“Tiếng gà trưa”- Hai lời bình cho một bài thơ
VanVN.Net - Bài thơ
“Tiếng gà trưa” được nhà thơ Xuân Quỳnh viết năm 1968 giữa cuộc kháng chiến
chống đế quốc Mỹ, khi lớp lớp thanh niên Việt Nam phải từ biệt gia đình, quê
hương và gác lại những kí ức tuổi thơ thân thuộc để lên đường ra trận. Những
năm tháng ấy có ý nghĩa vô cùng lớn lao, tác động trực tiếp đến sự ra đời cũng
như mạch nguồn xúc cảm của bài thơ. Qua những câu thơ sáng trong, đằm lắng, nữ
sĩ Xuân Quỳnh đã mang cả kỉ niệm tuổi thơ mộc mạc, tình cảm bà cháu hòa vào
cuộc chiến tranh, vào cảm hứng chung cho cả một thời đại. Đã có nhiều nhà phê
bình bàn về bài thơ Tiếng gà trưa của Xuân Quỳnh. Để đem đến những cách nhìn
nhận, cảm thụ phong phú hơn, TCNV đăng hai bài viết của nhà phê bình trẻ Đoàn
Ánh Dương (Viện Văn học) và nhà giáo Nguyễn Thanh Truyền về bài thơ này…
Tiếng gọi tuổi thơ
(về bài thơ Tiếng gà
trưa của Xuân Quỳnh, Ngữ văn 7, tập I)
Nhắc đến Xuân Quỳnh, người ta thường nghĩ tới
những vần thơ nhẹ nhàng, sâu lắng của một trái tim phụ nữ đa cảm. Không da
diết, khắc khoải như những sáng tác về tình yêu, trong giây phút hướng về tình
cảm gia đình gần gũi, như tình mẹ con, tình bà cháu,… tiếng thơ Xuân Quỳnh
thường cất lên với giọng trong trẻo nhưng vẫn thể hiện nét đẹp tâm hồn của một
phụ nữ giàu yêu thương. Tiếng gà trưa là một bài thơ như vậy.
Trên đường hành quân xa
Dừng chân bên xóm nhỏ
Tiếng gà ai nhảy ổ:
“Cục… cục tác cục ta”
Nghe xao động nắng trưa
Nghe bàn chân đỡ mỏi
Nghe gọi về tuổi thơ
Bài thơ là phút lắng lòng của người chiến sĩ
trên chặng đường hành quân mệt mỏi. Lúc dừng chân bên thôn xóm yên bình, vẳng
nghe tiếng gà nhảy ổ quen thuộc của làng quê, người chiến sĩ để lòng mình cuốn
vào âm thanh ấy và trải ra mênh mông theo sức lan tỏa của nó. Mỗi lần động từ
nghe được lặp lại, trường lan tỏa của âm thanh tiếng gà mỗi lúc một rõ nét
nhưng đó không phải là sự mở ra theo chiều rộng không gian mà là sự chuyển động
theo chiều sâu của cảm xúc. Đầu tiên là sự thay đổi của ngoại cảnh: Nghe xao
động nắng trưa, sau đó là sự xâm lấn vào cảm giác: Nghe bàn chân đỡ mỏi và cuối
cùng là sự thấm sâu trong tâm hồn: Nghe gọi về tuổi thơ. Điệp từ nghe cùng biện
pháp ẩn dụ chuyển đổi cảm giác đã diễn tả tinh tế diễn biến cảm xúc ấy trong
tâm hồn người chiến sĩ. Tiếng gà mở đầu bài thơ là một âm thanh của thực tại,
vẳng đến từ nơi nào đó trong xóm nhỏ. Nhưng đến cuối khổ, nó đã trở thành âm
thanh vọng về từ kí ức, khi người chiến sĩ chìm trong giây phút trầm lắng để
thả hồn miên man theo tiếng gọi tuổi thơ.
Theo dòng hồi tưởng ấy, những kỉ niệm ùa về,
sống động như đang hiện ra trước mắt. Điệp ngữ tiếng gà trưa mở đầu các đoạn
thơ sau, lặp đi lặp lại bốn lần như một điệp khúc, điểm nhịp cho dòng cảm xúc
của nhân vật trữ tình. Mỗi lần lặp lại, nó mở ra một ô cửa lung linh làm sáng
bừng lên cả khung trời kỉ niệm:
Tiếng gà trưa
Ổ rơm hồng những trứng
Này con gà mái mơ
Khắp mình hoa đốm trắng
Này con gà mái vàng
Lông óng như màu nắng
Nhân vật trữ tình đã ngược dòng thời gian để
trải nghiệm lại những cảm xúc trẻ thơ trong sáng. Đó là niềm thích thú khi nâng
niu ổ trứng hồng ấm áp, là niềm vui say khi ngắm nhìn không chán mắt màu hoa,
màu nắng trên mình mỗi chú gà. Từ hình ảnh đàn gà và ổ trứng, người bà xuất
hiện trong sự kết nối tự nhiên của mạch cảm xúc. Đây chính là tâm điểm hội tụ
mọi kí ức về những năm tháng tuổi thơ của người cháu.
Có giọng bà vang vọng:
Tiếng gà trưa
Có tiếng bà vẫn mắng
- Gà đẻ mà mày nhìn
Rồi sau này lang mặt!
Cháu về lấy gương soi
Lòng dại thơ lo lắng
Có bóng dáng thân thuộc của bà:
Tiếng gà trưa
Tay bà khum soi trứng
Dành từng quả chắt chiu
Cho con gà mái ấp
Tất cả đều hiện lên trong niềm xúc động của
người cháu khi được sống lại trong tình yêu thương và sự chăm chút của bà.
Tiếng bà mắng, bàn tay bà khum khum soi trứng, những mảnh kí ức ấy đã thức dậy
trong lòng người cháu cả một tuổi thơ sống trong sự tần tảo, chắt chiu, hi sinh
quên mình của bà:
Cứ hàng năm hàng năm
Khi gió mùa đông đến
Bà lo đàn gà toi
Mong trời đừng sương muối
Để cuối năm bán gà
Cháu được quần áo mới
Sự kéo dài của chuỗi thời gian “cứ hàng năm
hàng năm” cũng là sự lặp lại của bao nỗi lo âu, mong mỏi đã dệt nên đời bà. Bà
đổi những lo âu, mong mỏi và chắt chiu ấy chỉ để lấy nụ cười được bộ quần áo
mới của đứa cháu thơ. Đó là món quà gói trọn tình cảm yêu thương và hi sinh của
bà nên ấm áp và thiêng liêng vô cùng.
Ôi cái quần chéo go
Ống rộng dài quét đất
Cái áo cánh trúc bâu
Đi qua nghe sột soạt
Những câu thơ giản dị mà dồn nén bao cảm xúc.
Đó không chỉ là niềm vui trong quá khứ của đứa cháu nhỏ được quà mà còn là niềm
xúc động rưng rưng trong hiện tại của người chiến sĩ khi thấm thía tình cảm của
người bà thân thương.
Tiếng gà, ổ trứng và niềm hạnh phúc mà bà mang
lại đã trở thành suối nguồn yêu thương nuôi dưỡng và ghi dấu trong tâm hồn
người cháu:
Tiếng gà trưa
Mang bao nhiêu hạnh phúc
Đêm cháu về nằm mơ
Giấc ngủ hồng sắc trứng
Từ những giấc ngủ bình yên và ấm áp niềm hạnh
phúc trẻ thơ như thế, hình ảnh bà và những kỉ niệm tuổi thơ gắn với tiếng gà đã
đi sâu vào tâm thức và trở thành một phần thiêng liêng trong lòng người cháu.
Đó chính là một động lực mạnh mẽ để người chiến sĩ hôm nay quyết tâm chắc tay
súng. Khổ cuối, mạch cảm xúc quay trở lại hiện tại một cách tự nhiên bởi chính
mối liên hệ sâu sắc ấy:
Cháu chiến đấu hôm nay
Vì lòng yêu Tổ quốc
Vì xóm làng thân thuộc
Bà ơi, cũng vì bà
Vì tiếng gà cục tác
Ổ trứng hồng tuổi thơ.
Giọng thơ vẫn nhẹ nhàng nhưng mỗi lần điệp từ
vì được lặp lại, dường như cảm xúc lại lắng sâu thêm để tìm về với ngọn nguồn
gần gũi và thiêng liêng nhất. Những yếu tố tạo nên động lực của lòng quyết tâm
chiến đấu ở người cháu qua từng dòng thơ mỗi lúc một thu hẹp lại về phạm vi: Tổ
quốc - xóm làng - người bà - tiếng gà, ổ trứng đã nói lên một quy luật tình cảm
vô cùng giản dị: tình cảm gia đình làm sâu sắc thêm tình yêu quê hương, đất
nước và sự thống nhất giữa hai tình cảm cao đẹp này là cội nguồn sức mạnh tinh
thần của mỗi người lính. Lòng yêu nước cũng không phải là cái gì xa xôi, lớn
lao hay trừu tượng. Đó có thể chỉ là yêu một bếp lửa ấp iu như Bằng Việt; yêu
một tiếng gà cục tác, một ổ rơm trứng hồng như Xuân Quỳnh hay yêu cái cây trồng
trước nhà, yêu cái phố nhỏ đổ ra bờ sông như I-li-a Ê-ren-bua chẳng hạn. Nên ở
một góc độ nào đó, sự thu hẹp phạm vi ở khổ thơ cuối là cách thức cụ thể hóa
lòng yêu nước, làm nổi bật chân lí giản dị: Lòng yêu nhà, yêu làng xóm, yêu
miền quê trở nên lòng yêu Tổ quốc. Bài thơ được mở đầu bằng tiếng gà trưa và kết
thúc lại trở về với tiếng gà. Nhưng đó không đơn thuần là tiếng gà gọi về tuổi
thơ nữa, mà là tiếng gà gọi dậy trong lòng người chiến sĩ bản chất của lòng yêu
nước, cái lí do cao cả mà rất đỗi cụ thể, hối thúc bàn chân băng rừng lội suối
đấu tranh vì độc lập, thống nhất nước nhà.
Bằng một hình thức nghệ thuật độc đáo: thể thơ
năm tiếng kết hợp biểu cảm với tự sự, miêu tả; thỉnh thoảng, trong mỗi tiết
đoạn liên tưởng được gợi ra từ tiếng gà, lại được ngưng nghỉ, phân định bởi một
lời thơ ba tiếng (lời thơ: Tiếng gà trưa) như đánh dấu một nấc cảm xúc, bài thơ
đã diễn đạt một cách tự nhiên những tình cảm bình dị mà thiêng liêng, sâu sắc
của người chiến sĩ trẻ trên bước đường hành quân. Chất liệu dân gian thô mộc,
cách lựa chọn tứ thơ thông minh, chất trữ tình vừa bồng bột, nhí nhảnh vừa sâu
lắng, đằm thắm là đặc trưng của thơ Xuân Quỳnh trong giai đoạn này, cũng là một
điểm chung của thế hệ các nhà thơ trẻ thời chống Mỹ.
Vài
suy nghĩ về bài thơ Tiếng gà trưa của Xuân Quỳnh
Nguyễn
Thanh Truyền
Xuân Quỳnh không phải là tác giả xa lạ với cảm
quan văn chương của nhiều thế hệ bạn đọc nói chung và bạn đọc trong nhà trường
nói riêng. Tuy nhiên, Tiếng gà trưa lại không phải là tác phẩm được nhắc đến
nhiều, ít nhất là cho đến trước khi nó được tuyển vào sách giáo khoa Ngữ văn
tích hợp. Đơn giản bởi vì tác giả của nó có không ít bài thơ hay. Nhưng, với tư
cách là đứa con tinh thần của một chủ thể sáng tạo giàu cá tính, Tiếng gà trưa
vẫn mang chứa những nét riêng đáng yêu. Và, dĩ nhiên là… đáng nói.
1. Điều đáng nói đầu tiên là tên gọi bài thơ:
Tiếng gà trưa. Phải nói ngay rằng đấy không phải là một nhan đề ấn tượng, gây
chú ý. Kể từ khi Thơ mới xác lập được vị thế, tạo nên một thời đại huy hoàng
trong thơ ca Việt Nam, tiếng gà buổi trưa không còn là âm thanh mới lạ nữa.
Người ta có thể quên câu nói này của Lưu Trọng Lư… Các cụ ta ưa những màu đỏ
choét; ta lại ưa những màu xanh nhạt… Các cụ bâng khuâng vì tiếng trùng đêm
khuya; ta nao nao vì tiếng gà lúc đúng ngọ… nhưng ai cũng nhớ những câu thơ của
ông trong bài Nắng mới: Mỗi lần nắng mới hắt bên song/ Xao xác gà trưa gáy não
nùng/ Lòng rượi buồn theo thời dĩ vãng/ Chập chờn sống lại những ngày không…
Tất nhiên là tiếng gà trưa trong thơ Xuân Quỳnh và thơ Lưu Trọng Lư có sự khác
nhau rất cơ bản: tiếng gà mái cục tác và tiếng gà trống gáy, một âm thanh rất
bình thường (gà đẻ, gà cục tác) và một âm thanh bất thường (gà thường gáy
sáng). Thơ chuộng lạ. Cái câu nói của tác giả Nắng mới và bài thơ ấy của thi sĩ
mơ màng đã ám ảnh ta quá lâu nên cái nhan đề bài thơ của Xuân Quỳnh không khiến
ta chú ý là phải. Mặc dù vậy, chính cái âm thanh quá đỗi bình dị ấy lại là dấu hiệu
nghệ thuật của bài thơ. Tứ thơ khởi phát lên từ đó. Và cũng từ đó, Tiếng gà
trưa của Xuân Quỳnh có lí do để bạn đọc phải nhớ, phải yêu. Tiếng gà trong thơ
Lưu Trọng Lư xuất hiện sau tín hiệu nắng mới hắt bên song, tiếng gà trong thơ
Xuân Quỳnh xuất hiện trước, khiến nắng trưa xao động; tiếng gà trong thơ họ Lưu
là thanh âm thứ yếu, bổ trợ còn tiếng gà trong thơ Xuân Quỳnh lại là chủ âm, là
huyết mạch nối kết dòng cảm xúc, liên tưởng.
Ngoài nhan đề bài thơ, chi tiết tiếng gà xuất
hiện trong bài thơ đến 6 lần, từ khổ đầu đến khổ cuối. Nhìn chung thơ Xuân
Quỳnh thường không quá dụng công, dòng cảm xúc sẽ lựa chọn hình thức thể hiện
khi nó được thức dậy. Ở đây cũng thế, cảnh huống trữ tình rất phổ biến: Trên
đường hành quân xa/ Dừng chân bên xóm nhỏ/ Tiếng gà ai nhảy ổ/ Cục… cục tác cục
ta. Từ cảnh huống ấy, tư duy nghệ thuật loé sáng, tiếng gà trở thành tín hiệu
vừa điểm nhịp vừa giữ nhịp cho dòng cảm xúc tuôn chảy tự nhiên. Tiếng gà không
chỉ là âm thanh sống động trong buổi trưa nắng, không chỉ gợi không khí làng
quê thanh bình yên ả để người chiến sĩ được thư thái nghỉ ngơi, tiếng gà còn
gọi về bao nhiêu kỉ niệm thân thương máu thịt thời thơ ấu đã xa và tiếng gà còn
đồng hiện trong hiện tại nhắc nhủ con người hướng đến ngày mai, vì ngày mai
chiến đấu. Tên gọi có vẻ khiêm nhường nhưng Tiếng gà trưa đồng thời thực hiện
được vai trò vừa cụ thể hoá cảm xúc vừa thâu tóm được thi tứ. Một nhan đề như
thế, chắc chắn không còn lựa chọn nào hay và hợp lý hơn!
2. Tiếng gà trưa là bài thơ lôi cuốn từ khổ
đầu, đọc tiếp thấy thú vị và đến đoạn kết thì nhuần thấm vào tâm trí người đọc
- nhất là người đọc tuổi hồn nhiên. Phần chủ yếu của bài thơ là dòng hoài niệm.
Trong dòng cảm xúc ấy hiện lên hình ảnh người bà và qua những kỉ niệm êm đẹp
người đọc cảm nhận được tình bà cháu gần gũi, yêu thương, ấm áp. Đã có không ít
người đọc thể hiện cảm nhận, ấn tượng sâu sắc về những tình cảm thiêng liêng từ
dòng hoài niệm đó. Nhưng, Tiếng gà trưa không chỉ là hoài niệm. Trong vẻ hoài
niệm hết sức hồn nhiên, Tiếng gà trưa có mạch ngầm suy tưởng.
Tiếng gà trưa được viết ngày 2/ 7/ 1965, nằm
trong phạm trù thơ trẻ chống Mỹ thời kỳ đầu. Nhìn chung, thơ chống Mỹ thời kỳ
này chứa chan cảm xúc, thể hiện khát vọng ra trận sôi nổi như: Ôi ta thèm được
cầm khẩu súng/ Đi giữa đoàn quân cùng với bạn bè/ Nằm chờ giặc trên quê hương
anh dũng/ Ta cay nồng mùi lá rụng bờ tre (Lê Anh Xuân)… Về đại thể, chất suy
tưởng trong thơ chưa phải là đặc điểm nổi bật. Đặt trong bối cảnh này, ta vừa
thấy nét chung vừa thấy nét riêng của thơ Xuân Quỳnh. Không phủ nhận Tiếng gà
trưa vẫn là một dòng hoài niệm miên man, sâu sắc và chính dòng hoài niệm ấy làm
dạt dào thêm cho khát vọng chiến đấu. Tuy nhiên, nhìn vào cách bố cục, cách
phân đoạn văn bản của chính tác giả ta thấy bài thơ được chia làm hai phần rõ
rệt (bằng dấu hoa thị). Sáu khổ thơ đầu là dòng hồi tưởng tự nhiên từ hiện tại
nhớ về quá khứ. Hai khổ thơ cuối là chiêm nghiệm, suy ngẫm rút ra từ quá khứ
sâu sắc thức dậy rất mãnh liệt ở trên. Mối quan hệ tất yếu theo quy luật tâm lý
giữa hai phần là điều ta dễ thấy. Tiếng gà rộn lên trong nắng trưa được cảm
nhận bằng thính giác, bằng thị giác, xúc giác và đến cả linh giác. Chạm vào
linh giác, tiếng gà làm sống dậy kỷ niệm. Kỷ niệm sống dậy, lòng trí lại tưởng
nhớ, suy tư. Như vậy, mặc dù cảm xúc bao trùm lên tất cả nhưng suy tưởng vẫn
chảy một mạch ngầm, và nếu không có mạch suy tưởng ấy thì dòng hoài niệm kia
thật khó có thể hồn nhiên xanh đến thế!
Xin nói về hai khổ thơ cuối. Sau rất nhiều kỷ
niệm của tuổi thơ được gọi về, nhân vật trữ tình chiêm nghiệm: Tiếng gà trưa/
Mang bao nhiêu hạnh phúc/ Đêm cháu về nằm mơ/ Giấc ngủ hồng sắc trứng. Hạnh
phúc tuổi ấu thơ trong tình thương yêu bao la của người bà gắn với hình ảnh ổ
trứng hồng không thể nào kể hết. Tất cả khắc in đậm nét trong lòng ngay từ tuổi
dại thơ hồn nhiên. Hạnh phúc ngập tràn đến mức Giấc ngủ hồng sắc trứng. Không
có những niềm hạnh phúc ngập tràn ấy chắc chắn cái âm thanh Cục… cục tác cục ta
hết sức bình thường chẳng thể làm xao động tâm hồn người chiến sĩ. Chiêm nghiệm
đó thúc đẩy chủ thể trữ tình bộc bạch suy tưởng về mục đích chiến đấu: Cháu
chiến đấu hôm nay/ Vì lòng yêu Tổ quốc/ Vì xóm làng thân thuộc/ Bà ơi, cũng vì
bà/ Vì tiếng gà cục tác/ Ổ trứng hồng tuổi thơ. Người chiến sĩ xao động vì
tiếng gà, nhận ra ý nghĩa lớn lao của âm thanh ấy đối với cuộc đời mình, chợt
liên tưởng đến lý tưởng cao cả mà mình đang theo đuổi và nhận ra giữa những
điều đó là một mối keo sơn gắn bó. Mục đích chiến đấu được nhấn mạnh nhờ điệp
từ vì. Phép liệt kê từ khái quát đến cụ thể giúp tác giả đưa ra một loạt hình
ảnh gợi cảm và có hệ thống: Tổ quốc, xóm làng, bà, tiếng gà, ổ trứng. Những thủ
pháp nghệ thuật đó không chỉ nhấn mạnh được mục đích chiến đấu mà còn lí giải
một cách cảm động ngọn nguồn của lòng yêu nước. Khổ thơ này khiến ta nhớ ngay
đến mấy câu văn của Ê-ren-bua: Dòng suối đổ vào sông, sông đổ vào dải trường
giang Vôn-ga, con sông Vôn-ga đi ra bể. Lòng yêu nhà, yêu làng xóm, yêu miền
quê trở nên lòng yêu Tổ quốc. Nếu thử minh họa bằng một hình xoáy trôn ốc dựa
trên sự vận động của hệ thống hình ảnh mà hai tác giả sử dụng ta sẽ dễ dàng
thấy được trình tự diễn tả của Ê-ren-bua và Xuân Quỳnh ngược nhau. Ê-ren-bua
diễn tả từ cụ thể đến khái quát, Xuân Quỳnh bộc lộ từ khái quát đến cụ thể.
Nhưng cả hai đều có một điểm xuất phát chung,
thể hiện sự gặp gỡ ý tưởng như một quy luật tất yếu muôn đời của lòng yêu nước.
Tình yêu ấy là thiêng liêng, cao đẹp nhưng lại xuất phát từ những gì bình dị,
nhỏ bé, đời thường. Rõ ràng lý tưởng chiến đấu vì lòng yêu Tổ quốc không phải
là một khẩu hiệu chung chung, mòn sáo. Ai cũng có kỷ niệm, có người thân, có
quê hương…- những điều tưởng rất riêng tư, bé nhỏ nhưng lại vô cùng gắn bó với
đất nước rộng lớn. Rất cụ thể, cảm động!
Thể hiện lòng yêu nước, Xuân Quỳnh viết thật
tự nhiên. Nhấn mạnh cái bình thường của cuộc sống trong hoàn cảnh chiến đấu,
Tiếng gà trưa là hình ảnh của sự sống, một sự sống sâu sắc, bền chắc. Không có
đoạn suy tưởng này, mạch cảm xúc của bài thơ không hoàn thiện, cảm hứng yêu
nước của bài thơ không được cất cánh. Và nếu thế, nó đã bị lãng quên!
3. Trong dàn đồng ca đầu mùa đánh Mỹ, thơ Xuân
Quỳnh nghiêng về khai thác những cảm xúc riêng tư, từ cảm xúc riêng ấy lại cất
lên những giai điệu hòa cùng thời đại. Đọc thơ Xuân Quỳnh, không riêng bài
Tiếng gà trưa, không nên bỏ qua những hiểu biết về tiểu sử của tác giả. Mồ côi
mẹ, sống với bà suốt những năm thơ ấu, chính từ hoàn cảnh riêng tư ấy mà tình
bà cháu ở đây chân thực, cảm động đến vậy. Sách Ngữ văn 7 nói Tình cảm gia đình
đã làm sâu sắc thêm tình quê hương đất nước (Tập một, trang 151). Rất chính
xác. Điều đó được thể hiện trong thơ và cả trong đời.
Sự thống nhất đời và thơ ấy (dĩ nhiên là không
đồng nhất) là một cơ sở giúp ta xác định và gọi tên chủ thể trữ tình. Nên chăng
ở bài thơ này ta không xác định cụ thể nhân vật trữ tình là nam hay nữ chiến
sĩ? Nhiều giáo viên vẫn hướng dẫn học sinh tìm hiểu tình cảm, kỷ niệm của anh
chiến sĩ trong bài thơ… Như thế có thoả đáng? Tôi nghĩ là không. Xác định nhân
vật trữ tình phải căn cứ vào nội dung cảm xúc của bài thơ. Nhân vật trữ tình là
Hình tượng nhà thơ trong thơ trữ tình, phương thức bộc lộ ý thức của tác giả.
(…) là con người đồng dạng của tác giả (Từ điển thuật ngữ văn học, Nxb GD,
2004). Nếu xác định, gọi tên hình tượng nhân vật trữ tình ở bài thơ này
là anh chiến sĩ, chúng ta sẽ lí giải thế nào về những chi tiết rất nữ tính này:
Cháu về lấy gương soi/ Lòng dại thơ lo lắng và Ôi cái quần chéo go/ Ống rộng
dài quét đất/ Cái áo cánh trúc bâu/ Đi qua nghe sột soạt…?! Còn gọi là nữ chiến
sĩ? Có lẽ không cần thiết phải cụ thể quá như thế. Mặc dù, trong thời chiến, ai
cũng có thể là chiến sĩ, không phân biệt già hay trẻ, đàn ông hay đàn bà, các
lĩnh vực hoạt động… Cảm xúc trong thơ là cảm xúc điển hình. Dù là nỗi lòng
riêng tư của ai, nếu tâm trạng ấy gợi được đồng cảm thì đều có giá trị phổ
quát. Người chiến sĩ trong bài thơ là hình ảnh điển hình của thế hệ trẻ Việt
Nam thời chống Mỹ cứu nước. Và, những ai biết trân trọng quá khứ tuổi thơ, mang
nặng nghĩa tình với gia đình xóm mạc, mỗi lần hồi nhớ quá khứ lại như được tiếp
thêm sức mạnh phấn đấu vì lý tưởng cao đẹp thì đều có thể gặp hình bóng của
mình trong thi phẩm Tiếng gà trưa. Vì thế, tôi nghĩ không nên gọi nhân vật trữ
tình ở đây là nữ chiến sĩ hay anh chiến sĩ mà hãy gọi bằng một từ có ý nghĩa
khái quát hơn: người chiến sĩ. Kỷ niệm riêng tư của Xuân Quỳnh đã hòa điệu cùng
kí ức của cả thế hệ, cái tôi cá nhân nghệ sĩ đã thống nhất cùng cái ta dân tộc,
cái bình dị cộng hưởng với cái cao đẹp, lớn lao. Không nên vì việc xác định,
gọi tên nhân vật trữ tình thiếu chính xác mà vô hình trung thu hẹp ý nghĩa của
tác phẩm.
Được dạy, được học bài
thơ như Tiếng gà trưa kể ra cũng là một may mắn. Nói về một bài thơ hay, cả
người nói và người nghe đều như được giàu có thêm lên. Đó là niềm vui không dễ
có. Vài điều tâm đắc và một ít trăn trở băn khoăn của cá nhân về việc tiếp cận
bài thơ Tiếng gà trưa của Xuân Quỳnh xin được chia sẻ và trao đổi cùng bạn đọc.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét