Hội họa dân gian Việt Nam
HỘI HỌA DÂN GIAN VIỆT NAM là thuật ngữ mô tả một loại
hình mỹ thuật đã hiện diện từ lâu đời tại Việt Nam và thường được sáng tác bởi
các họa sĩ khuyết danh.
A. Lịch sử
Tranh dân gian Việt Nam có lịch sử rất lâu đời, đã từng có thời
gian phát triển rất mạnh mẽ, ngày nay nó có phần giảm sút nhưng vẫn còn được giữ
gìn bảo tồn trong một số làng nghề và một số gia đình làm tranh. Về cơ bản có
hai loại tranh chính là tranh Tết và tranh thờ. Sở dĩ chúng xuất hiện rất sớm
là bởi vì nó với hai loại chính là tranh tết và tranh thờ xuất hiện gần như
cùng lúc với tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt và việc thần thánh hóa
các hiện tượng tự nhiên.
Vào thời nhà Lý (thế kỷ 12) đã bắt đầu xuất hiện những gia
đình hay thậm chí là cả một làng chuyên làm khắc ván, làm tranh. Đến cuối đời
nhà Trần nhiều nơi đã in được tiền giấy (là một cách thể hiện của tranh dân
gian) và sang đời nhà Hồ tiền giấy đã được phát triển mạnh.
Tời thời kỳ Lê sơ việc in khắc tranh đã được tiếp thu thêm kỹ
thuật khắc ván in của Trung Quốc và sau khi vào Việt Nam đã được cải tiến thêm
cho phù hợp. Cùng với đó là sự phân hóa của tranh dân gian xuất hiện ngày càng
rõ nét.
Sang thế kỷ 18 - 19, tranh dân gian đã dần đi vào giai đoạn ổn
định và phát triển mạnh mẽ. Nghề làm tranh đã lan truyền rộng rãi hầu khắp cả
nước. Cùng với đó là sự phân hóa, những dòng tranh mới xuất hiện, được gọi tên
theo địa danh nơi sản xuất, đã có những phong cách riêng của mình. Nét riêng của
mỗi dòng tranh được thể hiện ngay từ quy trình làm tranh cũng như trong mỗi đường
nét của tranh. Đó là sự khác biệt giữa kỹ thuật khắc ván in, kỹ thuật vẽ,
nguyên liệu làm tranh, cách pha chế tạo màu sắc riêng.
B. Đặc điểm, Cách vẽ + In ấn, Nguyên liệu và cách tạo màu cho
tranh
1. Đặc điểm
Tranh dân gian Việt Nam dù có nhiều dòng tranh khác nhau
nhưng nhìn chung đều được dựng hình theo kiểu lấy các nét khoanh, lấy các mảng
màu và bao lại toàn hình. Các thành phần trong tranh không có một điểm nhìn cố
định mà hầu hết được thiết kế để có thể quan sát di động, từ nhiều góc độ khác
nhau. Cách tạo màu cũng vậy, tất cả đều nhằm làm cho bức tranh thật dễ nhìn.
Nhìn chung cách in tranh chủ yếu là sử dụng ván khắc. Các bản
ván khắc chủ yếu làm từ gỗ. Đầu tiên nghệ nhân sẽ khắc lên bản gỗ đường nổi thể
hiện những đường nét chính của tranh, sau này khi in tranh ra giấy, người làm
tranh lại tiếp tục tô vẽ để hoàn thiện bức tranh đó, còn đối với một số tranh
đơn giản thì người thợ không cần tô vẽ thêm nữa mà tranh được đưa ra khi in
xong. Nghệ thuật in tranh qua các bản gỗ khắc nổi xuất hiện từ xa xưa, được lưu
truyền từ đời nay qua đời khác.
Tranh thường được in hoặc vẽ trực tiếp lên giấy. Loại giấy phổ
biến thường được các dòng tranh dùng hơn cả là giấy dó. Từ loại giấy này có thể
làm ra giấy điệp, loại giấy mà tranh Đông Hồ sử dụng in hình. Đặc điểm của loại
giấy này là độ bền rất cao, mà lại xốp nhẹ, không nhòe khi viết vẽ, ít bị mối mọt,
hoặc giòn gãy, ẩm nát. Với đặc tính chống ẩm rất cao, giấy dó giúp cho các bức
tranh không bị ẩm mốc, trường tồn cùng thời gian.
Mỗi dòng tranh thường có cách tạo màu, pha chế màu sắc riêng,
nhưng nhìn chung thì màu sắc cho những bức tranh thường được tạo nên từ những
nguyên liệu đơn giản, dân dã bằng rất nhiều phương pháp khác nhau.
C. Bố cục, đề tài và nội dung của tranh
1. Bố cục của tranh
Hầu hết tranh dân gian được vẽ theo quan niệm "sống"
hơn "giống". Đường nét của mỗi bức tranh hết sức gạn lọc, thuần khiết,
cốt sao rung cảm thẩm mỹ cho người xem hơn là vẽ đúng luật. Các thành phần
trong tranh không có một điểm nhìn cố định mà hầu hết được thiết kế để có thể
quan sát di động, từ nhiều góc độ khác nhau.
2. Đề tài và nội dung của tranh
Do ra đời để đáp ứng nhu cầu văn hóa tinh thần của người dân, gắn bó chặt chẽ với
đời sống thường nhật của người dân nơi thôn dã cho nên đề tài của tranh hết sức
phong phú. Tranh phản ánh từ những gì gần gũi, thân thiết nhất với người dân
cho đến những điều thiêng liêng cao quý trong các tranh thờ.
Nội dung của tranh cũng hết sức phong phú, đa dạng. Mỗi bức
tranh đều mang một ý nghĩa nhân sinh riêng, biểu hiện nhiều góc độ tâm trạng của
con người, mang trong nó là cả những ước vọng của người dân, từ những ước mong
giản dị cho tới những điều cao quý. Đó có thể là mong ước về một cuộc sống no ấm
của nhà nông
D. Những dòng tranh chính
1. Tranh Đông Hồ (Bắc Ninh)
a. Khái niệm
Nhắc tới tranh dân gian Việt Nam không thể không nói tới dòng
tranh khắc gỗ Đông Hồ. Dòng tranh này ra đời từ khoảng thế kỷ 17 và phát triển
cho đến nửa đầu thế kỷ 20 sau đó suy tàn dần. Mang trong mình những nét tinh
túy riêng với những giá trị văn hóa to lớn. Những khác biệt của dòng tranh này
so với cách dòng tranh khác được thể hiện từ những khâu như vẽ mẫu, khác bản
in, sản xuất và chế biến màu cho đến in vẽ tranh. Đây là dòng tranh khắc ván, sử
dụng ván gỗ để in tranh, tranh có bao nhiêu màu thì có bấy lần in.
Dòng tranh này có đề tài rất phong phú, nó phản ảnh hầu như tất
cả những gì diễn ra trong cuộc sống, sinh hoạt thường ngày cũng như những mối
quan hệ xã hội ở miền nông thôn Bắc Bộ. Từ những gì dân dã nhất như hái dừa,
đánh ghen, gà trống,... cho tới những bức tranh thờ: Phú Quý, Nhân Nghĩa...
Do đề tài gần gũi tranh Đông Hồ đã được người dân đón nhận và
sớm đi vào đời sống văn hóa của họ. Mỗi khi Tết đến dường như hầu hết các gia
đình ở nông thôn miền Bắc đều có treo một vài tờ tranh Đông Hồ. Cùng với thời
gian, với sức mạnh mang trong mình, tranh Đông Hồ ngày càng lan tỏa ra các vùng
xung quanh, để rồi nó đã trở thành một phần không thể thiếu của đời sông văn
hóa tinh thần của người dân.
Dù đã có thời gian đi vào lãng quên, nhưng ngày nay dòng tranh
này vẫn còn giữ được những giá trị to lớn của nó. Tranh Đông Hồ vẫn tồn tại như
là một biểu tượng văn hóa của người dân Việt.
Tranh Đông Hồ, hay tên đầy đủ là tranh khắc gỗ dân gian Đông
Hồ, là một dòng tranh dân gian Việt Nam với xuất xứ từ làng Đông Hồ (xã Song Hồ,
huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh). Trước kia tranh được bán ra chủ yếu phục vụ
cho dịp Tết Nguyên Đán, người dân nông thôn mua tranh về dán trên tường, hết
năm lại lột bỏ, dùng tranh mới. Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ là Di sản văn
hóa phi vật thể cấp Quốc gia [1]. Được sự đồng ý của Thủ tướng Chính phủ, Bộ
VHTTDL đã phối hợp với UBND tỉnh Bắc Ninh và các cơ quan chuyên môn tiến hành
nghiên cứu, lập hồ sơ khoa học cho Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ để đệ trình
Unesco đề nghị công nhận Di sản văn hóa phi vật thể [2]. Thơ Tú Xương về tranh
Đông Hồ ngày Tết có câu:
Đì đoẹt ngoài sân tràng pháo chuột
Loẹt lòe trên vách bức tranh gà
Ngoài các đặc điểm về đường nét và bố cục, nét dân gian của
tranh Đông Hồ còn nằm ở màu sắc và chất liệu giấy in. Giấy in tranh Đông Hồ được
gọi là giấy điệp: người ta nghiền nát vỏ con điệp, một loại sò vỏ mỏng ở biển,
trộn với hồ (hồ được nấu từ bột gạo tẻ, hoặc gạo nếp, có khi nấu bằng bột sắn -
hồ dùng để quét nền tranh thường được nấu loãng từ bột gạo tẻ hoặc bột sắn, hồ
nấu từ bột nếp thường dùng để dán) rồi dùng chổi lá thông quét lên mặt giấy dó.
Chổi lá thông tạo nên những ganh chạy theo đường quét và vỏ điệp tự nhiên cho
màu trắng với ánh lấp lánh những mảnh điệp nhỏ dưới ánh sáng, có thể pha thêm
màu khác vào hồ trong quá trình làm giấy điệp. Màu sắc sử dụng trong tranh là
màu tự nhiên từ cây cỏ như đen (than xoan hay than lá tre), xanh (gỉ đồng, lá
chàm), vàng (hoa hòe), đỏ (sỏi son, gỗ vang), v.v... Đây là những màu khá cơ bản,
không pha trộn và vì số lượng màu tương ứng với số bản khắc gỗ, nên thường thường
tranh Đông Hồ chỉ dùng tới 4 màu mà thôi.
Các tác phẩm: Gà mái, Bà Triệu, Thạch Sanh, Hứng dừa, Gà Đại
Cát, Đám cưới chuột
Một số tác phẩm của tranh Hàng
Trống
Bà triệu
Thạch Sanh bắn đại bàng
Đám cưới chuột2. Tranh Hàng Trống (Hà Nội)
a. Khái niệm
Tranh Hàng Trống là một dòng tranh dân gian được làm chủ yếu ở
các phố Hàng Trống, Hàng Nón... của Hà Nội. Dòng tranh này có nhiều điểm riêng
biệt so với các dòng tranh dân gian khác.
Nhìn chung thì tranh Hàng Trống có phần nổi trội hơn về thể
loại tranh thờ, do ảnh hưởng Phật giáo và Đạo giáo, với hình tượng tương đối giản
dị mà thể hiện khả công phu, không bao giờ thiếu sắc thái uy vệ về ý nghĩa.
Tranh được tạo hình không giống tranh hiện đại mà cũng không
giống tranh cổ điển. Với các gam màu chủ yếu là lam, hồng, đôi lúc có thêm lục,
đỏ, da cam, vàng... Tỷ lệ được tạo không hề đúng với công thức chuẩn mà chỉ sao
cho thật thuận mắt và ưa nhìn.
Khác với dòng tranh Đông Hồ, nó không được in tất cả bằng ván
khắc mà chỉ in "một nửa", in những đường nét chính sau đó lại tô vẽ lại,
cụ thể kỹ thuật tranh Hàng Trống kết hợp đường nét in đen từ bản khắc gỗ, với
việc tô màu phẩm bằng tay, dùng bút mềm quệt phẩm nước, luôn luôn tạo được những
chuyển sắc đậm nhạt tinh tế làm cho màu sắc rất uyển chuyển. Nhờ vậy, mà nó đáp
ứng được đòi hỏi của khách mua tranh chốn kinh kỳ.
b. SƠ LƯỢC
Dòng tranh này cũng như các dòng tranh phổ biến khác đều có
hai dòng tranh chính là tranh thờ và tranh Tết. Nhưng chủ yếu là tranh thờ dùng
trong sinh hoạt tín ngưỡng phục vụ đền phủ của Đạo giáo nhất là tranh thờ của Đạo
Mẫu (Mẫu Liễu Hạnh ở phủ giầy, Nam Đình), như tranh Tứ Phủ cộng đồng, Bà chúa
thượng ngàn, Mẫu Thoải, Ngũ Hổ, Ông Hoàng cưỡi cá, cưỡi ngựa, cưỡi rắn, Ông
Hoàng Mười, Bà Chúa Ba, Đức Thánh Trần... rất đẹp. Loại tranh này thường được
các cụ chạm bằng vàng hay bạc thật dát mỏng. Tranh Tết thì Chúc phúc, Tứ
quý,...
Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng có lẽ dòng tranh Hàng Trống xuất
hiện từ khoảng 400 năm trước đây. Và chịu ảnh hưởng rõ rệt của các luồng tư tưởng,
văn hóa, tôn giáo, của vùng miền, các dân. Là kết quả của sự giao thoa tinh hoa
giữa Phật giáo, Nho giáo; giữa loại hình tượng thờ, điêu khắc ở đình chùa với
những nét đẹp trong sinh hoạt văn hóa hằng ngày.
Dòng tranh Hàng Trống thực sự phát triển cuối thế kỷ XIX đầu
thế kỷ XX nhưng tới thế kỷ 20 dòng tranh này bắt đầu suy tàn, nhất là kể từ sau
kết thúc chiến tranh Việt Nam hầu như các nhà làm tranh đều giải nghệ. Nhiều
nhà làm tranh còn đốt bỏ hết những dụng cụ làm tranh như ván, bản khắc, một phần
do thú chơi tranh của người Hà Nội đã đổi khác, một phần do việc làm tranh
không có thu nhập cao nên nhiều người đã chuyển nghề.
c. Cách in ấn và vẽ
Tranh Hàng Trống sử dụng kỹ thuật nửa in nửa vẽ, tranh
chỉ in ván nét lấy hình, còn màu là thuốc nước, tô bằng bút lông mềm rộng bản,
một nửa ngọn bút chấm màu, còn nửa ngọn bút kia chấm nước lã, tô tranh theo kỹ
thuật vờn màu.
Tranh chỉ có một bản đen đầu tiên, sau khi in thì tranh được
tô màu lại bằng tay. Từ các bản khắc gốc, những bức tranh đã được in ra, bằng mực
Tàu mài nguyên chất. Sau đó là công đoạn bồi giấy. Tùy thuộc từng tranh cụ thể
mà có tranh chỉ bồi một lớp, có tranh lại phải bồi đến 2 hay 3 lớp giấy. Khi hồ
đã khô thì mới có thể vẽ màu lại. Có khi phải mất đến 3, 4 ngày mới hoàn thành
một bức tranh.
Tranh được in trên giấy dó bồi dày hay giấy báo khổ rộng. Có
những tranh bộ khổ to và dài, thường bồi dày, hai đầu trên dưới lồng suốt trục
để tiện treo, phù hợp với kiểu kiến trúc nhà cao, cửa rộng nơi thành thị.
Ván khắc được làm bằng gỗ lồng mực hoặc gỗ thị. Mực in truyền
thống dùng bằng những chất liệu dân dã nhưng cầu kỳ và tinh xảo trong chế tác.
d. Màu sắc và cách tạo màu
Tranh dùng các gam màu chủ yếu là lam, hồng đôi khi có thêm lục,
đỏ, da cam, vàng... Tỷ lệ được tạo không hề đúng với công thức chuẩn mà chỉ để
cho thật thuận mắt và ưa nhìn.
Tranh Hàng Trống được tô màu bằng bút lông và phẩm nhuộm nên
màu sắc đậm đà hơn tranh Đông Hồ
e. Đề tài nội dung và thể thức tranh
Đề tài của tranh rất phong phú nhưng chủ yếu là tranh thờ
như: Hương chủ, Ngũ hổ, Độc hổ, Sơn trang, Ông Hoàng Ba, Ông Hoàng Bảy... Ngoài
ra cũng có những bức tranh chơi như các bộ Tứ Bình (4 bức) hoặc Nhị bình (2 bức).
Tứ bình thì có thể là tranh Tố nữ, Tứ dân (ngư, tiều, canh, mục) hoặc Tứ quý (Bốn
mùa). Tứ bình còn có thể trình bày theo thể liên hoàn rút từ các truyện tích
như Nhị độ mai, Thạch Sanh, Truyện Kiều. Nhị bình thì vẽ những đề tài như
"Lý ngư vọng nguyệt" (Cá chép trông trăng) hoặc "Chim công
múa" có tính cách cầu phúc, thái bình. Những bức về đề tài dân dã như cảnh
"Chợ quê" hay "Canh nông chi đồ" cũng thuộc loại tranh Hàng
Trống.
Các tác phẩm: Ngũ Hổ, Bịt mắt bắt dê, chợ quê, Phật Bà Quan
Âm
Các tác phẩm của tranh Hàng Trống
Bịt mắt bắt dê
Phật Bà Quan Âm
Chợ quê
Ngũ hổ3. Tranh Kim Hoàng (Hà Tây)
a. Khái niệm
Tranh Kim Hoàng là tên thường gọi của một dòng tranh dân gian
phát triển khá mạnh từ thế kỷ 18 đến thế kỷ 19 của làng Kim Hoàng, xã Vân Canh,
huyện Hoài Đức, tỉnh Hà Tây cũ, nay là Hà Nội.
Tương truyền, dòng họ làm tranh đầu tiên là dòng họ Nguyễn Sĩ
người Thanh Hóa theo mẹ ra Thăng Long rồi lập nghiệp ở làng Kim Hoàng. Thế kỷ
19, tranh Kim Hoàng phát triển mạnh, nhưng rồi bắt đầu bị thất truyền từ trận lụt
năm 1915, khi làng mạc từ Phùng đến Cầu Giấy bị ngập trắng, nhiều ván in tranh
của làng bị cuốn trôi. Đến năm 1945 thì tranh hoàn toàn không còn được sản xuất
nữa. Ngày nay, chỉ còn một vài ván in của dòng tranh này được lưu giữ tại Bảo
tàng Mỹ thuật Việt Nam.
b. SƠ LƯỢC
Tranh của làng Kim Hoàng có đủ loại tranh thờ cúng, tranh
chúc tụng như một số dòng tranh khác cùng thời (Đông Hồ, Hàng Trống). Nhưng
tranh Kim Hoàng lại biết kết hợp nhiều ưu điểm của hai dòng tranh đó. Tranh Kim
Hoàng có nét khắc thanh mảnh, tỉ mỉ hơn tranh Đông Hồ; màu sắc lại tươi như
tranh Hàng Trống. Chính vì thế nó tạo cho dòng tranh này những giá trị riêng.
c. ĐỀ TÀI VÀ NỘI DUNG TRANH
Đề tài của tranh Kim Hoàng cũng tương tự như tranh Đông Hồ.
Đó là những gì quen thuộc của cuộc sống mộc mạc đơn sơ của người nông dân như
trâu, bò, gà, lợn, đời sống làng quê, cảnh ngày Tết, ông Công, ông Táo. Ngoài
ra, tranh Kim Hoàng có một điểm đặc biệt mà các dòng tranh dân gian khác không
có. Đó là những câu thơ chữ Hán được viết theo lối chữ thảo trên góc trái bức
tranh. Cả thơ và hình vẽ tạo nên một chỉnh thể hài hòa, chặt chẽ cho tranh.
d. CÁCH IN ẤN VÀ VẼ
Tranh Kim Hoàng có nét khắc thanh mảnh, tỉ mỉ hơn tranh Đông
Hồ; màu sắc tươi như tranh Hàng Trống. Tranh Kim Hoàng không sử dụng giấy điệp
như tranh Đông Hồ hay giấy dó như tranh Hàng Trống mà in trên nền giấy đỏ, giấy
hồng điều, hoặc giấy vàng tàu. Trong tranh Đông Hồ, một bức tranh có rất nhiều
bản khắc gỗ, mỗi bản khắc tương ứng với một màu và một lượt in. Nhưng ở tranh
Kim Hoàng, các nghệ nhân chỉ sử dụng một bản khắc để in nét đen lên giấy rồi dựa
vào đó mà tự do chấm phá màu sắc theo cảm xúc riêng của mỗi người. Vì thế, mỗi
bức tranh có một sự phóng khoáng và diện mạo riêng, dù cùng được in ra từ một bản
khắc. Đây là điểm được ưa chuộng nhất ở tranh Kim Hoàng.
e. MÀU SẮC VÀ CÁCH TẠO MÀU
Tranh Kim Hoàng dùng mực tàu và các màu có nguồn gốc tự
nhiên. Màu trắng tạo từ thạch cao, phấn; chàm, xanh chàm từ mực tàu hòa với nước
chàm. Màu đỏ lấy từ son, màu đen từ tro rơm rạ, màu xanh từ gỉ đồng, màu vàng từ
hoa dành dành.
Các tác phẩm: gà, lợn ,...
Một số tác phẩm tranh Kim Hoàng
Gà 
Em bé ôm cóc (Nhân nghĩa)
Heo 4. Tranh làng Sình (Huế)
a. Khái niệm
Tranh làng Sình là một dòng tranh dân gian Việt Nam. Đây là
dòng tranh mộc bản được sử dụng phổ biến ở cố đô Huế với mục đích cúng lễ.
Bản khắc để dập in một bức tranh làng Sình
Tranh làng Sình khác với tranh Đông Hồ (Bắc Ninh), tranh Hàng
Trống (Hà Nội) bởi chức năng duy nhất là phục vụ thờ cúng, cúng xong là đốt. Vì
vậy, đến nay chỉ còn những bản khắc gỗ là hiện vật quý giá còn lưu giữ được ở
nhà ông Kỳ Hữu Phước - một nghệ nhân làm tranh lâu năm ở làng Sình.
Nghề làm tranh tại làng Sình (nằm ven bờ sông Hương, Huế) đã
ra đời không biết từ bao giờ, và tranh của làng đa phần phục vụ cho việc thờ
cúng của người dân khắp vùng.
Tranh làng Sình chủ yếu là tranh phục vụ tín ngưỡng. Với khoảng
hơn 50 đề tài tranh phản ảnh tín ngưỡng cổ sơ, người dân thờ tranh cầu mong người
yên, vật thịnh... Tranh có nhiều cỡ khác nhau, ứng với nó là kiểu in vẽ cũng
khác nhau. In tranh khổ lớn thì đặt bản khắc nằm ngửa dưới đất, dùng một chiếc
phết là một mảnh vỏ dừa khô đập dập một đầu, quét màu đen lên trên ván in. Sau
đó phủ giấy lên trên, dùng miếng xơ mướp xoa đều cho ăn màu rồi bóc giấy ra. Với
tranh nhỏ thì đặt giấy từng tập xuống dưới rồi lấy ván in dập lên.
Bản in đen chờ cho khô thì đem tô màu. Màu tô của tranh làng
Sình tuy không được tỉa tót và vờn đậm nhạt như tranh Hàng Trống, nhưng mỗi màu
đều có chỗ cố định trên tranh, tạo nên sự hòa sắc phù hợp với ý nghĩa từng
tranh.
Điểm nổi bật ở tranh làng Sình là đường nét và bố cục còn
mang tính thô sơ chất phác một cách hồn nhiên. Nhưng nét độc đáo nhất của nó lại
là ở chỗ tô màu. Khi đó nghệ nhân mới được thả mình theo sự tưởng tượng tự
nhiên.
b. CÁCH IN ẤN VÀ VẼ TRANH
Tranh Sình có nhiều loại kích thước tùy thuộc vào khổ giấy
dó. Giấy dó cổ truyền có khổ 25x70cm, được xén thành cỡ pha đôi (25x35), pha ba
(25x23) hay pha tư (25x17). Tranh khổ lớn khi in thì đặt bản khắc nằm ngửa dưới
đất, dùng một chiếc phết là một mảnh vỏ dừa khô đập dập một đầu, quét màu đen
lên trên ván in. Sau đó phủ giấy lên trên, dùng miếng xơ mướp xoa đều cho ăn
màu rồi bóc giấy ra. Với tranh khổ nhỏ thì đặt giấy từng tập xuống dưới rồi lấy
ván in dập lên. Bản in đen phải chờ cho khô rồi mới đem tô màu.
c. NGUYÊN LIỆU VÀ CÁCH TẠO MÀU
Giấy in tranh là giấy mộc quét điệp, màu sắc trước đây được tạo
từ các sản phẩm tự nhiên như từ: thực vật, kim loại hay từ sò điệp... Một số loại
màu pha chế tự nhiên: màu vàng nhẹ (lá đung giã với búp hòe non), màu xanh
dương (hạt mồng tơi), màu vàng đỏ (hạt hòe), màu đỏ (nước lá bàng, đá son), màu
đen (tro rơm nếp hòa tan trong nước rồi lọc sạch, cô lại thành một thứ mực đen
bóng). Màu chủ yếu trên tranh làng Sình là các màu xanh dương, vàng, đơn, đỏ,
đen, lục. Mỗi màu này có thể trộn với hồ điệp hoặc tô riêng, khi tô riêng phải
trộn thêm keo nấu bằng da trâu tươi.
Sau này do nhiều nguyên nhân nên màu sắc được tạo nên từ phẩm
hóa học.
d. ĐỀ TÀI VÀ NỘI DUNG TRANH
Tranh Sình chủ yếu là tranh phục vụ tín ngưỡng, có khoảng 50
đề tài tranh. Các đề tài tranh chủ yếu phản ánh tín ngưỡng cổ xưa. Ngoài các đề
tài về tín ngưỡng, phục vụ thờ cúng còn có tranh Tố Nữ, tranh tả cảnh sinh hoạt
xã hội...
Tranh phục vụ tín ngưỡng có thể chia làm ba loại:
Tranh nhân vật, chủ yếu là tranh tượng bà, thường vẽ một người
phụ nữ xiêm y rực rỡ với hai nữ tỳ nhỏ hơn đứng hầu hai bên. Tượng bà còn chia
thành ba loại: tượng đế, tượng chùa, và tượng ngang. Loại tranh này dán trên
bàn thờ riêng thờ quanh năm. Tranh con ảnh, gồm hai loại: ảnh xiêm vẽ hình đàn
ông đàn bà; ảnh phền vẽ bé trai bé gái.
Các loại nhân vật còn lại là tranh ông Điệu, ông Đốc và Tờ bếp
(có lẽ là tranh vẽ Táo quân).
Tranh đồ vật vẽ các thứ áo, tiền và dụng cụ để đốt cho người
cõi âm: áo ông, áo bà, áo binh, tiền, cung tên, dụng cụ gia đình... thường là
tranh cỡ nhỏ.
Tranh súc vật (gia súc, voi, cọp và tranh 12 con giáp) để đốt
cho người chết.
Tất cả các loại tranh này sẽ được đốt sau khi cúng xong.
Một số tác phẩm về tranh làng
Sình
Trò chơi dân gian
Tranh Thanh Hiền
HổTheo https://sites.google.com/
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét