"Khúc tri âm" hay là tiếng lòng tìm tiếng lòng đồng vọng

"Khúc tri âm" hay là tiếng lòng tìm tiếng lòng đồng vọng 

 TS. Lê Thị Hường

Trong căn phòng nhỏ đêm khuya, giai điệu bản sonat của Beethoven làm ta lặng người: một chiều mưa, lời nhạc Trịnh khiến lòng ta bâng khuâng; trong một quán nhỏ bên đường tình cờ những khúc nhạc một thời của Văn Cao vọng lại làm ta bất ngờ. Và có thể giữa sóng sánh trăng nước Hương Giang, dìu dặt, ngọt ngào một làn điệu ca Huế khiến lòng xao xuyến. Giữa thị trường âm nhạc xô bồ hiện nay, may mắn thay vẫn có những con người trên đất Huế, trên đất Việt và ở hải ngoại vẫn ý thức tìm về âm nhạc cổ truyền Huế. May thay, tập lời ca Huế - Khúc Tri Âm đã trở thành một gạch nối mềm mại, một sự níu giữ dịu dàng giữa Huế xưa và nay.

     "...Với lòng yêu ca Huế sâu sắc từ trong máu thịt, nhiều năm qua , trong bộn bề công việc của một nhà thơ kiêm nhà quản lý văn nghệ, anh Võ Quê đã lặng lẽ, âm thầm sáng tác nên tập lời ca Huế này" (Hồng Nhu, Lời giới thiệuKhúc Tri Âm. Nhà xuất bản Thuận Hóa. 2000). Vâng. Khúc Tri Âm là tập lời ca Huế của nhà thơ của "một thuở xuống đường" và trên hết là một nhà thơ nặng lòng với Huế.

     Đứng trên góc độ nghệ thuật âm nhạc, để có một ca khúc hay, có sức lắng đọng và tạo hiệu quả cảm xúc thẩm mỹ phải phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Sức biểu hiện của ca Huế, ngoài nhịp phách, giai điệu, âm sắc...có thể nói ca từ chiếm vị trí quan trọng. Lời ca của Khúc Tri Âm  mang đậm hồn quê hương xứ Huế đã góp phần lưu giữ một vẻ đẹp của sinh hoạt văn hóa độc đáo ở xứ thần kinh.

     Với Võ Quê, một trong những nguyên nhân khơi nguồn cho dòng cảm xúc trôi chảy ngân nga là Huế, vùng đất của những bản tình ca, của những khúc tri âm làm xúc động lòng người. Khúc Tri Âm chính là tiếng lòng, đi tìm và gởi đến những tiếng lòng tri âm tri kỷ.

     Tập lời ca gồm 27 bài (mỗi ca khúc chính là một bài thơ) được Võ Quê viết theo những làn điệu ca Huế phổ biến: Cổ bản, Phú Lục, Tứ đại cảnh, Tương tư khúc, Nam ai, Nam bình... Khảo sát về mặt chủ đề, tập lời ca Huế của Võ Quê thiên về thiên nhiên, cảnh vật, tâm hồn Huế. Không phải ngẫu nhiên mà Võ Quê đặt tên cho đứa con tinh thần anh đã "lặng lẽ thai nghén" từ tình yêu sâu nặng với Huế là Khúc Tri Âm.

     Khúc Tri Âm chính là sự giao cảm, là tri âm giữa con người  và thiên nhiên xứ thần kinh. Mùa xuân gợi nhiều cảm xúc cho Võ Quê. 9/27 khúc ca có nhan đề là mùa xuân được viết ở các làn điệu: Tiếng đàn xuân, Bức tranh xuân, Cánh diều xuân, Mùa xuân gõ nhịp, Sắc xuân hồng, Xuân ca...Viết về một thi đề quen thuộc, dẫu không có những khoảnh khắc "thôi xao" trong cách dùng từ nhưng ca từ của Võ Quê cũng đầy sức gợi:

                              - Đất xanh cành

                                Cây nẩy lộc

                                Mầm đơm

                                Mùa xuân dậy nồng hương

                                Nối tình nhau muôn kiếp

                                Chẳng hề tan

                                (Khúc xuân tình - Tứ đại cảnh)

                             - Tiếng nguyệt cầm 

                               lên khoan nhặt                                                                        Lòng thắp sao trời                               Lung linh đêm dài                               Sáng đường vui                               Xuân lai láng                               Năm tháng xuân hoài

                                  (Một bài ca xuân - Cổ bản dựng)

     Ca từ của Võ Quê luôn vươn tới cái đẹp. Cảnh vật, hương sắc thiên nhiên Huế khúc xạ qua tiếng lòng tri âm của tác giả dường như bừng sáng hơn. Võ Quê đã dịch chuyển cái đẹp tự nhiên, đất trời xứ thần kinh vào thế giới lời ca dìu dặt của mình. Trong mỗi lời ca dường như có những giai điệu bắt nguồn từ tiếng "sương đọng vườn ai rơi nhẹ", tiếng "nhịp chèo" âm vang sôn nước, tiếng hót của chim chiều thu bay, hay tiếng "sáo diều dập dìu bay xa". Đặc biệt vầng trăng của một cõi Huế riêng luôn ánh ngời, lung linh biến hóa qua cảm nhận của một Võ-Quê-thi-sĩ (Lời ca gọi vầng trăng, Bài ca trăng I-II, Nguyệt cầm...). Từ lâu trăng đã trở thành chiếc cầu nối tương giao tương hợp giữa thiên nhiên và nội tâm. Và phải chăng vầng trăng trên đất Huế đã trở thành một hình tượng thẩm mỹ khơi gợi nguồn sáng tạo của ngành nghệ thuật, Chúng ta đã từng gặp những "sông trăng", "bến trăng", "vườn trăng", "dòng trăng", "thuyền trăng...trở thành những thuật ngữ dành riêng cho trăng Huế. Đến với Khúc Tri Âm, người nghe, người đọc lại bất ngờ với "trăng vườn hạ nghiêng soi; trăng âm điệu; trăng ngân cung đàn; trăng nghiêng vàng đường cũ, bóng trăng bên trời; trăng sáng sương cài; theo em về ánh vàng thầm đưa..."

   Ca Huế hình thành từ dòng ca nhạc dân gian và ca nhạc cung đình..Ca Huế là dự kết nối giữa chất dân gian và bác học. Khúc Tri Âm đồng vọng  những giai điệu dân ca Huế. Võ Quê đã mượn những câu hò mái nhì man mác, những " câu ca cũ đa mang nửa đời, những "câu ca điệu lý cảm hoài nhớ thương" để khơi tạo cảm hứng, cảm xúc, tạo thêm độ luyến láy cho lời ca. Mỗi lời ca (với cấu tứ của một bài thơ) là một khúc tình ca Huế. 27 khúc ca trong tập là từng ấy khúc nhạc thiên nhiên và khúc nhạc lòng. 13/27 bài có nhan đề là những khúc ca (Lời ca gọi vầng trăng, Tửu hứng ca, Hòa âm, Bài ca trăng  I, II...) lời ca (Khúc hoàng mai, Khúc xuân tình láng lai, Khúc tình chung, Khúc ca đêm đồng cảm, Khúc giao mùa, Khúc ca xuân thì, Khúc ân tình...).

     Trong ca từ của Võ Quê có hình ảnh quê hương, có bóng mẹ, có vầng trăng và bước chân ai đó trong đêm, có hoa bưởi trong vườn khuya, có tình yêu, có nỗi niềm tri kỷ và có cả những mỏng mảnh kiếp người:

                              Một bóng về khuya

                              Em âm thầm đường xa đơn độc

                              Cây rơi lá vô tình

                              Vàng phai cô tịch

                              Đàn ai nhịp

                              Tình tang tịch

                              Khúc "phượng cầu" xưa xúc động tình em

                              Đường về dài theo đêm...

                                             (Biết ai thầm đưa - Tương tư khúc)

        Lời ca của Võ Quê còn là khúc tri âm giữa con người và con người, là tiếng lòng đi tìm tiếng lòng đồng điệu. Có lúc mượn làn điệu Nam ai man mác, vấn vương, tác giả bộc bạch nỗi niềm:

                              Từng tiếng nhạc ngân vang

                              Khiến tâm hồn ta mãi hoài vương

                              Lời ca gửi muôn phương

                              Thủy chung vô vàn

                                            (Hòa âm - Nam ai)

     Có lúc qua làn điệu Tứ đại cảnh đan xen nhiều cung bậc cảm xúc nhà thơ hóa thân thành khách Huế trữ tình, hòa vào giọng hát của người ca sĩ ngân nga trên sông nước để gởi một nỗi niềm:

                              Dòng sông nhỏ sóng thầm xao

                              Thơm hương cỏ, đêm êm ả

                              Cung đàn gởi tri âm ...

                              Đàn ngân mãi khúc tình chung

                              Tâm hồn em thương nhớ tựa gương trong

                              Thiết tha nghĩa tình...

                                            (Lời ca gọi vầng trăng - Tứ đại cảnh)

     Hình ảnh người em xứ Huế với một chút ngậm ngùi "kiếp cầm ca" cứ láy đi láy lại trong lời ca của tác giả qua những bài thuộc điệu Nam vốn mang nét buồn, vướng vít, đôi lúc bi ai như Nam ai, Nam bình, Tương tư khúc...

                            - Khuya gió đông lành lạnh

                              Đường vắng em về

                              Bóng trăng kề

                              Ánh vàn thầm đưa, mảnh trăng thề...

                                             (Gió thu về - Cổ bản)                            

                           - Vấn vương hồn

                             Khuya lạnh nghĩ mà thương

                             Tiếng ca u buồn

                             Ai đơn lẻ dặm về bóng lẻ...

                                              (Nương bóng em về - Nam ai))

     Với Nguyệt cầm, lời thơ, lời nhạc, điệu Nam bình dặt dìu mang lại một cái hồn rất xưa mà nhà thơ đã kế thừa và tái tạo cảm xúc cho người nghe:

                             Phím xưa rung lên

                             Tình tự khuya này

                             Cung đầy cung khuyết

                             Khúc Nam ai Nam bình da diết

                             Dìu dặt tơ đời

                             Bóng trăng đêm

                             Hay là đàn dựng bên trời...

                                             (Nguyệt cầm - Nam bình)

     Cái đẹp trong lời ca Võ Quê đôi lúc còn mang tính chất ướ lệ, chẳng hạn cái đẹp của "gió thu gầy", "phím loan tơ chùng", của "lá thu rơi vàng"...ca từ của Võ Quê đôi chỗ còn trau chuốt, bay bướm theo lối cũ. Ngôn từ của lời ca đôi lúc lặp, nhưng trên hết vẫn là tấm lòng nặng tình với Huế của anh còn trĩu ở từng câu từng chữ.

     Cảm nhận về nhạc Trần Hữu Pháp, nhà văn Nguyễn Khắc Phê cho rằng: "Ông biết mượn hồn nhiều thi sĩ chất gây men đầu tiên và nhờ ca từ đẹp mà những sóng nhạc vốn vô hình "neo đậu" được vào trí nhớ khán giả" (Nguyễn Khắc Phê - Trần Hữu Pháp, 70 tuổi còn thơ. Sông Hương số 4/2003. Có thể nói với ca từ Biết ai thầm đưa, Nguyệt Cầm của Võ Quê (kí âm Trần Hữu Pháp) khúc nhạc đã tìm được "bến đậu" của mình.

     Hòa trong những lời ca Huế khác, Khúc Tri Âm của Võ Quê đã đem lại cảm xúc nhẹ nhàng từ những giai điệu ngọt ngào. Đàn, phách nhịp với lời ca vang lên giữa sông-nước-sương-trăng dập dềnh, chênh chao trong men say giai điệu đã làm vướng vít lòng bao người ở Huế, đến Huế và xa Huế.

          (Nguồn: Kỷ yếu Hội Thảo Khoa Học Văn Học Thừa Thiên Huế Lần thứ II)