Đọc lại truyện ngắn “Phẩm tiết” của Nguyễn Huy Thiệp

Đọc lại truyện ngắn “Phẩm tiết” 
của Nguyễn Huy Thiệp

Sự xuất hiện của Nguyễn Huy Thiệp đã làm xôn xao dư luận. Trong bài viết “Có một cách đọc Vàng lửa”,  TSKH Đỗ Văn Khang đã viết “Thoạt đầu là Tướng Về Hưu, nay đến Vàng Lửa và Phẩm Tiết, rậm rạm có đôi năm mà Nguyễn Huy Thiệp đã khơi được một cuộc tranh luận về văn mình. Phỏng có dễ gì? (Đăng ở báo Văn Nghệ số 36 - 37 ra ngày 03- 09- 1988).

Văn học Việt Nam sau năm 1975 đã tồn tại và phát triển trong những điều kiện lịch sử và xã hội khác biệt rõ rệt với thời kỳ chiến tranh, trong một môi trường ý thức xã hội có nhiều biến đổi. Những điều đó tác động chi phối mạnh mẽ xu hướng vận động và đặc điểm của sự phát triển văn học Việt Nam suốt mấy chục năm qua. Trong thời kỳ đổi mới, quan niệm về con người chính là cơ sở chi phối những nguyên tắc chiếm lĩnh, cắt nghĩa đời sống của nhà văn, là nơi đánh dấu trình độ tư duy nghệ thuật của một thời đại, một trào lưu tác giả.

  Lúc bấy giờ, nhà văn Nguyễn Huy Thiệp xuất hiện, ngay lập tức đã làm chấn động dư luận khi ông nhìn con người như một bản thể tự nhiên. Từ trước đến nay, văn học thường viết về con người như một ý thức xã hội và sự phiến diện này hạn chế khả năng thuyết phục của văn học. Rõ ràng, ý thức giữ vai trò vô cùng quan trọng đối với đời sống của con người nhưng làm sao có thể phủ nhận sức mạnh của tự nhiên chứ. Nhân cách con người không chỉ là kết quả của lý trí, mà còn là sự tham gia của vô thức, tiềm thức, tâm linh... Nguyễn Huy Thiệp có thể đã cực đoan khi quá nhấn mạnh vào phần bản năng tăm tối của con người nhưng cũng có những phát hiện sắc sảo về con người bản năng, vô thức.

 Sự xuất hiện của Nguyễn Huy Thiệp đã làm xôn xao dư luận. Trong bài viết “Có một cách đọc Vàng lửa”  TSKH Đỗ Văn Khang đã viết “ Thoạt đầu là Tướng Về Hưu, nay đến Vàng Lửa và Phẩm Tiết, rậm rạm có đôi năm mà Nguyễn Huy Thiệp đã khơi được một cuộc tranh luận về văn mình. Phỏng có dễ gì? (Đăng ở báo Văn Nghệ số 36 - 37 ra ngày 03- 09- 1988).

Chính sự nổi tiếng của nhà văn Nguyễn Huy Thiệp lúc bấy giờ, phái “bốc thơm” đã có không có ít người lợi dụng Nguyễn Huy Thiệp, tâng bốc nhà văn này để ăn theo. Vì mục đích phủ nhận nền văn học cách mạng, họ đã không ngần ngại tung hô Nguyễn Huy Thiệp là thần tượng của văn học thời đổi mới. Họ bảo Nguyễn Huy Thiệp đạt tầm cỡ thế giới, có thể so sánh với các nhà văn nổi tiếng Tư Mã Thiên (145 Tr.cn- 87 Tr.cn), với đại văn hào Lỗ Tấn (1881 - 1936), là ngôi sao sáng trên bầu trời văn học Việt Nam đương đại...

 Nhưng sự thực thì Nguyễn Huy Thiệp có xứng đáng để được ca ngợi như vậy không? Khi một số truyện ngắn của nhà văn này có quá nhiều điều để chúng ta bàn, ví dụ như: Giọt Máu, Trương Chi, Vàng Lửa, Phẩm Tiết...

 Như chúng ta đã biết, truyện ngắn Phẩm Tiết của Nguyễn Huy Thiệp đúng là có nhiều điều đáng bàn. Ngay từ những dòng đầu tiên, thông thường thì nhiều người có thể lấy lời đề từ nhưng nhà văn này đã trích dẫn 3 câu lấy trong Truyện Kiều của Nguyễn Du như:

       “Chữ trinh đáng giá ngàn vàng...

         Chữ trinh còn một chút này....

        Chữ trinh kia cũng có ba bảy đường...”

Và từ đó kéo theo là cả một câu truyện có thể nói là “tưởng tượng” của Nguyễn Huy Thiệp.

Việc tìm ra ngôi mộ cổ ở vùng lòng hồ trong khu vực thủy điện sông Đà.... có lẽ theo nhà văn thì nó có quá nhiều điều bí ẩn và chính nhà văn đã viết: “Tôi băn khoăn quá, phải là người mơ mộng và nghiêm khắc mới hiểu rằng biết hoặc không biết đều chỉ là ước lệ mơ hồ, có tính lịch sử hạn chế”. Câu chuyện Phẩm Tiết chính là kể về người phụ nữ nằm trong ngôi mộ cổ ấy. Dưới con mắt của Nguyễn Huy Thiệp thì “cái xác ướp” có tên là Ngô Thị Vinh Hoa ấy, khi mới sinh ra đã có tài “Tri thiên mệnh” (biết mệnh trời). Khi lớn lên thì cái tài tri thiên mệnh đó làm cho người cha của cô gái cũng rất sợ “Khải rất sợ”. Bởi vì Vinh Hoa lớn lên nói câu nào thiêng câu ấy. Tỉ như trời nắng chang chang, nàng buột miệng ngày kia trời mưa, quả nhiên ngày kia trời mưa thật. Tỉ nhiên có người đi qua, nàng bảo mai ông này chết, quả nhiên người ấy không ốm đau bệnh tật gì hôm sau lăn ra chết...

Ở trường hợp này, thực ra không phải ngoài đời không có, khả năng đó thường xuất hiện ở các nhà ngoại cảm, ví dụ như ở Việt Nam có những nhà ngoại cảm tìm đem khả năng giúp ích cho đời, chứ không như Ngô Thị Vinh Hoa chỉ có tài “tri thiên mệnh” đã được Nguyễn Huy Thiệp miêu tả trong Phẩm Tiết. Và có lẽ Nguyễn Huy Thiệp đã mắc sai lầm lớn khi xây dựng nhân vật Ngô Thị Vinh Hoa, một người biết được nhiều điều quan trọng có thể xảy ra, nhưng có lẽ “bụt chùa nhà không thiêng”. Tên Sâm, vốn là một tên đểu cáng, xuất thân từ lái buôn trâu, từ lâu đã có ý hại chủ. Khi cơ hội đến, tên lái trâu đã đưa chủ vào con đường chết. Vậy thì cái tài biết xem cả nhân tướng học, với tri thiên mệnh của Ngô Thị Vinh Hoa để đâu khiến cho cha mình là Ngô Khải phải chết? Đúng là một sai lầm lớn của Nguyễn Huy Thiệp.

Mặt khác khi đề cập người anh hùng áo vải, vua Quang Trung (Nguyễn Huệ), Nguyễn Huy Thiệp đã làm xấu đi hình ảnh của vị anh hùng dân tộc - vua Quang Trung. Vua Quang Trung giận mắng Ngô Khải đã được Nguyễn Huy Thiệp mô tả như sau “Thằng Khải kia, tài bằng cái đấu, khinh ta quá chừng! Trời cho mày sống, cướp không biết bao nhiêu lộc thiên hạ, ăn miếng ngon không biết đậy mồm, còn chê lợm. May nhờ phúc tổ, có ít của chìm, như cái đuôi khô, tháng ba ngày tám mang ra gặm tưởng xênh xang ư?” Chưa hết, Nguyễn Huy Thiệp còn miêu tả Ngô Thị Vinh Hoa vào cung khi cha mình đã chết, phải chăng đây cũng là một cách tự tiến thân vào cung của Ngô Thị Vinh Hoa mà nhà văn Nguyễn Huy Thiệp đã nghĩ ra.

 Đúng là nói như người Việt: Lờn với chó thì chó liếm mặt - chơi với gà thì gà mổ mắt. Nguyễn Huy Thiệp đã cho Ngô Thị Vinh Hoa ăn nói rất vớ vẩn khi vua Quang Trung hỏi thị là vận Tây Sơn được mấy đời? Vinh Hoa bảo: Sao không hỏi được bao nhiêu ngày?

 Đúng là câu trả lời rất vớ vẩn. Một người làm vua, thông thường không bao giờ người ta hỏi những câu như thế. Ví dụ, Tần Thủy Hoàng  (259 Tr.cn- 210 Tr.cn) sau khi làm vua cũng muốn truyền lại cho con cháu đến muôn đời, trong lịch Việt Nam, triều Hậu Lê cũng trải qua 26 đời vua, còn như chúng ta biết triều Tây Sơn sau đó đã sụp đổ vì có nhiều nguyên nhân khác nhau, chứ một người mà dám nói vua Quang Trung như thế đúng là “Lờn với chó chó liếm mặt” chứ không đầu mà không rơi xuống đất mới là lạ. Vua Quang Trung là một thiên tài quân sự, đánh đâu thắng đấy, bách chiến bách thắng, là người có bản lĩnh, làm gì có chuyện để người khác coi thường. Vua Càn Long (1711- 1799) còn phải kiêng nể. Vậy mà nhà văn Nguyễn Huy Thiệp đã dựng lên một Quang Trung chỉ biết ngồi im mà nghe Vinh Hoa phán quyết tầm bậy. Một vua Quang Trung đã bị Nguyễn Huy Thiệp dựng lên như là một kẻ nông nổi, lỗ mãng trước kẻ sĩ Bắc Hà nhưng sự thật lịch sử Việt Nam có như vậy không? Như chúng ta đã biết, vua Quang Trung là người như thế nào và với cách nhìn của kẻ sĩ Bắc Hà đánh giá về Quang Trung như thế nào thì chúng ta đều biết rất rõ. Ngay như hoàng hậu Ngọc Hân, khi vua Quang Trung mất, chúng ta cứ đọc bài “Ai tư vãn” của Ngọc Hân sẽ biết.

 Về cái chết của Quang Trung, ngay cả sử sách của chúng ta cũng không chép được tài như Nguyễn Huy Thiệp. cái chết bất ngờ của vua Quang Trung, đến nay vẫn chưa tìm được nguyên nhân chính xác. Trong cuốn sách “Hoàng đế Quang Trung” của tác giả Đỗ Bang cũng chỉ dừng lại ở mức độ nghiên cứu. Vậy mà Nguyễn Huy Thiệp tả được cảnh khá tỉ mỉ. như vua Quang Trung chết không nhắm mắt mà cuối cùng phải nhờ “bàn tay thối” của Vinh Hoa “Vinh Hoa phải lấy ngón tay út của mình đặt lên hai mi mắt nhà vua thì mắt nhà vua mới nhắm lại được. Sau đó, chỗ ngón tay út của Vinh Hoa đen như chàm, rửa thế nào cũng không sạch”. Ở tình tiết này, nói như TSKH Đỗ Văn Khang là Nguyễn Huy Thiệp đã đạt tới mục đích cuối cùng là hạ bệ một lịch sử dân tộc, một lịch sử đã phải viết bằng máu và mồ hôi, bằng cả vinh quang và đau đớn mới có được. Kể ra thì lời khẳng định này cũng có lý.

 Trong lịch sử Trung Hoa và kể cả trong lịch sử Việt Nam đúng là không thiếu các “hôn quân bạo chúa” nhưng chúng ta hầu như chưa bao giờ được nghe những từ ngữ chắc chỉ có Nguyễn Huy Thiệp đã thay mặt các quan chép sử ghi lại, viết lại như: Vua Gia Long (1762- 1820) gọi Toàn là: “Thằng khốn nạn theo voi ăn bã mía kia, đểu cáng chừng nào. Mày mượn danh ta để đi ăn cướp với chơi gái à?” hay: “Thằng mặt xanh kia kề miệng lỗ mà còn dê ư? Ta cho cắt dái mày, ta cho mày ăn cứt”.

Thực ra trong lịch sử, nếu một người nào đó bị phạm tội có thể đền tội bằng cách “cung hình” tức là bị hoạn. Ví dụ như trường hợp của sử gia Tư Mã Thiên. Hơn nữa thông thường kẻ nào có tội, tất nhiên kẻ đó bị nghiêm trị nếu luật pháp nghiêm chứ làm gì có chuyện nhà vua nói “ta cho cắt dái mày” như Nguyễn Huy Thiệp đã dùng.

 “Con người làm mọi việc chẳng qua cũng chỉ vì mục đích của mình” (Các Mác). Ngẫm ra kể cũng đúng. Vậy mà mục đích của những kẻ nói như vua Gia Long chửi tên Toàn là tên ăn cướp với chơi gái, vậy mà khi có được Vinh Hoa, y đã “không làm gì được” chỉ vì “mày không chịu”. Ôi, như thế thì may mắn cho nhân loại quá, như thế thì có lẽ trên thế giới này sẽ không bao giờ có tòa án phải mở ra để xét xử những tên “yêu râu xanh” bởi vì khi chúng định hiếp, định chiếm đoạt một người nào đó mà người ta không chịu sẽ dừng lại. Vậy là ở thời điểm này, Nguyễn Huy Thiệp đã quá non tay hay nhà văn muốn đề cao cái “chữ trinh tiết” và ở điểm này phái “bốc thơm” có người còn cho rằng đó là một hình tượng biểu hiện cho “cái đẹp”, cho “tự do”, cho tính người hơn cả “người” mà đến cả vua Quang Trung, hay cả vua Gia Long cũng không thể đụng tới được.

 Ngày xưa các cung tần mỹ nữ trong cung thường có tới hàng ngàn người, thông thường khi đã được vào cung thì bất kì cung nữ nào cũng mong muốn được nhà vua “sủng hạnh”, được một lần nhà vua ban phát, nhưng chuyện gặp nhà vua đâu dễ vì có quá nhiều cung tần mĩ nữ. Chính vì vậy mới có chuyện các họa sĩ phải vẽ tranh các người đẹp dâng lên cho vua nhìn xong mới chọn như trường hợp nhà Tây Hán (206 Tr.cn- 25 Tr.cn) họa sĩ Mao Diên Thọ đã vẽ các cung nữ trong đó có Vương Chiêu Quân - một trong tứ đại mỹ nhân của Trung Quốc. Chỉ vì không đút lót tiền cho Mao Diên Thọ nên bị y vẽ xấu xí. Gặp được vua là điều may mắn, vậy mà Vinh Hoa trong truyện ngắn của Nguyễn Huy Thiệp có lẽ là trường hợp đặc biệt. Hơn nữa vào cung cấm, thường thì các cung nữ ngày xưa được chọn từ rất trẻ, các bé gái hơn 10 tuổi đã có những người đi tuyển chọn các bé gái xinh xắn đưa vào cung nuôi nấng, dạy các ứng xử trong cung, dạy đàn hát, nghi lễ và chờ đến khi trưởng thành người nào may mắn sẽ có dịp được gặp mặt vua. Các cung nữ cũng được ăn bổng lộc nhưng khi nhà vua bị chết các cung nữ sẽ được cho về quê sinh sống. Nói chung họ bị quản lý, được bảo vệ rất cẩn thận, không bao giờ có chuyện nói như nhà văn Nguyễn Huy Thiệp viết “Sau khi vua Gia Long nghe tiếng đàn, gục đầu xuống bàn ngủ thiếp đi, khi tỉnh dậy nhà vua không thấy Vinh Hoa đâu nữa”. Đúng là thật vớ vẩn. Cung cấm chứ có phải cái chợ đâu mà thích thì đến không thích thì đi như thế được. Tôn Ngộ Không trong Tây Du Ký của Ngô Thừa Ân (1500 - 1581) có 72 phép thần thông biến hóa giỏi như thế còn không thoát khỏi bàn tay Phật Tổ Như Lai khi cho quả núi đè lên. Vậy mà chỉ trong một đêm Vinh Hoa đã “biến” được khỏi cung cấm, đúng là Nguyễn Huy Thiệp “tài” thật.

 Chưa dừng lại ở đấy, Nguyễn Huy Thiệp còn miêu tả, sau đấy có lẽ vì quá thương nhớ người đẹp cho nên nhà vua đã cho người đi tìm nàng ở khắp nơi nhưng không tìm thấy. Có lẽ lệnh vua đã ban xuống cho nên khi người ta vớt được xác một người phụ nữ quý tộc trôi trên sông vùng huyện lỵ Đà Bắc (thuộc phủ Hưng Hóa) khi quan sở tại về triều đình. Vua Gia Long cho người xem, nhận ra người chết giống hệt Ngô Thị Vinh Hoa. Nhà vua cho làm ma này rất hậu, bắt dân lập miếu thờ.

Ở điểm này đúng là Nguyễn Huy Thiệp đã quá đuối khi không biết đưa ra một cái kết như thế nào sau khi Vinh Hoa “biến” mất khỏi cung. Một lần nữa chính Nguyễn Huy Thiệp đã biến vua Gia Long thành một kẻ khờ, có lẽ vì lệnh của nhà vua đã làm khổ nhiều người vì bắt họ đi tìm nàng. Có lẽ một kẻ nào đó đã nghĩ ra một cách tìm một cái xác nào đấy gắn cho là Ngô Thị Vinh Hoa thế là xong và thế là vua Gia Long tin rằng không thấy người thì cũng đã thấy xác!

Xác chết của một con người thông thường chỉ chỉ 2 - 3 ngày là bắt đầu phân hủy. Cái xác đã chết và trôi sông thì càng nhanh phân hủy, điều này chẳng lẽ Nguyễn Huy Thiệp không biết?. Vậy mà từ Đà Bắc, khi quan sở tại báo việc này về kinh, tính cả đường đi lại chắc phải vài tháng. Nếu cái xác ấy mà ở sông Hương (Huế) hay sông Hàn (Đà Nẵng) thì còn có thể chấp nhận được. Về mặt địa lý về điều kiện tự nhiên, đúng là Nguyễn Huy Thiệp đã định đánh lừa cả người đọc. Vậy mà ở truyện này vẫn có nhiều người khen rằng Nguyễn Huy Thiệp viết hay. Đó là “gu” thẩm mỹ của mỗi người. Chỉ biết rằng qua mấy truyện ngắn Kiếm Sắc, Vàng Lửa, Giọt Máu, Trương Chi và Phẩm Tiết chúng ta thấy đúng như lời của TSKH Đỗ Văn Khang “văn của Nguyễn Huy Thiệp ngày càng sa sút”.

  Như chúng ta đã biết năm 1997, sự kiện kì thủ cờ vua người Nga Garry Kimovich Kasparov (sinh 13 - 04 - 1963) ngày 11 - 05 - 1997 đánh ván cờ siêu kinh điển với siêu máy tính Deep Blue, chỉ sau 19 nước đi, khi trên bàn cờ vẫn còn 2 xe, 2 mã, 2 tượng vậy mà đại kỳ thủ người Nga đã xin thua. Ông giải thích rằng: “Ông đã đi sai ở nước thứ 6, nếu cứ tiếp tục đi thì vẫn cứ thua. Ngay sau đó một định luật nổi tiếng đã ra đời đó là định luật Muphy: “Cái gì đã đi sai hướng, sẽ đi sai hướng”. Con người sẽ phải trả giá cho những sai lầm của mình, chỉ có điều không trước thì sau. Chính ở cái truyện ngắn Phẩm Tiết này có lẽ Nguyễn Huy Thiệp đã đi sai hướng khi dựng lên nhân vật Ngô Thị Vinh Hoa và điều này phần nào nhà văn đã phải trả giá cho việc viết lách của mình bằng việc “Văn chương Nguyễn Huy Thiệp ngày càng sa sút” như nhận định của TSKH Đỗ Văn Khang.

 Abutalib đã từng viết “Nếu anh bắn vào quá khứ bằng súng lục thì tương lai sẽ bắn anh bằng đại bác”. Nhà văn Nguyễn Huy Thiệp đã cố tình hạ bệ một thần tượng của lịch sử trong truyện ngắn này thì đúng như lời nói của Ăng Ghen, Nguyễn Huy Thiệp cũng phải trả giá cho nghiệp văn của mình. Nhưng không thể qua một vài truyện ngắn mà đánh giá toàn bộ văn nghiệp của một người cầm bút.

 Nhìn chung trong tiến trình văn học Việt Nam, đặc biệt là thời kỳ sau đổi mới đến nay, với bút pháp khá đa dạng và khiến cho dư luận phải “bàn” và có nhiều biến hóa thì Nguyễn Huy Thiệp cũng đã phần nào đóng góp cho nền văn học Việt Nam đương đại, những đóng góp của ông cũng đáng được ghi nhận.

Tài liệu tham khảo:

1.Bình văn hiện đại - Đỗ Văn Khang, Nxb Lao Động 2010.

2. Giáo trình văn học Việt Nam hiện đại, tập II (từ sau cách mạng tháng 8- 1945), Nguyễn Văn Long chủ biên, Nxb ĐHSP.

Vương Quốc Hoa

Theo http://vanhien.vn/