Dấu ấn của Chopin
Frederic Chopin (1810 -1849) là nhạc sĩ thiên tài, nghệ sĩ piano vĩ
đại, người sáng lập ra nền âm nhạc kinh điển Ba Lan và có ảnh hưởng rất lớn tới
sự phát triển nghệ thuật âm nhạc thế giới. Ông được coi là trái tim của dòng
nhạc lãng mạn đầu thế kỷ 19, và đó cũng là thời kỳ vàng son rực rỡ của đàn
piano. Chopin hầu như chỉ viết cho piano với rất nhiều thể loại và sáng tạo ra
nhiều thể loại mới. Ông là nhạc sĩ đầu tiên đưa vào phẩm của mình những âm
hưởng đặc biệt của âm nhạc dân tộc Ba Lan, và cũng là một trong những nghệ sĩ
biểu diễn piano lừng danh nhất thế giới.
Chopin nổi tiếng với rất nhiều nhạc phẩm bằng nghệ thuật âm
nhạc tài tình. Nhờ những kỹ năng độc đáo như tăng thêm các phím đàn, dùng bàn
đạp của đàn, cách bấm phím mới và kỹ thuật sử dụng phím đàn rất điêu luyện hay
cải tiến hòa âm với các nét nhạc trữ tình, bay bổng… Chopin đã tạo ra những
hiệu ứng âm nhạc mới lạ rất đặc biệt. Bàn tay tài hoa trên cây đàn piano của Chopin
diễn tả âm nhạc với một nghệ thuật độc đáo, rất trữ tình và nên thơ. Người ta
ví nhạc của ông như những bài thơ làm bằng nhạc. Trong cuộc đời 39 năm ngắn
ngủi, con người tài hoa này đã làm nên điều kỳ diệu, bất tử với một di sản âm
nhạc đồ sộ và tuyệt vời. Chopin luôn được tôn vinh như một nhạc sĩ thiên tài,
không chỉ ở Ba Lan mà trên toàn thế giới. Những ngày ở Ba Lan, tôi có dịp tìm
hiểu về Chopin và điều đó đã để lại trong tôi những ấn tượng rất sâu sắc. Lần
theo dấu ấn của nhạc sĩ vĩ đại, chúng ta hãy bắt đầu từ câu chuyện về cuộc đời
và sự nghiệp của ông.
Chopin sinh ngày 22-2-1810 tại Zelazowa Wola, Ba Lan - Đó là ngày sinh ghi
trong giấy chứng nhận rửa tội tại nhà thờ, còn theo lời của Chopin và gia đình
thì ông ra đời ngày 1-3.
Chopin mang trong mình dòng máu Pháp của cha và Ba Lan của mẹ. Mẹ ông thuộc một
gia đình quý tộc đã bị sa sút, còn cha ông tới Ba Lan dạy tiếng Pháp cho các
gia đình quý tộc. Số phận đã xui khiến ông tới dạy ở gia đình bà, để họ nên vợ
chồng và sinh ra bốn người con, trong đó Chopin là con trai duy nhất. Trong
cuộc sống êm ả ở căn nhà ngoại ô Warszawa, Chopin thừa hưởng từ cha mẹ những
năng lực và một nền giáo dục tốt đẹp. Lúc 2 tuổi, cậu bé đã say sưa ngồi
nghe mẹ chơi nhạc hàng giờ. Bà chơi đàn hay, thích nhảy múa và hát những bài
dân ca Ba Lan. Bởi vậy mới 6 tuổi và chưa hề học nhạc nhưng trong một đêm xuất
thần, cậu bé đã ứng tác một nhạc khúc trên đàn piano khiến mọi người sửng sốt.
Sau đó Chopin được học nhạc với nhạc sĩ bậc thầy Joseph Elsner - người sáng lập
và là giám đốc Nhạc viện Warszawa. Nhờ vậy 7 tuổi cậu bé đã công bố nhạc phẩm
đầu tay mang tên Vũ khúc Ba Lan. Bản nhạc được in trên báo Warsawa,
và hiện được lưu giữ tại bảo tàng Chopin ở Warszawa. Một năm sau, Chopin đã
chững chạc trình diễn trước công chúng bản Concerto của Adalbart Gyrowetz. Cậu
bé còn viết nên những bản Polonaises, Mazurka và một bản Waltzes. Khi lưu diễn
ở Warszawa, nữ danh ca Angelica Catalani người Ý đã có dịp nghe Chopin chơi đàn
và ứng tác bản nhạc Mazurka. Bà xúc động nhận xét ngón đàn của cậu
bé thực huyền diệu, khiến bà như đã tìm được ngọc ở thế gian. Bà còn tặng cậu
bé chiếc đồng hồ vàng có khắc dòng chữ khen ngợi. Khi đó Chopin mới 10 tuổi.
Năm năm sau, Chopin đã xuất bản điệp khúc viết cho piano, rồi trở thành sinh
viên Nhạc viện Warszawa khi mới 16 tuổi!
Chopin thích đến Warszawa và nhiều vùng quê Ba Lan, nghe những người dân ca hát
và nhảy múa. Sau khi mất đi người con gái út năm 1827, gia đình Chopin chuyển
về vùng cố đô Krakow. Ở đó, chàng nhạc sĩ trẻ rất vui thích khi chui xuống uống
rượu ở bảo tàng mỏ muối dưới lòng đất, hay say sưa chơi đàn bên hồ nước. Và
cũng ở vùng đất này, Chopin đã sáng tác những bản nhạc bất hủ. Khi 19 tuổi,
trái tim Chopin lần đầu rung động. Chàng nhạc sĩ tài hoa sớm nổi tiếng và cũng
rất… đa tình, nhưng chính trái tim đa cảm ấy đã góp phần giúp Chopin viết nên
nhiều bản nhạc tuyệt vời.
Khi có dịp làm quen với âm nhạc phương Tây qua những nhạc sĩ nổi tiếng, Chopin
quyết định rời quê hương để hòa nhập vào thế giới âm nhạc rộng lớn. Chàng nhạc
sĩ trẻ tới thành phố Vienna, chuẩn bị cho việc xuất bản nhạc phẩm và trình diễn
của mình. Rồi thủ đô Paris nước Pháp, nơi quy tụ nhiều văn nghệ sĩ nổi tiếng đã
lôi cuốn Chopin. Ông tới Paris tháng 9-1831, sống bằng nghề biểu diễn và dạy
đàn. Ở đó ông đã gặp gỡ những nhạc sĩ tên tuổi như Liszt, Berlioz, Rossini,
Meyerbeer…rồi làm quen với nữ văn sĩ George Sand.
Dường như sự khác biệt
đã tạo nên sự bù đắp và hấp dẫn, khiến họ trở nên thân thiết. Chàng nhạc sĩ tài
hoa 28 tuổi rất ốm yếu và ủy mị, còn nữ văn sĩ 34 tuổi, một nhà hoạt động chính
trị, xã hội tích cực với tính cách lãng mạn mà rất mạnh mẽ. Bà quý trọng và
nhận thấy tài năng sáng tạo tuyệt vời của Chopin. Ở Paris, Chopin tập trung vào
sáng tác, viết được nhiều nhạc phẩm rất được ưa thích. Và chính mối quan hệ đặc
biệt này đã “tiếp lửa” rất nhiều để nghệ thuật âm nhạc của ông càng tỏa sáng.
Mùa đông năm 1838-1839, George Sand đưa Chopin đến đảo Majorca tĩnh dưỡng,
nhưng sức khỏe của ông vẫn tiếp tục suy giảm. Dù vậy ông vẫn say mê sáng tác,
viết được tới 24 dạo khúc tại Valldemosa nên sau này người ta đã đặt Viện
Bảo tàng Chopin ở đây. Từ đó tới năm 1846, mùa hè Chopin sống tại lâu
đài Nohant của George Sand - nơi ông có nhiều cơ hội giao lưu với giới trí
thức, tinh hoa của nước Pháp. Nên tuy sức khỏe ngày càng tệ đi nhưng Chopin lại
có nhiều nguồn cảm hứng và sáng tác rất thành công.
Nhưng dòng đời vốn không yên ả: tình yêu trở thành xung đột, ghen tuông khi gia
đình George Sand có sự bất đồng và chia thành “hai phe”: Một bên là Chopin và
con gái nữ văn sĩ, một bên là bà và con trai. Mối tình nghệ sĩ tan vỡ khiến
Chopin suy sụp và mất đi nguồn cảm hứng sáng tạo.
Chopin trở về Paris năm 1847, và năm sau ông tới London, thủ đô nước Anh theo
lời mời của Jane Stirling – học trò của ông, một phụ nữ Scotland giàu có. Ở
London, Chopin đã có nhiều buổi trình diễn, đặc biệt là trình diễn trước nữ
hoàng Victoria và những buổi trình diễn gây quỹ cứu trợ cho người tị nạn Ba
Lan. Sau đó Chopin trở về Paris, sống nhờ sự giúp đỡ của gia đình Stirling. Và
không lâu sau, ngày 17-10-1849 ông mất vì bệnh lao phổi.
Trong đám tang Frederic Chopin, rất đông văn nghệ sĩ nổi tiếng và nhà quý tộc
đến dự, chỉ vắng George Sand. Bản nhạc Cầu Hồn Requiem của Mozart được tấu lên
theo ý nguyện của Chopin. Chàng nhạc sĩ tài hoa mà đoản mệnh này được chôn cất
ở Paris cùng với nắm đất quê hương mà chàng luôn mang theo, riêng trái tim được
đưa về Ba Lan cũng theo ý nguyện vọng của ông. Trái tim của nghệ sĩ vĩ đại này
được lưu giữ tại nhà thờ Krzyza ở Warszawa.
Vũ Thanh
Lensko - Cetus
Về hai bản nhạc "Etude cung Mi Truởng"
và "Nocturne cung Mi-giáng Truởng"
của Chopin
Vẫn trên tinh thần của bài "Torna a Surriento", hôm nay ta bàn về hai bản nhạc "Etude en Mi- Majeur" và "Nocturne en Mi-bemol Majeur" của Chopin.
Đi ra một cửa hiệu bán các CD nhạc của Mỹ và ngọai quốc ngày nay ở xứ này thì ta có thể chọn các đĩa nhạc Chopin ở hai nhóm đĩa khác nhau: Một là ở các quầy có ghi "Nhạc Cổ Điển" và hai là ở các quầy cò ghi "Nhạc để nghe không mấy khó khăn phức tạp", tạm dịch cho thật sát nghĩa hai chữ "Easy listening" trong tiếng Anh !
Thỉnh thoảng, chỉ khi nào nhắm tìm tòi một cái gì rất cụ thể thì tôi mới ghé qua cái quầy "Nhạc Cổ Điển", còn thường thì tôi chỉ ghé qua các quầy có ghi "Easy listening". Xưa nay tôi chỉ thích nhạc "Cổ Điển" theo cái kiểu như thế này: Trong cả cái mớ sáng tác khổng lồ của Beethoven, chẳng hạn, tôi chỉ thích một "mouvement" duy nhất là cái đọan "Adagio" trong tòan bộ cái "Symphonie Pathetique" của tác giả, hoặc như cái bài "Sonate cung Do-thăng Thứ" - vẫn thường đuợc gọi là "Moonlight Sonata" của ông. Hoặc trong mớ tác phẫm của Franz Schubert thì tôi cũng chỉ thích có mỗi một bản "Impromptu" ("Ngẫu hứng") của ông, hoặc như bài bài "Ave Maria", và bài - tất nhiên rồi- "Serenade của Schubert" (tên thật của nó không phải như vậy !)
Còn Chopin thì xưa nay tôi cũng chỉ thích nghe có hai bài : "Etude en Mi Majeur" (Vẫn thường đuợc gọi là "Tristesse" kể từ khi Tino Rossi hát lời Pháp dễ chừng đã cả trăm năm nay ! "L'ombre s'enfuit... Adieu beaux rêves..!" "Bóng tối lui đi .. Thôi rồi còn đâu những giấc mơ đep đẽ.."),bản "Nocturne en Mi-bemol Majeur". và một vài bài "Valses" của ông. V.v.. Ai vào các cửa hiệu bán CD nhạc Mỹ và ngoại quốc ở xứ này, đến các quầy "Easy listening", rồi thấy các đĩa hát có tựa đề đại loại như "Những giai điệu đẹp nhất trên thế gian này" ("The most beautiful melodies in the world") thì thể nào cũng bắt gặp những bản nhạc loại như thế của tất cả các tác giả "Cổ Diển" mà ta vẫn thường nghe tiếng. Muốn nghe những món phức tạp dài dòng hơn thì xin mời qua quầy "Classical Music" "chính quy" !
Cái hay cái đẹp trên đời này thì nhiều quá, (những cái không hay không đẹp thì hơi đâu mà bận tâm thêm cho mệt trí), cho nên từ đã rất lâu, tôi tự chọn cho mình cái phương châm: "Thích ít ít, thích giản dị" cho nó nhẹ cái nợ đời !
Mà đối với các tác phẩm Văn Học Nghệ Thuật nói chung thì một khi đã "thích" cái gì là tôi hay có tật tò mò tìm hiểu đễn những nguyên tố đẫn đến tác phẩm mà tôi cho là "hay" đó !
Hôm nọ tôi đã cùng bạn đọc "dò la" về bản nhạc "Torna a Surriento" của De Curtis, ông người Ý. Sau đấy tôi tiếp tục cùng bạn đọc "dò la" về bài "Les feuilles mortes" của Jacques Prevert va Kosma là hai ông người Pháp. Kỳ này, vẫn trên tinh thần đó, ta đi tìm hiểu hai tác phẩm của một nhân vật thuộc lọai "nặng ký" hơn là ông người Balan có máu Pháp trong người : Frederic Chopin !
Trước hết, bàn về khía cạnh “gốc và ngọn” trong tương quan giữa một tác giả và một (hay các) tác phẩm . Theo cách nhìn của người viết ở đây thì thân thế của tác giả, những chặng đuờng người ấy đi qua xuyên suốt cả cuộc đời, lồng trong bối cảnh lịch sử xã hội cụ thể vây quanh cuộc đời đó là cái “gốc”, còn tác phẩm thì tôi coi như cành lá cho đến ngọn .
Frederic Chopin sinh năm 1810 tại Ba-lan, (1813: Đạo quân của Napoleon tiến vào Ba-lan), mất năm 1849 tại Paris, Pháp. Bố, Micolaj (tương đuơng với “Nicolas” trong tiếng Pháp) Chopin là người Pháp, sinh tại vùng Lorraine và qua Ba-lan từ năm 16 tuổi, lấy vợ sinh con ở đấy, vào quốc tịch Ba-lan và không bao giờ trở về cố quận. Ông Chopin-Bố sau khi qua Ba-lan làm phụ giáo tại nhà một gia đình qúy tộc tên là Sharbek. Tại đây ông quen với Tekla Justyna Kazyzanowska, người làm việc trong bộ phận quản gia cho gia đình Sharbek. Micolaj Chopin kết hôn với Justyna, sinh ra ba gái một trai. Frederic Chopin ra đời năm 1810, là con trai sau người con gái đầu lòng của hai vợ chồng trẻ ! Vài tháng sau khi F. Chopin ra đời, bố mẹ của cậu đưa cả gia đình về Varsovie bởi người Bố đi nhận việc giảng dạy môn văn chương Pháp tại một trường Trung học ở đây.
- 7 tuổi: F. Chopin sáng tác 2 bản “Polonaise” đầu tay ! Từng ấy tuổi đã bắt đầu trình diễn piano ở các buổi hội diển gây qũy từ thiện hoặc ở các gia đình có máu mặt tại thủ đô.
- 1826 (16 tuổi) : Học nhạc lý và sáng tác ( bực cao cấp dĩ nhiên) tại Nhạc Viện . Thầy nhạc là Josef Elsner, nhà sọan nhạc nổi tiếng của Ba-lan thời bấy giờ. Sau ba năm học (chưa hết chương trình), thầy phê trò:” Chopin, Frederick ( trong chữ Pháp không có chữ “k”), học viên năm thứ Ba, một tài năng khác thường, một thiên tài về âm nhạc” !
- 1829 ( 19 tuổi) : Học nhạc xong, đi Vienna (thủ đô Áo) một thời gian ngắn và bắt đầu nổi tiềng ở đây qua các buổi trình diễn piano. Sau đấy trở lại Varsovie (Warsaw trong tiếng Anh), tập trung vào việc sáng tác, bắt đầu sọan các thể lọai “Etudes”, “Valses”, “Mazurkas”, và cả một số ca khúc với lời hát của người khác.
- 1830 (20 tuổi) : Quyết định đi Vienna lần thứ 2, lâu hơn. Biểu diễn trong chương trình giã từ Varsovie ở Hý Viện Quốc Gia vào ngày 11 tháng 10.
- (Bạn đọc chú ý 2 cái năm 1829 và 1830 vừa nêu. Đấy là thời gian Chopin đem lòng yêu thương cô nàng cùng học ở Nhạc Viện, môn hát, tên là Konstancja Gladkowska. Cô nàng này có những lần hát những sáng tác của Chopin ở các buổi trình diễn trước công chúng)
- Ngày 2 tháng 11 năm 1830 đi Vienna. Chỉ vài tuần lễ sau đó thì Chopin đuợc tin dữ từ quê nhà: Cuộc nổi dậy của các lựng lượng chống đối tại Varsovie bị trấn áp. Nga tiến quân chiếm đóng Ba-lan. Cuộc chiến tranh giữa Ba-lan với Nga kéo dài chỉ có vài tháng ngắn ngủi, nước Ba-lan bị Hòang Triều Nga chiếm đóng ! Trong tình hình đó, vì hộ chiếu của Chopin là do Ba-lan cấp, và Chopin không muốn trở về Ba-lan lúc bấy giờ lọt về tay hòang triều Nga cho nên Chopin chạy qua Pháp !
- 1831 (21 tuổi) : Chopin qua đến Paris . Chẳng bao lâu tiếng tăm bắt đầu lừng lẫy cả về mặt sáng tác lẫn trình diễn. Nguồn lợi tức để sinh sống: Xuất bản tác phẩm, trình diễn và dạy đàn. Các danh thủ đương cầm đuơng thời bắt dầu gọi người nhạc sĩ trẻ tuổi này là “Vua piano” trong khi Franz Listz, người bạn gốc Đức mà Chopin kết thân ở Paris đã từng đuợc coi như một đại danh thủ về môn piano ! Nhưng tình trạng sức khỏe của Chopin, sau những biến cố ở Ba-lan làm anh hết sức đau khổ buồn rầu, đã bắt đầu tác động đến sức khỏe của anh ! Có điều là tiếng tăm của Chopin cứ thế mỗi ngày một vang dội khắp Âu Châu .
- 1835 ( 25 tuổi) : Trong một chuyến đi Dresden (Đức) để dưỡng bệnh, Chopin gặp lại một gia đình Ba-lan “di tản” ở đấy mà xưa kia ở Varsovie anh quen biết . Người nhạc sĩ trẻ gặp lại cô Maria Wodjinski, 17 tuổi, mà khi xưa lúc anh quen thì mới chỉ là một cô bé tí ! Chopin đem lòng yêu cô nàng và xin hỏi cưới. Gia đình cô gái đồng ý với một điều kiên là nếu như trong một thời gian nhất định nào đấy mà anh ta không lo chăm sóc cho sức khỏe của bản thân mình thì coi như vụ đính hôn là bỏ ! Một năm qua đi, sức khỏe của Chopin không những đã không khả quan hơn mà lại còn xấu đi thêm ! Vụ cưới hỏi kể như xong ! ( Về sau, mớ thư từ Chopin nhận đuợc của gia đình Wodjinski thì anh góichung lại thành một bó với cái tựa bên ngòai là “Niềm đau của tôi” !)
- 1837 ( 27 tuổi) : Đi Luân Đôn để thăm viếng và biểu diễn. Trở về lại Paris. Bắt đầu kết thân với nữ văn sĩ George Sand ( người yêu cũ của nhà Thơ Alfred De Musset) của Pháp. Các triệu chứng của bệnh lao bắt đầu bộc phát !
- Mùa Xuân năm 1839 (29 tuổi) : Sau một cuộc lưu diễn ở Marseilles, Chopin trở về sống với George Sand ở Nohant thuộc miền Trung nước Pháp, và ở đấy cho đến năm 1846 mới trở về Paris một lần ngắn ngày. Đấy là giai đọan đuợc coi như “hạnh phúc” nhất trong suốt cuộc đời của Chopin; một giai đọan phong phú nhất về mặt sáng tác. Hầu hết các tác phẩm “lớn” và nổi tiếng nhất đều đuợc sáng tác trong giai đọan này. Thiên hạ hồi ấy coi Chopin và George Sand như hai vợ chồng tuy hai bên không chính thức lấy nhau. Nhưng tất nhiên là chuyện hạnh phúc thì trước sau gì cũng có đọan kết ! George Sand có đứa con trai riêng. Càng lớn nó càng tác động đến cuộc tình của mẹ mình và anh chàng nhạc sĩ người Ba-lan gốc Pháp kia!
- Tháng 07 năm 1847 ( 37 tuổi) : Chopin và George Sand chia tay ! Người nhạc sĩ tài hoa của chúng ta buồn phiền không ít. Cạnh đó thì bệnh lao càng ngày càng trầm trọng.
- 16 tháng 11 năm 1848 (38 tuổi) : Tuy đang cơn sốt nặng, Chopin trình diễn để gây qũy trợ giúp giới di-tản Ba-lan ở Luân Đôn. Vài ngày sau trở về Paris.
- 17 tháng 10 năm 1849 (39 tuổi) : Mất về bệnh lao tại một căn gác ở Paris, khu “Quảng Trường Vendôme” (“Place Vendome”). Di hài đuợc chôn cất tại nghĩa trang “Père Lachaise” ở Paris. Theo di chúc, trái tim của Chopin đuợc người chị của ông đem về Ba-lan, để trong một đại thánh đường tại Vac-sa- va, thủ đô Ba-lan..
Mùa thu năm 1826, Chopin bắt đầu học lí thuyết
âm nhạc và sáng tác âm nhạc tại trường trung học phổ thông về âm nhạc tại
Warsawa, một bộ phận của Nhạc viện Warsawa và Đại học Warsawa. Tuy nhiên,
Chopin đã không theo học lớp piano. Nhận thấy tài năng xuất chúng của Chopin,
Józef Elsner - nhà soạn nhạc và hiệu trưởng của trường - đã cho phép Chopin tập
trung vào piano nhưng vẫn buộc ông học các môn lí thuyết. Chopin, vốn có khả
năng trời phú về sáng tác âm nhạc, đã học được ở trường sự kỉ luật và chính xác
trong kết cấu tác phẩm, cũng như hiểu được ý nghĩa và logic của từng nốt nhạc.
Đây là thời gian ra đời của những tác phẩm có tầm cỡ đầu tiên của Chopin, ví dụ
như bản Sonata cung Đô thứ, những khúc biến tấu opus số 2 dựa trên một chủ đề
trong vở Don Giovanni của Mozart, bản Rondo á la Krakowiak op. 14 và bản tam
tấu cung Sol thứ, opus 8 cho piano, violin và cello. Chopin kết thúc quá trình
học tập của mình tại trường phổ thông vào năm 1829 và sau 3 năm học tại trường,
Elsner đã viết trong một bản báo cáo: "Chopin, Fryderyk, học sinh năm thứ
3, một tài năng lớn, thiên tài âm nhạc".
Mùa thu năm 1831, ông đến Paris. Ở Paris, ông
chọn nghề chơi và dạy đàn cùng lúc soạn nhạc, và ông lấy tên tiếng Pháp là
Frédéric-François Chopin. Cả cuộc đời, sức khoẻ ông không được tốt . Ông có mối
quan hệ gần gũi nhưng đầy trắc trở với nhà văn Pháp George Sand trong suốt 10
năm trước khi ông qua đời do lao phổi ngày 17 tháng 10 năm 1849 tại Paris, thọ
39.
