VĂN THƠ NHẠC: Ba bức tranh cho bài thơ nhỏ

Chủ Nhật, 29 tháng 4, 2018

Ba bức tranh cho bài thơ nhỏ

Ba bức tranh cho bài thơ nhỏ*

(Bình chú bài thơ “Tĩnh lặng, 29” của Mai Văn Phấn)

Maivanphan.com: Thưa các bạn yêu thơ, “Sấu Mã” là nickname của một Nhà giáo - Nhà phê bình văn học hiện vẫn muốn ẩn danh trên Facebook. Ông đã viết nhiều ý kiến luận bàn sâu sắc và rất gợi mở về bài thơ liên khúc “Tĩnh lặng” của MVP. Các bạn yêu thơ có thể đọc những ý kiến khác của bạn thơ Sấu Mã tại đường link này!. Hôm nay bạn thơ Sấu Mã đã luận bàn (comment) tiếp bài thơ "Tĩnh lặng" thứ 29. Chúng tôi xin phép Sấu Mã được đăng comment của ông thành một bài bình chú độc lập để bạn yêu thơ không dùng Facebook có dịp “thưởng lãm”. Xin trân trọng cảm ơn bạn thơ Sấu Mã!.

Tĩnh lặng

Lối lên bờ

Doi cát

Những vỏ sò

Cúi đầu trong sóng vỗ

Dáng hải âu bay

Hay vừa đậu

Tựa chân trời gợn tấm lưng

Người nằm sấp

Gió biển thổi

Dính tôi vào vạt áo

Rồi căng phồng

Cơ thể tôi ở giữa

Là chiếc lõi

Hạt đắng

Của một trái ương.

Bình chú của Sấu Mã:

Bài thơ thật giàu yếu tố tạo hình, gồm ít nhất ba bức tranh được vẽ từ những góc nhìn khác nhau. Bức thứ nhất (khổ 1) – nhìn từ ngoài biển vào bờ; có hình tượng nổi bật là những vỏ sò “cúi đầu trong [tiếng] sóng vỗ”. Bức thứ hai (khổ 2) – nhìn từ bờ ra biển; có “dáng hải âu bay” nhấp nhô, tựa nét gợn tấm lưng người nằm sấp, làm sống động cả đường chân trời vốn kéo một đường thẳng căng hay phác ra một vòng cung nhẹ. Bức thứ ba (hai khổ cuối) – “tôi” phân thân để xoay vòng tự quan sát mình, ngắm mình từ các hướng, rồi thấy mình (cơ thể + vạt áo) như một cánh buồm căng phồng hay như một “trái ương” giữa lồng lộng biển trời. Mỗi bức tranh có thể tồn tại trong tư cách độc lập, nhưng ở đây, cả ba đã liên kết với nhau rất đẹp trong cái nhìn hứng khởi và phóng khoáng của “tôi”. Nhờ sự châu tuần của những hình ảnh, chi tiết như doi cát, vỏ sò và dáng hải âu bay (được vẽ ra ở hai bức 1 & 2), “tôi” (được tạo hình trực tiếp trong bức thứ ba) bỗng hình dung được rõ rệt vị trí “lõi”, “ở giữa” của cơ thể mình, để rồi thuận theo đà liên tưởng, “thấy” nó là “hạt đắng” của một “trái ương”. Bài thơ thấm đượm ý vị tự tôn một cách tự nhiên, hiền hòa, vì sự thật “tôi” chỉ có thể thấy rõ mình hơn trong cuộc hòa nhập lớn với vạn vật và vũ trụ. Có một niềm hạnh phúc toát ra từ tâm thế lắng nghe những gì đang chuyển hóa trong mình và trong cái không gian ôm mình vào giữa. Phải là “hạt đắng” và “trái ương” thì ý niệm về sự chuyển hóa, về hành trình chưa hoàn tất mới được làm nổi bật. Thử thay thế chúng bằng “hạt thơm” và “trái chín” chẳng hạn, nỗi thôi thúc dào dạt của cả bài thơ sẽ bị giảm đi đáng kể, dù phương án thay thế này không phải không có ý vị riêng.

Huy Cận trong bài “Anh viết bài thơ” có hai câu: “Bát ngát lòng anh giữa trái đời/ Hai ta đôi hạt giữa nghìn đôi”. Rất có thể Mai Văn Phấn (MVP) đã nhớ đến chúng khi làm bài thơ này. Nhưng hình ảnh phảng phất gần nhau mà tứ lại khác. Một bên hướng tới xác định vị trí của cá nhân giữa nhân quần, tìm sự hài hòa giữa hai phạm trù “riêng”, “chung”, phù hợp với thế giới quan được gọi là “mới” thuở ấy. Một bên (MVP) hướng tới giải phóng cái tôi, bằng cách đặt nó vào những tương quan rộng hơn, mang tính vĩnh cửu, để nó không phải gò mình cho nhỏ bé lại, trong một dáng dấp “khiêm tốn” nhân danh sự “hòa đồng”. Từ một “chi tiết” nhỏ như thế, người đọc đã có thể nhận ra sự khác biệt trong thi pháp thơ từng thời kỳ, chưa nói đến nét độc đáo thuộc thi pháp sáng tác của riêng một tác giả cụ thể, như MVP.

Đó là đọc đi. Khi đọc lại bài thơ, chậm hơn, tôi chú ý đến những “dáng” riêng biệt mà tương đồng với nhau của các sự vật/ hình tượng chính: vỏ sò cúi đầu, cánh hải âu bay tựa lưng người nằm sấp, cơ thể “tôi” giống một trụ buồm… Tất cả đều gợi lên ý niệm về sự tồn tại có tính chất điểm tựa của những gì thuộc phạm trù vật chất, hoặc thái độ lựa chọn một thế đứng bám chặt vào cuộc đời. Chọn thế đứng ấy, “tôi” thấy tràn trề sinh lực khi mở lòng với bao la…

* Tên bài viết do Maivanphan.com đặt.