Đọc thơ trong thi nhân Việt Nam
Tài hoa và thời cuộc đã làm cho Tản Đà trở thành một cái gạch
nối tuyệt hảo cho hai giai đoạn thơ ca. Phía sau ông là hàng hàng lớp lớp những
con người đang du nhập một hơi thơ hoàn toàn mới mẻ và tạo nên một cuộc ồn ào.
Nhưng rồi thơ vẫn cứ là thơ; Hát nói, ca trù, đường luật, song thất lục bát, lục
bát, thơ tám chữ liên vận, cách vận, thơ tự do câu ngắn câu dài… thôi thì trăm
hoa đua nở cho đến tận bây giờ. Sự lựa chọn của người thưởng ngoạn bao giờ cũng
đúng. Ai thích thứ gì thì tìm thứ ấy mà chơi, mà cảm thụ. Giòng sông thơ vẫn chảy
xuôi theo với giòng đời. Trong Thi Nhân Việt Nam, tôi khoái hết, hợp tạng
tôi thì nhiều lắm, nhưng hợp nhất thì có bốn bài và một bài được ghi vào phần
ghi chú.
MUA ÁO
Chiếc áo năm xưa đã cũ rồi.
Em đâu còn mặc để đi chơi.
Bán thơ nhân dịp anh ra chợ,
Đanh gởi anh mua chiếc mới thôi
- Hàng bông mai biếc màu em thích,
Màu với hàng em đã dặn rồi.
Còn thước tấc, quên. Em chửa bảo,
Kích tùng bao rộng, vạt bao dài?
- Ôi nghe hỏi mà yêu nhỉ?
Thước tấc anh còn lựa hỏi ai
Rộng hẹp tay anh bồng ẵm đó,
Ngắn dài, người mới tựa bên vai!
Đông Hồ
Tôi được vinh hạnh là người
cùng quê với nhà thơ Đông Hồ. Hà Tiên. Thơ ông tôi không đọc được hết, nhưng
ông thì tôi biết khá rõ mà còn được gặp mặt một lần. Và chính lần gặp ấy, mà
bài thơ trên tôi thuộc hồi nào cũng không hay. Ôi. Biết bao giờ tôi mới có dịp
để làm một bài thơ na ná như thế nhỉ? Tình yêu của ông thơ thiệt là thơ. Cho tới
cái kích cỡ rất cụ thể bằng những con số vô hồn cũng thơ đến ngất ngây. Mua áo
cho người yêu bằng tiền bán thơ thì hỏi xem trên nhân gian này có được mấy người.
Huống chi được đo áo cho người yêu kiểu đó thì… chết cũng cam.
TÌNH GIÀ
Hai mươi bốn năm xưa, một đêm vừa gió lại vừa mưa.
Dưới ngọn đèn mờ trong gian nhỏ,
Hai cái đầu xanh kề nhau than thở,
- “Ôi đôi ta tình thương nhau thì vẫn nặng.
Mà lấy nhau hẵn đà không đặng.”
“Để đến nỗi tình trước phụ tình sau,
Chi cho bằng sớm liệu mà buông nhau.”
- “Hay! Nói mới bạc làm sao chớ? Buông nhau làm sao nỡ”
“Thương được chừng nào thì hay chừng nấy,
Chẳng qua là ông trời bắt đôi ta phải vậy:
Ta là nhân ngãi, đâu có phải vợ chồng mà tính việc thủy chung
“
Hai mươi bốn năm sau. Tình cờ đất khách gặp nhau:
Đôi cái đầu đều bạc. Nếu chẳng quen lung đố có nhìn ra được!
Ôn chuyện cũ mà thôi. Liếc đưa nhau đi rồi! Con mắt còn có
đuôi.
Có
ai đó và cũng chính tác giả đều công nhận đây là một bài thơ mới, để rồi sau đó
thì phủ nhận. Và tôi khoái ông vì sự phủ nhận ấy, thể cách của bài thơ này rất
cũ, nếu đặt nó bên cạnh bài thơ của Khương Công Phụ. Cái khác nhau duy nhất của
nó là nội dung. Đây có phải là cái trớ trêu hay không? Tôi không nghĩ là Phan
Khôi đã đọc và viết theo bài thơ Bạch Vân Xuân Hải. Với tôi, đây là một bài thơ
tôi tìm nó lâu nhất. Lần đầu tôi đọc bài thơ này năm 1966, tôi không nhớ là đọc
ở đâu. Sau đó chép lại nhưng không giữ được, mãi đến ba mươi tám năm để ý kiếm
tìm tôi mới gặp khi mua cuốn Thi Nhân Việt Nam tái bản năm 2003.
Nhưng lại tình cờ gặp trong phần chú thích. Cũng cần nói thêm, tôi đọc sách rất
ít khi tôi lưu ý đến phần chú thích. Chỉ khi nào quá bí tôi mới lò dò đọc lại
phần đó. Thành ra năm lần mua cuốn Thi Nhân Việt Nam, tôi mới gặp được bài
thơ này. Những gì tôi biết về Ông Phan Khôi thì rất ít, bởi vì ông rất ít làm
thơ (?). Hổng biết tại sao ông lại làm một bài thơ ác chiến thế này, từ hình thức
đến nội dung. Mới đọc cứ tưởng là một bài văn biền ngẫu. Nhưng lúc đang viết và
ngẫm nghĩ về bài thơ này thì tôi nghe cái tivi trong nhà đang hát bài “Em Đến
Thăm Anh Một Chiều Mưa” của Tô Vũ, thì tôi xác định một cách chắc cú bài thơ ấy
là thơ thiệt rồi. Bởi vì những ca từ trong bài hát ấy chẳng qua cũng là thơ
thôi. Hát thơ. Sao ông Tô Vũ không phổ nhạc bài thơ Tình Già này nhỉ? Ôi. Một
cuộc tình “già nhân ngãi non vợ chồng” mà như thế thì… hết ý. Chắc ông Phan
Khôi phải có trải qua rồi mới viết được như thế (?!) Nếu tôi biết không lầm thì
bài thơ này được viết năm 1932 đăng trên báo Phụ Nữ Tân Văn, thì lúc ấy ông khoảng
ba mươi lăm. Vậy thì mối tình này của ai vậy ta. Còn nếu như ông tưởng tượng ra
thì quả là… càng thơ hơn nữa. Bây giờ tôi bước qua ngưỡng sáu mươi và đã gặp
vài tình huống như vậy nhưng không tài nào viết được những dòng như vậy. Ngộ
thiệt. Tình yêu tưởng tượng vậy mà hay, mà thơ ác. Và có lẽ cái mối tình già ấy
trở nên thi vị xiết bao vì được tạo nên bởi một người làm thơ… trẻ. Nhưng tại
sao Hoài Thanh - Hoài Chân không cho đó là thơ nhỉ? Rồi lại đặt nó trong phần
chú thích. Không hiểu.
ÔNG ĐỒ
Mỗi năm hoa đào nở
Lại thấy ông đồ già
Bày mực tàu giấy đỏ
Bên phố đông người qua.
Bao nhiêu người thuê viết
Tấm tắc ngợi khen tài
“Hoa tay thảo những nét
Như phượng múa rồng bay”
Nhưng mỗi năm lại vắng
Người thuê viết nay đâu?
Giấy đỏ buồn không thắm
Ông đồ vẫn ngồi đấy
Qua đường không ai hay
Là vàng rơi trên giấy
Ngoài giời mưa bụi bay.
Năm nay đào lại nở
Không thấy ông đồ xưa
Những người muôn năm cũ
Hồn ở đâu bây giờ?
Vũ Đình Liên
Bài
thơ buồn đến nao lòng. Vũ Đình Liên không tiếc, mà ngậm ngùi cho một thứ gì đã
đi sâu vào lòng người mà bây giờ vì một lý do nào đó lòng người không còn nhớ nữa.
Cuộc sống là như vậy. Ông đồ bị lãng quên là lẽ đương nhiên. Nhưng phải mang ơn
ông. Ông đã để lại cho nhân gian một lòng trắc ẩn. Một thái độ cần phải có để
nên người. Vũ Đình Liên thể hiện tấm lòng trắc ẩn ấy bằng một bài thơ mang đầy
tính cảm ơn. Những lời cảm ơn thường rất là khuôn sáo, nhưng ở đây thì không,
chẳng những thế mà nó làm cho những người tập tểnh làm thơ như tôi phải đọc và
cảm thụ thật sâu thì họa may mới có thể nên… thơ. Những hình tượng Vũ Đình Liên
đã tả, tôi không thấy được nhiều mà cũng không thơ mộng đến thế. Nhưng mỗi năm
đến mùa hoa mai nở, tôi nao lòng nhớ ông đồ, nhớ Vũ Đình Liên. Nhưng thời gian
thì vẫn cứ đi để… “Mỗi năm hoa đào nở”. Hình ảnh ông đồ không tái hiện.
Trong giai đoạn chữ Hán, chữ Nôm đang tàn tạ, người ta có thể quên, nhưng không
thể nào quên một quá khứ lẫy lừng, chói sáng và chúng ta được sinh ra, được
nuôi dưỡng và lớn lên từ quá khứ ấy. Vì vậy, quên ông đồ là thiệt bậy. Con cháu
mai sau chỉ có thể nhìn thấy hình ảnh ông đồ trên các tranh minh họa, nhưng buộc
phải thấy ông đồ trong trái tim mình thì mới có thể nên người. Và Vũ Đình Liên
đã đặt hình ảnh tuyệt vời này vào trái tim người. Riêng tôi, trong hương khói
mơ màng của ngày giáp tết. Hình bóng của ông đồ lại trở về trong tâm tưởng sẽ
làm lung linh sắc hồng rạng rỡ của hoa đào, làm dịu dàng sắc vàng tinh khiết của
hoa mai, làm lộng lẫy thêm hương sắc của hoa hồng… và muôn hoa khác. Và khung cảnh
của mùa xuân nhờ thế mà trở nên nghìn tía muôn hồng.
MÀU THỜI GIAN
Sớm nay tiếng chim thanh
Trong gió xanh
Dìu vương hương ấm thoảng xuân tình
Ngàn xưa không lạnh nữa Tần Phi
Ta lặng dâng nàng
Trời mây phảng phất nhuốm thời gian
Màu thời gian không xanh
Màu thời gian tìm ngát
Hương thời gian không nồng
Hương thời gian thanh thanh
Tóc mây một món chiếc dao vàng
Nghìn trùng e lệ phụng quân vương
Trăm năm tình cũ lìa không hận
Thà nép mày hoa thiếp phụ chàng
Duyên trăm năm đứt đoạn
Tình một thuở còn hương
Hương thời gian thanh thanh
Màu thời gian tím ngát.
Đoàn Phú Tứ
Tôi
đọc và ngâm nga bài thơ này lắm lần, hôm nay viết ra đây mà cũng không biết tại
sao? Tiếng keyboard lách tách dưới những ngón tay tôi, tôi mường tượng như tiếng
tích tắc của cái đồng hồ quả lắc. Thời gian ư? Vẫn trôi. Màu thời gian ư? Có chứ.
Màu gì? Tùy vậy, muốn màu gì nó màu đó. Hay là như Đoàn Phú Tứ đi. Cái màu tím
ngát ấy. Cái màu thời gian của Đoàn Phú Tứ chỉ là một thứ thời gian của tình
yêu, mà lại là một tình yêu dang dở. Mà nếu như ai đó không có cái thời gian của
tình yêu thì là gì vậy ta. Thời gian cho con người rất nhiều thứ. Nhưng cảm thụ
được thời gian và nhận ra hương sắc của thời gian thì chỉ có Đoàn Phú Tứ và hơi
in ít những người làm thơ. Nhưng có một điều là xác định được tính chất tình
yêu của bài thơ này thì quả là không dễ mà cũng không cần thiết phải làm. Hãy
biết yêu thương đi và đừng bao giờ oán ghét thì sẽ biết cái thời gian nó màu
gì.
TỐNG BIỆT HÀNH
Đưa người, ta không đưa qua sông,
Sao có tiếng sóng ở trong lòng.
Bóng chiều không thắm, không vàng vọt,
Sao đầy hoàng hôn trong mắt trong.
Đưa người, ta chỉ đưa người ấy,
Một giả gia đình, một dửng dưng…
- Ly khách! Ly khách! Con đường nhỏ,
Chí nhớn chưa về bàn tay không,
Thì không bao giờ nói trở lại!
Ba năm mẹ già cũng đừng mong.
Ta biết người buồn chiều hôm trước.
Bây giờ mùa hạ sen nở nốt.
Một chị, hai chị cùng như sen,
Khuyên nốt em trai giòng lệ sót.
Ta biết người buồn sáng hôm nay;
Giời chưa mùa thu. Tươi lắm thay,
Em nhỏ ngây thơ đôi mắt biếc.
Gói tròn thương tiếc chiếc khăn tay…
Người đi! Ừ nhỉ, người đi thực!
Mẹ thà coi như chiếc lá bay,
Chị thà coi như là hạt bụi
Em thà coi như hơi rượu say.
Thâm Tâm Nguyễn Tuấn Trình
Người
mẹ, người chị, người bạn, người em và người đi. Tất cả làm nên cảm xúc trong
phút giây tống biệt nhưng cô em gái thì là hơi rượu say. Một cuộc tống biệt rất
buồn mà rất thơ. Người đi chắc là một lý do gì đó rất lớn nên đã dành cho mẹ
chiếc lá bay, dành cho chị một hạt bụi, nhưng tại tại sao dành cho có em gái một
hơi rượu say. Ai biết được. Tôi được tống biệt bao nhiêu lần trong đời, cũng y
như thế mà tôi không có lá bay, hạt bụi và hơi rượu say. Có lẽ lý do mà tôi có
để làm cuộc hành trình thì nhỏ xíu chăng? Hay là trong những lần ra đi ấy, lần
nào tôi cũng trở về tay không? Có thể thế. Nhưng chưa lần nào mà tôi không đọc
vài câu trong ngẫm nghĩ của mình.
Những
nhà thơ có mặt trong Thi Nhân Việt Nam của Hoài Thanh-Hoài Chân và cả
trước đó, đối với tôi thì toàn cây cao bóng cả. Tất cả đến với tôi như là những
người thầy, người cha người mẹ cụ thể, gần gũi nâng niu tâm hồn tôi từ những
ngày còn tấm bé. Tôi ngâm nga, nghĩ ngợi để dưỡng nuôi mình lớn
lên. Nhưng đến hôm nay, tôi vẫn còm nhom thân xác, quặt quẹo từng bước
chân đời. Có người tôi nhớ, có người tôi hơi quên quên. Trong khi những người
làm thơ thì nhiều, rất nhiều. Và tại sao họ làm thơ thì tôi biết rõ. Nhưng ngộ
một điều là tôi không biết tại sao tôi làm thơ và làm để làm gì. Đây là bài thơ
mà tôi nặng lòng nhất. Tôi cảm thụ rất sâu nhưng không toàn vẹn. Tôi thèm một
cuộc hạnh ngộ cùng Thâm Tâm. Nhưng không thể. Họa chăng là mai kia…
Với
tôi. Quá khứ, hiện tại và cả những mơ ước cho mai sau sẽ không là gì hết nếu tấm
lòng ta không rung cảm trước những thứ đã và đang xảy ra, những thứ đã lụi tàn,
những thứ đang sinh sôi. Tất nhiên là cả những điều sắp đến, trong đó có những
điều không bao giờ hiện thực nhưng đã đến trong ước mơ. Sự rung cảm của một con
người được chuyển tải đến một con người thì luôn luôn là vần điệu của tấm lòng.
Những bài thơ tôi được đọc (trong đó có rất nhiều bài tôi không kể ra đây) hay
chưa đọc được đã nối kết từ quá khứ đến hôm nay và truyền tải đến mai sau. Lịch
sử sẽ khô khốc và vô hồn, hiện tại là những trở trăn ngơ ngáo, tương lai sẽ là
mờ mịt như là cái hố đen ngòm. Chính những vần điệu của tấm lòng mà cũng là vần
điệu của thơ làm cho mọi thứ êm đềm hơn, hạnh phúc hơn. Sự bình thản sẽ tràn ngập
tâm hồn khi về đích. Tất nhiên mấy dúm cỏ quanh tấm mộ chí cũng sẽ xanh hơn.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét