Gần như đất nước nào cũng có một hình tượng nữ danh ca để đại
diện cho dân tộc mình. Không dám chạm đến từ “Diva” vì nó đã bị lạm dụng và có
thể khiến mỗi người nghĩ đến một khía cạnh khác nhau: thành công về mặt thương
mại, về mặt số lượng khán giả, v.v… Xin chỉ chú tâm về những nữ ca sĩ được đất
nước họ xem như di sản văn hóa. Nước Pháp có Edith Piaf, Bồ Đào Nha có Amalia
Rodrigues, đảo quốc Cape Verde có Cesaria Evora, Mỹ có Billie Holiday. Chắc chắn
trước và sau họ đã có những giọng ca nữ khác kiếm ra nhiều tiền hơn, có nhiều
khán giả hơn, nhưng lại chẳng có được cái địa vị của một giọng ca đã đi vào lịch
sử dân tộc như họ. Họ có những điểm gì chung?
Trước hết phải là khả năng ca hát xuất chúng, nhưng nổi bật
nhất vẫn là bản sắc dân tộc trong nghệ thuật, từ trong cách phát âm ngôn ngữ đến
nhạc tính, nhất nhất đều rất tiêu biểu cho quê hương họ. Một yếu tố nữa, đó là
cuộc đời và âm nhạc của họ đều trải qua và phản ảnh nhiều giai đoạn thăng trầm,
đau đớn của đất nước,“khóc cười theo phận nước nổi trôi”. Thái Thanh đã hội đủ
cả ba điều kiện trên. Bà lớn lên trong một gia đình mà cả cha lẫn mẹ đều hát và
đàn nhiều nhạc cụ dân tộc, như Phạm Duy đã viết trong hồi ký và cả chính Thái
Thanh cũng đã xác nhận trong một cuộc phỏng vấn với Thụy Khuê: “Mẹ tôi chơi đàn
tỳ bà hay lắm, cho nên cái chất dân ca nó ngấm vào mình từ lúc còn nhỏ.” Bà diễn
được cái hồn của những bài ca nhuộm màu dân ca như Đố Ai, Nụ Tầm Xuân, Hội
Trùng Dương…. đã đành, mà khi tiếp xúc với những dòng nhạc mới hơn như Paris có
gì lạ không em, Tuổi 13, Nghe những tàn phai…. bà đã “dân tộc hóa” chúng bằng
cách nhấn nhá, luyến láy rất Việt Nam. Được nuôi dưỡng bằng những điệu dân ca của
cha mẹ từ thời thơ ấu ở Hà Nội, bắt đầu ca hát trước khán giả trong chiến khu
trong những ngày tháng kháng chiến chống Pháp, trở thành giọng ca đắt giá nhất ở
Sài Gòn hoa lệ thập niên 50, 60, 70, tắt hẳn trong suốt 10 năm(1975-1985), cuối
cùng sống lưu vong ở Mỹ và ca hát trong niềm thương nhớ quê mẹ suốt hơn 10 năm
trước khi giải nghệ khi mái tóc đã bạc trắng. Thái Thanh sống cuộc đời của nhiều
triệu khán giả và hát lên nỗi lòng của nhiều thế hệ.
Những Edith Piaf, Amalia Rodrigues, Cesaria Evora đã nghiễm
nhiên đi vào lòng của đại đa số khán giả của đất nước họ. Thái độ của thế hệ trẻ
của Pháp, Bồ Đào Nha, Cape Verde và Mỹ cho ta thấy họ đã và sẽ là một hình tượng
được tôn thờ và bất tử. Riêng hoàn cảnh của Thái Thanh thì dường như vẫn còn có
một cái gì đó bấp bênh, mơ hồ vì Thái Thanh không có được sự liên tục trong các
thế hệ khán giả như các “diva” kia. Suốt thời kỳ chiến tranh 1954-1975, một nửa
đất nước ở phía Bắc không hề được tiếp xúc với giọng ca Thái Thanh. Sau chiến
tranh thì một số đông khán giả thượng lưu và trung lưu cũ của miền Nam đã di tản
ra nước ngoài.
Tại đây, con cháu họ trong thập niên 80, 90 chỉ làm quen với những ca sĩ với lối phát âm, có thể vô tình, có thể cố ý, lơ lớ hoặc điệu đàng đến độ họ tạo ra một tiêu chuẩn mới trong âm nhạc: phát âm hời hợt và ca xướng với mục đích tạo ra âm thanh êm dịu, không đòi hỏi sự suy tư hay tập trung tư tưởng. Trong nước thì nhạc vàng bị cấm một thời gian dài. Thái Thanh bặt tiếng và trở thành tàng hình trong suốt 10 năm sau 1975. Vậy là một thập niên của sự nghiệp của bà bị lãng phí. Đau đớn nhất là các tài liệu, băng đĩa, chương trình biểu diễn của bà trên truyền hình đều đã bị thiêu hủy.
Tại đây, con cháu họ trong thập niên 80, 90 chỉ làm quen với những ca sĩ với lối phát âm, có thể vô tình, có thể cố ý, lơ lớ hoặc điệu đàng đến độ họ tạo ra một tiêu chuẩn mới trong âm nhạc: phát âm hời hợt và ca xướng với mục đích tạo ra âm thanh êm dịu, không đòi hỏi sự suy tư hay tập trung tư tưởng. Trong nước thì nhạc vàng bị cấm một thời gian dài. Thái Thanh bặt tiếng và trở thành tàng hình trong suốt 10 năm sau 1975. Vậy là một thập niên của sự nghiệp của bà bị lãng phí. Đau đớn nhất là các tài liệu, băng đĩa, chương trình biểu diễn của bà trên truyền hình đều đã bị thiêu hủy.
Ta tự hỏi trong vài chục năm nữa, có thể lớp khán giả mới của
Việt Nam, sau khi đã chán chê với những y phục gợi cảm, vũ đoàn hoành tráng, với
những của giai điệu khi Hàn, khi Hoa, khi Mỹ, sẽ suy tư thế nào về di sản ca nhạc
thế kỷ 20 của Việt Nam? Có ai sẽ nhận ra Thái Thanh là gương mặt tiêu biểu và
đương nhiên? Nhưng dẫu cho Thái Thanh, vì hoàn cảnh nghiệt ngã của lịch sử, chẳng
bao giờ đạt được cái tượng đài đó trong lòng đại chúng, chắc chắn sẽ có người
này, kẻ nọ, trong 20, 30 năm nữa, sẽ vô tình lật lại những ca khúc và trang sử
của thế kỷ 20. Rồi họ sẽ thốt lên: “Ôi ngát hương thời gian mùi thạch thảo” (1) để
rồi lại chùng giọng “trùng dương ơi có xót xa cũng hoài mà thôi” (2). Và
có lẽ Thái Thanh cũng cần “Chỉ chừng đó thôi” (3).
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét