái
Mười năm kháng chiến trường kỳ...
Khói bếp rơm đã bay cùng khói súng
Khung cửi tơ vàng, lửa hồng lồng lộng
Tay ngừng thoi quăng tạc đạn giữ bờ dâu
Tấm áo sen lại thắm màu nâu...
Giặc pháp đi, các cô lại trở về trồng dâu, nuôi tằm ‘’đưa
thoi dệt lụa hàng vân’’:
Đến hôm nay chim trắng bay về
Khói bếp rơm lại phơi phới bên sông quê
Bờ dâu xanh lại,
và những người con gái
Lại trở về, đưa thoi dệt lụa hàng Vân...
Tôi người con gái Việt
Hôm nay mặc áo quê hương
Tôi đi trên đường tuyết trắng...
Mạc Tư Khoa nổi áng mây đào
Và đêm nay, tôi gặp
những
văn hào Xô Viết
Những cô gai Nga đẹp như tiểu thuyết....
Và tôi muốn làm thơ
Kể chuyện bàn tay cô gái Việt
Mấy nghìn năm ủ kén ươm tơ...
Bà vẫn khắc khoải đợi chờ bạn thơ, bạn đời nhưng biến cố đã
xẩy ra cho người tình:
Báo Trăm Hoa bị đóng cửa...
Chủ nhiệm Nguyễn Bính được đưa về Ty Văn Hóa thông tin Nam
Định. Vả lại - Nguyễn Bính dường như quên hẳn người bạn thơ, bạn gái năm xưa,
lao vào các mối tình mới. Nếu không kể những cuộc ''trăng gió'', ''đi hoang''
ở Hà Nội, Bắc Ninh, Bắc Giang, Huế... trước đó. Dựa trên những đơm hoa kết
trái của những cuộc tình, đến thời điểm Nguyễn Bính về Ty văn hóa - Thông tin
Nam Hà công tác, ông đã có rất nhiều mối tình, nhưng có 4 lần ''Lỡ Bước Sang
Ngang'' rồi đâm hoa kết trái:
Thời gian ông vào Nam Bộ, đã hai lần có con với
hai người đàn bà, họ đã sinh cho ông hai cô con gái đặt tên là Hồng Cầu và
Hương Mai.
Hồi ra Bắc tập kết, khi cùng làm Báo Trăm Hoa, Nguyễn Thi Sĩ sống với một cô gái trẻ, hai người lại có với nhau một con trai. Người mẹ trẻ
kia đã chia tay nhà thơ, bỏ lại đứa con tên là Hiền. Với tính lãng tử, hoang
toàng, Nguyễn thi sĩ làm sao mà nuôi, chăm được con trai. Trong một lần say
rượu, Nguyễn Bính đã ấn vào tay - đưa bé Hiền cho một người không quen biết
đi ngoài đường. Hiền bị thất lạc trong một trường hợp đặc biệt do bố say rượu
gây ra... Tới khi Nguyễn Bính mất, và hôm nay vẫn không có tin tức về Hiền. Mỗi
khi nhắc lại chuyện này người cha đau khổ khóc rưng rức… (Chuyện này do ông Tô
Hoài kể lại trong hồi ký Cát Bụi Chân Ai...)
Khi về sống ở Nam Định, Nguyễn Bính lại kết duyên với một
phụ nữ khác... Nữ Sĩ Anh Thơ không còn có thể ''Khắc khoải'' đợi chờ nữa, Bà
mới đi xây dựng gia đình. Biết tin, Nguyễn Bính làm một bài thơ gửi tặng ''Cố
nhân''. Nhà thơ Trần Lê Văn, bạn đồng hương, bạn thơ của Nguyễn
Bính còn nhớ rõ hai câu của bài thơ kia:
... Chị sắp lên râu làm chức Mẹ
Anh mà xuống nước đóng vai Em...
Chị đi lấy chồng, có con... được lên chức Mẹ - đã đành.
Nhưng ''Chị'' mà lại lên (mọc) ''Râu'' thì thật ngộ nghĩnh!
Câu thơ phỏng theo cách nói cường điệu của dân đồng quê Nam
- Hà: Người nào có niềm vui, tự hào về một sự kiện nào đó của mình, được bạn
bè khích lệ : Cậu (cô...) dạo này lên râu quá nhỉ! Cụ Nguyễn Khuyến
người tỉnh Hà Nam, đã sử dụng câu ví von này làm đôi câu đối hỗn hợp Hán -
Nôm, tặng một bác Nông Phu nghèo ở trong làng, có nghề kéo vó, đánh dậm:
Nhất cận Thị, Nhị cận Giang. Thổ địa tích tằng xương tỵ Ốc.
Giàu ở Làng, Sang ở Nước. Nhờ trời nay đã vểnh râu Tôm.
Đó là cách nói vui, không có gì ác ý.
Còn ''Anh'' bị xuống nước đóng vai ''Em'' thì thật kỳ!
Nguyễn Thi sĩ đã chơi chữ: Vương Kiều Ân là tên thật. Anh
Thơ là bút danh. Khi đi lấy chồng, bà phải xưng Em với Phu quân. Từ vị trí
thiên hạ gọi ''Anh'', giờ phải xưng hô ''Em''... rõ ràng xuống nước, nhưng là
sự xuống nước đáng mừng, câu thơ không phải châm chọc, chỉ là lời chúc mừng
chân thật của một tri âm!
Thật tài tình, hóm hỉnh, ý nhị... pha lẫn hài hước đối với
cố nhân!
Sau tập bức Tranh Quê, từ 1945 cho tới nay, Nữ sĩ Anh Thơ
cho xuất bản được một số thơ nữa kể cả văn suôi và một tập hồi ký dài (…). Tất
nhiên vẫn là những bài thơ mang chủ đề ca ngợi đồng quê... song các bài thơ
đó không gây được ấn tượng mạnh cho độc giả, như những bài thơ in trong tập Bức
Tranh Quê xuất bản gần 70 năm trước đây!
Có một chi tiết làm người đọc trăn trở, ray rứt khôn
nguôi:
Sau khi chấm dứt mối tình với thi sĩ Nguyễn Bính, Bà Anh
thơ kết duyên với một bác sĩ từ miền Nam ra Bắc tập kết theo Hiệp
Định Geneve quy định… Hai ông bà đều đã có tuổi nhưng rất hạnh phúc. Chỉ hiềm
một nỗi: bà không sinh cho ông mụn con. Ông cũng kiên quyết không đi bước
nữa để kiếm người ‘’giữ đế lư hương’’ - như nhiều người đàn ông
khác. Nghe nói bà nhận một cô con nuôi đặt tên là Cẩm Thơ. Cô Cẩm Thơ có
năng khiếu làm thơ. Đầu những năm 70 của thế kỉ 20, báo Tiền Phong giới thiệu
Cẩm Thơ (Hà nội) Trần Đăng Khoa (Hải Dương) cùng Nguyễn Hồng Kiên (Hải Phòng)
- trên báo, mỗi người một chùm thơ để minh chứng cho một tài năng trẻ. Người
đọc có ấn tượng tốt về các vần thơ ‘’Trẻ con’’ của ba người. Bạn đọc thích
thú tán thưởng chờ đợi các sáng tác tiếp theo của họ. Nhưng chỉ còn lại Trần
Đăng Khoa, hai bạn kia không thấy tăm hơi…
Dăm bẩy năm sau - đầu những năm tám mươi - bộ ba
đó chỉ còn lại Trần Đăng Khoa tiếp tục phát huy được ‘’năng khiếu’’ của mình,
còn Cẩm Thơ và Nguyễn Hồng Kiên - ’’Lặn không sủi tăm’’. Sau này tôi đọc được
tin cũng của báo Tiền Phong: Kiên đi Hợp tác lao động ở Liên xô (cũ) - hết
sáng tác. Câm Thơ lấy chồng, theo chồng ra nước ngoài - cũng im tiếng luôn.
Hình như năm 2003 hay 2004 - nghĩa là trước khi Nữ sĩ Vương
Kiều Ân - Anh Thơ về với cát bụi - tôi lại cũng một lần tình cờ, đọc được
trên báo Tiền phong bài viết của nhà văn nữ có danh trên văn trường Việt Nam.
Chị viết về một nhóm những nhà thơ Nữ (như một câu lạc bộ). Nhà thơ kia buồn
bã nói về cuộc sống của tiền bối Anh Thơ… Bài viết dài, có thể tóm tắt :
Bà Anh Thơ ốm yếu do tuổi già, nhưng cái chính không có người săn sóc vì sống
trong căn phòng nhỏ của khu tập thể Văn Chương với số tiền hưu trí ít ỏi, với
sự thờ ơ cùa mọi người...
Nhưng đó là lẽ đời. Mọi người, mọi nhà và ngay cả đến đồng
nghiệp dù có thông cảm với bà đến mấy cũng đành bó tay. Họ cũng đang phải
căng ra lo cho bản thân họ còn chưa xong, ‘’hơi’’ đâu mà lo cho thiên hạ, dừ
đó là danh nhân của thiên hạ, một thời. Có chăng chỉ thân nhân mới lo cho
chút ít, nhưng ông đã ’’đi’’ trước bà, bà không có con, chỉ có một cô con
nuôi, lại ở xa… Bài viết làm người đọc xúc động đến chảy nước mắt: Nữ
sĩ tài hoa sống cô độc một mình rồi u uất, ra đi sau đó ít lâu!
Không biết trước lúc ra đi, bà có gặp được cô con nuôi mà
đã một thời được bà nâng niu, chắp cách cho những vần thơ của cô -
không?
Thế thái nhân tình là như thế đó!
Thương tiếc thay một đời tài hoa!
Các cụ ta nói : Tài sắc - Hồng nhan - bạc mệnh - thật
không sai!.
Chú thích:
(1) Từ này chỉ mang nghĩa là bé gái, cũng như thằng Cu là
bé trai. Nếu nhà sinh 3 đứa đều là gái thì bố mẹ gọi Đĩ nhớn, Đĩ giữa, Đĩ
con... Thời xưa bà con nông dân vùng đồng bằng châu thổ sông Hồng, sinh con ra
lúc bé thường gọi tên con mộc mạc như vậy. Vì theo tục lệ mê tín, nếu đặt tên
con đẹp, hay các quan sớm bắt đi (Chết).
(2) Con trai Nhà Giáo Nhân Dân Nguyễn Lân. Giáo sư Âm nhạc,
Nghệ sĩ Công Huân Liên bang Nga. Theo Ca sĩ KH-NS Lân Tuất sáng
tác bài này trước khi đi du học ở Liên Xô…
1/3/2008
Lê Xuân Quang
Theo https://www.vanchuongviet.org/ 
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét