Mùa thu qua thi ca

Mùa thu qua thi ca

Mùa thu là mùa của thi ca lãng mạn, các thi nhân qua nhiều thế hệ đều lấy cảm đề thu làm thơ soạn nhạc... có thể mùa thu là một xúc tác cho họ trở về với đời sống thiên nhiên cỏ cây. Không gian vào thu thay đổi sau mùa hè nắng gắt? Mùa thu ở Âu châu đẹp nhờ khí hậu mát mẽ các cây lá đổi màu từ vàng sang đỏ tạo một bức tranh tuyệt mỹ của thiên nhiên, nếu đứng ở Lindenhof nhìn dãy núi Alpen xanh đậm, chen lẫn màu vàng úa của lá rất nên thơ.

Đời sống thiên nhiên mênh mông thay đổi, con người bé nhỏ trong cái bao la của vũ trụ phải chấp nhận cái định luật của tạo hóa, thi sĩ Tản Đà Nguyễn Khắc Hiếu (1888-1939) miên mang "Giấc mộng con" và thường cảm thu với những nỗi ngậm ngùi, cách biệt, héo úa, của mùa thu qua từng chiếc lá vàng rơi:

Trận gió thu phong rụng lá vàng

Lá rơi hàng xóm lá bay sang

Vàng bay mấy lá năm già nữa

Hờ hững ai xuôi thiếp phụ chàng

Trận gió thu phong rụng lá hồng,

Lá bay tường bắc lá sang đông

Hồng bay mấy lá năm hồ hết

Thơ thẩn kìa ai vẫn đứng không

Mỗi chiếc lá vàng bay mang theo một ý niệm, một cuộc đời, cho tình yêu không trọn vẹn hay một giấc mơ... Tản Đà đã hòa hợp từ lá vàng bay đến vàng bay mấy lá tạo cho mùa thu nỗi buồn xa vắng, cảnh biệt ly lá rời cành, đó cũng là một định luật của một đời người phải trải qua: “hợp rồi tan, trăng tròn lại khuyết".

Lá thu rơi rụng đầu ghềnh

Sóng thu đưa lá bao ngành biệt ly

Thi sĩ Đinh Hùng(1920-1967) yêu đời, yêu người ngày xưa trong chương trình "Tao Đàn đài Sàigòn" đã làm cho thính giả say mê, Đinh Hùng muốn cuộc đời lúc nào cũng réo rắt như tiếng lòng mình, mùa thu của ông mang nặng những đợi chờ với bước chân em đi và trở lại.

Bài hát mùa thu

Hôm nay có phải là thu?
Mây năm xưa đã phiêu du trở về.
Cảm vì em bước chân đi,
Nước nghiêng mặt ngọc lưu ly phớt buồn.
Ai về xa mãi cô thôn,
Một mình trông khói hoàng hôn nhớ nhà?
Ngày em mới bước chân ra,

Tuy rằng cách mặt, lòng ta chưa sầu.
Nắng trôi vàng chảy về đâu?
Hôm nay mới thực bắt đầu vào thu.
Chiều xanh trắng bóng mây xưa,
Mây năm xưa đã phiêu du trở về.
Rung lòng dưới bước em đi,
Lá vàng lại gợi phân ly mất rồi!
Trời hồng, chắc má em tươi,
Nước trong, chắc miệng em cười thêm xinh.
Em đi hoài cảm một mình.
Hai lòng riêng để mối tình cô đơn.
Hôm nay tưởng mắt em buồn:
Đã trông thấp thoáng ngọn cồn, bóng sương.
Lạnh lùng chăng, gió tha hương?
Em về bên ấy, ai thương em cùng?

Lưu Trọng Lư (1912-1991). Thơ ông có nhiều nét riêng từ hạnh phúc đến tan vỡ từ thực tế đến mộng mơ. Lưu Trọng Lưu yêu đời nhưng cũng yếm thế chua cay! tiếng thở dài nỗi nghẹn ngào niềm đau khắc khoải cô đọng trong bài "tiếng thu":

Em không nghe mùa thu

Dưới trăng mờ thổn thức?

Em không nghe rạo rực

Hình ảnh kẻ chinh phu

Trong lòng người cô phụ?

Em không nghe rừng thu

Lá thu kêu xào xạc

Con nai vàng ngơ ngác

Đạp lên lá vàng khô?

Hồ Xuân Hương (1772-1822) nữ sĩ đa tình lãng mạn, mùa thu trong mối tình với thi hào Nguyễn Du (1765-1820). Tình yêu thật cô đơn mong đợi "bóng nhạn về đâu mây ở lại, Dế trùng như khóc nước trôi hờ“. Bóng nhạn ở đây là Nguyễn Du và mây là Xuân Hương nhưng mùa thu mây chỉ giăng tối mịt mù, con nhạn kia đã vỗ cánh bay xa, nhưng mây trời ảm đạm mờ mịt! tí tách giọt mưa trên tàu chuối đổi màu!

Mưa thu

Trời thảm mây giăng tối mịt mùng

Mưa thu tí tách nhỏ ngoài sân

Cây khô dài ngắn rơi hàng lệ,

Tàu chuối vàng tơi tiếng chậm nhanh

Ngâm dứt vàng đê mê sầu vạn dặm

Buồn giăng quạnh quẽ nỗi năm canh

Khuê phòng riêng khổ người nhan sắc

Một phiến sầu vương vẽ chẳng thành

Nguyên bản chữ Hán "Thu Vũ"

Thiên cách vân âm thảm bất minh

Tiêu tiêu thu vũ lạc nhàn đình

Đoản trường khô thụ chí đầu lệ,

Thư cấp hoàng tiêu diệp thượng thanh

Ngâm đoạn đê mê thiên lý mộng

Sầu khiên liêu tịch ngũ canh tinh

Thâm khuê tối khổ như hoa diện

Nhất phiến sầu dung họa bất thành

Trong một đêm trăng sáng mùa thu Tế Hanh (1921- ?) đã đưa tiễn người đẹp ra đi, ông trở về trong cô đơn nhạt nhòa của mùa thu, ý thu gợi cảm cảnh chia tay:

Tiễn em trong cảnh thu tàn

Lòng ta muôn tiếng sao đầy lặng im

Ra về trong cảnh trời đêm

Vầng trăng như ánh mắt em dõi nhìn

Nữ sĩ Ngân Giang (1916 ?) những cánh nhạn thưa dần trong mây chiều bát ngát, thi sĩ mơ hồ xa xôi, nhìn mùa thu tới cây bàng trơ trụi, lá bàng rơi tự bao giờ:

Cây bàng đã rụng lá bàng

Cổng nhà ai đấy, có nàng nhìn xa

Giàn hồng gió tạt là là

Tóc nàng vướng mấy cánh hoa sang mùa

Bên trời bầy én lưa thưa

Mây chiều bát ngát... mơ hồ xa xôi..

Tiều phu gánh củi lên đồi,

Chuông chùa gần đấy gióng hồi thu không!

Quán đường heo hút lạnh lùng,

Có người khép cửa thư phòng ngâm thơ.

Nữ sĩ Vân Đài (1908-1964) Mùa xuân gợi cảm nhiều rực rỡ, náo nức nắng xuân tươi sáng, nhưng ngược lại nắng thu vàng vọt với gió heo mây, cánh nhạn bay thưa thớt.

Chiều Thu

Hiu hắt chiều hôm ngọn gió thu

Vừng ô gác núi bóng thêm mờ

Ngập ngừng cánh nhạn bên trời thẳm

Thấp thoáng thuyền ngư bến nước xưa

Mù mịt bên cầu cây phủ khói

Trơ trơ sườn núi đá phôi mưa

Trên đường vô hạn người qua lại

Trông khách tha hương luống hững hờ

Nữ sĩ Tương Phố (1900-?) bà đã khóc cho bản thân, khóc cho đời ngang trái tình yêu vợ chồng hạnh phúc ấm êm, bổng dưng chàng bạo bệnh mất bỏ lại phía sau vợ hóa con côi. Tương phố khóc với "Giọt lệ thu". Bà làm thơ để giải bày tâm sự đau thương để vơi đi phần nào nỗi nhớ thương. "Người buồn lại gặp cảnh thu, sầu riêng trăm mối bao giờ gỡ xong"!! 

Trời thu ảm đạm một màu

Gió thu hiu hắt thêm rầu lòng em

Trăng thu bóng ngả bên thềm

Tình thu ai để duyên em bẽ bàng

Xuân Diệu (1916-1985) Trong thời tiền chiến thơ Xuân Diệu nỗi bật trong làng thơ mới ông quan niệm "Là thi sĩ, nghĩa là ru với gió. Mơ theo trăng và vơ vẩn cùng mây". Mùa thu đã để lại trong lòng thi nhân nghĩ ngợi gì? Trong vườn sắc đỏ rữa màu xanh hay hay quá.

Đây mùa thu tới

Rặng liễu đìu hiu đứng chịu tang,

Tóc buồn buông xuống lệ ngàn hàng;

Đây mùa thu tới - mùa thu tới

với áo mơ phai dệt lá vàng

Hơn một loài hoa đã rụng cành,

Trong vườn sắc đỏ rữa màu xanh;

Đôi cánh khô gầy xương mỏng manh.

Thỉnh thoảng nàng trăng tự ngẩn ngơ

Non xa khởi sự nhạt sương mờ...

Đã nghe rét mướt luồn trong gió...

Đã vắng người sang những chuyến đò

Mây vẫn từng không, chim bay đi

Khí trời u uất hận chia ly

Ít người thiếu nữ buồn không nói,

Tựa cửa nhìn xa nghĩ ngợi gì?

Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn (1939-2001) anh đã mất nhưng để lại cho đời gần 600 tác phẩm, nhạc của anh đã ăn sâu vào đời sống dân tộc. TCS là nghệ sĩ có tài đã nói lên được cảnh tận cùng bi đát trong thời chiến. Có một số bài có tinh thần phản chiến phổ biến rộng rãi trong các phong trào sinh viên học sinh tranh đấu (?) trước 1975. Qua bài "Gia tài của Mẹ để lại cho con... nối vòng tay lớn "Rừng núi dang tay nối lại biển xa, ta đi vòng tay lớn mãi để nối lại sơn hà...“ nhiều người hâm mộ nhạc phẩm đó, đã nói lên một sự thật dân miền Nam đang gánh chịu chiến tranh quê hương bị bom đạn tàn phá…. Nhưng Trịnh Công Sơn quên nói đến lý do tại sao xảy ra cuộc chiến? ai tạo nên cảnh tương tàn đó? bởi vậy anh băn khoăn hỏi lòng mình "Hạt bụi nào hóa kiếp thân tôi. Để một mai tôi về làm cát bụi"... Bây giờ anh đã trở về với cát bụi nơi đó anh sẽ không thấy chiến tranh? Nói về mùa thu Trịnh Công Sơn xác nhận trong nhạc khúc "Nhìn những mùa thu đi". Mùa thu đi để lại chia ly nuối tiếc:

"Nhìn những mùa thu đi

Em nghe sầu lên trong nắng

Và lá rụng ngoài song

Nghe tên mình vào quên lãng

Nghe tháng ngày chết trong thu vàng..."

Cuộc chiến Việt Nam chấm dứt, có thể Trịnh Công Sơn hài lòng đến cuối cuộc đời? Nhưng nhạc sĩ Ngô Thụy Miên anh đã ra đi làm người viễn xứ, trong đó hơn 3 triệu người Việt cùng một hoàn cảnh tâm trạng, hướng về Quê Hương trong những dịp thu về với lá vàng bay!!

Em hỏi anh mùa thu Saigòn

Nắng còn vương vương trên hàng phố vắng

Em hỏi anh mùa thu Saigòn

Nước mắt bây giờ có như mưa tuôn...

Trước 1975 thời kỳ phát triển mạnh về âm nhạc sáng tác hay phổ nhạc, Nhạc sĩ Phạm Duy dù sáng tác nhiều nhạc phẩm giá trị, nhưng Phạm Duy phổ thêm nhạc bài thơ của thi hào Guillaume Apollinaire "Mùa thu chết"

... Ta ngắt đi một cụm hoa thạch thảo

Em nhớ cho: Mùa thu đã chết rồi

Ôi ngát hương thời gian mùi thạch thảo

Em nhớ cho rằng ta vẫn chờ em

Vẫn chờ em, vẫn chờ em, vẫn chờ

Vẫn chờ... đợi em.

Mùa hè đỏ lửa cuộc chiến khốc liệt, đến mùa thu vẫn còn mang theo những chiếc quan tài trong những chiều gió đìu hiu, Người chồng ra đi chinh chiến không ngày trở về !nghĩa trang buồn với hàng me già rủ lá những chiếc khăn tang trên đầu người thiếu phụ!

Nước mắt mùa thu khóc ai trong chiều

Hàng cây trút lá nghĩa trang đìu hiu

Từng chiếc, từng chiếc lệ khô vàng héo

Buồn thương từng kiếp nằm trong mộ héo tên người đời quên

Nước mắt mùa thu khóc than triền miên

Nước mắt mùa thu khóc trong đêm dài

Mùa thu chới vơi tiếng mưa buồn rơi !

Tôi chưa đến Hà Nội vào mùa thu, nhưng Hà Nội 36 phố phường có nét đẹp riêng của nó vào mùa hạ những hàng cây cổ thụ có nhiều bóng mát, giúp khách bộ hành thoải mái đi dạo quanh Hồ Hoàn Kiếm qua cầu Thê Húc vào đền Ngọc Sơn. Nhiều người có dịp đến Hà Nội vào những chiều cuối thu có sương phủ mờ mờ và se lạnh, các cô gái Hà Thành mặc áo len quàng khăn tím đi xe Dream dưới những cơn mưa nhỏ hạt... Mùa thu Hà Nội cũng là mùa cốm, cốm vốn là món quê hương quen thuộc ở vùng châu thổ sông Hồng.

Cốm thơm ngon nhất vào giữa thu có lẽ nhờ sữa hạt lúa hấp thụ khí hậu của mùa thu. Hạt cốm có màu xanh thơm gói trong lá sen, buộc bằng sợi rơm vàng nhạt, Vào những ngày thu khi nắng đã nhạt và thoảng trong gió heo may, cùng trái bưởi vàng, quả hồng mọng đỏ. Mùa thu Hà Nội rõ nét có mùi thơm của hoa sữa "Hà nội mùa thu" của Trịnh Công Sơn

Cây cơm nguội vàng,

Cây bàng lá đỏ

Nằm kề bên nhau, phố xưa nhà cổ

Mái ngói thâm sâu

Hà Nội mùa thu, mùa thu Hà Nội

Mùa hoa sữa về thơm từng ngọn gió

Mùa cốm xanh về, thơm bàn tay nhỏ

Nhà thơ Phạm Chung với nhạc phẩm "Mùa xuân ngồi bên cửa sổ" nhìn em lang thang trên con đường Cổ Ngư thơ mộng dưới những hàng liễu rũ xuống Hồ Tây, Hồ Trúc Bạch hình thể theo thời gian không thay đổi, nhưng tiếc thay dòng nước xanh thuở nào ngày nay môi trường bị ô nhiễm:

Có phải mùa thu đã qua

Em lang thang qua phố phường Hà Nội

Mặt hồ Gươm pha sương, em soi đời u tối

Mùa cốm hồng không đợi

Em nhớ ai mà mưa bụi bay?

Mùa thu quê nhà và mùa thu hải ngoại, có khác nhau không? Bối cảnh ở Việt Nam với những nét trữ tình độc đáo riêng biệt Người lữ khách lưu dung trên phần đất khách quê người, nhạc sĩ Võ Hữu Toàn phổ nhạc "Mưa Paris - Mùa thu của tôi" giống như bài Paris có gì lạ không em? dòng sông Seine mà nhiều người ta mơ ước đến thăm, nhưng thực tế nước đục ngầu với nét buồn nào đó xa xôi, Paris trong mùa mưa thu ôi nó buồn làm sao:

Paris buồn giữa trời thu

Cơn mưa ùa theo hối hả

Tiếng đàn cùng tiếng gió

Thở dài thành những cơn mưa

Em là mùa thu của tôi

Chẳng đợi chờ sao lai đến

Cũng đành một lần lỗi hẹn

Sông Seine buồn quá xa xôi...

Những ngày ở Paris của Nguyên Sa và những thi sĩ khác đều có những bài thơ hay, trong đó có mối tình của Cung Trầm Tưởng trong những lần hẹn hò nơi quán nhỏ ở quận 13? và ngồi bên nhau trong vườn Luxemburg như những cặp tình nhân khác trong gió chiều thu? Bài thơ "Mùa thu Paris" nhạc sĩ Phạm Duy phổ thành một nhạc:

Mùa thu Paris, trời buốt ra đi

Hẹn em quán nhỏ, hẹn em quán nhỏ

Rượu rưng rưng ly đỏ tràn trề...

Mùa thu âm thầm bên vườn Lục Xâm

Ngồi quen ghế đá, ngồi quen ghế đá

Không em buốt giá từ tâm

Mùa thu nơi đâu, người em mắt nâu

Tóc vàng sợi nhỏ, tóc vàng sợi nhỏ

Chờ mong em chín đỏ trái sầu...

Thi sĩ Paul Verlaine Pháp ông cũng cảm nhận được mùa thu nhẹ cảm như những thi sĩ, nhạc sĩ "An Nam" mùa thu của ông qua bài "Chansons D'automne"

Les sanglots longs

Des violons

De l'automne

Blessent mon coeur

D'une langeur monotone

Tout suffocant

Et blême, quand

Sonne l'heure

Je me souviens

Des jours anciens

Et je pleure...;

Et je m’en vais

Au vent mauvais

Qui m’emporte

Decà, delà

Feuille morte (1)

Bản dịch của anh Cao Yên Tuấn (Trần Tuấn Kiệt) ở Houston Hoa kỳ tựa "Khúc hát mùa thu" bản dịch này thật lã lướt và thoát nghĩa, mang âm nhạc Việt ngữ tuyệt vời:

Đàn gieo chi khúc phượng cầu

Nghe như nức nỡ, như sầu miên man.

Thu về cho lá nhuốm vàng

Lòng ta tê tái theo ngàn lá rơi!

Chìm trong điệp khúc đơn côi.

Chán chường mòn mỏi nối lời xanh xao

Chuông giờ nghe điểm, nghẹn ngào,

Tiếng xưa kỷ niệm đưa vào tâm tri!

Lệ tràn trên bước ta đi,

Mặc cho gió chướng, nói chi cuộc tình!

Mang ta vào ngỏ đăng trình,

Lá rơi đây đó ngập hình bóng xưa

Thu ơi nhớ mấy cho vừa

Mùa thu lữ thứ của chi Cẩm Tuyến ở Portland trong những ngày tha hương chị đã làm bài thơ song ngữ về mùa thu, bài thơ mỗi câu 4 chữ gói trọn tình yêu quê hương, nơi đó đã bao nhiêu kỷ niệm chồng của một thế hệ, nỗi lòng của chị là hoàn cảnh chung của chúng ta, ra đi làm kẻ tha hương nhìn mùa thu tới mùa thu đi mái tóc phai màu... Thơ của chị có dư âm mùi thiền định tin vào kiếp luân hồi, nhưng long lanh giọt lệ...

NGẬP LÁ THU RƠI               FALLING AUTUMN LEAVES

Một kẻ tha hương                       A lonely exile

Lang thang thơ thẩn                   Strolling, wandering,

Nhìn lá Thu bay                          Watching Autumn leaves fall

Lòng vương vương buồn!          Feeling a melancoly nostalgia!

Thu ơi! Thu ơi!                             Oh! Autumn, Autumn!

Lá Thu vàng rơi                           Golden Autumn leaves falling...

Rơi về cội nguồn                         Falling back to their roots.

Còn ta viễn khách                        As a wandered exile,

Biết về phương nao?                   Where should I go?

Thẩn thờ nhặt lá                          Pensively picking up fallen leaves

Tỉ tê thì thầm:                               Whispering softly:

"Lá có biết chăng?"                      Beautiful leaves,

Lá đẹp tuyệt vời!                          Splendid golden, bright red,

Vàng tươi rực rỡ                          Floating with the wind,

Đỏ thắm rạng ngời                       Falling, covering all...

Theo gió tung tăng                       Adorning the glorious Autumn,

Phủ tràn ngập lối                          Enriching mother earth,

Điểm tô trời Thu                            Nourishing new life,

Dưỡng nuôi đất mẹ.                     Faithfully completing the circle 

"Vun bồi cỏ cây

Tròn kiếp luân hồi"

Còn ta lữ thứ                                 For me, an exile soul,

Quê mẹ xa vời                               Far away from mother land,

Xa ngút ngàn khơi...                      Ever so far, far away...

Xa tự thuở nào...                           Ever so long, long agọ...

Xa lắm mùa Xuân                          So distant from Spring,

Xa rồi mùa Hạ                               So remote from summer,

Nay đã vào thu!                             Now comes Autumn!

Thu của ta ơi!                                My Autumn!

Thu phai màu tóc,                         Autumn 's gray hair,

Thu nhạt vành môi,                       Autumn 's pale lips,

Thu mờ ánh mắt,                          Autumn 's blurred vision,

Thu xóa má hồng,                         Autumn's faded pink cheeks,

Thu chìm dĩ vãng!                         Autumn with overwhelming past!

Thu ơi! Thu ơi!                              Oh Autumn, Autumn!

Lòng ta nức nỡ,                            My soul is sobbing,

Chạnh nhớ cố hương!                  Longing for my home land!

Tuổi đời vào Thu                          In my Autumn age,

Xa vời đất me.                              Far away from my mother land!

Bơ vơ lạc loài                               Forsaken, lost!

Cội nguồn nơi nao?!                     Where is my beloved country?

Nỗi buồn tàn Thu!                         Pensively dreaming,

Bâng khuâng mơ tưởng               Now, lying down here,

Giờ nằm xuống đây                      Season of drifting Autumn leaves,

Mùa Thu lá bay

Vàng, đỏ tung tăng                       Yellow, Red, here, therẹ...

Rơi rơi nhè nhẹ...                          Falling, frolicking... gently, lightly,

Rơi mãi, rơi hoài...                        Falling more... ever more!

Phủ kín giùm ta                             Please cover me, bury me,

Tấm thân phiêu lãng                    This wandering exiled one,

Nhẹ nhàng thanh thản                  Gently, and peacefully,

Ngập lá Thu rơi,                            Under, deep under fallen leaves...

Giấc mơ tuyệt vời!                        What a beautiful dream!

Tạm biệt mùa Thu!                       Farewell lovely Autumn!!

Trần Thị Cẩm Tuyến                    Cam Tuyen Tran

Portland, Thu 98 

Trong sự giới hạn bài này không thể trình bày hết ý thu, bởi vì mùa thu là mùa chia ly như lá lìa cành, đó là nỗi buồn của những cuộc tình dang dở. Nhưng mùa thu cũng là kỷ niệm bắt đầu một niên học mới mà nhà văn Thanh Tịnh đã viết buổi sáng ấy "Hàng năm cứ vào cuối thu, lá ngoài đường rụng nhiều và trên không có những đám mây bàng bạc,... buổi sáng hôm ấy một buổi mai đầy sương thu và đầy gió lạnh. Mẹ tôi âu yếm nắm tay tôi dẫn đi trên con đường làng dài và hẹp...". Mùa thu gợi lại hình ảnh mẹ hiền ngày nào đó đưa chúng ta đến trường, giờ này chỉ còn lại trong ký ức! mẹ đã ra đi mãi mãi trong mùa thu vĩnh biệt.

Ghi chú:

1/ Cảm ơn bạn Nguyễn Hữu Viện ở Paris gởi nguyên bài thơ bằng Pháp ngữ cùng bài dịch của bạn rất, nhưng tôi chọn bài dịch của thi sĩ Cao Yên Tuần, Trần Tuấn Kiệt Houston gởi riêng cho tôi chưa một lần nào phổ biến trên báo chí.

*/ Cảm ơn Anh Trần Tuấn Kiệt gởi bài "Ngập lá thu rơi" của chị Cẩm Tuyến gốc Gia đình Nông Nghiệp.

*/ Cảm ơn anh Nguyễn Quý Định ở Hawaii đã gởi nguyên bản Mùa Thu Paris của Cung Trầm Tưởng.

*/ Xin mạn phép trích các thơ, Hình, nhạc của các tác giả để viết chủ đề trên. Thành thật cảm ơn tất cả.

*/ Tài liệu tham khảo Việt Nam Thi nhân tiền chiến, tác giả Nguyễn Tấn Long.

Nguyễn Quý Đại

Theo http://www.advite.com/