Léonard De Vinci
Nghệ sĩ thiên tài toàn năng
1. Trong lịch sử mỹ thuật thế giới, công chúng mộ điệu hội họa từ
trước đến nay có người chỉ nghĩ tới họa sĩ thiên tài Léonard de Vinci là tác giả
bức chân dung nổi tiếng Mona Lisa (còn gọi là La Gioconde) với nụ cười độc
đáo vô cùng bí hiểm. Thực tế, Léonard de Vinci, ngoài danh nghĩa là một nghệ sĩ
tạo hình đỉnh cao độc nhất vô nhị, còn được biết tới là một thiên tài toàn năng
trên nhiều lĩnh vực: hội họa, điêu khắc, kiến trúc sư, văn học, y học, thiên
văn học, khoa học kỹ thuật, bản thảo viết tay về nhiều lĩnh vực… Nói đến nhà nghệ
sĩ bác học người Ý Léonard de Vinci trong thời kỳ Phục Hưng
(Reconnaissance), không một ai trên thế giới trong lòng không cảm thấy vô cùng
ngưỡng mộ.
Nghệ thuật thời kỳ Phục Hưng (1420 -1600) tại châu Âu kéo dài
đến 180 năm coi như được thống trị bởi các nghệ sĩ lớn nước Ý như điêu khắc gia
Michel Ange (1475-1564), các họa sĩ: Massaccio (1401-1428). Botticelli
(1445-1510), Léonard de Vinci… Nổi bật lên trong hàng ngũ những nghệ sĩ bậc thầy
đó là Léonard de Vinci được nhiều người đánh giá là họa sĩ đỉnh cao -
một thiên tài toàn năng về nghệ thuật và khoa học kỹ thuật… vượt trội và khác biệt
hẵn với nhiều nghệ sĩ khác trong cùng thời kỳ ở cuộc đời và sự nghiệp.
Léonard de Vinci (1452-1519) - viết theo tiếng
Pháp đọc là Lê-ô-na Đờ Vanh-xi - với tên Ý đầy đủ trong khai sinh là Leonardo di
ser Piero da Vinci có nghĩa: “Leonardo, con của Ser Piero, đến
từ Vinci” vì Vinci là một thành phố vùng Tuscan nơi ông sinh ra. Léonard là con
trai ngoài giá thú của một vị chưởng khế điền chủ giàu có Ser Piero, lúc bấy giờ
25 tuổi, cùng người con gái nông dân tên Catarina (22 tuổi). Nhưng không
rõ vì lý do nào, quan hệ của hai người đã chấm dứt ngay sau khi Catarina sinh
ra Léonard. Sau khi chia tay với Catarina, Ser Piero lĩnh phần nuôi dưỡng
Léonard. Trong đời, Ser Piero kết hôn bốn lần, ngoài Léonard, ông có thêm 9 người
con trai và 2 người con gái với hai người vợ sau cùng. Người ta được biết lúc bấy
giờ Ser Piero làm chưởng khế (nay là công chứng viên) rất uy tín của nhiều gia
đình danh giá trong thành phố và gồm cả những thành viên trong chính quyền
thành phố và hội đồng quốc gia. Do vậy, Ser Piero được xem như là người khá giả
đã thành công trong nghề nghiệp thời bấy giờ.
Sống trọn thời thơ ấu và lớn lên theo cha trong gia đình tại thành phố Firenze
nước Ý, trước tiên Léonard tiếp thụ học vấn tại nhà. Ngay từ đầu, cậu bé đã thể
hiện có những đam mê mãnh liệt, trong đó Léonard thích nhất là hội hoạ,
nghệ thuật tạo hình và âm nhạc. Thấy vậy, Ser Piero đã chọn họa sĩ nổi tiếng về
điêu khắc và hội họa trong làng nghệ thuật đương thời tại Firenze là Verrocchio
(1435-1488) cho Léonard theo học. Bởi lẽ chính Verrocchio cũng vừa nhận ra cậu
bé có năng khiếu đặc biệt về hội họa. Dù là người đặc biệt khéo léo và thuận cả
hai tay nhưng lại bị chứng đọc khó (thường gọi là “mù lời nói”),
Léonard de Vinci vẫn miệt mài làm việc bên cạnh người thầy nghệ sĩ tài năng suốt
7 năm (1470-1477) cùng với một số đồng môn. Nhưng bất ngờ, năm 1476, Léonard
(lúc bấy giờ đã chơi điêu luyện đàn lyre - một loại đàn xưa thông dụng ở châu
Âu) cùng ba người đàn ông khác, bị buộc tội đã có quan hệ tình dục đồng tính với
một nam thanh niên làm mẫu 17 tuổi là Jacopo Saltarelli, bị coi là một mại dâm
nam do nhiều người phát hiện. Với tư cách một nhạc công chứ không phải là một họa
sĩ, sau 2 tháng bị giam giữ trong tù, Léonard de Vinci được trả tự do vì người
ta không có chứng cớ xác đáng để buộc tội. Thông minh bẩm sinh cộng thêm lòng
đam mê, sự cần cù chịu khó, trong thời gian thụ giáo với thầy Verrocchio,
Léonard thể hiện một khả năng vượt trội một cách xuất sắc so với bao kiến thức
và kinh nghiệm thầy đã truyền dạy. Ví dụ như bức tranh “Rửa tội Christi” do
Verrocchio phác thảo và thực hiện, có nhờ sự tiếp tay của Léonard, ông thầy đã
chân thành nhận rõ ra được tính nghệ thuật hơn hẵn ở phần việc người học trò
đóng góp so với phần còn lại trong tranh của ông thầy đã có từ trước. Ngay từ
năm 1472, tên của Léonard đã có trong danh sách của hội Họa sĩ thành phố Firenze,
lúc mà ông đang làm việc và vẫn còn được coi là học trò của họa sĩ Verrocchio.
Bắt đầu từ năm 1477, được sự nâng đỡ và bảo trợ của nhân vật có thế lực Lorenzo
de Medici nên Léonard đã làm việc tự do như một nghệ sĩ độc lập trong hai năm
1482 -1483. Năm kế tiếp sau đó, nghệ sĩ rời Firenze để đến Milano theo lời giới
thiệu của Medici cho công tước Ludovico Sforza cầm quyền tại Milano (1494-1499)
để lập một tượng đài kỵ sĩ. Khoảng thời gian từ 1483-1487, có người bảo là
Léonard de Vinci đi du lịch phương Đông nên có thể coi thời điểm họa sĩ bắt đầu
làm việc tại Milano là từ năm 1487. Trong thời gian ở Milano, có xảy ra vụ
tranh giành quyền lực ở gia đình Ludovico, nên Léonard thuộc nhóm
văn nghệ sĩ hỗ trợ cho Ludovico tuyên truyền qua các bài diễn văn, diễn kich, vẽ
tranh, viết khẩu hiệu để chống lại nữ công tước Bona vốn là chị dâu của
Ludovico. Khoảng thời gian 1484-1485, nhân mùa dịch hạch hoành hành tại
Milano, Léonard đã đệ trình nhiều dự án lên cho Ludovico nhằm xây dựng lại
thành phố theo các
2. Nguyên tắc vệ sinh thích hợp cho tốt đẹp hơn. Nhiệm vụ chính
của Léonard tại Milano là đã hoàn thành bức tượng kỵ sĩ cao 7 mét (1493),
một công trình được coi là vĩ đại thời bấy giờ. Điều mọi người không ai có thể
quên được là trong khoảng thời gian 2 năm (1495-1497), Léonard đã hoàn thành tốt
đẹp bức bích họa “Bữa ăn tối cuối cùng”, một trong những bức
tranh nổi tiếng vẽ cho nhà thờ Santa Maria delle Gracie. Năm 1980, nhà thờ
cùng với bức tranh ấy đã được Unesco công nhận là di sản văn hóa thế giới. Vua
Louis XII của Pháp, sau khi chiếm được Milano đã đến tận nhà thờ để chiêm ngưỡng
bức tranh và ngỏ ý muốn tháo gỡ ra khỏi tường để mang họa phẩm về Pháp. Khi vua
Louis XII. chiếm được Milano, Leonard cùng một người bạn rời thành phố đến
ở tại Mantua, Ý và được nữ công tước Isabella Gonzage nơi đây tiếp đón nồng hậu.
Khi làm việc cho công tước Cesare Borgia (1502-1503), Léonard với tư cách là kỹ
sư quân sự quyền hành cao nhất đã đi du hành qua miền trung nước Ý. Nhưng lúc một
bạn thân của Léonard bị người dưới trướng của Borgia giết thì họa sĩ trở về
Firenze.
Thời gian này, họa sĩ đã để lại nhiều bản vẽ trong đó có 6 tấm bản đồ lớn với lời
ghi chú cặn kẽ về các vùng đất ông từng đi qua. Tại Firenze, Léonard được giao
cho vẽ một bức bích họa trang trí trong đại sảnh nhà hội đồng thành phố. Cùng
lúc đó, nhà điêu khắc trứ danh Michel Ange cũng được ủy nhiệm vẽ một bức bích họa
khác cũng để treo trong cùng phòng. Trong ba năm (1503-1506), nhà danh họa đã
dành nhiều thì giờ để hoàn thành bức chân dung nổi tiếng cả thế giới “Mona
Lisa”(còn gọi là La Gioconde) mà có người cho đây là chân dung của Lisa
del Giocondo, vợ của nhà buôn tơ lụa ở Firenze. Tương truyền rằng, sinh thời,
Léonard không hề rời bức tranh. Trên các nẻo đường lang bạt đó đây, chàng nghệ
sĩ thiên tài luôn mang theo bức họa bên mình như một vật bất ly thân trong đời.
Mãi cho đến khi Léonard qua đời, vua Francois I của Pháp mới mua được kiệt tác
này với giá 4.000 đồng Florin vàng. Chính bức Mona Lisa, nhất là đôi môi
người đẹp, hằng bao thế kỷ qua đã thành một vấn đề mỹ thuật làm tốn hao nhiều
giấy mực và cho đến nay, nỗi thắc mắc cho các nhà phê bình hội họa và khách thưởng
ngoạn nghệ thuật vẫn còn âm ỉ. Theo một giả thiết, chỉ riêng đôi môi có vẻ như
đang cười mỉm của đối tượng, họa sĩ cũng đã phải bỏ ra nhiều năm để vẽ. Nhưng bằng
cả một chương trình khám phá công phu với những máy tính mới hiện đại, các nhà
khoa học của Đại học Tổng hợp Amsterdam (Hà Lan) và các nhà khoa học Mỹ đã phân
tích để tìm ra kết cấu nụ cười bí ẩn của Mona Lisa. Kết quả cho thấy nụ cười thể
hiện qua đôi môi của nàng hàm chứa: 83% hạnh phúc, 9% khinh bạc, 6% sợ hải và
2% giận dữ ! Có người bảo bức họa Mona Lisa chính là chân dung tự họa của
Léonard de Vinci ngoài ra họa sĩ đã không để lại một bức chân dung tự họa nào
khác.
3. Ngoài tài năng siêu việt về văn nghệ và khoa học kỹ thuật của nghệ sĩ, người đời
sau này còn hay nói đến cá tính và một vài đặc điểm trong sinh hoạt đời sống
thường nhật của Léonard de Vinci. Dù sử dụng thuần thục cả hai tay, nghệ sĩ vẫn
có thói quen viết bằng tay trái, và viết bắt đầu từ bên phải sang bên trái trên
văn bản và các bản thảo theo lối viết chữ ngược (mirror writing). Nhiều người
cho rằng, ông làm thế để giữ bí mật cho các nghiên cứu của mình. Leonard có những
việc làm đầy tính nhân văn. Thể hiện lòng nhân đạo và làm việc thiện, từ
nhỏ họa sĩ đã ăn chay và thích mua lại những con chim bị nhốt trong lồng để thả,
trả cho chúng về lại với bầu trời thênh thang tự do bên ngoài: “Nếu như con
người muốn vươn tới tự do thì tại sao anh ta lại giam giữ chim thú trong lồng?... con người thực sự là chúa tể của muông thú vì họ đang giết hại chúng một
cách dã man. Chúng ta sống bằng cách giết hại những kẻ khác. Chúng ta là những
nghĩa địa biết đi! Ngay từ khi còn trẻ, tôi đã từ bỏ ăn thịt”. Và một tập
quán đặc biệt khác của Léonard de Vinci là nghệ sĩ chỉ miệt mài gắn bó với công
việc mà không mấy quan tâm liên hệ đến phụ nữ!
Một số tác phẩm tiêu biểu của nhà danh họa còn hiện hữu cho đến hôm nay như:
+ Thánh mẫu Benois (1478-1480; Đức mẹ Đồng trinh trong hang đá (1483-1486); Người
Vitruvius (1490); Chân dung một nhạc sĩ (1490); Người
đàn bà và con chồn (1488-1490); Madonna Litta (1490-1491); Bữa
ăn tối cuối cùng (1498); Mona Lisa (1503-1507); Leda và
thiên nga (1508); Saint John the Baptist (1514)… Năm
1994, tỷ phú Bill Gates sẵn
sàng chi ra 30 triệu USD mua lại Tập Bản thảo Codex Leicester -
một tuyển tập công trình của Leonard de Vinci. Từ năm 2003, Tập Bản thảo này
được chính thức trưng bày tại Viện Bảo tàng Nghệ thuật Seatle (Mỹ).
Chưa hết, năm 2005, nước Pháp đã cắt ra 5,5 triệu USD để chuyển kiệt tác Mona
Lisa (La Gioconde) đang treo tại gian chung của Viện Bảo tàng Louvre nổi
tiếng (Paris) sang một phòng trang bị đặc biệt rộng mênh mông, chiếm 2/3 gian
Nhà nước (Salle des États) có diện tích đến 840 m2. Gian phòng được chỉnh trang
trong 4 năm chỉ riêng dành treo tác phẩm Mona Lisa để tránh cho kiệt tác này bị
chìm khuất và mờ nhạt đi giữa những tác phẩm nghệ thuật khác của các họa sĩ Ý
khác, nhân tiện tránh cho khối lượng công chúng thế giới giảm bớt cảnh phải
chen chúc xếp hàng trước từ xa, để được tận mục sở thị một kiệt tác mỹ thuật lẫy
lừng mà họ hằng ngưỡng vọng.
Nhìn lại chung về cuộc đời cống hiến và sự nghiệp đầy ý nghĩa của Léonard de
Vinci, hậu thế không thể không kính phục tài năng và nhân cách sống của một nghệ
sĩ thiên tài toàn diện hiếm có trên nhiều lĩnh vực. Điều làm ta một lần nữa
nhận ra thêm như một định luật:
4. Những danh nhân nghệ sĩ lớn
trong thiên hạ như Léonard de Vinci, Xuân Diệu, Trịnh Công Sơn,… lại trớ trêu
hay gặp nhau ở vấn đề giới tính hoặc đồng tính. Phải chăng đây là luật bù trừ của
Tạo hóa theo định mệnh (Loi de Destination) mà nhà thơ Nguyễn Du đã từng nhắc đến
qua thuyết “bỉ sắc tư phong” đối với con người (mặt kia xấu thì mặt này tốt)
trong truyện Kiều. Định mệnh đã nghiêm khắt bắt buộc con người trong lúc sinh
thời có tài năng vượt trội hơn kẻ khác, phải chấp nhận một cuộc sống thực tại
long đong đầy nghiệt ngã trong cuộc sống. Nhưng cũng không hề chi, người xưa đã
nói: “Tất cả mất hết, chỉ còn lại văn hóa” (Tout s’oublie, seule la culture
reste) hay Vật chất - lời nói gió bay, tác phẩm - chữ viết thì còn lại với
muôn đời sau. Chưa nghĩ đến vật chất, tiền tài, ai cũng khả dĩ nận ra được
đây là một thực thể đời thường, một niềm vinh hạnh lớn và cũng là nguồn an ủi
vô bờ cho những kẻ tài năng bạc phận: cuộc sống hiện thực dẫu có truân
chuyên đau khổ đến đâu, hình ảnh và tài hoa của họ cũng mãi mãi được thắp sáng
trong lòng mọi người.
9/2018Đan ThanhTheo https://www.vanchuongviet.org/
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét