Anh bạn thân là thợ xây, thích làm thơ - được bạn bè đặt biệt
danh ‘’Nhà Thơ Bay - Búa’’ - cất công đến tận nhà cho tôi mượn tập thơ Chân
Dung Nhà Văn (CDNV) của tác giả Xuân Sách. Tập thơ có độ dầy khiêm tốn, vẻn vẹn
100 bài thơ, mỗi bài dài từ 4 - 6 đến 8 câu viết theo các thể thơ phổ thông
đang thịnh hành. Mỗi bài thơ vẽ chân dung một Văn - Nghệ - Sĩ của một dòng
văn chương Việt Nam đương đại - từ 1932 đến 1992 (1).Các chân dung không thể hiện hình hài quan sát từ bên ngoài
- như mọi bức vẽ bằng cọ, bút, của các hoạ sĩ hoặc ảnh chụp của nghệ sĩ Nhiếp
ảnh. Xuận Sách ‘’vẽ’’ CDNV bằng lời thơ, ‘’bắt’’ người thưởng thức phải căng
ra suy nghĩ… tìm… liên tưởng… những từ ngữ trong câu thơ, đối chiếu với các
tác phẩm của tác giả đã xuất bản, rồi từ đó suy ra: Bài Thơ ‘’Vẽ’’ ai? Đây là
chân dung Nhà Văn - Nhà Thơ - Nghệ Sĩ nào? Những đối tượng được Xuân Sách ‘’vẽ’’ đều là những tác gỉa
có danh, nổi tiếng, có nhiều tác phẩm hiện diện trên văn đàn. Việt Nam trong
vòng trên dưới 60 năm qua (tới thời điểm 1992). Nếu không có danh, không có
tác phẩm giá trị, người đọc sẽ không thể nhận diện được chân dung tác giả. CDNV khắc họa từng bức chân dung của người nghệ sĩ - đậm
nét, sắc sảo, có hồn người. Cũng đồng thời Bài thơ - Chân dung nhắc
lại, gợi mở cho người đọc, người xem những khía cạnh nổi trội về tư cách của
đối tượng, hoàn cảnh ra đời của tác phẩm rồi suy gẫm về những điều ẩn chứa
bên trong cuộc đời của từng tác giả (bức vẽ), gây hứng thú cho người đọc,
kích thích sự tìm tòi, tiếp cận tác phẩm của đối tượng. Lấy một thí dụ: Xuân Sách vẽ một chân dung bằng 4 câu lục
bát: Mấy lần lỡ bước sang ngang Thương con bướm đậu trên giàn mồng tơi Trăm hoa thân cánh rã rời Thôi đành lấy đáy giếng thơi làm mồ Đọc, nghe - thấy tên các tựa đề: Lỡ bước sang
ngang, Giàn Mồng tơi và con Bướm. Trăm Hoa, (nước) Giếng thơi. Người đọc liên
tưởng, nhận ra, khẳng định - đó là tên các tác phẩm của tác giả Nguyễn Bính! Vậy, đây chính là chân dung Thi sĩ tài hoa, đào hoa - Nguyễn
Bính: - Ông viết bài thơ Lỡ bước sang ngang rất hay. Nhưng đời
ông cũng có tới 4 lần ‘’lỡ bước sang ngang’’: Có 3 người con với 3 người đàn
bà, nhưng lúc nhắm mắt vẫn không có các con và mẹ của họ ở bên cạnh… - Ông có bài thơ Cô Hàng Xóm, kể chuyện về một mối tình của
2 người ‘’cô đơn’’ ở sát hàng rào nhà của nhau. Mối
tình đơn phương sâu đậm mà trong sáng với hình ảnh con bướm thường ngày vẫn từ
bên nhà cô hàng xóm, bay sang đậu trên giàn mồng tơi:… Tôi chiêm bao rất nhẹ nhàng Có con Bướm trắng thường sang bên này… (Cô hàng xóm) Đã có lần Ông tự nhận mình kiếp trước là Bướm nên kiếp
này có nhiều duyên nợ với Bướm, viết nhiều bài thơ có con Bướm - y như hóa
thân của ông vậy. - Ông đã từng làm Chủ nhiệm báo Trăm Hoa. Rồi cũng lại khốn khổ vì tờ báo… để cuối cùng như con Bướm
gặp trận bão khiến ‘’thân cánh rã rời’’: Tan tác cánh, rã rời thân - làm mồi
cho bọn gà, vịt, ngan, ngỗng… - Ông có tập thơ Nước Giếng Thơi. Đây là tập thơ nhưng cũng là kết cục bi thảm của nhà thơ một
đời tài hoa: Tết năm 1966, Nguyễn Bính được người mến mộ là ông
Lang thuốc Bắc, mời đến ăn tết cùng gia đình. Sáng sớm mồng một tết Bính Ngọ
- (49 tuổi) - chủ, khách ra vườn hái lộc đầu xuân. Đêm qua - 30 tết
- mưa xuân, đất vườn trơn, cầu ao càng trơn hơn… ông vô ý, trượt chân ngã xuống
ao, trầm mình trong bùn nước lạnh của tiết xuân. Ông Lang tận tình cứu chữa
nhưng Nguyễn Bính đã ra đi vĩnh viễn sau đó ít giờ, để lại nguyên vẹn cả một
mùa xuân năm Bính Tuất 1966... Người đọc liên tưởng, nhớ đến hai câu thơ trong bài thơ Nhạc
Xuân, Nguyễn Bính viết từ năm 1939 (Kỷ sửu), in trong tập thơ Hương Cố Nhân -
của ông:… Năm mới tháng giêng mồng một tết Còn nguyên vẹn cả một mùa xuân… Đúng là câu thơ có ‘’Ma’’, như lời Xuân Sách nói trong
‘’Tâm Sự Tác giả’’: Ông tự tiên tri, báo trước ngày ra đi của mình từ 27 năm
trước. Tính ra từ mùa xuân năm 1966 (Giáp Ngọ), ngược vê lúc viết
Nhạc xuân - 1939 (Kỷ sửu) - tròn 27 năm! Tất cả - 100 bài thơ trong CDNV - đều theo Mô típ chân dung
nhà thơ Nguyễn Bính. Thơ Chân Dung của Xuân Sách vừa là Thơ, vừa là Họa. Trong
thơ có Họa, trong Họa có Thơ. Đọc thơ ông, người đọc phải căng ra suy nghĩ,
tìm hiểu rồi khi tìm ra... trào dâng, rung lên cảm xúc… Trong trí tưởng người
đọc hiện ra chân dung của người được vẽ thật sống động, khác hẳn như khi đọc
các ’’… Bài thơ hay nhất thế kỷ’’ (2), cảm thấy rất nhiều thơ được quảng bá
là ‘’hay nhất’’ nhưng vẫn không thấy cái ‘’hay’’ so với nhiều bài của tác giả khác không được tuyển chọn. Ngược lại, người đọc bị dị ứng về sự quảng bá cường
điệu, thái quá, đi đến phản cảm. Tôi có cảm tưởng: Khá nhiều nhóm, nhiều người
dựa vào ý tưởng của Xuân Sách thể hiện trong CDNV, đưa ra những mô típ mới để
tạo ra một sân chơi thi phú khác? Con số 100 bài thơ trong CDNV được ‘’chủ’’
các mô típ lấy làm ‘’xương sống’’ cho sáng tác của mình…(3). Chân Dung Nhà Văn của Xuân Sách cao hơn, thâm sâu hơn, trí
tuệ hơn nhiều! Cuốn Chân Dung Nhà Văn được NXB Văn Học in ấn, phát hành từ
tháng 3 năm 1992 do nguyên giám đốc Nhà xuất bản Văn Học - Lữ Huy Nguyên - chịu
trách nhiệm xuất bản (xin đọc lời nói đầu và lời nói cuối của NXB VH dưới
đây). Đã 16 năm trôi qua, giờ đọc lại, người đọc vẫn cảm thấy
CDNV tỏa ra hơi thở nóng hổi của thời đại, tính thời sự trong sáng, tính chân
thực của cảm quan của tác giả, ghi dấu ấn sâu đậm của lịch sử văn chương nước
nhà ở một thời kì trải dài 60 năm (1932 - 1992) qua các khúc quanh co, uốn lượn,
cùng các biến động dữ dội…. Đọc CDNV, người đọc có những cảm xúc: Vui, cười, thông cảm,
thậm chí buồn - cùng tác giả. Người đọc cũng thành kính trong tâm tưởng trước
những nhà văn đã quá cố - vẫn được Xuân Sách ưu ái, trân trọng! CDNV là tác phẩm được thi sĩ có tài, có trình độ chuyên
nghiệp tuyển chọn, sắp xếp và điều quan trọng: Sáng tạo khi xâu chuỗi các sự
kiện, các giai đoạn của một đời người - viết ra thành bài thơ, từ đó người đọc
hình dung, mường tượng ra bức sẽ sống động. Xuân Sách viết CDNV từ đầu những năm 60 của thế kỷ 20. Tính
đến khi xuất bản đã được trên dưới 30 năm. (xin đọc Tâm Sự Tác Giả kèm theo).
Có lẽ đến giờ chắc ông đã ‘’vẽ’’ thêm được nhiều chân dung nữa -
Chân dung của những nhà văn trẻ, lớp ‘’hậu sinh khả úy‘’ - thế hệ thứ tư, nếu
tính từ thế hệ Thơ Mới. Các chân dung này chắc sẽ không kém sinh động như
chân dung các tiền bối của họ… Người đọc đang nóng lòng chờ Thi Sĩ Xuân Sách vẽ, công bố
các CDNV tiếp theo!. Chú thích: (1) Có thể xem: Dòng văn chương thứ hai là khu vực bị chia cắt
từ vĩ tuyến 17 trở vào, từ 1954 đến 1975. Dòng văn chương thứ ba là của người
Việt sinh sống, định cư ở nước ngoài từ sau 1975 đến nay… (2) NXB HNV hồi tháng 6.2007, cũng cho in một tuyển tập 100
bài thơ chọn lọc thế kỷ 20. Tập này tuyển chọn có khá hơn tập 100 bài thơ hay
nhất thế kỷ, tuy cũng mắc khiếm khuyết: Những bài của một số nhà thơ nổi tiếng
được rất nhiều người biết đến lại không được tuyển mà đưa các bài khác ít giá trị, ít hay - của chính tác giả đó. (3) Ở Đức, Mỹ thời gian gần đây cũng có nhà thơ, nhà văn viết
thơ chân dung các văn nghệ sĩ miền Bắc, miền Nam… Trong nước có các cuộc
tuyển chon 100 bài thơ… thiết nghĩ, về cấu trúc, ý tưởng - tất cả những tác
phẩm này đều theo mô tip CDNV của Xuân Sách. (Tuy nhiên, mỗi tác phẩm có hình
thức trình bày, có mục đích khác nhau…).
8/3/2008Lê Xuân Quang
Theo
https://www.vanchuongviet.org/
|
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét