Albert Camus từ con người phản kháng đến huyền thoại Sisyphus

Albert Camus từ con người phản kháng
đến huyền thoại Sisyphus

Giới thiệu: Đây là tác phẩm thứ IV nói về Albert Camus. Khởi đầu từ ‘Tinh Thần Phản Kháng’ (I) vào năm 2010. Rồi đến ‘Albert Camus (II): Thần thoại Sisyphus’ năm 2012. Và; ‘Tư Duy Camus (III:) Qua Vai Trò của Người Nghệ Sĩ’ năm 2012. Sau 7 năm thu tập và nghiêng cứu về triết lý của Camus với 9 tác phẩm khác nhau gồm có: Kẻ Lạ Mặt/ The Stranger /L’Etranger 1946. Dịch Hạch/ The Plague/ La Peste 1948. Con Người Phản Kháng/ The Rebel/ L’Homme Révolté 1954. Huyền Thoại Của Sisyphus/ The Myth Of Sisyphus/ Le Mythe de Sisyphe 1955. Sa Ngã/ The Fall/ La Chute 1957. Lưu Đày Và Quê Nhà/ Exile And The Kingdom/ L’Exil Et Le Royaume 1958. Caligula Và Ba vở Kịch Khác/ Caligula And Three Other Plays (Le Malentendu, L’Etat de Siège, Les Justes) 1958. Chiếm Hữu/ The Possesed/ Les Possédés 1960. Chống Trả/ Resistance (Rebellion and Death/ Actuelles) 1961.Tất cả xoáy trong chủ đề phủ nhận với những gì trong huyền thoại cổ điển đến với thế giới hiện đại chúng ta đang sống.
     Albert Camus (1913-1966). Học ở Đại học Algeria. Ông là một trong những người dẫn đầu thuyết hiện sinh, khởi xướng trào lưu thuộc triết học hiện đại. Khác với thứ văn chương đương đại cùng thời của Camus. Con người hiện sinh: ‘Thượng đế không có hiện hữu / God does not exist’. Albert Camus chết đột ngột trong một tai nạn xe hơi;chấm dứt sự nghiệp văn chương quan trọng cho thế giới Phương Tây. Hai tác phẩm nêu trên là tư duy chủ lực của A. Camus: ‘Phản kháng’ chỉ là một mảng nhỏ của lý luận trong tập quán bao la nhiều lý sự của Pháp; mà ở đây là tiếng vọng từ vực thẳm của con người không thể đổi thay trước cuộc đời. ‘Huyền Thoại của Sisyphus’ là một dẫn chứng cho trường hợp ngoại lệ. Truyền thống về thuyết vô thần và chủ nghĩa vô-khả-tri, có lẽ; đặc biệt cho đất nước Pháp với một vài sự lý đơn thuần được nhắc đến trong những gì thuộc văn chương triết học. (vcl)
 
N ói theo từ ngữ Cộng Sản; chống đối là ‘Phản Động’ (The Rebel). Nguyên nghĩa của nó là nổi lên của những con người không chịu khuất phục trước một tình huống áp bức, đè nén. Một luận văn về con-người trong phản-kháng nổi-dậy (an Essay on Man in Revolt). Sự cớ này đã áp đặc trong trí của những người Âu châu mà họ đã đưa ra hay hủy bỏ qua nhiều năm tháng hơn cả thế kỷ. Để rồi sau đó đặc vào một thế hệ khắc khoải, lo âu, tuyệt vọng và coi như một thứ hư vô chủ nghĩa; tuồng như là niềm khát khao hy vọng mà phải là một sự giải bày có niềm tin và chính sự lý đó là âm vang trong lòng người hướng tới một tương lai bình đẳng và trong sáng hơn. Camus không chuyển tải đến chúng ta một lý thuyết mơ hồ bằng lối hùng biện hay khoa trương hoặc thuyết phục bất cứ những gì có liên can đến nghệ thuật, nhưng; phải hiểu rằng trong ý tứ của tác giả với mọi lý lẽ đưa ra là làm cho vấn đề được tỏ rõ và đả thông thuộc những gì ý thức nhận biết của tác giả. Tập sách này có tính chất lý luận nhân sinh hợp tình, hợp lý, một tác phẩm đã có trước Huyền Thoại của Sisyphe (Le Mythe de Sisyphe); bằng một văn phong xử sự trầm lắng vào trong đời sống hay ngoài đời sống –nói cho ngay trong đó đã tiềm ẩn một hành trạng của tự sát–on the implications of the act of suicide. Như vậy tác phẩm bắt đầu ở đó một sự trầm tư vào tính chịu đựng lâu dài hoặc không lâu dài –so this work begins with a meditation on enduring or not enduring; trong đó tiềm ẩn của một hành xử của chống đối –on the implications of the act of rebellion. Nếu chúng ta quyết để sống còn, thời nó phải là, nếu; chúng ta tự quyết lấy vận mệnh của mình giữa hữu thể và đối tượng cho sự tồn lưu nhân thế của chúng ta mà có một vài giá trị tích cực, nếu; trong đó tiềm ẩn một quyết định đi tới phản kháng, sự cố đó phải là, bởi; chúng ta đã có quyết định cho một xã hội loài người mà ở đó có một vài giá trị tích cực. Nhưng; nhớ cho trong mọi trường hợp xẩy ra đều có giá trị; có nghĩa là ‘đã định vị /given’. Sự cớ đó là trò chơi, là mưu mẹo của ảo giác bởi tôn giáo hay bởi triết học. Giá trị xã hội là qui tắc vào sự kiện để điều hành và không tỏ ra nghi ngờ cho những số phận hẩm hiu; mà cống hiến vào đó một hy vọng hướng tới vào niềm tin chính xác.
Phản kháng như đã lý giải là đẩy chúng ta vào một thứ triết lý chính trị. Tập sách này ban đầu chỉ xuất hiện ở Pháp, là một tận tụy, hết lòng qua cảm thức tài trí của Camus; một trải nghiệm ý thức dành cho tự do và những hành động đe dọa –không phải đây là một tác phẩm thuộc về lý thuyết mà là thực chứng giữa cảnh đời bi thảm mà cho chúng ta đã biết tới bởi và một nhận biết cụ thể về lịch sử tính của những thế kỷ qua trong giai đoạn phát triển xã hội. Đấy là: ‘một cố gắng, thử thách để hiểu biết đúng lúc / an attempt to understand the times’. Camus tin tưởng rằng phản kháng là một trong những khâu then chốt cho một ‘định lượng thực chất / essential dimension’ của nhân loại; hơn nữa chúng ta phải tìm kiếm trong đó một hiện hữu chính đáng. Nhưng; cốt tủy của phản kháng tự nhiên đã thay đổi có tính cấp tiến trong cái thời chúng ta đang sống: Không còn cảnh giữa nô lệ với chủ nhân hoặc ngay cả phản kháng giữa giàu và nghèo. Tất cả thứ đó là một phản kháng thuộc về siêu hình –it is a metaphysical revolt. Một thứ phản kháng của con người chống lại những gì có điều kiện cách trong cuộc đời, chống lại cái tự tạo ở chính nó –against creation itself. Cùng thời; nó đưa nguyện vọng hướng tới cái gì minh định rõ ràng và một tư duy hợp nhất, dù đó là nguyên lý của mâu thuẩn; dù đó là truyền thống cổ lỗ sĩ. Ít ra có những gì ý thức mới của Camus mà ở đây coi như hướng dẫn viên soi đường chỉ lối thế nào là ánh sáng và bóng tối, thế nào dự mưu (cai trị), thế nào là giả dối (ma giáo) và nhiều hành trạng khác trong đời sống của con người. Camus nhìn lại lịch sử với những gì gọi là phản kháng siêu hình; mối tương quan tự khởi đã phát động như một khước từ tuyệt đối của Sade, một cú đấm trượt tay ở Baudelaire và một đỏm dáng khéo léo ngang qua của Stirner, Nietzsche, Lautréamont và cả đám siêu thực. Lý thú hơn để thấy được ảnh hưởng của André Breton trong một tư duy siêu thực đương đại. Cai sự đó đưa Camus trở về lịch sử phản kháng trong cảm thức nhạy bén thuộc chính trị. Quan điểm của Camus lộ ra ở đây một vóc dáng tiên tri hay dự đoán, có nghĩa là không có một chút chi là ‘đói lòng’, là bi thảm cả. Chối bỏ của Camus hoàn toàn khác hẳn của Nietzsche hay của Kierkegaard mà trong từ khước của Camus là vẽ lên cái gì riêng biệt, đặc trưng giữa chống đối và cách mạng. Tư duy của Camus đến rất gần với chủ nghĩa vô chính phủ, ông cho rằng thừa nhận tức là cách mạng hóa luôn luôn bao hàm một ý nghĩa để có một phát triển về đổi mới tư duy trong guồng máy chính quyền. Đặc điểm của Camus:‘phản động’, một thứ phản động tự khởi khác với phản động đòi hỏi; hai ý thức đã được phân tích cụ thể cho vấn đề đã nêu ra và phổ biến rộng rãi. Chính yếu tố đó chỉ rõ cái điều tất yếu xẩy ra có từ Rousseau đến Stalin, hành xử của cách mạng là dẫn đến chuyên chính độc tài; đó là sự cố đưa tới chống đối công khai hay ngấm ngầm phản kháng trong ý thức của kẻ bị trị. Camus đã trải qua những tình huống đó ở Algeria và Bắc Phi (North Africa) là một trải nghiệm chứng thực để trở nên phản kháng, một thứ phản kháng nội tại và ngoại tại là tìm thấy ở chính mình một nhấn mạnh trên một chứng cứ xác thực qua từng lớp giai cấp của mỗi cá thể, từ chỗ đó phát sinh ra ủy ban hành động. Cho nên chi những gì Camus thực hiện qua tư duy là sản phẩm hiện thực trong những trang cuối của ‘Con người Phản kháng’ là một lý giải hùng hồn và thiết thực nó không còn mơ hồ, dự tưởng hay hàm ý mà chất chứa một phản ảnh sống thực của con người đối diện với thực tại của những thế kỷ qua cũng như hôm nay là một bằng chứng cụ thể. Camus thay thế vào đó một ý định có hạn hữu. Camus trích dẫn lời của Tolain: ‘hiện hữu con người giải phóng ở chính họ chỉ dựa trên căn bản của từng nhóm tự nhiên / les être humains ne s’emancipent qu’au sein des groupes naturels’ có nghĩa rằng trong từng khuôn khổ của từng nhóm là có ý chống lại thuộc điạ hóa của đa số các dân tộc (masses) đó là những gì vượt ra khỏi định hệ ở đây, một cuộc cách mạng trí tuệ; nếu muốn có một sự sống tồn lưu. Thế thì chúng ta phải trở lại một lần nữa nơi nguồn gốc của chống đối và triệt thoái từ những cảm hứng tự nó. Chống đối nghĩa là thế tục hay gọi là thoát tục, nghĩa là không còn phận biệt, không còn giai cấp và sẽ không đầu hàng những gì mà chủ nhân ông xử lý trong ngữ ngôn điều hành, nếu duy trì là còn giữ cho hôm nay một cuộc đấu tranh trường kỳ. Nguyên thủy của hình thức, gốc ngọn của sự thực là cuộc đời đang sống; nó luôn luôn kềm giữ chúng ta đứng thẳng trong việc tấn công, áp đảo, biến đổi vô thể thức của lịch sử . Origin of form, source of real life, it keeps us always erect in the savage, formless movement of history. Là những gì thoát ra được từ bẩm sinh để có một tư duy cho phản kháng; xuất thần dưới ngọn bút lý luận của Camus nói lên tinh thần và hành động. Tất cả những gì nhận biết là minh định được quan điểm cho sự sống tư do của con người không còn câu thúc hay ràng buộc giữa cuộc đời đang sống; cái sự đó phản kháng không có hiện hữu tồn lại cũng chẳng có một thể thức xa lạ của tình yêu / that rebellion cannot exist without a strange form of love. Và; cũng chẳng phải toan tính mà tự thân nó như giữ lấy cái điều chính xác của cuộc đời và sự sống của con người. Trong khuynh hướng của Albert Camus chúng ta có thể tìm thấy được chất độ lượng, một trầm tư vi diệu trong tác phẩm của Camus hướng tới một tương lai hào phóng, thi vị cuộc đời và đặc vào đó một sự lý thiết thực. Như đã nói ở trên hư-vô (nihilism); qua tư duy trong ‘Con Người Phản Kháng’ của Bùi Giáng dịch có đoạn: ‘… hư vô chủ nghĩa tuyệt đối, thái thái hư vô chủ nghĩa, chấp nhận tự tử, nó tiến nhanh nhẹn, dễ dàng hơn nữa tới cái quan niệm sát nhân hợp lý. Nếu thời đại chúng ta dễ dàng chấp nhận rằng sự sát nhân có đủ những biện chứng cho nó; ấy cũng là do cái lòng hờ hững đối với đời sống vốn là dấu hiệu đặc biệt của hư vô chủ nghĩa…’ (trang 28/29). (NXB Võ Tánh. Sài Gòn. Việt Nam 1965).
Nhưng; theo Camus nhìn sự cố sát (murder) là một cái chết nằm trong ‘hư vô cố sát /nihilistic murder’, bởi; như thế này; nó có hai thứ: tội ác phi lý và tội ác hữu lý –irrational crime and rational crime; cả hai đồng dạng tính, tiết lộ cái gì phản bội trong đó (ngấm ngầm hay công khai), đó là dữ kiện; nó đem lại một luồng ánh sáng xác định do từ một chuyển thể của chống đối bên trong mới có chuyện tự sát hay cố sát là nguyên thủy phát sinh ra chống đối… thành ra hư-vô chủ nghĩa có một cái gì bối rối, bức tức ở người tạo ra và tạo thành ý thức quyết định; nói chung là ‘hỏa mù / blind fury’ và cũng từ cái chỗ ‘giận mất khôn / blind indignation’ để rồi đưa tới cố sát phản kháng (trong Rebellion and Murder). Dựa theo chuyển dịch (translation) của họ Bùi thì vấn đề cố sát hay tự sát nó nằm trong dạng siêu hình. Ông dịch theo công thức siêu hình học: ‘…cuối cùng của luân lý về phi lý là: chối từ tự tử và duy trì cuộc đối chất tuyệt vọng giữa lời chất vấn của con người và sự lặng lẽ thiên thu ù lì của cõi thế...tự tử là chấm dứt hết, kết liễu mọi phi lý kết liễu luôn cả cái không phi, không thị … thì cái cơn đánh cuộc về phi lý ắt chẳng còn cột trụ phù tri’ (trang 26/27). Bùi tiên sinh dịch như vậy là đạt tới chân tâm của Camus. Thời chắc dưới suối cả hai đồng thanh tương ứng đồng ý tương cầu; cả hai sẽ đi tới cõi như nhiên không còn bận bịu thế tục, vì; cõi đời vốn u mê.
Ôi! nói không ngạ mỗi khi đi vào đường tình của Camus; biết bao sự lý cho một cuộc phản kháng lâu dài và triền miên. Làm sao mà đạt tới đáo bỉ ngạn của hư vô chủ nghĩa? Làm sao mà giải phóng toàn bộ tâm linh con người về với nhất thể; mà tìm thấy chân lý vô ngần của nó thì họa chăng thấm thấu đôi phần triết thuyết của nó. Bỉ-Ngạn là Phản kháng Siêu hình / Metaphysical Rebellion. Đáo là đụng tới những gì Phản Kháng thuộc Lịch sử / Historical Rebellion. Đáo là Phản kháng và Nghệ thuật / Rebellion and Art. Đáo là Phản kháng và Cách mạng / Rebellion and Revolution hay Tư duy ở Kinh tuyến / Thought at the Meridian và Đáo để vào Cõi ngoài Hư vô chủ nghĩa / Beyond Nihilism. Đáo-Bỉ-Ngạn là tâm lý đạo đức nơi Con Người Phản Kháng của Albert Camus. Tất nhiên; sự lý đó không thể khước từ hay chối bỏ, bởi; nó ở trong ta.
 
Trong tập Huyền Thoại Của Sisyphus. Albert Camus mở đầu: ‘Đối với tôi Huyền Thoại của Sisyphus ghi dấu sự bắt đầu của một ý tưởng mà tôi đã theo đuổi trong Con Người Phản Kháng. Một cố gắng quyết liệt cho vấn đề tự sát; cũng như trong Con Người Phản Kháng là một cố gắng dứt điểm cho việc cố sát, trong cả hai trường hợp không trợ vào cái giá trị vô biên mà những gì đã xẩy ra, có lẽ; thời điểm của vắng bóng hoặc méo mó trong thời kỳ đương đại ở Âu châu. Vấn đề cơ bản Huyền Thoại của Sisyphus là như thế nảy: nó có tính hiệu năng vừa giá trị, vừa hợp pháp một cái thế chẳng đặng đừng kỳ lạ trong cuộc đời như có ý nghĩa; cho nên chi nó là hợp lý để có một gặp gỡ mặt đối mặt của vấn đề tự sát ’…Huyền Thoại của Sisyphus là điều khủng khiếp ngoại lệ. Nói chung những tác phẩm của Camus đều nói lên sự chối bỏ, ngay cả Thượng đế. Nhất là trong Huyền thoại của Sisyphus đặc vào đó vấn đề của chết và hiện hữu con người / mortal / human being; thâu lược ở chính nó như một sự thách đố giữa bản thể và tha thể, một quyết liệt xuất ra từ bức xúc coi như đưa tới một dự cuộc dễ dàng để đả thông, không một đòi hỏi nào hơn trong đời cũng như tạo dựng ngay trong bụi mù của sa mạc hoang vu. Sự này mang tính chất tự sát thuộc triết học hơn lý lẽ.
Phải coi đây là một đối chất thuộc triết học trong loạt bài đưa ra là những luận cứ ở những tác phẩm của Camus. Chúng ta phải có cái nhìn sâu hoáy vào đó để cùng lãnh hội với tác giả; đó là cảm thức mà Albert Camus đưa vào bằng một sự chối bỏ siêu nhiên. Trong Huyền thoại của Sisyphus là chấp nhận một sự gì vừa lộng quyền vừa bạo hành. Tập quán của chủ nghĩa vô thần (atheism) và chủ nghĩa hoài nghi bất khả tri (agnosticism), có lẽ; còn có một vài nơi ở vùng sâu, vùng xa nhìn Thượng đế trong dạng hình dung từ hoặc phủ nhận tất cả mà nhìn vào thần linh là thượng-đế. Do đó; có nhiều người không tin mà tuồng như tự tin một cách hiển nhiên (self-evident) cho đó là tôn giáo, là không qua một sự cứu chuộc cho chúng ta, và; khó đánh giá cho một biện minh của lẽ phải (tôn giáo).Văn nhân Stendhal (Pháp) coi niềm tin có từ trong những tác phẩm hư cấu dựng nên. Tất cả những giáo sĩ là thứ đạo đức giả (hypocrites) cho nên chi tôn giáo là thuốc phiện ru ngủ, phủ lớp áo dưới hình thức, trong thực chất là giả danh giả nghĩa, tất thảy là vô nghĩa.
Thông thường những người độc tài hay chế độ chuyên chế không thừa nhận sự có mặt của Thượng đế giữa thế gian này; gần như bất-khả-tri, lấy giáo điều như một sự tạo dựng để có quyền uy của Thượng đế. Cái sự đó gọi chung là mua chuộc tôn giáo. Quan niệm của Camus dưới lăng kính phủ nhận nhưng trong chối từ lại đặc vấn đề Thượng đế với con người, tuy nhiên; giữa chúng ta không thể là con người duy lý, đơn giản hóa vấn đề trong một tư duy xác quyết của hư vô, của như nhiên, của thượng-đế để đưa dẫn chúng ta tới một niềm tin phi lý tuyệt đối. Nặng lòng như Kierkegaard thường nhìn thấy cái sự phản đề giữa tinh thần và thể xác; lấy lời rao để che đậy cái tù ngục trong tâm hồn. Ngay cả khủng khoảng niềm tin của Dostoevsky trong ‘Anh em nhà họ Karamazov/The Brothers Karamazov’ làm cứ điểm. Một cú xán xuống đầu trước cửa giáo đường của niềm tin chính thống giáo. Camus sợ những trạng huống đó xẩy ra trong lòng các tín đồ.
Cho dù Camus không phải là tín đồ Thiên Chúa giáo; điều này nó không nằm trong tập quán vững lòng tin cho những gì là huyền thoại của Sisyphus nó đã hít thở cái vô tín ngưỡng của nó. Đấy là những gì Camus muốn nhấn mạnh vào chủ nghĩa vô thần và chủ nghĩa vô khả tri, vì; Camus không thể tiến hành nếu như lý thuyết đó có thể bẻ gãy bởi triết lý hay những gì đối chất thuộc triết học; tốt hơn cho Camus tiến hành, nếu như tôn giáo có một sự phản kháng mạnh mẽ bởi một hình thức kình địch thuộc niềm tin, niềm tin đó người ta không thể, phải là không, tin trong lòng Thượng đế -the belief that one cannot, must not, believe in God. Sự lý này Jean-Paul Sartre và những người cùng thời gạt phăng ra khỏi ý nghĩ Huyền thoại của Sisyphus mà cho đó là một thứ triết lý hùm-bà-lằn , tào lao thập cẩm (về sau và sau cái chết của Camus thì Sartre thừa nhận là chân lý qua bài cáo phó: ‘ …Camus sẽ không bao giờ dừng lại một trong những năng lực chính ở lãnh vực văn hóa của chúng ta, không những hôm nay, trong đường lối của ông, cho lịch sử nước Pháp và của thế kỷ sau này) Nhưng; nhớ cho văn bản của Camus không phải là luận thuyết nhưng lại là một tiểu luận nói về tôn giáo, một luận cứ nhắm mục đích vào tầm nhìn về Thượng đế. Nhìn nhận rằng nếu như ông đặc xuống cho một trải nghiệm thuộc về siêu hình thì đó là vấn đề khác, nhưng công tâm mà nhận xét luận văn này phản phất vào đó như một tác phẩm nghệ thuật. Vậy thì; trong The Myth of Sisyphus coi như một hoán chuyển từ hữu thể đến vô thể, giữa thượng-đế và con-người là một tác phẩm đầy ấn tượng và gợi cảm; tợ như khuấy động để có ngọn sóng phổ vào hồn của những tâm hồn cô quạnh, lạc lõng giữa đời này.
Albert Camus không biết chi về Thượng đế thời không hiện hữu –Albert Camus cannot know that God does not exist. Vậy thì Camus nhìn thượng-đế dưới góc cạnh nào? –Camus minh định một cách tin tưởng rằng Thượng đế không thể hiện hữu giữa đời này. Camus đối lập về niềm tin tôn giáo không có tư duy chủ nghĩa ở đây nhưng có chăng là niềm tin thụ động trong bản thể con người và ngay cả Camus. Đặc biệt cho chúng ta nhận ra trong tác phẩm tuồng như có một sự trả lời đến với Dostoevsky và Kierkegaard và cả những đối tác với những người lạ đời; nhờ vào hai tác giả này mới nhận ra sự ngu xuẩn vô lý của vũ trụ loài người chỉ ôm đầm vào những gì mạnh tin về những gì bê bối hay dính chùm vào niềm tin trong Thượng đế. Có thể coi đây là việc làm ‘ngu xuẩn’ tư duy vu vơ, ngớ ngẫn làm đảo lộn tinh thần hướng tới Thượng đế; Camus cảm thấy cuộc đời hết sức vô vị bởi ông không đặc niềm tin vào Thượng đế hoặc đặc trong một dự tưởng siêu việt ngoại hạng, bởi; Camus đã nhận rõ mọi thứ trên đời là một đe dọa lớn lao bởi cái chết. Thành ra ở tập Huyền Thoại của Sisyphus là một hình ảnh khác thường, cái chết thường để lại trong sách. Quả vậy! xuyên hẳn vào tác phẩm của Camus, chẳng hạn trong ‘Người Khách Lạ / L’Étranger’ và ‘Dịch Hạch / La Peste’ trong tất cả hình ảnh của nhân loại là hình ảnh con người đọa đày bắt phải chịu chết. Ở Huyền Thoại của Sisyphus nói lên cái ‘ngu xuẩn con người / absurd-man’ là con người đang đi tới lần cái thòng lọng thắt cổ. Theo Camus cái chết tuồng như đứng chờ ở chặn cuối của cuộc đời chúng ta đang sống cho một từ chối to lớn, một hoài niệm của thích khách, một bày tỏ của con người đau khổ như một công dân tội nghiệp : ‘Mầy đã thấy trống không, mầy chả có kinh nghiệm những gì mầy đã nghĩ mầy đã có kinh nghiệm. Mầy đã không sống’. Camus nói cho chúng ta rằng cái chết chinh phục chúng ta. Camus tin tưởng cái chết là vấn đề bởi ông làm việc trong nhận thức thực chất tôn giáo đó là cuộc đời có một ý nghĩa phải là hoặc là trong đường lối mở mang và trải rộng (extended). Nhưng không! linh hồn Camus không mong đợi để được trở về mà chỉ mong được về với như nhiên trong cái trống không vô cùng. Hiểu được thì đó là cuộc đời vô vị vô lai –Aware that life is futile. Và; rồi Camus cảm thấy ở chính ông là con người xa lạ nơi đây, mô tả cuộc đời ở chính ông như một thức tỉnh cho ‘một cuộc đời hết sức ngu ngơ, mờ ảo, bởi vì; trong vũ trụ đột nhiên như chiếm đoạt hết cả ảo ảnh và ánh sáng, con người cảm thấy như một kẻ ngoài hành tinh này (alien), một quái vật lạ lùng’. Ly thân giữa con người và cuộc đời. Và; từ Pháp đến Algeria như một lưu đày trong một cảm thức sa mạc gió thổi, bụi bay hỏa mù là cả một thế giới hư ảo. Kẻ xa lạ hay lưu đày là con người ngu xuẩn /absurd-man giữa vòng vây vũ trụ. Đó là nỗi đau của con người ngu xuẩn; Camus tuồng như nghĩ đến mình trong cái tư thế ngu xuẩn là điều mà ông ta có thể nhận ra tinh thần hoài hương nhưng không thể thực thi được mà chỉ là giấc mơ của cái sư mất quê hương và không thể trở về nơi cố quốc. Trái lại; Camus không phải là kẻ tha hương quá nhiều như một thi nhân sầu muộn; trong cảm thức Huyền Thoại của Sisyphus là một bài ai điếu cho niềm tin –In other words; he is not a nostalgist so much as an elegist, in a sense; The Myth of Sisyphus is an elegy for belief. Tâm tư đó Camus dốc lòng để phơi mở những nghịch lý mà con người phải đối đầu trong đau đớn, trong hãi hùng đưa tới hoài nghi ngay cả chính mình. Albert Camus khai thác tận cùng giữa thực và hư, miêu tả cuộc đời tự nó cũng là miêu tả nó trong một tình huống hết sức siêu hình, cuối cùng đánh bại tất cả. Một chọn lựa giữa vai trò, một đề cao cảnh giác mà cuộc đời tợ như con người bị án; tất cả hoài niệm đều đi sâu vào tác phẩm của Camus, ngay cả hư cấu. Nhưng; Sisyphus không phải là tiểu thuyết (novel) mà lý thuyết cho mối nguy, khó mà tránh khỏi. Trong khi đó Camus đến và nói cho chúng ta thế nào là cuộc đời với những gỉ vu vơ, ngốc nghếch. Sisyphus đã biến thành Sisypheanism; sở dĩ như thế, bời; cái thứ chủ nghĩa là từ chối để quên đi đâu là Thiên đường, đâu là Điạ đàng và đâu là lao nhọc của lưu đày và đâu là nơi con người hướng vể cõi chết –Sisypheanism is refusing to forget where one is from (Eden), where on toils (exile), and; where oneis headed (death). Những gì trầm tư trong tư duy Camus chính là nỗi đau xuẩn ngốc của kẻ tha phương. Con đường mòn (path) hầu như dài lê thê suốt cả hành trình. Nhưng; phải có cái ‘nhưng’ cứu rỗi linh hồn cho một ngày nào trong đời, đứng lên gào ‘tại sao /why that/ le pourquoi s’elève’ và; từ đó mọi thứ trên đời bắt đầu trong cái tâm thức ê chề, mệt mỏi bằng cảm giác nhức nhối với nỗi bàng hoàng –and; everything begins in that weariness tinged with amazement.
Thành ra tiểu luận ‘Huyền Thoại của Sisyphus’ chất chứa một khúc bi thương của con người ngu ngơ trước cuộc đời, một con người mất nước hóa ra quẫn, lạc lối đường trần, mất luôn niềm tin ở chính mình để biến mình thành ‘kẻ xa lạ’, tự thân là ‘lưu đày và quê nhà’ mất gốc, mất chí hướng, mất tất cả ngồi lại khóc đời, khóc mình. Ôi! bi thương trong một khung trời xa xưa huyền bí để được trở về bên ‘huyền thoại của một thời vang bóng’ Tất cả dưới mắt của Albert Camus là ảo hóa ‘không bao giờ chấm hết sự đánh bại / a never-ending defeat’. Để rồi con người ngu xuẩn (absurd-man) bắt đầu trận chiến. Camus dấn thân để làm gì?. Dấn thân trong đau khổ tuyệt vọng bằng một lý lẽ hầu như thương tổn phần nào cho bản thân để nhìn thấy mình trước cuộc đời; một cuộc đời bi thương với những tình huống đổi thay và đảo lộn, kể cả con người.
Phải lý cái khâu này mới thấy được đôi điều trong tư duy của Camus: Xem đây! nếu đề xuất của Camus có thể coi là thông thường thì điều gì Camus phải tái lập lại trong nỗ lực của kẻ xử sự ẩn dụ ngữ ngôn. Và sự gì trong lý thuyết ‘Sisypheanism’ lại có cái bức xúc, giận dữ, tha oán lẫn lộn trong ẩn ngữ? Tại sao?-Không tại sao cả; mà phải hiểu nó như một siêu lý ‘tính không’ thời mới đạt tới chân tâm trong lý thuyết Sisypheanism, còn bằng không thì coi như đi dạo vườn môn có hồ vịt lội loanh quanh coi chơi cho vui: giữa muôn trùng bao la vi diệu hay giữa ta bà thế giới vu vơ, ngớ ngẩn; để rồi có kẻ đứng ngoài vòng cương tỏa của văn chương không hiểu chi mô răng rứa la toáng lên sao ông này ông nọ văn với võ hùm bà lằn, bầu cua cá cọp, vung vãi chữ nghĩa không ai hiểu nổi, dịch thuật lung tung xèn. Ụa! lạ chưa; đời thế đấy. May thay tiên sinh Bùi Giáng để lại đôi điều với đời mà hóa giải cho kẻ ngu xuẩn này cũng như Camus đụng phải Dostoevsky và Kiekergaard thời từ đó mới mạnh dạng viết lên cái thuyết Sisypheanism. Và tại sao Albert Camus lại đưa dẫn cái chuyện đội đá vá trời của thần thoại Hy Lạp làm chủ đề cho luận thuyết nầy? Nó có cái lý của nó: ông vua tham vọng xứ Corinth kết tội bởi lăn đá, đá lăn lên đồi mà không lăn xuống đồi. Vậy thì Camus đi ngược thế gian hay thế gian đi ngược hay ngược bởi con người ngu xuẩn (?). Đó là vấn đề!
Cho nên chi cũng trong lý thuyết ngữ ngôn văn chương về thực tế vốn đã có một sự vật lộn, đấu tranh hơn thua cũng như thực tế con người là phải sống thế. –Into the literalism of actual struggles; as actual people might live them. Sở dĩ Camus xử dụng từ ngữ ‘literalism’ là cố giữ cho bằng được cảm thức của nhà văn khi viết chính xác những gì thay thế vào điạ hạt văn chương và nghệ thuật cho một thứ văn chương rành rõi (versed in literature), pha lẫn vào đó một triết lý nhân văn giữa tình và lý và cho một cuộc cánh mạng tư tưởng lâu dài; đối đầu giữa chủ thể và tha thể mà chính sự cớ đó không chỉ những gì thuộc về một thứ ngữ ngôn ẩn dụ mỗi khi nói đến đấu tranh giai cấp của cái thời ‘bao cấp’ ngây ngô dại dột với những gì mà tác giả muốn nói ‘phản kháng, tự do, đam mê ngu xuẩn’. Dựa trên cơ sở đó cho một yêu cầu, đòi hỏi của Kierkegaard và Dostoevsky một sự gì mà cả hai đưa ra trong đó chứa một thứ kệch cỡm, lố bịch, nghịch lý đằng sau cánh cửa tôn giáo để tạo nên cảnh hãi hùng của thế giới; là những gì chứng cớ đầy đủ cho Camus đi tới chối từ. Một đột xuất cho trọn nghĩa: ‘nhảy bung lên của vô tận ngàn sau / tremplin d’éternité’.
Khó khăn của Albert Camus là đề xuất cho một sự bùng dậy giữa lúc này, tuồng như Camus chỉ miêu tả cuộc đời ở tự nó mà trong đó cái không cần phải lập đi, lập lại nhiều lần cùng một ý tứ trong nghĩa khác.
Thiên tính bẩm sinh với ngữ ngôn nơi con người Camus là những gì sáng tỏa và những gì hết sức phi lý, ngớ ngẩn, ngu ngơ; sự đó coi như phi thường, ít ai trong đời nói lên như thế. Chỉ có Albert Camus mà thôi.
Trong tập tiểu luận Huyền Thoại của Sisyphus/ The Myth of Sisyphus của Albert Camus gồm có 6 tiểu luận khác nhau. Trong Huyền Thoại của Sisyphus. A. Camus có những đoạn luận như sau:
* Lý sự Ngu xuẩn/ An Absurd.
* Con người Ngu xuẩn/ The Absurd Man.
* Tạo dựng Ngu xuẩn/ Absurd Creation.
* Huyền thoại của Sisyphus.
Tiểu luận: Huyền Thoại của Sisyphus (1942) là một trong những luận đề thuộc triết học. Cả hai văn bản dẫn ở trên minh định cho một lý giài ‘sự ngu xuẩn/ The Absurd’ một đối kháng giữa lòng ao ước của nhân loại cho một sự hữu lý chỉ kết hợp lại để phô diễn hai bề mặt trong và ngoài của con người qua nhận thức của lý trí và cũng là cốt tủy của sự kình địch lẫn nhau; cho một vũ trụ vô nghĩa lý.
28/12/2024
Võ Công Liêm
Theo https://vietvanmoi.fr/