Hoa cỏ may

Hoa cỏ may

Cát vắng, sông đầy, cây ngẩn ngơ
Không gian xao xuyến chuyển sang mùa
Tên mình ai gọi sau vòm lá
Lối cũ em về nay đã thu
Mây trắng bay đi cùng với gió
Lòng như trời biếc lúc nguyên sơ
Ðắng cay gửi lại bao mùa cũ
Thơ viết đôi dòng theo gió xa
Khắp nẻo dâng đầy hoa cỏ may
ÁO em sơ ý cỏ găm đầy
Lời yêu mỏng mảnh như màu khói
Ai biết lòng anh có đổi thay?
(Xuân Quỳnh)
"Cát vắng, sông đầy, cây ngẩn ngơ". Bài thơ mở đầu bằng một bức tranh tương đối tĩnh lặng, hợp với tâm trạng của người đang tìm về kỷ niệm... Câu thơ giàu hình ảnh mà thiếu âm thanh. Có cây mà không nghe thấy tiếng lá. Sông đầy mà không nghe thấy tiếng sóng. Tất cả đang ngưng đọng cho một sự hồi tưởng... Xao xuyến vốn là từ chỉ trạng thái, nhưng ở đây, trước hình tượng trời - đất (không gian) nó gợi âm thanh nhiều hơn. Nhưng âm thanh ấy phát ra từ đâu? Từ cái không gian đang chuyển mùa kia chăng?... Ta lại PHẢI TRỞ LẠI VỚI CÂU THƠ ĐẦU, ĐỂ TÌM ĐẾN NHỮNG HÌNH ẢNH CỤ THỂ HƠN. ẤY là cát, là sông, và nhất là cây. Dừng lại ở cây, nhập vào cây. Và khi cái xao xuyến ấy đã nhập vào cây RỒI, THÌ ĐÓ LÀ GIÓ VÀ CHỈ CÒN LÀ GIÓ. ẤY là, nhiều khi chỉ nghe âm thanh, ta đã nhận ra sự vật phát ra âm thanh, hoặc (như trường hợp trên) nhận ra cái gì đã tác động vào sự vật nào để phát ra âm thanh ấy.
Nếu như câu mở đầu, nhạc thơ được mở rộng ra với vần ơ, rồi đến câu sau dài thêm ra với vần ua, và đến câu thứ tư co rút lại ở vần u, thì sự hướng ngoại của người đọc cũng lần lượt diễn ra như vậy. Thoạt tiên trải ra với cát, với sông, với cây, rồi mở rộng ra đến không gian, đến câu thứ ba lại thu về trong một vòm, để rồi cuối cùng rút lại, tập trung ở đôi bàn chân bồi hồi đặt lên lối cũ. Từ đây người đọc bắt đầu từ giã ngoại cảnh, để cùng bước vào thế giới nội tâm của tác giả, cùng với nỗi niềm tự sự:
Mây trắng bay đi cùng với gió
Lòng như trời biếc lúc nguyên sơ
Ðắng cay gửi lại bao mùa cũ
Thơ viết đôi dòng theo gió xa
Khác với khổ thơ đầu, khổ thơ thứ hai này câu chữ được cấu trúc thoáng hơn, mạch thơ bằng phẳng hơn, có tư thế của một người "đắng cay gửi lại bao mùa cũ". Thôi thì, gió thổi mây bay, ai chẳng có một thời mà những ước mơ mây trắng bị cuốn theo chiều gió, theo sức hút của một người nào đó. Con người - khi đã có tuổi rồi thường điềm tĩnh nhìn nhận lại quá khứ để mà giữ thăng bằng cho cuộc sống hiện tại của mình, cho nên dẫu mây trắng bay đi, trời xanh còn lại. Ðó là cõi lòng trải qua những phong ba bão tố đã lấy lại được màu sắc ban đầu, trở nên cao, và thanh thản. Thơ viết đôi dòng theo gió xa là câu thơ biểu lộ tâm trạng như vậy (ở đây cần hiểu gió là một nhân vật mai danh ẩn tích)
Khắp nẻo dâng đầy hoa cỏ may
ÁO EM SƠ Ý CỎ GĂM DÀY
Vậy là hồn gió vẫn còn lẩn quất đâu đây, trong từng câu thơ, như mũi kim len trong mảnh vải, lúc ẩn lúc hiện. Rõ ràng trước bức tranh khắp nẻo dâng đầy hoa cỏ may không ai là không thấy gió đang khơi động, đang nổi. Thậm chí nó còn có hơi hướng ở câu thơ dưới - trong một sự "sơ ý": áo em sơ ý cỏ găm dày, bởi thật ra thì, hoặc đó chỉ là một cách nhận lỗi làm duyên, hay là tự trách mình để mà hờn mát... Sự thật một khi hoa cỏ may đã "dâng đầy khắp nẻo" như thế kia, thì áo em... cỏ găm dày cũng là một điều hiển nhiên không thể tránh. Lỗi là ở gió. Tôi chợt nhớ tới hai câu thơ của Nguyễn Bính:
Hồn anh như hoa cỏ may
Một chiều cả gió bám đầy áo em
và cây bút trẻ Phạm Công Trứ, với: "Trăng vàng, đêm ấy, bờ đê- Có người ngồi gỡ lời thề cỏ may". Thì ra trong sự liên tưởng, các nhà thơ vẫn có những điểm gặp nhau. Hoa cỏ may được ví với lời thề, phải chăng vì nó dễ găm, và đồng thời, dễ gỡ? Tổng hợp những ý thơ vừa dẫn, tôi nhận ra thêm điều Xuân Quỳnh định nói ở câu thơ thứ hai này. Ðó là: Mình quả là đã "sơ ý" khi để cho những lời bày tỏ... và cũng có thể là hứa hẹn... của người in vào niềm tin của mình, như hoa cỏ may găm dày trên áo. Ðể rồi có lúc phải phân vân, suy nghĩ và thầm trách:
Lời yêu mỏng mảnh như màu khói
Ai biết lòng anh có đổi thay?
Xuân Quỳnh rất đạt khi đưa cái màu khói vào trong bức tranh... Bản thân nó cũng đã mỏng mảnh dễ tan, nữa là trong một không gian ngợp tràn những gió. Lời yêu là thế đấy. Thật cũng chẳng thể nào lường trước. Cô gái đã từng thốt lên trong bài Mùa hoa doi năm xưa những lời da diết: Ðốt lòng em câu hỏi - Yêu em nhiều không anh? Giờ đây lại thêm một lần nghi vấn: Ai biết lòng anh có đổi thay?.
Dùng câu hỏi này để kết thúc bài thơ, theo tôi, Xuân Quỳnh đã tìm ra một cách ứng xử thật cao tay. Cuộc sống cứ trôi đi, con người phải sống với phần hạnh phúc mà họ còn đang có. Nhìn lại những kỷ niệm xưa cũng là một cách gạn đục khơi trong để lọc lấy những phần đẹp đẽ cho mình. Ðây không phải là lúc quy kết, phân định xem lầm lỗi thuộc phía bên nào. Bởi dù sao thì, tình yêu là một vấn đề rộng lớn. Nó chỉ thực sự có ý nghĩa khi nó làm đẹp thêm cho cuộc sống. Và tôi nghĩ: đó chính là tấm lòng nhân ái của tác giả bài thơ Hoa cỏ may.

Phạm Khải

Nguồn: Báo Phụ nữ Việt Nam 2001

Theo http://vuhuu.edu.vn/