Huế trong thơ Huế

Huế trong thơ Huế

("Tiếng Sông Hương"- Thơ và CD của Bùi Ngọc Lan) Tuệ Chương Huế là địa danh được nói nhiều nhứt trong thơ, của cả những người chỉ tạt qua Huế đôi lần trên con đường viễn du Bắc Nam như Nguyễn Bính (*), những kẻ ở đó chỉ một thời như Phan Khôi (*), huống chi với một nhà thơ "Huế rặc" như Bùi Ngọc Lan. Nói rõ ra, cô là người sinh ra ở đó, lớn lên, học hành và dạy học ở đó, lại có cả bà nội tổ có bà con với Hoàng triều. Thành ra, Huế của Bùi Ngọc Lan không chỉ là Huế của dân dã mà còn là Huế của Hoàng gia, Huế của Đại Nội, nơi khi còn thơ ấu, khi Bảo Đại còn ngồi trên ngai vàng, không ít lần cô đã vào ra trong những dịp lễ tết hay khánh thọ của các ông hoàng bà chúa. Bởi một biến cố trọng đại của đất nước và cũng bởi một biến cố trọng đại trong đời một người phụ nữ, - theo chồng -, cô mới đành bỏ Huế mà đi để làm người lưu vong nơi xứ người: "Em đã theo chồng Về phương trời khác Tôi đứng bơ vơ với nỗi nhớ ngân dài..." (Về Qua Thành Nội - Còn Trong Nỗi Nhớ- Bùi Ngọc Lan) Chắc chắn không ít người "đứng bơ vơ với nỗi nhớ ngân dài..." Người ấy là ai? Cô có biết hay không biết họ bởi vì những người như thế ấy, đâu có phải ai ai cũng mạnh dạn tỏ tình: "Thêm một chút gì cho mối tình câm Chàng Quốc Học yêu cô nàng Đồng Khánh Một mối tình câm năm mươi năm hiu quạnh (Cho tôi gởi một chú gì về theo- Còn Trong Nỗi Nhớ - hoànglonghải) Một "mối tình câm" kéo dài nửa thế kỷ đấy! Có đau đớn cho ai không?! Thành Nội là địa danh Bùi Ngọc Lan nói đến nhiều nhất trong thơ cộ Lý do: Tại nhà cô ở trong Thành Nội, trong cửa Đông Ba (Đường Đông Ba thăm lại mái nhà xưa, Hàng phượng xanh xanh trong nắng ban trưa - Về Qua Thành Nội- Sđđ) hay trường cô dạy cũng trong Thành Nội: "Trường Đồng Khánh Thành Nội" hay Đại Nội (Trong Thành Nội) là nơi cô từng vào ra khi ấu thơ vì mối liên hệ máu mủ với Hoàng giạ Mối "liên hệ" ấy làm sao xóa bỏ đi được, mà tại sao lại muốn xóa bỏ nó đi như vài người muốn từ bỏ những Ưng, Bảo, Vĩnh... để trở lại với thuần túy Nguyễn Phước mà thôi. Mây giăng núi Ngự cho lòng lạnh Lối về Thành Nội trắng mưa đêm (Gởi Hương Cho Gió- Sddd).. .. Đường Tam Tòa rặng mù u xanh mướt Áo tím bay, nắng Thượng Tứ vừa lên (Huế và Em- sddd)...  Trăng đêm hè Thành Nội Ngát hương cau, hương bưởi vườn ai (Sddd).. .. Đường vô Thành Nội xanh xao phượng (Chút Tình Riêng Gởi Huế - Sddd) Bùi Ngọc Lan có những nhận xét tinh tế về Huế, có lẽ những nhận xét đó cô nhận biết khi còn đi học, trên đường từ nhà cô trong Thành Nội qua trường Đồng Khánh: Tay ôm cặp sách đi dưới rặng mù u để tránh nắng. Không những thế, có lần cô thấy "Lối về Thành Nội trắng mưa đêm" (Gởi Hương Cho Gió... Sđd). Không những đêm, có cả ngày hè nên "Lối về Thành Nội nắng mênh mông" (Nhớ Huế - Sđd) hoặc những đêm hè, đi ngang vườn nhà ai ở đường Bộ Thị, Bộ Tham thấy "Ngát hương cau, hương bưởi" (Huế và Em - Sđd) hoặc khi mùa Xuân tới thì "Đường vô Thành Nội xanh xao phượng" (Chút Tình Riêng Gởi Huế - Sđd) hay "Đường Nội Thành xào xạc lá me bay." (Ước Gì Có Huế Bên Này - Sddd) Cảnh đó từng làm cho nhà thơ khi xa quê "Nhớ Nội Thành da diết, Đường phượng bay" chiều mưa. (Chiều quê người - Sddd) Trước khi mưa thường có gió lộng làm hoa phượng đỏ rơi lả tả đầy mặt những thảm cỏ xanh. Cũng trong nỗi nhớ đó, không ít lần, khi ở Melbourne (nơi cô định cử), đi trong chuyến tàu chiều, Bùi Ngọc Lan thấy "Nhớ hàng cây Nội Thành thấp thoáng nắng, Chưa bao giờ mình yêu Huế nhiều hơn."(Chuyến Tàu Hoàng Hôn - Sđd) Nói tới Nội Thành, người ta không thể không nhắc tới Đại Nội. Đại Nội là trung tâm của Thành Nội. Trung tâm của Đại Nội là Tử Cấm Thành, nơi sinh hoạt thường nhựt của vuạ Dĩ nhiên, ngày nay vua không còn, triều đình không còn, hoàng gia không còn, cung phi mỹ nữ không còn, Đại Nội trở thành nơi vắng vẻ, hiu quạnh, lạnh lẽo: Đại Nội rêu phong vạn cổ sầu Trăng tà, tiếng cuốc lạnh đêm thâu. Cung miếu, điện đài nay vắng ngắt Người xưa hồn thấp thoáng nơi đâu..? (Chút Tình Riêng Gởi Huế- Sddd) Đọc bốn câu thơ nầy, người yêu thơ nghe như đâu đây có "hồn thu thảo" của Bà Huyện Thanh Quan hay tiếng gọi của hồn Thục Đế "Năm canh máu chảy đêm hè vắng" (Quốc kêu cảm hứng - Nguyễn Khuyến) như trong thơ Nguyễn Khuyến. Đôi khi Bùi Ngọc Lan thấy le lói chút nắng của "Ngũ Phụng Lâu dưới nắng chiều rực rỡ, Ta gọi thầm Đằng Vương Các hôm nay" (Ước Gì Có Huế Bên Nầy - Sđd) nhưng trong lòng cô vẫn còn một nỗi u "Đại Nội rêu phong nhớ Thái Hòa." (Quê Người Vẫn Nhớ Xuân Quê Cũ - Sđd) Người yêu thơ băn khoăn trước những nỗi nhớ của Bùi Ngọc Lan. Cô nhớ Điện Thái Hòa là nhớ một triều đại phong kiến đã suy tàn hay nhớ Đại Nội như một chứng tích của một nền văn học cổ rực rỡ, sáng chói như mấy câu thơ của Vương Bột viết ở Đằng Vương Các: "Lạc hà dữ cô vụ tề phi, Thu thủy cộng trường thiên nhất sắc." Có điều lạ! Ai ai cũng ngán cái mưa dầm xứ Huế, nhưng khi xa Huế rồi, đố ai khỏi nhớ! Nguyễn Bính chỉ ghé Huế đôi lần cũng phải than: Giời mưa xứ Huế sao buồn thế!? Cứ kéo dài ra đến mấy ngày... Mưa ở Huế là mưa dầm, là Mùa đông buồn của Huế, Ngày lê thê trời đất trắng mông lung. Trắng ngõ nhà em bậc thềm rêu phủ, Huế mù sương, ôi xa quá mịt mùng.. (Huế Và Em - Sddd) Mùa đông mưa buồn là nỗi khắc khoải, thắc mắc của tấm lòng nhà thơ đối với Huế: "Tháng chạp Huế mình chắc lạnh lắm?" (Chút Tình Riêng Gởi Huế - Sđd) Tháng chạp, còn chưa bao nhiêu ngày đã tết rồi mà còn "Mưa phùn lất phất trắng trời bay". (Chút Tình Riêng Gởi Huế) Từ "Khi đông về, Trời trắng xóa mưa bay" nên nhà thơ cứ lo lắng "Nghe Huế năm nay trời lạnh lắm" (Tết Tha Hương - Sđd). Chỉ mới "nghe" thôi mà lòng đã thương Huế lắm rồi. Mưa dầm xứ Huế bao giờ cũng kèm theo cái lạnh. Xuân Diệu gọi là "rét mướt luồn trong gió". Mưa và gió Bấc là hai cái song đôi. Gió Bấc mang theo cái lạnh của "Châu Á gió mùa": "Những ngày đông trên kinh thành Huế, Mưa trắng trời gió lạnh căm căm." Lạnh căm căm là cái lạnh từ ngoài trời! Cái lạnh từ trong lòng tội nghiệp hơn: "Mưa, mưa hoài không dứt Giọt, giọt dài ngân nga Mưa trắng trời lụt đất Lạnh trong lòng lạnh ra. Ở quê người, ít khi nhà thơ dứt ra khỏi tâm trí mình những suy nghĩ nhớ nhung về Huế, cô tự hỏi lòng những câu rất thường, nhưng qua đó, ta thấy lòng yêu Huế của tác giả sâu đậm chừng nào: Huế chừ mưa hay nắng Trời đã vào thu chưa? Nhìn chiều xuống ở chân trời, "giấc hương quan" lại đến với Bùi Ngọc Lan: Chầm chậm chiều xuống núi Thẫn thờ trong mù sương Đèn nhà ai thắp sáng Giấc hương quan vấn vương. Người đọc thấy trong thơ của Bùi Ngọc Lan lẫn lộn thơ cũ và thơ mới. Người ta cảm nhận ở đây cái vẻ "Chiều về chầm chậm trong hiu quạnh" của Nguyễn Bính, pha trộn cùng "giấc hương quan luống lần mơ canh dài" trong tâm sự xa quê của cô Kiều của Nguyễn Du cùng với "đèn nhà ai thắp sáng" trong bóng cây đen thẩm khi chiều đã lên cao. Lòng người Huế yêu Huế thật đậm đà và cái lạnh, mưa của Huế để lại một ấn tượng sâu sắc và buồn bã cho những người con Huế lưu lạc phương xạ Bất cứ ở đâu, thấy những cơn mưa mùa đông, người ta "Nhìn mưa nơi đất khách, Lòng chợt nhớ quê nha"õ. Không những nhớ mà còn thương: "Khi mùa mưa lũ đến, Thương quê mình xót xạ..!" Họ thường nhớ tới những cơn mưa dầm xứ Huế, như Bùi Ngọc Lan nhắc đi nhắc lại tới mấy lần: "Những ngày mưa mùa đông Những ngày mưa mùa đông Hồn tan trong sương trắng Lòng nghe sầu mênh mông Giống như những thành phố lớn khác, Huế có sự sinh hoạt về đêm. Trong những đêm mưa đông lạnh giá, nghe tiếng rao hàng từ ngoài đường phố vẳng lại, người có lòng từ tâm không khỏi xót xa cho ai đang lặn lội trong đêm mưa gió lạnh lùng. Từ tâm ấy, được Bùi Ngọc Lan kể: Những đêm khuya quạnh vắng Tiếng rao hàng xa xa xa Trải dài qua phố vắng Quyện vào mưa xót xa... Xót xa là bởi Bùi Ngọc Lan thương quê mình "Áo đơn không đủ ấm, Nghe mưa mà não nề." Mưa và lạnh của Huế khác với mưa lạnh xứ người. Đó không phải là cái lạnh khô mà ẩm ướt của gió "Mùa Đông Bắc thổi mạnh trên biển Nam Hải" (*), cái lạnh len lỏi qua da thịt thấm vào tận xương tủy, làm cho người ta thấm thía, chua xót nhất là trong cảnh thiếu thốn "Áo đơn không đủ ấm..." Trong cảnh mưa gió bão bùng đó, có điều may, không phải lúc nào lòng nhà thơ cũng ủ ê rầu rĩ. "Trường Tiền mấy nhịp lạnh chiều đông". Cũng có khi Bùi Ngọc Lan thấy "Trường Tiền ngạo nghễ trong mưa lạnh" (Quê Người Vẫn Nhớ Xuân Quê Cũ - Sđd). Có phải nhờ tính ngạo nghễ đó mà Huế đã tồn tại sau bao nhiêu năm giặc giã, vật đổi sao dời? Trong bài "Hướng Âm Vô Cải" giới thiệu một nhà thơ Huế khác: Hoàng Xuân Sơn, tôi có viết: "Sông Hương là bối cảnh của Huế mà cũng là bối cảnh của tâm hồn người Huế". Thật đấy! Nếu không có sông Hương thì chúa Nguyễn đã không dựng nên kinh thành Huế và người Huế cũng không có ở đó để mà yêu thương và nhớ nhung con sông nầy. Có biết bao nhiêu nhạc sĩ, thi sĩ, văn sĩ viết về sông Hương rồi. Ở Bùi Ngọc Lan, cô không những chỉ có những bài thơ về sông Hương mà có cả một tập thơ và CD về "Tiếng Sông Hương." Người xa Huế thường nhớ sông Hương, con sông êm đềm chảy qua thành phố êm đềm, hiền hòa nên có ai về Huế thì họ xin gởi cho họ một chút gì tượng trưng cho Huế: "Nhớ gởi cho anh Vài giọt nước sông Hương Trong như nước mắt em lúc nũng nịu, giận hờn Ngọt mát, dịu thơm tình dòng sông cũ Xa Huế lâu rồi vời vợi nhớ thương." (Huế và Em - Sddd) Có người đã đặt dấu hỏi về tên của con sông nầy. Tại sao không là tên một người con trai, đàn ông mà Hương, là tên một cô gái? Ai đặt ra cái tên đó? Có phải đó là do một người đàn ông, một chúa Nguyễn nào đó, - có thể là chúa Nghĩa Nguyễn Phúc Trăn, người đời đô đến Phú Xuân - có người yêu tên Hương, cũng như Bùi Ngọc Lan, thấy nước sông Hương trong mà tưởng tượng ra đó là giọt nước mắt người yêu; dòng sông êm như người yêu, với lòng xót xa và thương yêu vời vợi... Nói tới sông Hương không thể không nói tới núi Ngự (Ngự Bình) (*). Núi Ngự là cái bình phong che mặt cho hoàng thành. Núi không cao quá che mất cái vẻ sáng của Trời, không thấp quá để không có thể chắn nỗi cái lực xung khắc từ phương xa tới, trong khi sông Hương là một hào thành thiên nhiên bảo vệ kinh độ Vì những "bửu bối" đó, nhà thơ có một nỗi ước ao rất khó thực hiện: Mang Huế qua nơi cô đang sinh sống ở hải ngoại, dựng nên như một "Disney World" ở Florida. Điều đó cho thấy người Huế yêu Huế ghê gớm lắm: "Ước gì mang Huế qua đây Để được ngắm thông reo đỉnh Ngự Dòng nước Hương Giang in bóng mây (Ước Gì Có Huế Bên Nầy - Sddd) Khi yêu thương, người ta đã có những ý nghĩ thật điên rồ. Dù cho có mang được sông Hương, núi Ngự đến quê người, nhưng còn người Huế nữa thì sao? Và cái tình của người dân Huế thì sao? Ai có thể mang nó đi được, dù Walt Disney có tái sinh. Dù sao, ý nghĩ ấy cũng biểu lộ được tấm lòng của người Huế đối với quê hương của họ vậy. Không chỉ có sông Hương núi Ngự mà thôi đâu. Kỷ niệm của một người "Huế rặc" như Bùi Ngọc Lan đâu chỉ quanh quẩn với sông Hương núi Ngự, với hoàng thành. Còn những ngôi trường Đồng Khánh, Quốc Học và Đại Học Huế nơi cô từng theo học đó nữa chị Kỷ niệm học trò là kỷ niệm khó phai nhứt. Vả lại, những kỷ niệm rong chơi thuở còn đi học đâu có thể chóng quên được. Bùi Ngọc Lan trải hồn của mình lên tận bến đò Tuần, Đồi Vọng Cảnh, lăng Khải Định, hòa nhịp với tiếng thông reo trên lăng Tự Đức, quyện vào những nét mây lãng đãng trên chùa Linh Mụ, xóm Kim Long, dào dạt với cảnh bến sông tấp nập Bao Vinh, làng Vỹ Dạ, cùng với một miếng nem ngon, một chén chè đậu ngự, đậu xanh ngọt lịm; trái quít, trái cau tươi mát ở Ngọc Anh, Nam Phổ. Nói làm sao hết được! Tôi có cái ngu là không có phép thần thông mà lại muốn theo bà Nữ Oa làm công chuyện "Đội Đá Vá Trời". Tình cảm của một nhà thơ, một tập thơ, với trăm ngàn nhớ thương đối với quê hương đất nước, về chiều rộng, nó mênh mông đến tận cuối thiên nhai, xa tít tắp chân trời như trong một buổi chiều hè; về chiều sâu, tình cảm đó sâu lắng như dòng sông Hương không tìm thấy đáy. Vậy mà tôi lại muốn gói gọn những thứ ấy trong mấy trang giấy giới thiệu. Đúng ra, tôi không nên nói gì hết, chỉ nên trân trọng mời bạn độc mạnh dạn bước vào thế giới ấy, thế giới đầy nhớ nhung có những màu sắc, âm thanh tuyệt vời cùng với nỗi nhớ nhung triền miên, chỉ có thể hiện hữu trong tâm tưởng vô biên của những người con yêu của Huế đang phiêu bạt nơi góc biển chân trời./ Mass, những ngay lạnh nhứt! hoànglonghải (*) Bài Thơ "Giời mưa ở Huế" của Nguyễn Bính và "Chương Dân Thi Thoại" của Phan Khôi, xuất bản khi ông làm báo "Sông Hương" ở Huế thời tiền chiến. (*) Câu của Đài Phát Thanh Saigon trước đây thường nói khi phổ biến tin thời tiết. (*) Ngự Bình: có thể là tên mới từ khi chúa Nguyễn lập kinh đô ở Phú Xuân. Ngự: thuộc về vuạ Bình: cầm giữ. Trấn giữ mặt tiền của hoàng thành. Thành Huế quay mặt về hướng Nam, hướng phát triển của các chúa Nguyễn về phía Nam sau khi chúa Nguyễn Hoàng xin vào nam để trấn giữ đất Thuận Hóa. Người Việt thuộc phương Nam, phương Nam thuộc quẻ Ly trong ngũ hành. Tuệ Chương/Hoàng Long Hải

Theo http://www.vn.net/