Trịnh Công Sơn đã thênh thang "một cõi đi về" mà
bóng dáng ông vẫn còn mãi trong hồn người, hồn đất chốn này.
Trịnh Công Sơn đã mê hoặc hàng triệu con tim bằng sự ưu tư đầy
Phật tính trong các ca khúc của mình. Thế nhưng lúc nào ông cũng bị ám ảnh bởi
một cuộc chia tay lớn: "Đường nào dìu tôi đi đến cơn say/ Một lần
nằm mơ tôi thấy tôi qua đời" (Bên Đời Hiu Quạnh), hay: "Hạt
bụi nào hóa kiếp thân tôi/ Để một mai tôi về làm cát bụi""Ôi, tiếng
buồn rơi đều/ Nhìn lại mình đời đã xanh rêu (Tình Xa)... (Cát Bụi),
hoặc:
Và cuộc đời ông quả đã kết thúc sớm giữa một rừng hoa tang trắng
vào ngày 1 tháng 4 năm 2001. Sự ra đi của ông như một dấu lặng vĩnh hằng chấm dứt
chuỗi giai điệu 63 năm của một kiếp du ca. Dẫu con chim họa mi Trịnh Công Sơn
đã bay về "cõi thiêng", nhưng những giai điệu để lại vẫn không ngừng
vang vọng như xoáy sâu vào tâm hồn người nghe những vấn nạn muôn thuở của
kiếp người.
Ông sinh ra ở Đăk Lăk, nhưng lớn lên ở thành phố Huế trong
không khí tĩnh lặng của ngôi chùa Hiếu Quang, nơi gia đình gửi ông vào vì đời sống
quá khó khăn và dường như nhìn thấy nơi bản thể ông căn nghiệp tu hành. Những
năm tháng sống ở chùa đã lưu dấu trong âm nhạc Trịnh Công Sơn một cái nhìn thăm
thẳm và hư vô đối với đời sống.
Sinh thời, Trịnh Công Sơn tâm sự: "Tôi là một Phật tử ở
trong một gia đình có tôn giáo chính là Phật giáo. Từ những ngày còn trẻ, tôi
đã đọc kinh và thuộc kinh Phật. Thuở bé tôi hay đến chùa vì thích sự yên tĩnh.
Có nhiều năm tháng nằm bệnh, đêm nào mẹ tôi cũng nhờ một thầy đến nhà tụng kinh
cầu an và tôi thường đi vào giấc ngủ êm đềm giữa những câu kinh đó.
Có lẽ vì một tuổi trẻ đã có cơ duyên đi qua những cổng nhà Phật
nên trong vô thức bên cạnh những di sản văn hóa Đông-Tây góp nhặt được còn có lời
kinh kệ nằm ở đấy".
Với Trịnh Công Sơn, đạo Phật là hơi thở, là triết học làm cho
con người yêu đời hơn chứ không thờ ơ hay lãng quên cuộc sống: "Tôi vốn
thích triết học và vì thế tôi muốn đưa triết học vào những ca khúc của mình, một
thức triết học nhẹ nhàng mà ai ai cũng có thể hiểu được như ca dao hoặc lời ru
con của mẹ. Tôi cố gắng làm thế nào để có thể trong bài hát của mình
chuyên chở được một thông điệp của lòng nhân ái đến với mọi người".
Ông còn nói: "Không hiểu sao những năm gần đây tôi thường
nghĩ về Phật giáo như một tôn giáo mang nhiều tính hiện sinh nhất. Bắt đầu bằng
chữ "sát na", một đơn vị thời gian siêu nhỏ. Phải biết sống hết mình
trong mỗi sát na của thực tại. Từ mỗi cái ăn, cái uống, cái đi, đứng, nằm ngồi.
Không làm công việc này mà nghĩ đến công việc khác. Với tôi, đó cũng là Thiền,
là một cách sống đích thực. Tôi vẫn tiếp tục cách sống như thế hằng ngày.
Tôi đang cố gắng quên Phật giáo như một tôn giáo. Tôi muốn đó
là một thứ triết học siêu thoát mà ai ai cũng muốn học, ngay cả những người thuộc
tôn giáo khác. Mỗi người sẽ tự nỗ lực để xây dựng cho bằng được một ngôi chùa
tĩnh lặng trong lòng mình và nuôi lớn Phật tính trong chính bản thân thành một
tượng đài vững chắc. Nó sẽ giúp ta nhìn thế giới khác đi, nhìn cuộc đời khác
đi".
Tự dầm mình trong khí hậu của cô đơn, trong cái màu sắc Khổ đế
của Phật giáo và dùng lăng kính ngày xưa để yêu và sống, chỉ có điều Trịnh Công
Sơn nói bằng nhạc và thơ: "Nghe xót xa hằn lên tuổi trời/ Trẻ thơ ơi/
Trẻ thơ ơi/ Tin buồn từ ngày mẹ cho/ Mang nặng kiếp người" (Gọi Tên Bốn
Mùa).
Do đó thế giới nhạc ngữ Trịnh Công Sơn rất lạ: Thực quyện Ảo,
Không quyện Có, Khoảnh Khắc hòa lẫn với Thiên Thu...
Nhưng ngày nào đời sống còn hiến tặng những "cây trái trần
gian" thì ngày đó Trịnh Công Sơn còn tha thiết với đời. Dẫu đó chỉ là những
sắc màu của kỷ niệm, của sự chia lìa, khổ đau, mất mát: "Dù đến rồi
đi/ Tôi cũng xin tạ ơn người/ Tạ ơn đời/ Tạ ơn ai/ Đã cho tôi tình sáng ngời/
Như sao xuống từ trời" (Tạ Ơn). Cả cuộc đời ông là sự phấn đấu không
ngừng nghỉ của một Phật tử. Trong Để Gió Cuốn Đi, ông đã hát: "Sống
trong đời sống cần có một tấm lòng/ Để làm gì em biết không/ Để gió cuốn đi/ Để
gió cuốn đi" và trong bài Ru Em: "Yêu em yêu thêm tình
phụ/ Yêu em lòng chợt từ bi bất ngờ".
Đây là thái độ "phá chấp" của một con người thấm
nhuần tư tưởng Phật giáo. Bởi "tôi yêu cuộc đời và cuộc đời cũng đã yêu
tôi. Đó là niềm an ủi lớn trong cuộc đời này. Vì thế trong lòng tôi không có một
giây phút nào nuôi một lòng oán hận với đời. Dù có đôi khi nhân gian bạc đãi với
mình, và con người phụ rẫy mình, nhưng cuộc đời rông lớn quá và mỗi chúng ta chỉ
là những hạt bụi nhỏ nhoi trong trần gian mà thôi.
Giận hờn, trách móc mà làm gì, bởi vì cuộc đời sẽ xóa hết những
vết bầm trong tâm hồn chúng ta, nếu lòng ta biết độ lượng. Ta biết tha thứ những
điều nhỏ thì cuộc đời sẽ tha thứ cho ta những điều lớn hơn". - ông
đã từng nói như thế.
Sự nhạy cảm với tính hữu hạn của đời người theo quy luật sinh
- lão - bệnh - tử trong dâu bể vô thường đã làm nên một phong cách Trịnh Công
Sơn "một mình một cõi" với những ca từ đầy chất thơ, triết lý, kết hợp
với những khúc thức giản dị mang âm hưởng giọng thứ (La thứ) u hoài, man mác, gợi
lên một sự trầm tư không dứt về ý nghĩa tồn tại của đời người trên dòng thời
gian tuyến tính, mà xét đến cùng cũng chỉ là một tiến trình từ chiếc nôi đến nấm
mồ không thể đảo ngược: "Dưới vòng nôi mọc từng nấm mồ/ Dưới chân người
cỏ xót xa đưa" (Cỏ Xót Xa Đưa).
Thế nhưng, đôi khi Trịnh Công Sơn cũng rất "hảo
hán" và "ngông nghênh". Trong Này Em Có Nhớ, Trịnh Công Sơn
hát:"Chúa đã bỏ loài người/ Phật đã bỏ loài người/ Này em xin cứ phụ người".
Và ông cũng mạnh bạo tuyên bố trong bài Tự Tình Khúc: "Chỉ có ta
trong một đời" rồi chọn cách sống hết mình:"Hãy cứ vui chơi cuộc
đời/ Đừng cuồng điên mơ trăm năm sau/ Còn đây em ngọt ngào/ Đứng bên ngày yêu dấu/
Nhìn mây trôi đang tìm về núi cao" (Hãy Cứ Vui Như Mọi Ngày).
Đây không phải là một thái độ nổi loạn theo kiểu hiện sinh mà
là cách nhìn nhận của một Phật tử trước những nỗi khổ đau và tính cách tạm bợ của
cuộc đời. Nhưng dù có "ngông nghênh" tới đâu, Trịnh Công Sơn cũng về
với cái trầm buồn, u hoài, xa vắng.
Tất nhiên, đó không phải là cái buồn vu vơ theo kiểu
"Tôi buồn không hiểu vì sao tôi buồn" (thơ Xuân Diệu) mà là cái buồn
của trí tuệ. Nói cho cùng Trịnh Công Sơn vẫn là thi sĩ của nỗi buồn. Dường như
chỉ nỗi buồn mới có khả năng tạo ra cái đẹp của nghệ thuật? Thế gian này sẽ hiểm
nguy hơn, dễ đổ vỡ hơn nếu chỉ có tiếng cười vui và những hoan lạc.
Trong bầu khí quyển rợn ngợp hư vô, Trịnh Công Sơn nhìn thấy: "Ngày
sau sỏi đá cũng cần có nhau" (Diễm Xưa). Sỏi đá cũng cần có nhau huống
chi con người! Nhưng thời gian vẫn được đắp đổi bằng bốn mùa trông ngóng. Tình
người vẫn được xưng danh bằng những Tình Sầu, Tình Xa, Tình Nhớ...
Biết đến bao giờ ta mới cảm nhận được niềm hân hoan của "bờ xa nước cạn đã
chìm vào cơn mưa"?
Ông lớn lên qua cuộc chiến tranh dai dẳng, cùng khắp đến nỗi
đứng ở tọa độ nào trên đất nước này cũng nhìn thấy và trải nghiệm không khí chiến
tranh. Ông lang thang, ngơ ngác, lặn chìm giữa cuộc sống bức bối, ngột ngạt, giữa
tiếng bom cày nát quê hương: "Đại bác đêm đêm dội về thành phố/ Người
phu quét đường/ Dừng chổi đứng nghe/ Đại bác đêm đêm ru da thịt vàng/ Đại bác
nghe quen như câu dạo buồn/ Trẻ con chưa lớn để thấy quê hương/ Trẻ con chưa lớn
để thấy quê hương" (Đại Bác Ru Đêm).
Dưới một bầu trời như vậy, thân phận con người là một vấn nạn
lớn. May thay! Con người là một sinh vật luôn biết vượt lên hoàn cảnh. Để vượt
thắng nỗi đau ấy, con người tìm kiếm mọi nẻo đường để "hòa giải" với
thiên nhiên, với người khác, với chính mình, với cái siêu linh trên một trình độ
khác cao hơn, không đơn giản, để "đạt thân" ở chốn "quê nhà đích
thực": "Tìm thấy nỗi nhớ từ mỗi chiếc lá/ Góc phố nào cũng thấy quê
nhà" (Tình Yêu Tìm Thấy).
Tình yêu chính là "miền đất hứa" giữa chốn nhân
gian này. Nhưng nợ trần không dễ, không dài. Thượng đế hào phóng ban cho con
người tình yêu thì ngài cũng hào phóng đặt luôn vào đấy cả sự khổ đau, mất
mát: "Cuộc đời cho tôi/ Cho tôi trái cấm/ Trên đôi môi
em/ Cuộc đời cho thêm/ Cho em có cánh/ Bay đi vội vàng" (Giọt
Lệ Thiên Thu); "Một ngày tình cờ biết em/ Là ngày lạ lùng biết trần
gian" (Còn Thấy Mặt Người).
Từ em, tôi nhận ra những mầu nhiệm của cuộc sống. Nhưng cũng
từ em, tôi biết thêm thập giá đời: "Tưởng rằng đã quên/ Cuộc tình sẽ
yên/ Tưởng rằng đã quên thân đau muốn nằm/ Vì từng bước em/ là từng mũi đinh cuồng
điên" (Tưởng Rằng Đã Quên). Và rồi: "Đời tôi ngốc dại tự
làm khô héo tôi ơi" (Chiếc Lá Thu Phai).
Tuy nhiên, nếu chỉ vì lý do ấy mà Trịnh Công Sơn mất hẳn khả
năng yêu và mất tình yêu thì có lẽ Trịnh Công Sơn đã không trở thành "người
viết tình ca hay nhất thế kỷ" (lời nhạc sĩ Thanh Tùng).
Có lần ông tâm sự: "Cái may ở đời là được yêu và đôi khi
cái may ở đời cũng là bị tình phụ. Được yêu hay bị từ chối cũng là số phận của
đời. Mà đời thì rộng quá, không yêu được chốn này thì yêu nơi khác. Còn yêu thì
còn sống. Còn được yêu thì còn sống dài lâu".
Và tình yêu là phương thuốc diệu kỳ giúp con người quên đi nỗi
ê chề của kiếp "sỏi đá". Bởi qua tình yêu, con người hiểu rằng cần phải
cưu mang trong mình dòng máu nóng để kéo dài kiếp sống trong vũ trụ giá băng
này.
Như "Đức giáo hoàng của Ái Tình Giáo", Trịnh Công
Sơn lớn tiếng cổ vũ: "Hãy yêu nhau cho gạch ngói có tin vui" (Hãy
Yêu Nhau Đi). Nhưng tình khúc của Trịnh Công Sơn lại phảng phất những nét buồn,
tái hiện từ cõi lòng những tiếng gọi da diết, lẫn khuất trong đó là những hờn
ghen, giận tủi vô thường của con người trong kiếp trầm luân. Ông quen với những
cuộc chia ly hơn là những phút gặp gỡ. Gặp gỡ trong giây lát rồi xa cách nghìn
trùng. Tất cả đối với ông chỉ là những ký ức dĩ vãng, những chuyện tình huyền
thoại xen lẫn những mảng đời thường của hôm qua nhiều hơn là hôm nay.
Trịnh Công Sơn đã thênh thang "một cõi đi về" mà
bóng dáng ông vẫn còn mãi trong hồn người, hồn đất chốn này. Cái ông để lại
không phải là cái có thể cầm nắm được mà là hơi ấm tâm linh, niềm an ủi dặn dò
của một Phật tử dành cho bao người đã đến và sẽ đến trần gian này làm người.
Đó là những lời thì thầm dấu yêu, những khúc thơ đau thương về
thân phận kiếp người, cái đẹp muôn đời mà con người có đầy đủ tư cách cất mình
vươn tới.
Trịnh Chu
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét