Dấu ấn "Theo dấu chân của làng" - Trường ca Nguyễn Ngọc Tung

Dấu ấn "Theo dấu chân của làng"
Trường ca Nguyễn Ngọc Tung

Trường ca “Theo dấu chân của làng” của nhà thơ Nguyễn Ngọc Tung là một tổng thể thơ hoàn chỉnh, nếu xét từ góc độ lôgíc về cả nội dung lẫn hình thức và sự kết nối của những hình tượng.

Trường ca có xuất phát từ “Theo dấu chân Giao Chỉ” với “Cổng làng” và “Lời cổ thụ” (chương 1), sau đó đi vào hiện thực trung tâm là “Làng, cánh đồng và mẹ” (chương 2). Bước phát triển tiếp theo là “Những dấu chân của làng” (chương 3). Đó là những bước “mở ra”. Rồi làng được lan toả đến mọi miền trong nước và ngoài nước theo bước chân của người làng. Đó là “Dấu chân Trường Sơn”, “Dấu chân miền tuyết trắng”, “Dấu chân biên cương hải đảo”, “Dấu chân đi tìm đồng đội”, “Dấu chân đắp đập xây hồ”, “Dấu chân công trường”, “Dấu chân hò hẹn”… Đến chương 4, chương 5 là sự “khép lại”. Tác giả trở về “Hồn làng” như trở về với những giá trị tinh thần, giá trị truyền thống bền vững, được bảo lưu và thăng hoa của làng qua bao đời nay. Còn phần chót “Tự khúc”, tác giả như trở về mình mang nghĩa tự thân, bộc bạch đến tận gan ruột. Khép lại và mở ra, mở ra và khép lại, nói cho cùng cũng chỉ là tương đối, vì nếu đọc kỹ “Theo dấu chân của làng”, có lắm khi mở ra cũng là để khép lại và khép lại cũng chính là mở ra.

Theo dấu chân Giao Chỉ, Nguyễn Ngọc Tung gặp cổng làng – nơi: “Âm âm bước chân cha ông thuở trước/ Mang giọng nói, khuôn mặt/ Hao hao dáng người…/ Quê hương là tiếng giã vừng của mẹ/ Khói lam chiều vấn vít bờ tre…”. Với Nguyễn Ngọc Tung “Trước cổng làng mọi thứ vẫn còn xanh”, “Cổng làng” là “căn cước trắng đen”, cổng làng là nơi “bao dung rộng mở lối về”. Như thế cũng có nghĩa: Cổng làng gần như là tất cả. Và xét về mặt tâm thế, tâm tình từ trong sâu thẳm cội nguồn, Nguyễn Ngọc Tung có một định nghĩa chuẩn xác, sâu sắc, thấm thía về làng, cả về mặt không gian lẫn thời gian theo cách của riêng ông:

“Về làng ta học lại làng

Có trước có sau, có tình có nghĩa

Làng là ngọn đèn thức tỉnh

Đa vẫn mọc từ làng

Cò vẫn bay về phía cánh đồng

Lời ru vẫn từ cánh võng

Trong tim người có một quê hương.”

Với Nguyễn Ngọc Tung, làng cũng là cố hương của mỗi người, là căn nguyên nguồn cội cụ thể của mỗi người, cũng giống như “chim có tổ”, “cây có gốc”, tựa như không có làng thì không có ông vậy! Cho nên, dẫu đi xa về gần, làng trong Nguyễn Ngọc Tung vẫn:

“Nửa đời biền biệt”

“Mỗi bước đi sóng đất vỗ chân mình

Đất vỗ về yêu thương

Làng là nơi ta lớn

Làng là nơi đi về…” và Làng “ Là giấy khai sinh đời tôi”.

Bởi nơi ấy “Cái dại nhớ lâu/ Cái khờ ở lại”. Bởi nơi ấy “Chỉ còn câu đồng dao/ Xuyên qua thế kỷ/ Chỉ còn em/Và anh/Đuổi nhau qua nhiều ngõ xóm/ Đằng đẵng cổng làng”. Bởi nơi ấy có “Đời mẹ chân đất áo vá/ Đời mẹ nón lá áo tơi/ Vừa buông giọt cay mẹ cầm giọt mặn/ Tháng Mười mây vàng rộm chân trời/ Lòng mẹ tãi nắng/ Nước mắt lặn vào hạt thóc/ Mẹ gặt về chín trắng mồ hôi” và “Mẹ làm mốc hoa cau ngả tương đậm ngọt/ Chum tương ăn vụ gặt/ Chấm hết bè rau muống/ Rau hái còn để lại gốc/Ngọn rau mọc chẳng kịp để ăn/ Đời mẹ héo mòn/Khi xuôi tay nhắm mắt/ Mười ngón tay mẹ còn ngậm bùn”. Bởi nơi ấy có “Tiếng khóc xé quầng trăng, tiếng khóc vỡ mặt trời/ Tạc nên dáng vóc đời tôi”. Theo tôi, không có những kỷ niệm nhớ đời, không có những trải nghiệm sâu sắc, nhà thơ của chúng ta không thể sở hữu những câu thơ ấn tượng và đáng nhớ, đọc lên muốn ứa nước mắt và rung động lòng người như thế!

Viết về làng gốm, Nguyễn Ngọc Tung có một cặp lục bát tài tình, rất đáng đánh dấu khuyên vào đó:

“Thương nhau thức cả một đời

Nghe gốm ăn lửa hát lời nước non”.

Viết về làng tạc đá, ông viết: “Thợ tạc đá lưng trần nắng dội/Thổi vào đá nét buồn nét vui/…Nghĩ rằng đá là đá thôi/ Về đây đá cũng khóc cười trăm năm”

Viết về sự hy sinh, dâng hiến và giá trị của sự hy sinh, dâng hiến của những người lính đi qua chiến tranh, tôi dám chắc khó có ai viết chí lí như Nguyễn Ngọc Tung:

“Đời lính chẳng có gì

Nhưng mang về cả giang sơn thống nhất”.

Và nếu một ai đó quên làng, quên lịch sử làng thì cũng chẳng khác gì người:

“Quên lịch sử là quên nguồn cội

Như chim mất hướng

Như thuyền mất phương

Quên lịch sử làm sao ta lớn nổi!”

Và ông đã viết câu thơ xúc động: “Không có làng tôi biết về đâu/ Dẫu đường cỏ vẫn lối về với mẹ/Dẫu sỏi đá làm tôi vấp ngã/ Bờ tre còn mát gió đời tôi/ Rạ rơm giồng ngọn khói/ Ngọn khói cay/ Ngọn khói ngọt ngào.”

Trên cái nền của tri thức, của sự am tường lịch sử, văn hoá như có tác dụng khai mở, cộng với cảm xúc đầy đặn, dâng trào…trường ca “Theo dấu chân của làng” được triển khai khá kỳ khu, liền mạch và hanh thông. Điều đáng nói thêm nữa là trường ca mang đậm dấu ấn thời cuộc và dấu ấn cá nhân. Nên nhớ trong văn chương nói chung và thơ nói riêng, cùng lúc trả lời được hai câu hỏi: Anh là ai? Thời đại anh sống là thời đại nào? được coi là thành công, nếu như không muốn nói là thành công nhất.

Sau chót, không thể không nói đến lời tâm sự của tác giả khi viết trường ca này. Đây là những câu thơ máu thịt từ cái tâm đến cái tình của nhà thơ Nguyễn Ngọc Tung:

“Vấp ngã lại đứng lên

Vật vã để kiếm tìm

Cái đến thì đã đến rồi

Cái còn vẫn ở trong lời mẹ ru

Dẫu thơ chưa trải hết lòng

Cũng đền đáp ân tình một kiếp

Cám ơn cây bút

Gắn bó và thuỷ chung

Viết rồi xoá, xoá rồi lại viết

Câu chữ tràn ban mai…”.

9/8/2024

Đặng Huy Giang

Theo https://vanvn.vn/