Bàn về truyện cổ tích và ca dao
Bàn về truyện cổ tích và ca dao, có ý kiến cho rằng: "Các nhà văn học được văn trong chuyện cổ tích và học được thơ trong ca dao". (Đỗ Bình Trị, phân tích tác phẩm văn học dân gian, NXB Giáo dục, Hà Nội, 1995, trang 111)
Có những tác
phẩm ra đời cách đây rất lâu mà không bao giờ cũ, vẫn để lại trong lòng người
đọc những ấn tượng, ám ảnh, day dứt khôn nguôi. Đó là những câu chuyện cổ tích,
những áng ca dao, dân ca. Dù năm tháng đổi thay, những đền đài rồi sụp đổ,
những tranh tượng tiêu tan thì các tác phẩm văn học dân gian ấy vẫn cứ
tồn tại, bền bỉ, như dòng sông chảy mãi tưới mát tâm hồn bao thế hệ người
đọc hôm qua và hôm nay và mai sau. Song không chỉ bồi đắp tâm hồn muôn triệu
con người, những câu chuyện cổ, những áng ca dao còn là nguồn cảm hứng khơi
nguồn cho các tác phẩm thơ ca, văn chương của văn học viết, giúp các nhà thơ,
nhà văn học được nhiều điều. Bởi thế, khi bàn về chuyện cổ tích và ca dao,có ý
kiến cho rằng: "Các nhà văn học được văn trong chuyện cổ tích và học được
thơ trong ca dao".
Tôi còn nhớ
người nghệ sỹ mù, nhà thông thái của Hy Lạp cổ đại Hômerơ từng lang thang
khắp các thành phố, khắp các nẻo đường nhặt nhạnh, lắng nghe những câu chuyện
dân gian, để từ chất liệu vô giá ấy viết lên hai thiên trường ca bất hủ: Iliat
và Ôđixê. Tác giả của sử thi Ramayana và Mahabharata cũng kiếm tìm bền bỉ trong
kho thần thoại dân gian ấn Độ để sáng tác nên hai thiên sử làm rạng danh cho
nền văn học ở đất nước giàu truyền thống văn hóa này. Học tập tinh hoa văn hóa của văn học dân gian để làm đẹp, làm giàu cho các sáng tác văn học viết là một
quá trình bền bỉ của nhiều nhà nghệ sỹ ở nhiều nền văn học trên thế giới. ý
kiến của nhà nghiên cứu Đỗ Bình trị khi bàn về chuyện cổ tích và ca dao đã
khẳng định sự học tập, tiếp thu tinh hoa văn học dân gian của các nhà văn nhà
thơ. Truyện cổ tích và ca dao, những sáng tác truyền miệng vô danh cứ âm thầm
bền bỉ sống từ đời này qua đời khác. Nó được kể lại, được ngâm nga, hát lên
trong những lời mẹ ru con bên nôi, những tâm tình của gái trai bên cối gạo,
những người chống đò hát với đêm trăng (ý của Chế Lan Viên).
Một dân tộc có thể đếm được số nhà văn, nhà thơ, nhưng sao có thể tính được những người vô danh sáng tác nên cả nền văn học bằng trí nhớ? Truyện cổ tích và ca dao mãi bất diệt trong đời sống tâm hồn, tâm hồn tình cảm con người, khơi nguồn cảm hứng cho bao nghệ sĩ. "Học" ở đây được hiểu là sự tiếp nối, kế thừa một cách sáng tạo những vẻ đẹp của truyện cổ tích và ca dao. Các tác giả không sao chép thu đông vẹn nguyên những sáng tác dân gian truyền miệng mà học tập trên cơ sở sáng tạo, học trên cơ sở phát huy. Có như vậy những tác phẩm văn học viết mới tồn tại theo thời gian, trụ vững cùng năm tháng. Nếu không chúng ta sẽ chẳng khác nào một bản sao vụng về về văn học dân gian. "Học được văn trong chuyện cổ tích, học được thơ trong ca dao"- sự học đấy không chỉ giản đơn thoáng chốc trong ngày ột ngày hai, mà là cả một quá trình lâu dài, bền bỉ. Những truyện cổ tích, những áng ca dao cứ thấm nhầm trong tâm hồn nghệ sĩ để hồn văn hồn thơ tự nhiên chuyển hóa và văn học viết, chứ không phải sự bắt trước sống sượng, vô hồn. Các tác giả học được gì ở sáng tác dân gian? Họ tiếp thu những ngôn ngữ, lối cấu tứ,hình ảnh...Trong ca dao họ học được cách xây dựng nhân vật, không khí chuyện huyền ảo, thần bí, cách kết thúc có hậu..trong cổ tích. Các tác phẩm dân gian cứ thả hồn mình và các sáng tác của các nhà văn hiện đại. Chính sự học tập này là một trong những yếu tố tạo nên sự hấp dẫn của văn học viết.
Một dân tộc có thể đếm được số nhà văn, nhà thơ, nhưng sao có thể tính được những người vô danh sáng tác nên cả nền văn học bằng trí nhớ? Truyện cổ tích và ca dao mãi bất diệt trong đời sống tâm hồn, tâm hồn tình cảm con người, khơi nguồn cảm hứng cho bao nghệ sĩ. "Học" ở đây được hiểu là sự tiếp nối, kế thừa một cách sáng tạo những vẻ đẹp của truyện cổ tích và ca dao. Các tác giả không sao chép thu đông vẹn nguyên những sáng tác dân gian truyền miệng mà học tập trên cơ sở sáng tạo, học trên cơ sở phát huy. Có như vậy những tác phẩm văn học viết mới tồn tại theo thời gian, trụ vững cùng năm tháng. Nếu không chúng ta sẽ chẳng khác nào một bản sao vụng về về văn học dân gian. "Học được văn trong chuyện cổ tích, học được thơ trong ca dao"- sự học đấy không chỉ giản đơn thoáng chốc trong ngày ột ngày hai, mà là cả một quá trình lâu dài, bền bỉ. Những truyện cổ tích, những áng ca dao cứ thấm nhầm trong tâm hồn nghệ sĩ để hồn văn hồn thơ tự nhiên chuyển hóa và văn học viết, chứ không phải sự bắt trước sống sượng, vô hồn. Các tác giả học được gì ở sáng tác dân gian? Họ tiếp thu những ngôn ngữ, lối cấu tứ,hình ảnh...Trong ca dao họ học được cách xây dựng nhân vật, không khí chuyện huyền ảo, thần bí, cách kết thúc có hậu..trong cổ tích. Các tác phẩm dân gian cứ thả hồn mình và các sáng tác của các nhà văn hiện đại. Chính sự học tập này là một trong những yếu tố tạo nên sự hấp dẫn của văn học viết.
Đọc văn học
viết không hiểu sao tôi cứ thấy thấp thoáng về một Chử Đồng Tử, một sự tích
Trầu Cau, những hồn ca dao dân ca thuở nào vương vấn. Những tác phẩm ấy không
chết mà vẫn tái sinh vĩnh cửu trong nền văn học hôm nay cũng như văn học Hi -
La đã góp phần tái sinh làm nên cả một nền văn học Phục Hưng "xanh màu
nhân bản". Vì lẽ gì các nhà văn nhà thơ lại tiếp nối học tập những truyện
cổ tích, những áng ca dao mang hồn quê muôn thuở? Điều gì làm nên sự nối dài
trong lịch sử văn học này?
Trước hết có
thể thấy rằng, văn học dân gian là văn học đầu tiên xuất hiện trong lịch sử văn
hoá tinh thần của con người. Nó đồng hành cùng sự sống của con người ngay từ
lúc sơ khai. Khi con người thoát khỏi những tiếng gào rú vô hồn, những âm thanh
vô nghĩa, khi con người biết đứng trên đôi chân khoẻ mạnh của chính mình biết
cảm nhận cái đẹp, cũng là lúc văn học dân gian ra đời - một nền văn học chỉ lưu
truyền trong trí nhớ.
Truyện cổ tích và ca dao xuất hiện muộn hơn các thể loại văn học dân gian khác như thần thoại, sử thi, truyền thuyết khi xã hội đã có đấu tranh gia cấp. Như thế chính sự ra đời muộn hơn và đạt được nhiều thành tựu đáng kể mà truyện cổ tích và ca dao đã đen đến cho các nhà văn, nhà thơ sau này những bài học về nghệ thuật giúp các tác giả học được nhiều điều. Có học giả đã nhận xét rằng: Các tác giả trong "Kinh thi" phần nhiều là của nông dân, phụ nữ làm ra mà nhiều văn sĩ đời sau không theo kịp được. Là tiếng nói bình dân, nhưng cũng như Kinh thi", truyện cổ tích và ca dao Việt Nam sống với thời gian bằng sức hấp dẫn nội tại của nó. Vẻ đẹp ấy muôn đời vẫn được khám phá tìm kiếm. Các nghệ sĩ sau này học tập, tiếp thu những vẻ đẹp cả nội dung nghệ thuật và nội dung có giá trị vĩnh cửu, ngàn đời của văn học dân gian. Từ câu chuyện cổ dân gian nước Nga Puskin chẳng sáng tác nên "Ông lão đánh cá và con cá vàng' sao? "Vợ chồng A Phủ" cũng phảng phất hồn cổ tích muôn đời in dấu vào trang viết.
Truyện cổ tích và ca dao xuất hiện muộn hơn các thể loại văn học dân gian khác như thần thoại, sử thi, truyền thuyết khi xã hội đã có đấu tranh gia cấp. Như thế chính sự ra đời muộn hơn và đạt được nhiều thành tựu đáng kể mà truyện cổ tích và ca dao đã đen đến cho các nhà văn, nhà thơ sau này những bài học về nghệ thuật giúp các tác giả học được nhiều điều. Có học giả đã nhận xét rằng: Các tác giả trong "Kinh thi" phần nhiều là của nông dân, phụ nữ làm ra mà nhiều văn sĩ đời sau không theo kịp được. Là tiếng nói bình dân, nhưng cũng như Kinh thi", truyện cổ tích và ca dao Việt Nam sống với thời gian bằng sức hấp dẫn nội tại của nó. Vẻ đẹp ấy muôn đời vẫn được khám phá tìm kiếm. Các nghệ sĩ sau này học tập, tiếp thu những vẻ đẹp cả nội dung nghệ thuật và nội dung có giá trị vĩnh cửu, ngàn đời của văn học dân gian. Từ câu chuyện cổ dân gian nước Nga Puskin chẳng sáng tác nên "Ông lão đánh cá và con cá vàng' sao? "Vợ chồng A Phủ" cũng phảng phất hồn cổ tích muôn đời in dấu vào trang viết.
Những câu ca
dao chẳng đã đổ bóng lung linh trong thơ Nguyễn Du, Nguyễn Bính sao? Nếu văn
học dân gian chỉ đơn giản là những câu hò vè vô nghĩa, những lời nói bắt thành
vần, sao
chúng có thể
làm nên những bài thơ nghệ thuật cho văn nghệ sĩ sau này học tập, tiếp thu?
Chính nhữngthành tựu trong văn của truyện cổ tích và thơ của ca dao đã giúp các
tác giả sau này học được nhiều điều.
Có thể thấy
lịch sử văn học phát triển trong sự nối dài của nhiều nền văn học. Văn học dân
gian và văn học viết vừa song hành, vừa tiếp nối nhau. Nền văn học ra đời sau
tất yếu phải tiếp thu những tinh hoa của nền văn học trước. Các nhà văn, nhà
thơ sau này tất nhiên phải học tập cái hay cái đẹp của văn trong truyện cổ, của
thơ trong ca dao. ấy là quy luật của sáng tạo nghệ thuật.
Những câu
truyện cổ tích, những câu ca dao tái sinh mình trong các tác phẩm văn học viết
sau này. nhưng sự học tập của các nhà thơ nhà văn không phải là sự sao chép
nguyên vẹn, bê nguyên cổ tích, ca dao vào trong trang viết. Trái lại, bẳn chất
của văn học là sáng tạo. Văn chương sẽ đi về đâu nếu như những nghệ sĩ
chỉ lặp đi lặp lại những điều đã có, nếu nhà văn nhìn đời bằng con mắt cũ mòn?
Bởi thế, tiếp thu mà không quên sáng tạo. các tác giả đem cái hồn văn của cổ
tích với mô típ nhân vật, kết cấu, cách nhận thức, suy nghĩ của người xưa vào
văn mình, đem cái hồn thơ lấp lánh trong ca dao để làm nên chất hồn riêng cho
thi phẩm. Quá trình học được kia vì thế mà không hề thụ động, có tiếp thu nhưng
phải trên cơ sở sáng tạo, phát huy.
Những giấc mơ cổ tích ngày nào, những giai điệu ngọt ngào tình tứ của ca dao tưởng đã lùi xa vào dĩ vẵng, tưởng chỉ tồn tại như sản phẩm tinh thần của con người một thời. Song nó đã bắt rễ vào trái tim tâm hồn người Việt. Từ lúc nào, cổ tích ca dao đã ngấm sâu vào muôn nẻo hồn thơ, muôn nẻo hồn văn của các nghệ sĩ hôm nay. Thế mới thấm thía bài học sáng tạo của nghệ sĩ muôn đời. ý kiến của nhà nghiên cứu Đỗ Bình Trị xét đến cùng là sự học tập, tiếp nối, kết thừa, sáng tạo, phát huy những tinh hoa truyện cổ,cao dao để làm giàu, làm đẹp thêm cho văn học viết.
Những giấc mơ cổ tích ngày nào, những giai điệu ngọt ngào tình tứ của ca dao tưởng đã lùi xa vào dĩ vẵng, tưởng chỉ tồn tại như sản phẩm tinh thần của con người một thời. Song nó đã bắt rễ vào trái tim tâm hồn người Việt. Từ lúc nào, cổ tích ca dao đã ngấm sâu vào muôn nẻo hồn thơ, muôn nẻo hồn văn của các nghệ sĩ hôm nay. Thế mới thấm thía bài học sáng tạo của nghệ sĩ muôn đời. ý kiến của nhà nghiên cứu Đỗ Bình Trị xét đến cùng là sự học tập, tiếp nối, kết thừa, sáng tạo, phát huy những tinh hoa truyện cổ,cao dao để làm giàu, làm đẹp thêm cho văn học viết.
ý kiến đó là
sự nghiên cứu nghiêm túc, bền bỉ của nhà phê bình. Nó được thử nghiệm, minh
chứng bởi quá trình phát triển của văn học, bởi hành trình tiếp thu những giá
trị đẹp đẽ của truyện cổ, ca dao từ văn học trung đại, văn học hiện đại đến văn
học hiện đại hôm nay.
Sự tiếp thu
ấy không chỉ diễn ra trong văn học Việt Nam mà cả Văn học nhân loại. Bởi vậy, ý
kiến của nhà nghiên cứu Đỗ Minh Trị là đúng đắn và có tính thuyết phục cao. Ai
đó không ngần ngại khẳngđịnh rằng: Lịch sử của văn học là lịch sử tâm hồn của
mỗi dân tộc. Bởi văn học gắn liền cùng cuộc sống đồng hành cùng sự sống con
người. Trong đó cổ tích, ca dao chính là tâm hồn con người lúc ấu thơ. Tâm hồn
ấy sẽ dần cứng cáp và phát triển trong nền văn học viết. Những trang
truyện cổ, những câu ca dao bao thế kỷ rồi vẫn như những con sóng xô bờ
tâm hồn để mặt biển tâm hồn lòng người không ngừng rung động, xôn xao. Nó âm
vọng vào cả nền văn học sau này, để con người hôm nay, mỗi lần giở Truyện Kiều,
đọc thơ Hồ Xuân Hương, thơ Nguyễn Bính, Tố Hữu, Nguyễn Khoa Điềm...lại
thấy thấp thoáng, lại được gặp lại nơi mỗi trang thơ hồn ca dao đi về muôn
thuở. Các tác giả đã học tập được thơ của những câu hát dân gian. Chất thơ vút
lên từ mồ hôi, nước mắt, từ cuộc sống cần lao lam lũ của đời thường. Vì đâu
Truyện Kiều có thể trở thành tiếng hát của tâm hồn dân tộc? Bởi lẽ tiếng thơ Tố
Như đã đi về cùng ca dao muôn đời. Nhà thơ đã học tập những tinh chất, tinh hoa
trong ca dao. Chính Tố Như đã nói: Thôn ca sơ học tang ma ngữ (trong nơi thôn,
xóm, ta học được tiếng hát của trồng dâu, trồng gai). Đi vào cuộc sống, trở về
với nguyên thủy dân ca, nhà thơ sẽ trưởng thành lên rất nhiều, nhà thơ sẽ học
được nhiều điều. "Học được thơ trong ca dao",Nguyễn Du đã học được
ngôn ngữ,hình ảnh, thể lục bát truyền thống,...từ tiếng hát tâm hồn người lao
động. Hình ảnh nàng Kiều chẳng phải là hiện thân điển hình cho những người phụ
nữ khốn khổ, khốn cùng nơi những câu hát than thân: Thân em như hạt mưa sa,
Thân em như hạt mưa rào sao? Khơi nguồn thi cảm từ bề sâu nhân thế, không biết
đã bao thi nhân đau đớn lòng. Nguồn cảm hứng về nỗi khổ con người đã được khai
thác nhiều mà xem ra chưa cạn vơi đi nhiều lắm.
Nguyễn Du đã bắt nhịp tâm hồn cùng tiếng khóc của người phụ nữ dưới đáy cùng bể khổ kia,để cất lên khúc hát rong về nỗi khổ phận người. Cảm hứng ấy chẳng phải đã được khởi nguồn từ ca dao, dân ca sao? Song có lẽ, là lối sử dụng hình ảnh, ngôn ngữ, thi liệu. Những vầng trăng, những lời thề nguyền, hò hẹn, những từ ngữ vừa bình dị, vừa lấp lánh chất thơ,... đi vào Truyện Kiều từ miền ca dao xưa cũ. Vầng trăng trong cuộc chia ly Kiều-Thúc:
Nguyễn Du đã bắt nhịp tâm hồn cùng tiếng khóc của người phụ nữ dưới đáy cùng bể khổ kia,để cất lên khúc hát rong về nỗi khổ phận người. Cảm hứng ấy chẳng phải đã được khởi nguồn từ ca dao, dân ca sao? Song có lẽ, là lối sử dụng hình ảnh, ngôn ngữ, thi liệu. Những vầng trăng, những lời thề nguyền, hò hẹn, những từ ngữ vừa bình dị, vừa lấp lánh chất thơ,... đi vào Truyện Kiều từ miền ca dao xưa cũ. Vầng trăng trong cuộc chia ly Kiều-Thúc:
Vầng trăng ai
xẻ làm đôi
Nửa in chiếc
gối,nửa soi dặm trường!
được học tập
từ vầng trăng của ca dao một thuở:
Vầng trăng ai
xẻ làm đôi
Đường trần ai
vẽ ngược xuôi hỡi chàng?
Vẫn là vầng
trăng ấy, mà sao từ ca dao hoá thân vào "Đoạn trường tân thanh" lại
mang một nét hồn riêng biệt. Vầng trăng trong con mắt người biệt li nhuốm đầy
tâm trạng. Vì người phải chia phôi nên trăng cũng thành xẻ nửa. Lấy cái nhìn
chủ thể mà nhìn hiện thực khách quan, Nguyễn Du đã để vầng trăng vốn tròn đầy,
viên mãn, vỡ ra thành hai mảnh. Câu thơ dâng đầy một nỗi xót xa cùng bao dự cảm
âu lo. Thực chất trăng vẫn viên mãn, tròn đầy, nhưng đó là viên mãn trong cái
nhìn của kẻ không cô đơn. Còn hôm nay Kiều và Thúc, mỗi người chỉ mang trong
mình một nửa vầng trăng thôi, một nửa vầng trâng hao khuyêt. Thấy phảng phất
trong thơ Tố Như cuộc biệt li của cô gái - chàng trai của ca dao. Cuộc biệt ly
ấy hoá thân vào sự chia phôi giữa Kiều và Thúc. Vầng trăng tan vơ trong ca dao
lại in bóng ở truyện Kiều. Nừu như không học tập ngôn ngữ, hình ảnh của
người lao động bình dân, sao Nguyễn Du có thể viết nên hai câu thơ bất hủ, hai
câu thơ góp phần không nhỏ làm nên vẻ đẹp toàn bích của Truyện Kiều?
Thể lục bát
truyền thống làm nên giai điệu ngọt ngào của chất thơ trong ca dao được học tập
đầy sáng tao trong thơ Nguyễn Du. Nhà thơ đã tiếp thu vốn văn học dân gian để
đưa vào tác phẩm của mình những vần thơ tuyệt tác. Làm nên vị trí kiệt tác số
một của "Đoạn trường tân thanh" trong văn học Việt Nam có nhiều lý
do, song không thể thiếu: Tố Như đã đi vào nơi cuộc sống của người bình dân,
bằng vốn tri thức sách vở và đời thực, ông đã "học được thơ trong ca
dao", một sự học tập đầy sáng tạo.
Không chỉ
Nguyễn Du, Nguyễn Bính- một nhà thơ mới - cũng đã đem lại "một thời đại
trong thi ca" môt tiếng thơ quen. Bởi thi sĩ đã trở về nương hồn mình nơi
bến nước, gốc đa, những đem hội chèo để lắng nghe tiếng vọng của ca dao đổ về
từ cội nguồn dân tộc. Nến Xuân Diệu từ bỏ chốn làng quê thuần hậu, đi đến nơi
thành thị để làm một người rất mới, rất Tây, nếu Huy Cận đắm mình trong sương
khói Đường thi bảng lảng thì Nguyễn Bính trở về đưa hồn thơ chan hòa vào ca dao
thuần hậu nguyên thủy muôn đời. Có lạ chăng khi trong thơ của một nhà thơ
mới mà cứ thấp thoáng về một "người nhà quê" một hồn thơ về một bến
nước gốc đa, với nỗi thương tương tư của người Việt Nam thuở trước.
Hóa ra tâm hồn của chàng thi sĩ 'quê mùa" Nguyễn Bính đã ăm áp chất thơ của ca dao. Những từ ngữ, hình ảnh, cách tỏ tình lứa đôi trong thơ, những "mình", những "ta", những "anh", những "nàng", lối lục bát mênh mang giai điệu chữ tình sao gần với ca dao làm vậy? Đọc thơ Nguyễn Bính mà cứ ngỡ rằng thêm lần nữa được thưởng thức nguồn ca dao từ xưa cũ. Xong ngẫm nghĩ kỹ, vẫn thấy một cái tôi Nguyễn Bính không nhạt nhòa, hòa lẫn trong thơ ca của những thi sĩ bình dân:
Hóa ra tâm hồn của chàng thi sĩ 'quê mùa" Nguyễn Bính đã ăm áp chất thơ của ca dao. Những từ ngữ, hình ảnh, cách tỏ tình lứa đôi trong thơ, những "mình", những "ta", những "anh", những "nàng", lối lục bát mênh mang giai điệu chữ tình sao gần với ca dao làm vậy? Đọc thơ Nguyễn Bính mà cứ ngỡ rằng thêm lần nữa được thưởng thức nguồn ca dao từ xưa cũ. Xong ngẫm nghĩ kỹ, vẫn thấy một cái tôi Nguyễn Bính không nhạt nhòa, hòa lẫn trong thơ ca của những thi sĩ bình dân:
"Thôn
Đoài ngồi nhớ thôn Đông,
Một người
chín nhớ, mười mong một người.
Gió mưa là
bệnh của giời,
Nắng mưa là
bệnh của tôi yêu nàng.
Không nói
"anh nhớ em", "tôi nhớ nàng" mà kín đáo ngụ nỗi nhớ vào hai
miền không gian xa cách: thôn Đoàn - thôn Đông, một người - một người.
Đúng là cách bày tỏ tình cảm kín đáo, vòng vo của ca dao. Tình cảm là thực sự
của mình, nhưng cứ gắn cho một đối tượng nào bóng gió, xa xôi lắm; những
"mận", những "đào", những "mượn mình làm mối cho ta
một người", mà lại là "Một người vừa đẹp vừa tươi như mình". Hai
chữ một mình bị đẩy ra hai đầu câu thơ, khiến khoảng cách vô cùng cách trở:
chín nhớ mười mong. Thành ngữ dân gian đi vào câu thơ một cách tự nhiên. Có
phải Nguyễn Bính đã lấy từ "Yêu nhau tam tứ núi cũng trèo" của ca
dao?Chàng thi sĩ "quê mùa" ấy đã phả vào thơ mình một chất thơ lấy từ
ca dao. Đó là một trong những nét làm nên sức hấp dẫn riêng của thơ Nguyễn
Bính.
Một Tố Hữu
đem vào thơ mình nguồn ca dao một thuở với những "mình', "ta"
(Việt Bắc). Mượn cách nói của tỏ tình đôi lứa để biểu đạt những tình cảm chính
trị lớn lao. Thơ Tố Hữu gần với ca dao biết mấy! Nguyễn Khao Điềm trong
"Mặt đường khát vọng" cũng tìm về ca dao để cắt nghĩa, lý giải sự
sinh thành, phát triển của đất nước ở bề sâu của văn hóa. Và cả những Nguyễn
Duy, Nguyễn Cống Trứ, Đồng Đức Bốn... sau này. Các nhà thơ đã học tập chất thơ-
những từ ngữ,hình ảnh, cảm hứng, cấu tứ, giọng điệu ở ca dao.
Không chỉ học
tập chất thơ trong ca dao, văn học viết còn tiếp thu chất văn trong cổ tích.
Những câu chuyện vô danh chở đầy ước mơ hồn nhiên của con người thuở trước giờ
lại đổ bóng hình vào văn học hiện đại hôm nay. Victo Huygô xây dựng nên
hình tượng Quadimôđô từ thế giới nhân vật dị dạng, méo mó trong cổ tích. Những
chất liệu từ cổ tích đã cung cấp cho nhà văn nguồn cảm hứng sáng tạo. Họ học ở
cổ tích cách xây dựng nhân vật theo môtíp thiện - ác, phả vào trang văn của
mình chất huyền ảo, thiêng liêng. Và niềm tin, sự lạc quan vào tư tưởng các nhà
văn hiện thực cách mạng. Có ai đó cho rằng "Vợ chồng A Phủ" của Tô
Hoài là thiên truyện thấm đầy chất cổ tích và hiện thực. Cổ tích chuyển hóa vào
hiện thực. Môtíp nhân vật ấy chắc hẳn Tô Hoài đã học được từ chất văn trong
trang chuyện cổ ngày xưa. Mị tiêu biểu cho người con gái nghèo, bất hạnh, cô
phải chịu những đau khổ trong cuộc đời nhưng lại mang trong mình những khoảng
sáng của những phẩm chất tốt đẹp.
A Phủ là hiện
thân của nhân vật các chàng trai mồ côi hoàn toàn không có gì cả, song lại có
một sức sống bề bỉ, dẻo dai. Họ không có gì cả mà lại mang trong mình những
phẩm chất vô giá. Có phải ta đang gặp lại hình ảnh Chử Đồng Tử trong A Phủ, gặp
lại cô Tấm dịu hiền trong hình ảnh Mị? Lối kết thúc có hậu cũng được sử
dụng trong truyện ngắn. A Châu người chiến sĩ cách mạng là hình ảnh của ông
tiên, vị phật đem lại hạnh phúc cho những chàng trai, cô gái bất hạnh. Có thể
thấy "Vợ chồng A Phủ", Tô Hoài đã đọc được chất văn từ cổ tích xa
xưa. Lời kể chuyện trầm trầm, khách quan nhưng vẫn thấy ấm áp tấm lòng người
cầm bút.
Như thế có
thể thấy rằng các nhà văn nhà thơ đã học được văn trong truyện cổ tích và học
được thơ trong ca dao. Đó là sự học tập đầy sáng tạo, học tập trên những gì có
sẵn. Chính nguồn thơ, nguồn văn ở văn học dân gian đã nuôi dưỡng
cho những sáng tác ở văn học viết. Nó tái sinh trong văn học hôm nay. ý kiến
của nhà phê bình Đỗ Bình Trị không trực tiếp nói lên sức sống của văn học dân
gian. Song qua học tập và tiếp thu của các tác giả mà ta hiểu được sức sống đó
nhường nào. Ngược lại có những tác phẩm học tập từ ca dao rồi tác động, ảnh
hưởng tới chính ca dao (Truyện Kiều). Nhiều câu ca dao được sáng tác từ chính
từ mối tình Kim- Kiều trắc trở:
Anh xa em như
liễu xa hồ
Như Thúy Kiều
xa Kim Trọng biết mấy niên cho tái hồi.
ý kiến này
cũng đặt ra cho người cầm bút muôn đời: Anh hãy học tập, tiếp thu sáng tạo
những tinh hoa của truyện cổ, của ca dao để làm đẹp thêm cho sáng tác của mình.
Bởi ca dao, truyện cổ là dòng sông muôn đời bồi đắp cho người sáng tạo.
Ôi những dòng
sông bắt nước từ đâu
Mà khi về Đất
nước mình thì bắt lên câu hát.
Ca dao,
truyện cổ cũng như những dòng sông ấy, tháng năm vẫn âm vang nhịp sống trong
tâm hồn nghệ sĩ muôn đời. Các nhà văn, nhà thơ muôn đời vẫn học được nhiều từ
ca dao truyện
cổ.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét