Vườn nhà là một cõi thiên nhiên riêng

Vườn nhà là một cõi thiên nhiên riêng

Một trong những vẻ đẹp, vẻ dễ thương của căn nhà ở xứ Mỹ này là, dù lớn hay nhỏ, cũng được người ta thiết kế sao đó, để mỗi nhà đều có thể có được một chút vườn. Vườn ở đằng trước, đằng sau hay bên hông nhà. Vườn rộng người ta trồng thêm cây ăn trái. Cam, quýt, nhãn, ổi…Có lẽ đất đai Hoa Kỳ màu mỡ nên sai trái mỗi mùa, cho đi không hết! Lại phải thuê Mễ đến dọn dẹp đổ đi. Vườn nhỏ thì chỉ có cỏ và hoa thôi. Đối với gia đình có người già, vườn là chỗ tiêu hao ngày tháng rất tốt, lành mạnh.

Ở quận Cam, nhất là khu Little Saigon, thuộc thành phố Westminter hay Garden Grove thì không nói đến, vì nhà nào gần như cũng là người Việt. Nhưng nếu đi xa xa một chút sang thành phố khác, quận khác, thì chỉ cần nhìn thấy thấp thoáng những cây trồng trong vườn hay trước hiên nhà, người ta có thể đoán mà không sợ lầm rằng, chủ nhân là người Việt Nam: một giàn mướp, một bụi chuối, một khóm tre, một cây mận, một cây ngọc lan chẳng hạn. Người ta cố thu nhỏ quê hương vào trong những hình ảnh bé nhỏ đó cho vơi lòng thương nhớ. 

Vườn còn là cõi thiên nhiên riêng của người ta nữa. Thiên nhiên ở ngoài đường, ngoài phố là thiên     nhiên chung. Khi về nhà, bước ra vườn của mình, người ta có cái cảm tưởng nhẹ nhàng, đó chính là chút thiên nhiên của riêng mình. Có đủ cả trời mây hoa lá. Có rào vách ngăn chia cách với láng giềng.

Mấy hôm nay trời mưa, lại thêm người không được khỏe, hay rõi mắt ra ngoài nhìn ngắm cây cối trong vườn. Dù khu vườn không đẹp nhưng tôi vẫn yêu vì đa số cây cối trong vườn là do chính bàn tay tôi trồng khi cây còn bé xíu. Một trong những cây đào hôm nay hoa vẫn còn tươi thắm. Bao giờ cây đào cho hoa màu đỏ này cũng nở muộn. Năm nay nở càng muộn hơn, đến nỗi tôi tưởng cây đã chết rồi, tính ra Giêng thuê ông Mễ đào bỏ đi. Không ngờ có một hôm đứng bên cửa sổ trên lầu, nhìn thấy duy nhất có một bông hoa nở. Mừng quá! Như vậy là cây vẫn còn mầm sống. Mấy hôm sau lác đác thêm một hai bông…Và cứ thế mà cây nở đầy hoa. Hôm nay còn tươi thắm. Mưa làm rụng bao cánh hoa, gió vun vào thành một khối màu xác pháo trên nền sân trải xi măng. Mỗi khi ra vườn, hay chỉ đứng nơi cửa sổ nhìn ra lòng tôi bỗng thấy êm ả lạ thường. Không gian ấy, nhìn từng gốc cây, chậu cảnh, tôi lại nhớ đến gương mặt những người thân thiết với nhau trong cuộc sống . Nào những cây chanh, một của Minh Phượng Radio Bolsa, một cây nữa là loại chanh Thái Lan, lá rất thơm của Trần Vũ Bách, kỹ sư Boing, vừa là một nhiếp ảnh gia tài tử, lại có tài nấu nướng. Bách đã từng đến phòng thu thanh giờ tôi làm việc và ghi lại cho tôi nhiều hình ảnh rất tự nhiên và nghệ thuật. Mỗi lần nấu canh chua Thái, hái một vài lá chanh ấy là nồi canh dậy mùi thơm lừng. Nào cành hồng cắt tại khu vườn nhà cũ của Quỳnh Lưu. Chậu lan chị Hồng Vũ Lan Nhi cho ngày họp mặt các anh chị em trong Diễn Đàn Trưng Vương trên Việt Báo Online cách đây nhiều năm, mỗi năm hoa vẫn nở. Những ngày ấy thật vui, chúng tôi hàng ngày gặp nhau trên diễn đàn, trao đổi thơ văn, chuyện trò đủ thứ chuyện trong cuộc sống. Rồi có khi hẹn hò, gặp gỡ cả các bạn trong Diễn đàn Gia Long, Sương Nguyệt Anh tại nhà tôi, nhà chị Hồng Vũ Lan Nhi …Những gương mặt thương mến ấy, bây giờ ở đâu? Hay vẫn ở quanh đây, nhưng rất ít khi gặp lại. Không biết có ai còn nhớ tới những tháng ngày vui cũ?

Chậu cây sống đời mỗi năm lại cho tôi những chùm hoa vàng nho nhỏ rất dễ thương, chị Minh Chúc, đàn chị Trưng Vương của tôi đã cho khi tôi mới dọn đến căn nhà này. Cây sống đời cho hoa màu đỏ là của chị Nguyệt Điện, chủ nhân một tiệm may áo dài tại Little Saigon. Mỗi lần cần có áo mặc để phù hợp với bài nói chuyện trên sân khấu, chị sốt sắng may trong vòng có một ngày . Những chậu quỳnh, cành giao và những cây hoa cỏ nở quanh năm những bông hoa năm cánh màu hồng dễ thương duyên dáng của chị Dung Lê Đình Điểu tặng từ ngày đầu tiên dọn đến căn nhà mới , gần mười lăm năm về trước. Cây lan, chậu cúc Đại Dương, Hùng Cường tặng mỗi năm, Tết năm nào cũng rực rỡ hoa vàng. Chưa kể vô vàn những bông hoa dạ lý hương màu trắng từ hai bên hàng xóm lặng lẽ leo sang tỏa hương thơm nhẹ …. Cao nhất là bốn cây đào. Ba cây hoa màu hồng từ vuờn nhà Đặng Trần Hoa, nhân viên phát hành kỳ cựu của nhật báo Người Việt. Gia đình Hoa có một cuộc sống đạo đức , rất giản dị, chăm sóc dạy dỗ các con thành công nơi xứ người. Giờ đây chỉ có thú vui cùng cỏ cây hoa lá vườn nhà. Tôi nhớ mãi bát canh tôm hoa thiên lý, bát canh rau sắng (từ chùa Hương mang về trồng). Ngọt lịm. Vợ chồng Đặng Trần Hoa là một người có tấm lòng nhân hậu luôn quan tâm đến những người chung quanh kém may mắn và tận tình giúp đỡ trong khả năng, bất cứ lúc nào. Một cây nữa hoa màu thẫm hơn, hồng như xác pháo là của Xuyến, một trong những vị thính giả đầu tiên của tôi và Quỳnh Lưu. Quỳnh Lưu là con gái một chị đồng nghiệp dạy học với tôi từ Saigon. Khi mới sang Mỹ, tôi lại là cô giáo tư gia hàng ngày buổi chiều đến nhà dạy tiếng Việt hai cháu con của Quỳnh Lưu. Quỳnh trong một chương trình kéo dài một giờ, mà thính giả báo tin cho nhau, chờ đợi gọi vào trò chuyện, mỗi tuần một đề tài, xoay quanh những sự kiện xảy ra hàng ngày về đời sống, văn học, nghệ thuật, chính trị…Ngay cả vấn đề thời sự nóng bỏng nhất đang xảy ra. Cũng chính thính giả đặt cho cái tên cho chương trình là “Tâm tình với nhau”, trên hệ thống Radio Việt Nam đầu tiên có tiếng nói trên làn sóng quận Cam. Sau này Xuyến là mẹ vợ Excetra báo Việt Weekly, một tờ báo trẻ ngày nào mưa gió chốn Bolsa nay cũng không còn nữa. Cuối góc vườn là một cây hoa lồng đèn đỏ cũng từ vườn nhà Xuyến mang về. Lác đác những bông hoa nở bốn mùa trong nắng lung linh, rủ xuống rất dễ thương… Còn nhiều loại cây giây leo, hai chậu cây liễu Tú, Uyển mua về trồng vẫn xanh tươi sức sống. Mùa thu lá chuyển thành màu đỏ làm rực rỡ bức tường gỗ trắng. Ngay cả hai cây sung trời cho mọc tự nhiên trong một góc đầu nhà, cũng vươn cao xanh tốt. Và mới đây thôi, một giây leo của loại cây tên gì không biết, khi cùng Tuyết Trinh đến thăm ngôi nhà mới của cô bạn Hà Thanh, tôi đã hái một giây mang về cắm xuống trồng hôm nay cũng đã cho tôi vài ba bông hoa màu hồng hé nở . Hoa nhỏ chỉ bằng 1/10 hoa nhà Hà Thanh thôi nhưng vẫn xinh đẹp vô cùng! Khu vườn nhỏ trước nhà, có cây ổi từ khu vườn của anh chị Vinh-Dần, thông gia của thông gia của tôi, có năm ra trái rất thơm ngon. Và cây ngọc lan của chị Dung-Lê Đình Điểu, hoa nở gần như bốn mùa. Tôi thường hay hái một đĩa hoa trắng muốt ngát hương thơm đặt cúng trên bàn thờ.     Đôi khi nhìn cây, tôi lại nhớ tới cây ngọc lan trong khoảng vườn nhỏ ngày xưa trước nhà của gia đình tôi ở đường Hoàng Diệu, Khánh Hội. Mẹ tôi hay ngắt một bông hoa cài lên búi tóc sau ót, hoa tỏa hương thơm nhẹ. Ngày đó, các anh lớn ở xa, anh Thế, chị Dung thì du học Mỹ. Cho nên, nơi đó mỗi buổi chiều mẹ tôi và tôi hay đứng trước thềm thầm nhớ những thành viên gia đình ở xa, hóng mát từ bến tàu thổi về… Ngọc Tâm, cô bạn cùng trường cùng chung lối xóm nhỏ Đỗ Thành Nhân, sau này bà mẹ NgọcTâm- mà gia đình tôi luôn trân trọng gọi là “Cụ Phủ” vì ngày xưa ông cụ làm quan trong triều Nguyễn, cũng mua nhà trên con đường Hoàng Diệu. Chúng tôi có những năm dài thơ mộng của tuổi mới lớn bên nhau cho đến ngày nay. Cảm ơn những người thân yêu trong cuộc sống, cảm ơn cây cối vườn nhà đã thầm lặng mà cùng chung sống, dẫu biết rằng những thành viên trong ngôi nhà chẳng có ai biết làm vườn và chăm sóc thường xuyên! Vườn nhà tôi không đẹp bằng những khu vườn Việt Nam khác trên đất Mỹ nhưng tôi vẫn yêu vì những hình ảnh và tình cảm của biết bao nhiêu người thương mến dành cho. 

Thi ca và âm nhạc của Việt Nam, của thế giới cũng không thiếu những người ca ngợi vườn. Tagore có tập thơ mang tên “Người Làm Vườn”. Catherine Mansfield có tập truyện ngắn nổi tiếng, được đặt tên có một chữ “Vườn” thôi. Những người yêu thơ Đường không ai lại không biết câu thơ tuyệt bút của Đỗ Phủ: “Cô chu nhất hệ cố viên tâm” . Xin tạm dịch: Con thuyền lẻ loi buộc chặt hồn người với nơi vườn cũ bằng một sợi giây. Có thể nói, thi sĩ của chúng ta, không một ai không nói về vườn trong thơ của mình.

Hàn Mạc Tử viết:

Sao anh không về thăm thôn Vỹ

Nhìn nắng hàng cau nắng mới lên

Vườn ai mướt quá xanh như ngọc

Lá trúc che ngang mặt chữ điền

Xuân Diệu thì lúc nào cũng như bị giục giã bởi thời gian:

Mau với chứ! Thời gian không đứng đợi

Tình thổi gió, màu yêu lên phất phới.

Nhưng đôi ngày, tình mới đã thành xưa

Nắng mọc chưa tin, hoa rụng không ngờ

Tình yêu đến, tình yêu đi…ai biết

Trong gặp gỡ đã có mầm ly biệt

Những vườn xưa nay đã tuyệt dấu hài 

Chưa ai bỏ công để đếm xem Nguyễn Bính đã bao nhiêu lần nhắc đến vườn trong thơ của ông. Nhưng chỉ đọc và chỉ nhớ thoáng qua thôi, người ta cũng biết ngay rằng, Nguyễn Bính là người yêu vườn hơn ai hết:

Bỏ lại vườn cam bỏ mái gianh

Tôi đi gian díu với kinh thành

Hoa thơm mơ mãi vườn tiên giới

Chuốc mãi men say rượu ái tình

Ngày xưa còn bé, Nhi còn đẹp

Huống nữa giờ Nhi đã đến thì

Tháng tháng mươi mười lăm buổi chợ

Cho người thiên hạ phải say mê

Xóm chị em Nhi ở mấy nhà

Bến đò đông vắng ? Chợ gần xa ?

Nhà Nhi thuê có vườn không nhỉ ?

Vườn có giồng cam, có nở hoa?

Tôi nhớ có một chương trình thơ nhạc trên đài VOA vào những năm tháng đầu tiên thập niên 1990, có nói về cảm nhận mảnh vườn xưa của Tế Hanh, sau đó nhận được nhiều thư của thính giả từ Việt Nam chung tiền bưu phí gửi sang Mỹ:

Vườn Xưa

Mảnh vườn xưa cây mỗi ngày mỗi xanh

Bà mẹ già tóc mỗi ngày mỗi bạc

Hai ta ở hai đầu công tác

Có bao giờ cùng trở lại vườn xưa?

Hai ta như ngày nắng tránh ngày mưa

Như mặt trăng mặt trời cách trở

Như sao hôm sao mai không cùng ở

Có bao giờ cùng trở lại vườn xưa?

Hai ta như sen mùa hạ cúc mùa thu

Như tháng mười hồng tháng năm nhãn

Em theo chim đi về tháng tám

Anh theo chim cùng với tháng ba qua.

Một ngày xuân em trở lại nhà

Nghe mẹ nói anh có về hái ổi

Em ngước nhìn vòm cây gió thổi

Lá như môi khẽ gọi anh về.

Lần sau anh trở lại một ngày hè

Nghe mẹ nói em có về bên giếng giặt

Anh nhìn giếng, giếng sâu trong vắt

Nước như gương soi lẻ bóng hình anh.

Mảnh vườn xưa cây mỗi ngày mỗi xanh

Bà mẹ già tóc mỗi ngày mỗi bạc

Hai ta ở hai đầu công tác

Có bao giờ cùng trở lại vườn xưa…

Theo một tài liệu, bài thơ Vườn Xưa của Tế Hanh bị cán bộ Văn hóa và ông Tố Hữu phê bình gay gắt, thu hồi tạp chí đã đăng bài thơ. Sau đó được một trí thức miền Bắc hồi chánh trong trận chiến Mậu Thân phổ biến, bài thơ được đón nhận vì tâm tình rất thật, rất đáng trân trọng trong khi người CS lại rất sợ những bài thơ như thế và cấm đoán.

Vườn là nỗi mong ước gần gũi nhất người ta muốn trở về để nhìn thấy những người thân yêu. Ngôi từ đường , mảnh vườn cũ , biểu tượng cho nguồn gốc Tổ tiên, ông bà rồi cha mẹ đã ở, truyền lại cho nhau. Nhưng những biến động của lịch sử đã làm cho người ta cứ phải trôi giạt mãi…Đến nay, có mấy gia đình có thể nói là “tứ đại đồng đường” (bốn thế hệ cùng ở trong một nhà). Nhất là những khu vườn của Người Việt trên xứ Mỹ này nữa. Hai đời cũng khó nói chi đến bốn. Có người già nào tin được rằng cái khu vườn mình chăm bón, mai này con cháu sẽ về ở? Ngay cả đến ở nơi quê nhà, khu vườn xưa của cha mẹ mình hay ngôi nhà xưa của chính mình nếu có trở về thì cũng chỉ đứng ngoài nhìn vào….ngậm ngùi. Cuộc sống đã đổi khác. Nhưng sao lòng vẫn không nguôi khi nhớ về những mất mát đổi thay.

Làm sao tôi có thể quên được ngôi nhà to đẹp của bố mẹ tôi ở Thái Bình. Ngôi nhà này, tôi đã mô tả thật chi tiết trong bài Những Ngày Thơ Ấu, bài đầu tiên trong Tập bút ký Lối Cũ Chẳng Sao Quên của tôi xuất bản thập niên 1992 tại Nam Cali. Khi bài này xuất hiện trên báo Người Việt, có một vị độc giả viết thư rằng “Ngày xưa tôi cũng ở Duyên Hà, Thái Bình. Tôi đã từng đi ngang qua nhà BH nhiều lần và có ghé vào lối đi trước cổng, rửa chân nơi cái ao có hai bậc cầu đi xuống, dòng nước rất trong …”. Ngôi nhà ấy khi xây cất lên như vậy, có lẽ anh chị em tôi chỉ sống có vài ba năm thì chiến tranh Việt Pháp bùng nổ. Hai người anh lớn trong gia đình tham gia phong trào Thanh niên cứu quốc. Người anh thứ ba lúc đó đang bị bịnh nên cha mẹ tôi giữ lại nhà. Vì thế sau này mới cùng gia đình di cư vào Nam, trở thành một bác sĩ Quân Y Việt Nam Cộng Hòa. Bây giờ ông anh tôi cũng không còn nữa. Vì ngôi nhà cao nhất một vùng, lại rộng lớn nên trong thời chiến tranh, đã trở thành căn cứ trấn đóng của Tiểu đoàn do Trung uý Tôn Thất Đính là Tiểu đoàn trưởng. Rồi chẳng bao lâu, nguyên vùng đó trở thành bình địa, trong đó có ngôi nhà tuổi thơ của tôi. Bốn khu vườn bao quanh luôn xanh tươi cây trái, lá hoa bao bọc quanh nhà giờ đây vẫn còn mường tượng trong trí nhớ nhỏ nhoi của tôi với bao tiếc nuối.

Vào Nam theo bố mẹ, ở qua mấy căn nhà từ nhỏ xíu đến rộng lớn hơn, di chuyển vài ba lần. Căn nhà đầu tiên trong một con hẻm sâu đường Đỗ Thành Nhân, Khánh Hội. Rộng ba mét, dài bẩy mét. Chỉ có mỗi một phòng. Không có bếp. Nấu ăn rửa chén, chỉ có một chút xíu đất lộ thiên bên hông nhà. May mà có gác xép, thấp lè tè, người có chiều cao có thể đụng đầu. Vậy mà chị em chúng tôi vẫn thấy ấm cúng. Căn gác hoàn toàn không có bàn ghế, chỉ có chiếu chăn nằm mỗi đứa một góc. Sau này cũng có chiếc bàn vuông nhỏ, hai ba chiếc ghế đẩu -loại ghế thấp để chị em tôi ngồi học. Ông anh lớn thì ở trong Đại học xá, được chính phủ nuôi. Nhớ năm học đệ thất (lớp 6), giáo sư Việt Văn cho đề Luận văn “ Hãy tả ngôi nhà em đang ở”. Thế là tôi mơ mộng, tả một ngôi nhà trong tưởng tượng. Có cổng, có khu vườn trước, vườn sau. Nhà có phòng ăn, phòng khách, phòng ngủ tiện nghi…Trong khi bài văn hạng nhất được đọc cho cả lớp nghe là của một bạn tả lại ngôi nhà nhỏ bé, y chang ngôi nhà của gia đình tôi ở một xóm lao động Khánh Hội. Ngôi nhà của gia đình bạn tôi ở trong khu Bàn Cờ, nhà cửa chi chít dọc ngang, cũng nhỏ xíu. Đa số là của người dân miền Bắc di cư 1954. Buổi tối, dưới ánh đèn câu mờ ảo, mấy anh chị em ngồi học lúi húi bên nhau, phải ngồi trên sàn gác xép, bàn viết là chiếc vali bằng gỗ mang từ miền Bắc vào v…v… Tại sao gọi là “điện câu”? Vì ngày đó không phải nhà nào cũng có dòng điện riêng vì đắt lắm. Phải nối đường dây điện từ một người trong xóm và trả tiền mỗi tháng cho họ. Nhiều nhà câu quá nên dòng điện yếu, cứ mờ mờ tối. Bài hát Xóm Nghèo của nhạc sĩ Phạm Đình Chương cũng mô tả như thế. Tôi rút ra được một kinh nghiệm: Mơ mộng, tưởng tượng không thế nào bằng thực tế cùng với quyết tâm vượt khó của mình. Tuy nhiên cũng đừng vì thực tế quá mà đời sống khô khan. Đôi khi vẫn có những phút giây mơ mộng, lãng mạn một chút cho cuộc sống thêm nhiều nhiều màu sắc.

Cuối cùng là khu vườn nhà tôi ở tại Đà Lạt ngày nào… Với cây hoa sứ ban đêm phảng phất hương. Màu cỏ úa vàng xơ xác. Cây lá thi nhau mọc và mùa thu trút lá vàng. Ngày nào chú lính phụ trách cũng lo quét gom những lá vàng thành từng góc nhỏ. Tôi vẫn yêu và từng ngắm nhìn những bông hoa dại mỏng manh mọc ven đường, lối vào cổng nhà hay trên bãi cỏ non xanh tr ước cổng nhà.     Chúng mọc tự nhiên như món quà tặng từ trời, từ đất dành cho con người. Những bông hoa giống như một loại cúc dại nho nhỏ màu vàng, tự nhiên đua nhau mỉm cười trong nắng gió như tự khoe sắc với thiên nhiên. 

Trải qua bao dâu biển, những ngôi nhà xưa chỉ còn trong trí tưởng. Mảnh vườn nơi quê cũ chỉ còn là nơi chốn đi về của một ký ức xa xôi trong một thoáng nào đó chợt khơi dậy, nhớ về. Đôi khi, nhìn vạt nắng vàng vọt cuối ngày, nhìn từng chiếc lá lặng lẽ rơi giữa mênh mang chiều nhẹ xuống bỗng dưng lòng chùng xuống như một nốt nhạc trầm, rồi thoáng bâng khuâng nghĩ về một cuộc sinh tồn của con người,của thiên nhiên cỏ cây đang lặng lẽ diễn ra trong đời sống. Và mỗi lần như thế, như trong lúc này đây, đối với tôi mỗi lần nhớ tới, lại cảm thấy như được trở về với bao thiết tha gần gũi, như một phần không thể thiếu trong mỗi đời người. Hồi tưởng để nhớ về những ngày tháng trôi qua trong cuộc đời, những khoảng cách không gian hư hư thực thực, mờ ảo như mây như khói. Lòng lại dặn lòng, cần phải sống nhẹ nhàng hơn, ý nghĩa hơn trước bao nhiêu sự đổi thay của cuộc sống, kể cả sự thay đổi của lòng người…

Bích Huyền 

Theo  http://www.art2all.net/