Thiền luận - Quyển Hạ 2
4. Đây là nơi của Đức Từ Thị (Maitreya) tôn
quý,
Đại bi, thanh tịnh trí, lợi ích chúng sinh,
Là con trưởng của Phật, trong Quán đỉnh vị (Abhisekha) [18];
Nhập trong các cảnh giới Như Lai.
Đây là trụ xứ của các hàng vô đẳng,
Là con của Phật, có tiếng tăm vang dội,
Đã bước vào cửa giải thoát của Đại thừa,
Du hành trong pháp giới, Tâm không đắm trước.
Đây là trụ xứ của những vị đã đầy đủ
Bố thí, trì giới, tinh tấn, nhẫn nhục, Thiền định và trí
tuệ.
Phương tiện, thệ nguyện lực và thần thông;
Là tất cả các Ba la mật của Đại thừa.
Đây là trụ xứ của những vị có trí vô ngại;
Với tâm rộng lớn vô ngại như hư không;
Biết khắp hết thân pháp trong ba đời,
Biết tường tận các loài thọ sinh và các hữu.
Đây là trụ xứ của hàng đại trí
Khéo hiểu rõ hết thảy các pháp
Vốn vô tánh, vô sinh, vô sở y,
Tư tại như chim bay giữa trời.
Đây là trụ xứ của các bậc tịch tĩnh
Biết rõ ba độc[19] không thật tánh
Phân biệt nhân duyên do hư vọng mà khởi ;
Cũng không nhàm chán chúng mà mong xuất li
Đây là trụ xứ của các bậc khéo léo
Biết rõ ba giải thoát, tám thánh đạo.
Các Uẩn, Xứ, Giới và Duyên khởi,
Mà vẫn không rơi vào cõi tịch diệt,
Đây là trụ xứ của bậc tịch diệt
Dùng vô ngại trí mà quán sát khắp
mời phương quốc độ và chúng sinh
Biết là tánh không, không phân biệt
Đây là trụ xứ của các bậc không nương tựa.
Đi khắp Pháp giới không trở ngại,
Mà không thấy có bản tánh đi.
Như gió đi giữa trời không lối đi.
Đây là trụ xứ của các bậc hay thương xót,
Thấy khắp các loại quần sinh trong ác đạo,
Chịu các khổ sở không nơi nương tựa,
Phóng ánh sáng đại từ để dứt hết.
Đây là trụ xứ của các bậc đạo sư
Thấy các chúng sinh lạc nẻo chính
Như người mù bẩm sinh dẫm vào lối hiểm
Dẫn dắt họ vào thành trì giải thoát
Đây là trụ xứ của các người dũng kiện,
Thấy chúng sinh lọt lưới ma quỷ
Sinh, già, bịnh, chết, hằng bức bách,
Khiến họ giải thoát được yên ổn
Đây là trụ xứ của các đại y vương,
Thấy chúng sinh như trẻ thơ bịnh mê hoặc
Nên mở lòng đại bi rộng lớn
Đem thuốc trí tuệ mà trừ diệt
Đây là trụ xứ của các bậc khéo lèo lái,
Thấy chúng sinh chìm đắm trong biển hữu,
Trôi nổi lo sợ, chịu các khổ,
Nên đem Pháp thuyền đến cứu vớt.
Đây là trụ xứ bậc khéo chài lưới,
Thấy chúng sinh trong biển mê hoặc
Vẫn có thể phát tâm Bồ đề như báu lạ,
Nên vào trong đó mà vớt ra.
Đây là trụ xứ của Kim súy vương (Garuda)
Hằng với con mắt đại nguyện từ bi
Xem khắp hết thảy các chúng sinh
Mà vớt ra khỏi các biển hữu.
Đây là trụ xứ bậc soi tỏ thế gian
Như mặt trời, mặt trăng giữa hư không,
Hết thảy thế gian không đâu là không sáng;
Ánh sáng của trí tuệ cũng vậy,
Đây là trụ xứ của các bậc cứu thế;
Bồ tát vì giáo hóa một chúng sinh
Mà Phải trải qua vô lượng kiếp suốt vị lai;
Vì một người như thế, vì hết thảy cũng thế.
Đây là trụ xứ bậc kiên cố ý;
Giáo hóa chúng sinh một quốc độ,
Suốt kiếp vị lai không ngừng nghỉ;
Mỗi một quốc độ đều như thế
Đây là trụ xứ bậc trí tuệ như biển;
Dù suốt kiếp vị lai không mệt mỏi
Nghe hết pháp luật trong mười phương
Mà mỗi hội ghi nhớ trọn vẹn
Đây là trụ xứ của các bậc tu hành,
Rảo khắp hết thảy biển thế giới,
Vào khắp hết thảy biển đạo tràng,
Cúng dường hết thảy biển Như Lai.
Đây là trụ xứ của bậc công đức,
Tu hành hết thảy biển diệu hạnh,
Phát khởi vô biên biển đại nguyện,
Như thế trải suốt biển thời gian,
Đây là trụ xứ bậc có mắt vô ngại,
Thấy suốt khắp cả vô 1ượng cõi
Trên đầu một sợi lông, và thấy khắp
Bất khả thuyết Phật, chúng sinh kiếp.
Đây là trụ xứ bậc đủ các đức,
Một niệm gói hết vô lượng kiếp,
Quốc độ, chư Phật và chúng sinh,
Trí tuệ vô ngại nên biết rõ.
Đây là trụ xứ bậc vô ngại,
Nghiền mười phương quốc độ thành bụi
Hay đếm số giọt nước trong biển cả;
Bồ tát phát nguyện nhiều như vậy,
Đây là trụ xứ chân Phật tử,
Thành tựu môn tổng trì tam muội
Đại nguyện, các Thiền, và giải thoát,
Mỗi mỗi đều trụ vô biên kiếp.
Vô lượng vô biên các Phật tử
Đủ cách thuyết pháp độ chúng sinh
Cũng nói cả các kỹ thuật thế gian,
Hà trụ xứ của bậc tu hành đó.
Đây là trụ xứ của bậc vô ngại,
Thành tựu thần thông, phương tiện trí,
Tu pháp môn Như huyển nhiệm mầu,
Hiện thân khắp mười phương lục đạo.
Đây là trụ xứ bậc thần lục,
Bồ tát là khi mới phát tâm,
Tu hành đầy đủ hết thảy hạnh,
Hóa thân vô lượng khắp hư không.
Đây là trụ xứ bậc khó lường,
Thành tựu bồ đề trong một niệm,
Làm khắp nghiệp trí tuệ vô biên;
Tâm niệm thế gian chắc phải cuồng.
Đây là trụ xứ bậc vô ngã,
Bồ tát tu hành vô ngại huệ.
Vào các quốc độ không ràng buộc,
Dũng trí vô nhi soi tỏ hết
Đây là trụ xứ bậc ly cấu
Biết rõ, các pháp không nương tựa,
Bản tính vắng lặng như hư không,
Thường đi trong cảnh giới như vậy.
Đây là trụ xứ bậc bi mẫn,
Thấy khắp quần sinh chịu các khổ,
Phát tâm trí tuệ đại nhân từ,
Nguyện thường lợi ích các thế gian.
Đây là trụ xứ của Phật tử,
Như mặt trời, mặt trăng
Hiện thân truớc khắp chúng sinh;
Trừ bóng tối sinh tử cho chúng, bằng thiền định giải thoát.
Đây là trụ xứ của Phật tử, theo gót chư Phật,
Hiện thân khắp các quốc độ qua vô biên kiếp,
Đây là trụ xứ Phật tử tùy căn cơ chúng sinh,
Hóa thân như mây khắp mời phương
Đây là trụ xứ của các bậc đại nhân đã vào cảnh
giới chư Phật,
An trụ và du hành trong đó qua vô số kiếp không mệt mỏi.
Đây trụ xứ những ai, biết rõ từng các đặc tính của vô số tam
muội vô phân biệt.
Thị hiện cảnh giới Phật khi nhập tam muội đó.
Đây là trụ xứ những ai trong một niệm biết rõ hết
thảy số kiếp quốc độ, danh hiệu Phật; và những ai
có tri kiến quảng đại trong một niệm có thể thâu tóm hết thảy vô
số kiếp.
Đây là trụ xứ của những ai trong một niệm thấy suốt vô
số kiếp; và những ai, tuy dù tùy thuận tâm tưởng của thế
gian, mà không ức tưởng phân biệt.
Phật tử trụ ở đây
Tu tập các Tam muội
Trong mỗi mỗi tâm niệm
Biết rõ pháp ba đời
Phật tử trụ ở đây
Kiết già thân không động
Hẹn khắp hết thảy cõi
Trong hết thảy các nẻo
Phật tử trụ ở đây
Uống biển pháp chư Phật
Vào sâu biển trí tuệ
Đầy đủ biển công đức.
Phật tử trụ ở đây
Biết con số các cõi
Các đời và chúng sinh
Và số danh hiệu chư Phật.
Phật tử trụ ở đây
Trong một niệm tất biết
Quốc độ thành hay hoại
Trong hết thảy ba đời.
Phật tử trụ ở đây
Tu tập Bồ tát đạo
Noi gương hạnh nguyện Phật
Và tùy căn tánh chúng sinh.
Phật tử trụ ở đây
Trong một hạt bụi nhỏ
Thảy vô lượng quốc độ, đạo tràng
Chúng sinh và các kiếp.
Trong một hạt bụi như thế
Trong hết thảy hạt bụi cũng thế
Tất cả đều chứa đủ
Thảy đều không ngại nhau.
Trong mỗi một hạt bụi
Thấy đại dương quốc độ
Chúng sinh, kiếp, như vi trần
Lẫn lộn mà không ngại nhau
Phật tử trụ ở đây
Quán khắp hết thảy pháp
Chúng sinh, quốc độ và thời gian
Không sinh khởi và không thật hữu.
Quán sát lý bình đẳng
Nơi chúng sinh, nơi Pháp
Như lai, quốc độ và nguyện
Và thời gian, thảy bình đẳng.
Phật tử trụ ở đây
Giáo hóa các quần sinh
Cúng dường các Như Lai
Tu duy các pháp tánh.
Vô lượng nghìn vạn kiếp
Tụ tập, nguyện, trí, hạnh
Bao la không kể xiết
Khen ngợi cũng không cùng
Các bậc dũng mãnh vĩ đại đó
Đã thành tựu vô số hạng
An trụ nơi tháp này
Tôi chắp tay kỉnh lễ.
Tôi nay cung kính lễ
Đức Di Lặc tôn quý
Là con trưởng chư Phật
Mong ngài đoái tưởng tôi
5. Bấy giờ Thiện Tài yêu cầu Bồ Tát Di Lặc mở
cửa Lầu các và cho phép mình bước vào Bồ Tát đến trước lầu
các và khảy móng tay, và kìa! cửa đã mở. Thiện Tài hết sức hoan
hỉ bước vào, rồi thì cửa tự động khép lại cũng nhiệm mầu như khi mở ra!
Bấy giờ, một quang cảnh hiện ra trước mắt, lạ
thay!
Lầu các rộng rãi bao la cũng đồng như hư
không. Mặt đất được dát bằng vô số cẩm thạch đủ loại, và ngay giữa lầu
các có vô số cung điện, vô số cửa lớn, vô số cửa
sổ, vô số thềm cấp, vô số lan can, vô số đường
đi, tất cả đều được làn bằng bảy báu. Lại có vô số phướn, lọng, dây
giăng, lưới, đủ loại màn buông, cũng làm bằng vô số các thứ châu
báu. Vô số chuông nhỏ reo vang trong gió, rải vô số các
thứ hoa trời, treo vô số giải tràng hoa, đặt khắp nơi vô số lư
hương, mưa vô số lá vàng ròng, treo vô số mặt gương
báu, đốt vô số ngọn đèn, giăng vô số áo đẹp, làm vô số bảo
trướng, đặt vô số bảo toà bên trên phủ vô số lụa quý.
Lại cũng có vô số hình tượng, làm bằng vàng
ròng diêm phù đàn (Jambùnada) hay bằng các châu ngọc - tượng ngọc
nữ, tượng Bồ tát, v.v...
Vô số loài chim đẹp đang hát du dương, vô số hoa
sen nhiều màu nở rộ, vô số cây báu được trồng thứ tự từng
hàng, vô số ngọc ma ni phóng các tia sáng chói lọi
– và như thế, khắp cùng cả Lầu các có vô lượng a tăng kỳ kiếp các
thứ trang nghiêm được dùng để trang nghiêm.
Và phía trong Lầu các rộng lớn, huy hoàng tráng lệ này,
cũng có hàng trăm nghìn vô số lầu các, mỗi lầu các đó cũng huy
hoàng tráng lệ như lầu các chính, và cùng rộng lớn như hư không.
Và hết thảy vô số lầu các này, không đứng riêng rẽ với nhau; mỗi
cái y nguyên bản vị tồn tại của nó trong sự hoà điệu toàn
diện với tất cả lầu các khác; ở đây, không có gì cản trở lầu các
này hỗn nhập lầu các nọ, riêng và chung; có một trạng thái hỗn
giao toàn diện, nhưng hoàn toàn có trật tự. Thiện Tài
đồng tử thấy mình trong hết thảy các lầu các, cũng như trong mỗi một lầu
các, trong cái một bao hàm tất cả và tất cả bao hàm một.
Khi thấy mình ở trong cảnh kỳ diệu này, với tâm
trí bay lượn từ cái màu nhiệm này đến cái màu nhiệm nọ, niềm vui của Thiện
Tài không biết đâu là bờ bến. Rời hết thảy các tướng, trừ hết thảy các chướng,
diệt hết thảy các hoặc; vì bấy giờ đang ở giữa môn vô ngại giải
thoát không giới hạn.
Được gia trì bởi uy lực của Bồ tát
Di Lặc, Thiện Tài tự thấy mình có trong hết thảy các lầu, đồng
thời thấy đủ các cảnh giới tự tại bất khả tư nghị, về cuộc
đời của Bồ tát Di Lặc. Tức là thấy Bồ tát Di Lặc vừa mới phát
tâm cầu chứng vô thượng Bồ đề; thấy ngài có danh hiệu như vầy, chủng
tộc như vầy, thiện hữu như vầy, gieo trồng thiện
căn như vầy, tuổi thọ như vầy, trang nghiêm cõi Phật như
vầy, phát những nguyện như vầy, tham dự chúng hội Phật
và Bồ tát như vầy, trải qua bao nhiêu kiếp thân cận cúng
dường cung thỉnh Phật như vầy. Như thế tất cả những việc trong
đời của Bồ tát Di Lặc, Thiện Tài thấy hết.
Lại thấy, Bồ tát Di lặc vừa chứng Từ tâm tam
muội (Maitra Samàdhi) như thế nào, mà từ đó về sau được gọi là Từ Thị (maitreya).
Lại thấy Di Lặc tu các diệu hạnh, thành tựu các Ba
la mật, được các Nhẫn (Ksanti), chứng các trụ địa thành tựu các cõi
Phật, hộ trì chánh giáo các Như Lai. Lại thấy, Di Lặc chứng
ngộ pháp Hộ sinh, và được Như Lai thọ ký cho vô
thượng Bồ đề, lúc nào và ở đâu.
Thiện Tài lại thấy, trong mỗi lầu các, Bồ
tát được một vị thế giới chủ khuyến thỉnh dìu dắt hết
thảy chúng sinh tu hành mười thiện đạo; được một vị hộ thế khuyến
thỉnh làm lợi ích cho hết thảy chúng sinh; được Đế
thích (Sakra) khuyến thỉnh mà quở trách vì
nhũng bản năng khát dục của chúng sinh; được Phạm thiên
khuyến thỉnh mà tán dương vô lượng phước báo của Thiền
định; được trời Dạ ma (Yàma) khuyến thỉnh mà tán
dương vô 1ượng phước báo của Thiền định; được trời Dạ
ma (Yama) khuyến thỉnh mà tán dương vô lượng phước
báo của hạnh nhiếp tâm; được trời Đâu suất (Tusita) khuyến
thỉnh mà tán dương các công đức của Bồ tát sẽ thành
Phật trong một đời nữa; được trời Hóa Lạc (Nirmita) khuyến
thỉnh mà hiện các biến hóa thân cho thiên chúng thấy,
được trời Tha hoá tự tạI (Vasvartin) khuyến thỉnh mà diễn
thuyết Phật pháp cho những tùy tùng.
Thiện Tài thấy, hoặc Bồ tát hiện làm Ma
vương mà thuyết hết thảy các pháp đều vô thường; hoặc vì Phạm
vương mà thuyết thiền định, vô lượng hỉ và lạc; hoặc vì
A-tu-la (Asura) mà lặn vào biển Đại trí để biết rằng hết thảy pháp vốn như
huyễn, giảng cho Atula vương và quân đội Atula hãy đoạn trừ hết thảy kiêu
mạn, cuồng ngạo và say sưa. Hoặc thấy Bồ tát phóng đại quang
minh vào cõi chết để cứu vớt chúng sinh khỏi các khổ
não của địa ngục; hoặc thấy Bồ tát ở thế giới ngạ
quỷ bố thí các thứ ẩm thực để cứu rỗi sự đói
khát của chúng ngạ quỷ; hoặc thấy Bồ tát trong cõi súc
sinh đặt đủ các phương tiện để điều phục chúng. Hoặc
thấy Bồ tát giảng pháp cho các chúng hội chư
thiên trong các cõi trời Hộ thế, trời Đâu suất, trời Dạ
ma, trời Hóa lạc, trời Tha hóa tự tại và trời Đại phạm,
giảng cho các chúng hội Long vương (Nga), Dạ
xoa (Yaksa), La sát (Raksa), Càn thát bà (Gandhara),
Atula (Asura), Ca lâu đa (Garuda), Khẩn na la (Kinnara), Ma hầu
la già (Mahoraga). Nhân (Manusya) và Phi nhân (Amanusya). Hoặc
thấy Bồ tát giảng pháp cho các chúng hội Thanh
văn (Sraavaka) Duyên giác (Pratyekabuddha), Bồ tát (Bodhisattva)
từ mới phát tâm cho đến địa vị cứu cánh. Hoặc thấy tán
dương các công đức của các Bồ tát từ Sơ địa cho
đến Thập địa, viên mãn hết thảy Ba la mật, chứng nhập hết
thảy các Nhẫn, thành tựu hết thảy Đại tam muội, thâm nhập giải
thoát, tán quang cảnh giới thần thông do Thiền định và Tam
muội, tán dương hạnh của Bồ tát, đại thệ nguyện của Bồ
tát. Lại thấy Bồ tát Di Lặc, cùng các vị Bồ tát đồng
hành khác, tán dương các công xảo của thế gian, và hết thảy
các phương thuật có thể đem lại lợi ích cho chúng
sinh. Lại thấy Bồ tát Di Lặc, cùng với các Bồ tát sẽ thành
Phật trong một đời nữa, tán dương môn Quán đỉnh (Abhisekha)
của hết thảy chư Phật. Lại thấy Bồ tát Di Lặc tinh tấn không hề
mỏi mệt, tụ tập các Thiền định và bốn vô lượng tâm,
các nhập biến xứ (Krtsnàyatana), và các giải thoát, hoặc nhập tam
muội mà thị hiện các năng lực thần biến.
Thiện Tài lại thấy Bồ Tát Di Lặc cùng với
các Bồ tát khác nhập vào Tam muội và từ mỗi lỗ chân
lông hiện ra vô số hóa thân như mây: mây thiên chúng,
mây long vương, mây Dạ xoa, mây Càn thát bà, mây Atula,
mây Ca lâu la, mây Khẩn na la, mây La hầu la già,
mây Đế thích, mây Phạm vương, mây Hộ thế, mây Chuyển luân thánh
vương, mây Tiểu vương, mây Vương tử, mây Đại thần, mây Quan thuộc,
mây Trưởng giả, mây Cư sĩ, mây Thanh văn, mây Duyên giác,
mây Bồ tát, mây Như Lai, mây hết thảy chúng sinh.
Bấy giờ Thiện Tài nghe hết thảy các pháp
môn của Phật phát ra du dương từ mỗi lỗ chân lông của hết thảy
các Bồ Tát như tán thuyết công đức của Bồ đề tâm, tán
thuyết bố thí, trì giới nhẫn nhục, tinh tiến, thiền định, trí
tuệ, bốn nhiếp pháp, bốn vô lượng tâm, các tam muội (samàdhi), tam
ma bát để (samapatti), các thần thông, các minh huệ (vidyà),
các tổng trí (Dhàrani), biện tài (Matibhàna) các đế (satya), các trí,
Chi (Samatha), Quán (vipasya), giải thoát, các duyên các y (pratisarana),
các môn thuyết pháp (nidhana), các niệm xứ, các chánh cần (upasthana),
các thần túc, các căn lực, bảy phần bồ đề, tám chi Chánh đạo, Thanh
văn thừa, Duyên giác thừa Bồ tát thừa, các nhẫn, các hạnh, các nguyện.
Thiện Tài lại thấy các Như Lai có đại
chúng vây quanh; hoặc thấy các nơi Phật giáng sinh, thấy giòng họ, thân
hình, tuổi thọ, số kiếp, quốc độ, danh hiệu, các pháp hội,
các phương tiện lợi sinh, các giai đoạn kế thừa, v.v..., với tất
cả sai khác nơi các Như lai.
Thiện Tài lại thấy một tòa lầu các đặc biệt cao
rộng và trang nghiêm huy hoàng nhất, tráng lệ vô song, ở giữa
hết thảy những tòa lầu các được nhìn thấy bên trong lầu các Tì lô giá na.
Trong tòa lâu các vô tỉ này, Thiện Tài thấy cả tam
thiên thế giới trong chớp mắt, gồm cả trăm ức cõi trời Đâu suất (Tusita).
Và trong mỗi thế giới đó lại thấy Bồ tát Di Lặc giáng thần đản
sinh, Đế thích (Sakra), Phạm vương (Brahma) và
các thiên thần đang kính lễ Bồ tát, ngài đi bảy bước, quay
nhìn mười phương, cất tiếng rống sư tử, rồi hiện làm đồng
tử trong triều đình, rời cung điện, nơi du hí, rồi bỏ đi để cầu nhất
thiết trí rồi tu khổ hạnh, nhận sữa, rồi bước tới đạo
tràng, chinh phục ma quân, thành tựu vô thượng chánh
giác dưới cội Bồ đề, Phạn vương khuyến thỉnh chuyển pháp
luân, Phật đến các cõi trời giảng pháp; và kiếp số, tuổi thọ, chúng
hội trang nghiêm, quốc độ thanh tịnh, tu các hạnh và nguyện, giáo
hóa thành thục chúng sinh, phân bố xá lợi, trụ
trì Chánh pháp, thảy đều khác nhau nơi mỗi Phật, đều được thấy hết.
Lúc bấy giờ Thiện Tài thấy mình cũng ở nơi
các đức Phật đang thi hành vô số Phật sự trong vô
số chúng hội. Liền ghi nhớ sâu xa những cảnh tượng này, vĩnh
viễn không quên.
Rồi thì, Thiện Tài nghe hết thảy những chuông, những
linh những lưới ngọc hết thảy các nhạc cụ trong hết thảy các tòa lầu
các diễn thuyết vô số giáo pháp trong một tiết tấu hòa
nhã không thể nghi bàn. Mỗi âm thanh phát ra là một
bài thuyết pháp; hoặc thuyết Bồ tát phát tâm mong cầu giác
ngộ; hoá thuyết tu hành các Ba la mật; hoặc thuyết các nguyện hoặc
thuyết các Bồ tát địa; hoặc thuyết cung thỉnh và cúng dường các Như
lai hoặc thuyết sư trang nghiêm các cõi Phật; hoặc thuyết
những pháp thoại sai biệt của chư Phật - Tất cả những giáo thuyết
đó được nghe tuyên dương đầy đủ của tiếng nhạc trời.
Thiện Tài lại nghe có âm thanh nói, chỗ nào
có Bồ tát nào đang giảng thuyết pháp nào, thiện
trí thúc nào đã cổ võ phát Bồ đề tâm, trong kiếp nào quốc độ nào
tại công hội nào nghe Phật nào giảng pháp.
Thiện Tài lại nghe có âm thanh nói, các Bồ
tát này vì các công đức này, nên phát tâm như thế, phát
nguyện như thế gieo trồng thiện căn rộng lớn như thế, và, sau
khi trải qua một số kiếp nào đó tu các Bồ tát hạnh, thành
chánh giác với những danh hiệu như thế, tuổi thọ nhu thế, cụ
túc trang nghiêm các quốc độ như thế viên
mãn các thệ nguyện nhu thế, giáo hóa các loại như
thế, các Thanh văn như thế, các Bồ tát như thế, và sau
khi niết bàn, chánh pháp vẫn tiếp tục truyền vì sự ích
lợi và hạnh phúc của hết thảy chúng sinh.
Thiện Tài lại nghe có âm thanh nói, những Bồ
tát này, tại chỗ này, tu hành sáu Ba la mật; những Bồ
tát kia, lìa bỏ ngai vàng và hết thảy tài bảo trân quý, cho
đến tay chân, đầu mặt, trọn cả thân thể, bỏ không oán hận vì Chánh
pháp; lại có những Bồ tát khác ở những nơi khác. Để hộ
trì Chánh pháp của hết thảy các Như lai không cho đoạn
diệt, nên trở thành những đại pháp sư, hăng
hái truyền bá, dựng các tháp Phật, các điện Phật tạo các tông Phật,
và cũng mang lại cho dân chúng nhũng gì họ ưa thích.
Thiện Tài lại nghe âm thanh khác nói,
các Như lai ấy thị hiện những chỗ ấy và trong những kiếp ấy,
sau khi thành chánh giác đang trụ thế tại những xứ ấy, trong những chúng
hội ấy, tuổi thọ chừng ấy, tròn đầy các thệ nguyện ấy,
và giáo hóa vô số chúng sinh ấy.
Khi nghe những âm thanh hòa nhã dịu ngọt này,
không thể nghĩ bàn nổi Thiện Tài đồng tử hết sức vui vẻ trong
lòng. Chứng được vô số các Tổng trì (Dhàrani), các biện
tài, các hạnh và nguyện, các Ba la mật, các thần
thông, các trí tuệ, các kiến văn, các giải thoát và
các Tam muội.
Thiện Tài lại thấy trong hết thảy các mặt gương
có vô số những ảnh và tượng đủ loại. Hoặc thấy có những chúng hội đạo
tràng của chư Phật, của Bồ tát, của Thanh văn, của Duyên
giác; hoặc thấy có những quốc độ uế trược, những quốc độ thanh
tịnh, những thế giới không Phật, những thế giới rộng lớn
trung bình và nhỏ hẹp, những thế giới, như màng lưới của trời Indra, những thế
giới gồ ghề, những thế giới bằng phẳng, những thế giới có địa
ngục, nga quỷ, các loài súc sinh, những thế giới mà các loại trời
và loài người ở.
Và trong các thế giới này có vô số Bồ
tát đang đi hay ngồi, đang làm các công việc, đang mở rộng lòng
từ bố thí, đang viết các luận làm lợi ích chúng sinh, đang thọ
trì các luận với sư trưởng, đang hộ trì các luận cho những thế
hệ tương lai, đang sao chép, đang tụng đọc, đang hỏi han, đang giải
đáp, đang sám hối mỗi ngày ba thời, và đang hồi hướng phước
báo cho giác ngộ, hoặc đang lễ bái vì hết thảy chúng
sinh.
Lại thấy hết thảy các cột phóng ra đủ loại ánh sáng ngọc ma
ni: xanh, vàng, đỏ, trắng, màu pha lê, màu thủy tinh, màu mống cầu,
màu vàng ròng, hay các thứ màu quang minh.
Lại thấy những tượng của các đồng nữ, bằng thứ
vàng diêm phù đàn (Jambunada), và những tượng khách bằng các loại ngọc
quý. Hoặc có tượng cầm trong tay những đám mây hoa, hoặc những đám
mây xiêm áo, cờ phướn, dù lọng; hoặc mang đủ các loại hương, những
lưới ngọc ma ni; hoặc đeo những vòng vàng, chuỗi ngọc; hoặc
đeo các loại trang sức nơi cánh tay; hoặc trang sức bằng các mão ngọc.
Hết thảy đều cúi mình, chiêm ngưỡng Như lai không nháy mắt.
Thiện Tài lại thấy nước thơm có tám thứ công
đức chảy ra từ các chuỗi ngọc, những tia sáng dài tỏa
ra từ những xâu chuỗi bằng lưu li; lại thấy những phướn, những lưới,
những cờ xí, những tàn lọng, tất cả đều được làm bằng đủ loại châu báu,
trông đẹp mắt vô cùng.
Thiện Tài thấy những ao hồ trồng đủ các loại hoa
sen như bát la (Utpala). Câu vật đầu (kumada) Phân đà lị (pundarika), Ba
đầu ma (Padma), mỗi thứ nở vô lượng hoa vô cùng tráng
lệ; và ở giữa mỗi đóa hoa thảy đều thị hiện đủ loại sắc tượng thật
là đẹp, tất cả trong dáng cúc cung, và chấp tay kính cẩn: nào là
đàn ông, đàn bà, đồng nam, đồng nữ, Đế thích, Phạm vương, Hộ thế
(Lokapãla), thiên thần (De va), rồng, dạ xoa, Càn thát
bà, A tu la, Ca lâu đà, Khẩn na la, Ma hầu là già, Thanh
văn, Duyên giác và Bồ tát.
Thiện Tài thấy các Như Lai, ngồi kiết già, đầy
đủ ba mươi hai tướng tốt trang nghiêm của bậc đại trượng
phu. Thiện Tài thấy mặt đất hoàn toàn được dát lưu li,
trong từng mỗi bước thực hiện đủ các sắc tượng lạ lùng như:
các cõi Phật, các Bồ tát, các Như lai và các lầu
các trang nghiêm.
Thiện Tài thấy những cây bằng ngọc, cành, lá, hoa và quả
thảy đều thị hiện sắc tượng bán thân một cách kỳ điệu của các Phật,
các Bồ tát, các thiên thần, các Rồng, các Dạ xoa, Hộ thế, Chuyển
luân thánh vương (Cakrvartin), tiểu vương, vương tử đại thần, quan trọng
và bốn chúng Phật tử. Trong số đó hoặc có sắc tượng mang
các tràng hoa trong tay, hoặc mang các tràng anh lạc, hoặc các
loại trang sức khác. Hết thảy đều đang ở trong dáng cúc cung, chắp
tay, chiêm ngưỡng chư Phật không nháy mắt. Hoặc tán
thán chư Phật, hoặc thâm nhập thiền định. Thân thể của
chúng tỏa ra đủ các loại hào quang trong nhiều màu sắc,
kim nhũ, bạc, san hô, đâu sa la (Tũsara), đế
thanh (Indra xanh), ngọc Tì lô giá na (Vairochana), chiêm bắc,
(Campaka) v.v...
Thiện Tài thấy trong các tượng bán nguyệt trong Lầu các
có vô số mặt trời mặt trăng, tinh tú, đủ loại tinh
hà, sáng tỏ cả muời phương.
Thiện Tài thấy hết thảy các lầu các chung quanh mọi phía
có những tượng trang nghiêm đủ loại châu báu trong từng mỗi
bước, và trong mỗi châu báu này thấy hiện lên Bồ tát Di Lặc như
đã từng tu các hạnh Bồ tát trong quá khứ. Hoặc ngài đang bố
thí đầu, mắt, tay chân, môi, răng, lưỡi, xuống, tủy, v.v...Hoặc lại thấy
ngài đang bố thí hết thảy sở hữu như: vợ, thê thiếp, đồng bộc
nam, nữ, quốc thành, cung điện, làng xóm, xứ sở, và cả đến ngai vàng, cho
không ai cần đến chúng. Ngài giải thoát những ai giam giữ trong
tù ngục, ngài cởi thả những ai bị trói buộc, ngài chữa trị những bịnh tật,
dắt dẫn những ai lạc lối đến con đường thẳng. Khi làm một
thuyền trưởng, ngài giúp mọi người vượt qua biển; khi làm phu xe
ngài đưa mọi người qua những hiểm nạn; khi làm một đại hiền triết
ngài giảng đủ các luận; khi làm một hoàng đế ngài tu
hành thập thiện và khuyên dạy mọi người cũng hành theo; khi
làm một y sĩ, ngài cứu chữa đủ các chứng bịnh. Đối với cha mẹ, làm một ngườI
con hiếu; đối với bằng hữu, làm một người bạn trung tín. Hoặc thành một vị Thanh
văn, một Duyên giác, một Bồ tát, một Như Lai, thì tu tập, giáo
hóa, điều phục hết thảy chúng sinh. Hoặc làm một vị Pháp
sư để phụng sự cho chính nghĩa của Phật
pháp bằng tuân hành, thọ trì, đọc tụng, tư
duy theo con đường ngay chính, hoặc bằng cách xây tháp
(caitya) thờ Phật, đặt các tượng Phật, tự mình cung kính và
khuyên kẻ khác cũng cung kính, cúng dường hương hoa, những sự tu
hành lễ bái như thế tiếp nối không dứt.
Lại thấy Bồ tát Di Lặc đang ngồi trên tòa sư tử vì
hết thảy chúng sinh mà giảng pháp, dạy họ tu mười thiện
nghiệp, quy y tam bảo, hộ trì ngũ giới và bát quan
trai giới; lại nữa, ngài giáo hóa mọi người dẫn họ đến đời
sống xuất gia, nghe pháp, thọ trì đọc tụng và tư
duy về pháp một cách chân chính. Bồ tát lại thị hiện như
đang tu sáu Ba la mật và các công hạnh khác trải
qua vô lượng vô số kiếp; lại thấy hết thảy những điều thiện
tri thức mà ngài Di Lặc đã từng phụng sự trong quá
khứ, thảy đều đầy đủ các công đức trang nghiêm. Lại thấy Bồ tát Di Lặc được
hết thảy các thiện tri thúc thân cận hộ trì. .
Rồi thì các vị thiện tri thức này nói:
“Này Thiện Tài, hoan nghinh Thiện Tài! Ông hãy xem hết thảy sự diệu kỳ đó
của Bồ tát và đừng sinh tâm mệt mỏi!”.
6. Sau đó, kinh tiếp tục giải thích bởi đâu
mà thiện Tài, đồng tử được Bồ tát Di Lặc cho
phép chứng kiến tất cả những mầu nhiệm này.
Sở dĩ Thiện Tài đồng tử được thấy tất cả những sự
này, và vô số những thần thông biến hóa bất khả tư
nghì khác là vì đã được năng lực ghi nhớ chớ không hề quên, là
vì đã được con mắt thanh tịnh nhìn suốt khắp mười phương, vì đã
được trí vô ngại, vì đã được trí Bồ tát gia trì lực và tự
tại lực của Bồ tát, vì đã được trí quảng đại của Bồ
tát đã vào Sơ địa.
Cũng y như một người nằm mộng, thấy đủ các sự
việc như thành, ấp, tụ, lạc, cung điện vườn núi, rừng, ao, hồ, y phục. ẩm
thực, và hết thảy nhu yếu phẩm của đời sống. Y lại thấy nào cha, mẹ, anh,
em, thân quyến, biển lớn, núi tu di, cung điện của chư thiên,
cõi Diêm phù đề (jambudvìpa) v.v... Y lại thấy thân thể mình
trải rộng ra hằng mấy trăm do tuần (yojyana) và phòng xá, đồ trang sức
hay những thứ khác thảy đều vừa vặn tương xứng. Mặc dù kinh nghiệm của
y có thể kéo dài chỉ một ngày hay một đêm, y vẫn tưởng nó đã là một thời kỳ dài vô
kể, và y đã là người thụ hưởng mọi thứ dục lạc trong khoảng thời
gian đó. Nhng khi tỉnh giấc y biết rằng tất cả hiện
ra cho mình đều trong một giấc mộng dù y vẫn nhớ lại hết mọi
việc.
Cũng vậy, Thiện Tài đã chứng kiến hết thảy
sự thần biến (vikurvita) này vì là nhờ những năng lực gia
trì của Bồ tát Di Lặc, vì biết rằng ba cõi thế
gian như mộng, vì đã chấm dứt kiến giải chật hẹp của
hàng chúng sinh, vì đã thành tựu trí giải rằng lớn vô ngại,
vì đã an trụ trong trí tuệ vô tỉ và cảnh giới tối thắng của Bồ
tát, vì có phương tiện trì bất khả tư nghị có thể tùy
thuận theo các kiến giải của hết thảy chúng sinh.
Khi một người sắp chết, y thấy tất cả những gì sẽ xảy ra cho
y sau khi chết đều phù hợp với đời sống sinh tiền
của y. Nếu trước kia y là một kẻ làm ác, y sẽ cảm thấy địa ngục,
hay cảnh giới ma quỷ, hay cảnh giới súc sinh, chịu đủ mọi hình
thức khổ não. Y có thể thấy quỷ sứ cầm khí giới khiếp đảm hành
hạ những kẻ nào rơi vào hay chúng, y có thể nghe những tiếng kêu than hay
khóc thét khổ sở. Y có thể thấy một dòng thác than đỏ, chảo dầu, núi dao, rừng
thông, cây lá bằng kiếm. Tất cả cốt để bức bách thống khổ tội
nhân. Trong khi đó, kẻ hành thiện có thể thấy những cung điện, những thiên
thần, những thiên nữ, những y phục diễm lệ, những vườn tược, những
lầu gác huy hoàng v.v... Mặc dù họ chưa chết hẳn, vì bởi nghiệp của mình, họ có
thể thấy những huyễn cảnh như thế trước mặt. Cũng vậy, Thiện
Tài đã có thể thấy những cảnh thần biến đó là nhờ nghiệp lực Bồ
tát bất khả tư nghì
Lại nữa, như người bị quỷ nhập, có thể trả lời bất
cứ câu hỏi nào. Thiện Tài đã có thể thấy những sự thần biến đó
và có thể trả lời bất cứ câu hỏi nào là vì được gia trì bởi trí
tuệ của Bồ tát Di Lặc.
Lại nữa, như có người, do ma lực của rồng, tưởng
mình là rồng. Nên bước vào cung điện của chúng, và qua một thời
gian vắn ở đây, nghĩ rằng đã trải qua một năm chung đụng với
chúng. Thiện Tài, vì đã an trụ trong trí tuệ của Bồ
tát và cùng do sức gia trì của Bồ tát Di Lặc, đã có thể thấy
những biến cố của hàng mấy vạn kiếp chỉ trong một chớp mắt.
Lại nữa, như cung điện Phạm vương có tên Trang
nghiêm tạng (Vyuhagarbha) vượt hơn hết thảy thế gian này; trong
đó bao hàm cả đại thiên thế giới những mọi vật không tạp loạn;
tất cả mọi vật trong tòa lầu các Tì lô Trang
nghiêm mà Thiện Tài đã thấy, cũng vậy, được sắp đặt rất
có ngăn nắp mà hết thảy những sự khác nhau hoàn
toàn không lẫn lộn với nhau.
Lại nữa, như một thầy Tì khưu nhập biến xứ định
(krtsnãyatanasamàpatti), dù đi đứng hay nằm ngồi, tùy theo ánh sáng của thiền
định mà mình nhập vào, thấy các cảnh giới hiện tiến, Thiện
Tài cũng thấy rõ ràng hết thảy những cảnh thần biến trong
tòa lâu các này.
Lại nũa như một người đang thấy thành của Càn thát
bà (Gandhvara) giữa trời, đầy đủ tất cả các loại trang
nghiêm mà không gián tạp, không ngăn lại lẫn nhau.
Lại nữa, như chỗ ở của dạ xoa và thế giới của loài
người đồng tại một chỗ, nhưng cách biệt nhau tùy
theo nghiệp lực mà thấy mỗi bên.
Lại nữa, như biển cả, nơi đó người ta có thể thấy phản
chiếu mọi vật trong đại thiên thế giới.
Lại nữa, như nhà huyễn thuật, vì hiểu biết nghệ thuật
này có thể biến hiện đủ loại vật mà khiến chúng cùng làm một việc như nhau.
Cũng vậy, Thiện Tài, vì năng lực bất khả tư
nghì của trí như huyễn đã có thể thấy hết thảy những thần
thông biến hóa trong tòa lầu các này.
7. Lúc bấy giờ, Bồ tát Di Lặc thâu nhiếp thần lực,
bước vào lầu các, khảy móng tay rồi bảo Thiện Tài đồng tử như vầy:
“Này thiện nam tử, hãy đứng dậy! Pháp tánh vốn như thế,
do sự tích tụ và tập hợp của các nhân duyên nên hiện
ra tuồng như thế, tự tánh vốn như thế, không tự thành tựu,
như mộng, như huyễn, như ảnh tượng”.
Ngay khi ấy, Thiện Tài vừa nghe tiếng khảy móng tay
liền dậy khỏi tam muội. Di Lặc tiếp tục: “Ông có thấy không, những thần
thông biến hóa của Bồ tát, những lưu xuất năng lực của Bồ
tát, sự quảng bá những nguyện và trí của Bồ tát, niềm hoan
hỉ tịnh lạc của Bồ tát, những công hạnh của Bồ
tát, vô số trang nghiêm cõi Phật, những thệ nguyện vô
thượng của các Như lai, giải thoát bất khả tư nghị của Bồ
tát, ông có thấy và theo dõi thông suốt những điều đó chăng?”.
Thiện tài nói: “Bạch thánh giả, dạ có, ấy là
do thần lực gia hộ của thiện tri thức. Bạch
thánh giả, vậy môn giải thoát này gọi là gì?”.
Di Lặc: “Môn giải thoát này gọi là Trang
nghiêm tạng (vyuhagarbha) trong đó, chứa đựng, ghi nhớ, không hề
quên trí tuệ về hết thảy ba nghìn thế giới (Nhập tam
thế nhất thiết cảnh giới bất vong niệm trí trang
nghiêm tạng). Thiện nam tử, trong môn giải thoát này lại
có bất khả thuyết môn giải thoát, chỉ có Bồ tát nhất
sinh mới có thể chứng đắc”.
Thiện Tài: “Bạch thánh giả, những sự trang
nghiêm này rồi đi về đâu?”.
Di lặc: “Đi về chỗ đến”.
Thiện Tài: “Từ đâu đến?”.
Di Lặc: “Từ thần lực trí tuệ của Bồ
tát mà đến; nương thần lực trí tuệ của bồ tát mà
trụ. Không có chỗ đi, cũng không có chỗ trụ, không có tích tập, không có tăng
gia, không có thường trụ, không có sở trước, không có sở y trên
mặt đất hay giữa hư không.
“Này thiện nam tử; như Long vương làm mưa lũ;
mưa không từ thân tuôn ra, không từ tâm tuôn ra, không có sự
tích tập nào trong nó, nhưng mưa tuôn ra từ niệm lục của Long
vương - và mưa tuôn khắp cả thế gian. Nó không thể nghĩ bàn.
“Này thiện nam tử, những sự trang nghiêm mà
ông đã thấy cũng vậy. Không từ bên trong mà có, không từ bên ngoài mà có nhưng
nó có trước mắt ông, có từ oai thần của Bồ tát,
vì thiện căn mà ông đã thành tựu.
“Này thiện nam tử, như nhà huyễn thuật làm trò huyễn
hóa, chúng không từ đâu đến, không đi về đâu, nhưng hiển hiện trước mắt mọi
người bởi vì ma lực của chú thuật.
“Cũng vậy, này thiện nam tử, nhưng sự trang
nghiêm mà ông đã thấy, chúng không từ đâu đến, không đi về đâu,
không tụ tập nơi đâu; chúng hiển hiện là do Bồ
tát muốn tập học trí như huyễn bất khả tư nghì, và do đại oai lực
của những nguyện và trí của Bồ tát”.
Thiện Tài: “Bạch thánh giả, ngài từ đâu đến”.
Di Lặc: “Bồ tát không đến không đi, như thế mà đến; Bồ
tát không bước, không dừng, như thế mà đến; không sống không chết,
không ở không qua, không rời không dậy, không cầu không thủ, không
nghiệp không báo; không sinh không diệt, không thường không đoạn, như
thế mà đến.
“Này nữa, thiện nam tử, Bồ tát đến như vầy:
đến từ chỗ đại bi, vì mong điều phục hết thảy chúng
sinh khỏi những khổ não; đến từ chỗ tịnh giới, vì muốn thọ sinh
vào những nơi tùy thích; đến từ chỗ đại nguyện phải viên mãn,
vì năng lực của những thệ nguyện xa kia; đến từ chỗ thần
thông? vì muốn hiện thân theo sở thích chúng sinh đến
từ chỗ không dao động, vì không hề lãng xa gót Phật; đến từ chỗ không thủ
xả vì đi hay đến không nhọc thân và tâm; đến từ chỗ trí tuệ phương tiện vì
để tùy thuận hết thảy chúng sinh; đến từ chỗ thị hiện biến
hóa, vì tất cả hóa hiện đều như ảnh, như tượng.
“Như thế đó, này thiện nam tử, nhưng ông hỏi ta từ đâu đến.
Này thiện nam tử, ta đến từ sinh quan xứ Ma la đề (Maladi). Đến
đó để giảng pháp cho thanh niên tên Cù ba la (Gopàlaka) và
hết thảy mọi người nơi sinh quán của ta tùy theo căn
cơ của họ. Và cũng để đưa cha mẹ, thân quyến, Bà la môn,
và mọi người vào con đường của Đại thừa...”
8. Đến đây, chúng ta hãy xác định đâu là trụ xứ rốt
ráo của Bồ tát Di Lặc (Maitreya-Bodhisattva) - ngài tượng
trưng cho tất cả quyến thuộc của các Bồ tát - và cũng
xác định luôn trụ xứ đó là gì Chúng ta ghi nhận những điểm sau
đây:
Bởi vì óc tưởng tượng của người Án Độ quả thực phong
phú hơn và sáng tạo hơn của người Trung Hoa, nên sự mô tả về
Tì lô giá na trang nghiêm tạng (Vairochana-alankàra-vyùha-
garbhà) - trụ xứ của quả vị Bồ tát - sư mô tả ấy thoạt
nhìn qua có thể thấy nó hoàn toàn khác hẳn với cung cách tự biểu hiện
của thiền sư Trung Hoa, một cung cách đơn giản và trực tiếp.
Khi thiền sư được hỏi về chỗ ở (trụ xứ) của mình, ông không phí lời diễn
tả, không chút dài dòng, như chúng ta đã thấy. Đây là cái đặc sắc nhất
của Thiền, trong khi Ganda đi xa hơn thiền; vì rằng Ganda
không thỏa mãn với cung cách chỉ trỏ vào ngôi tháp mà thôi, hay chỉ bước
vào trong đó bằng một cái búng tay, hay xiễn dương bằng một bài thơ hài cú Nhật
:
Ô? Đây Yoshino!
Nói gì thêm nhỉ?
Hoa anh đào điểm tô ngọn núi?
Mỗi loại tưởng tượng đều cốt gợi ngay óc tưởng tượng của độc
giả cho thấy bản chất chân thật của ngôi tháp. Tuy
nhiên, chúng ta có thể nói, tính cách rườm rà này
giúp độc giả làm quen với cảnh tượng kỳ lạ đó hữu hiệu hơn
cung cách của Thiền sư, bởi chúng ta thấy rằng:
1. Ngôi tháp của Bồ tát Di lặc chính là Pháp
giới (Dharmadhàtu);
2. Pháp giới đó, về một mặt, khác với Thế
gian giới (Lokadhàtu) vốn là thế giới của tương đối và cá
biệt này, nhưng mặt khác Pháp giới cũng là Thế gian giới;
3. Pháp giới không phải là một cái chân
không được lấp đầy bằng những cái trừu tượng rỗng tuếch, mà là
cái dầy đặc của những thực tại cá biệt cụ thể, như chúng
ta thấy trong cách sử dụng những chữ vyuha và alankara;
4. Dù rằng Pháp giới tràn ngập thiên hình vạn
trạng, nhưng rất có trật tự;
5. Trật tự đó được diễn tả: Asya kutagaravyu,
ha anyonyasambhinnà anyonyà maitrìbhùtà anyo nyà sankirnàh pratibhasyogena
bhàsamagamannekasminnàrambane yathà caikasminnàrambane tathà, sesarvàrambaneusu
;[20]
6. Vì vậy, trong Pháp giới, hết thảy mọi sự vật cá
biệt giao thiệp nhau, nhng mỗi sự vật vẫn duy trì trọn vẹn cá
biệt tính trong tự thân.
7. Mọi vật không những giao thiệp nhau
toàn triệt, theo đó trong một vật phản chiếu tất cả những vật khác,
mà ngay trong mỗi vật đó cũng đều có phản chiếu một nhân vật gọi
là Thiện Tài (Sudhana).
8. Và vì vậy, Pháp giới thường được đặc trưng
là vô ngại (anàvarana), nghĩa là tất cả cùng hỗ tương nhiếp
nhập mặc dù chúng vẫn phân lập và đối đầu lẫn nhau.
9. Pháp giới là một thế giới phóng
quang, trong đó mỗi vật thể Trang nghiêm (alankàra) không những ngời
sáng trong ánh sáng nhiều màu của nó, vả lại nó cũng không từ chối tiếp thâu
hay phản chiếu ánh sáng của những vật thể khác trong nguyên dạng của
chúng.
10. Tất cả những hiện tượng kỳ diệu này, và đấy
chính là pháp giới, trỗi dậy nhờ năng lực gia trì của Bồ
tát, mà Ganda biểu tượng bằng cái búng tay.
11. Năng lực gia trì đó (Adhisthana), dù không
được xác định rõ, được cấu tạo bằng Nguyện (Pranidhàna) và Trí
(jnàna) của Bồ tát.
12. Khi Pháp giới này, nơi xuất hiện cảnh
tượng huy hoàng Và không thể nghĩ, được diễn tả trên phương
diện tâm lý, Ganda nói: Abhisyanditakàyacittah
sarvasamjnàgatavidhùtamànsah sarvàvaranvivarjitacittah sarvamohavigatah[21]. Và
chính trong tâm trạng này mà Thiện Tài có thể nhớ lại tất cả những gì
đã thấy và đã nghe, có thể chiêm ngưỡng thế giới bằng một cái
nhìn không bị chướng ngại trong bất cứ chiều hướng vận
hành nào của nó, và có thể chuyển dịch trong Pháp giới bằng thân
thể của mình, không có gì ngăn cản những vận động hoàn
toàn tự do của nó.
Hãy so sánh sự kiện này với lối dạy của Đạo
Nguyên (Dògen) và thầy là Như Tịnh. Đạo Nguyên là người khai
sáng Tào động tông Nhật Bản, khi còn học Thiền ở Trung Hoa, thường được tôn
sư bảo cho rằng: “Thân tâm tan rã; tan rã thân tâm”. Đạo
Nguyên lặp lại ý tưởng này trong các bài thuyết pháp của
mình: “Tan rã! Tan rã”! Hết thảy các ngươi phải một lần kinh nghiệm qua tình
trạng này; nó như dồn trái cây vào một cái giỏ lủng đáy hay rót nước vào một
cái bát thủng lỗ; dù các ngươi có dồn hay rót bao nhiêu, cũng chẳng thể đấy được.
Khi nhận ra thế, chúng ta có thể nói, cái đáy thùng bị bể rồi.
Bao lâu còn có một dấu vết tâm thức khiến các ngươi nói rằng:
“Tôi lãnh hội như thế này hay tôi nhận thức như thế kia”,
thì các ngươi vẫn còn đùa với những các bất thực”.
9. Người ta có thể ngờ rằng, khi ngôi Tháp được diễn tả bằng
những kiểu cách như thế, nó là một sự sáng tạo có tính
cách biểu tượng phát xuất từ những khái niệm triết lý trừu tượng.
Quả thực, cảnh tượng mầu nhiệm lạ lùng ấy đã từng là chủ
đích của suy luận siêu hình nơi một số tri thức Trung
Hoa có thiên tư đĩnh ngộ, và từ họ đã nảy ra cái mà ngày
nay chúng ta gọi là Hoa nghiêm tông. Nhưng tôi quá đỗi hoài
nghi, chẳng biết lối hệ thống hóa có tính cách triết lý đó
có ích lợi gì cho việc lãnh hội trung thực Ganda hay
không; nghĩa là, người ta có đạt đến ý nghĩa sâu nhất và thực nhất
của Tháp Tì lô giá na (Vairochana) bằng cách phân tích như thế hay
không, và có làm cho nó khá dễ lãnh hội hơn bằng trí
năng hay không. Tôi không cốt ý nói rằng những tâm hồn lớn của
Trung Hoa ấy làm một việc hoàn toàn không cần thiết đối với
bước tiến của nền văn hóa nhân loại. Mà tôi muốn nói rằng, kết quả hệ
thống hóa của họ về Ganda đã là một sự thúc đẩy giá tri tâm
linh đằng sau bức màn minh hiển, và từ đó tôi muốn nói rằng độc
giả cỡ bình thường bấy giờ cần phải khám
phá thông điệp nguyên thủy của nó trong tinh thần duy
niệm của sự phân tích suy luận của chính nó. Nếu quả thực đấy đã
là trường hợp quan xuyến lịch sử Ganda, nó sẽ là một tình
cảnh bất hạnh nhất. Tuy nhiên, để thấy hàng trí thức thượng
đẳng của Trung Hoa đã nỗ lực tiếp nhận những sự lạ của tháp
Tì lô như thế nào, tôi xin phép nhắc đến cái gọi là thuyết Đồng Pháp giới do Trừng
Quán đề ra, và xét luôn đến lý thuyết Đồng nhất tính của Pháp
Tạng.
Ý niệm về bốn Pháp giới không hoàn
toàn khởi sáng với Trừng Quán, người được coi là sống trên trăm tuổi
(738-839). Ý niệm này gần như được báo trước khá rõ rệt bởi
các tiền bối của ông, như Pháp Tạng (643-721), Trí
Nghiễm (602-668), và Đỗ Thuận (557-640), nhưng chính do sự thiết
định cuối cùng của Trừng Quán mà triết lý của Ganda được đồng
nhất với thuyết bốn Pháp giới. Theo đây, có bốn cách nhìn Pháp giới (Dharmadhàtu):
1) Pháp giới như một thế giới của những vật thể cá biệt,
trong đó chữ giới (dhàtu) có nghĩa là “cái phân biệt”; 2) Pháp giới như
là sự hiển hiện của nhất tâm (ekacitta) hay một bản thể cơ
bản (ekadhàtu); 3) Pháp giới như là một thế giới trong đó tất
cả những hiện hữu riêng biệt của nó (vastu) có thể đồng nhất được với
một tâm là sở y; 4) Pháp giới như là một thế giới
trong đó mỗi một vật thể riêng biệt của nó đồng nhất với mọi vật thể
riêng biệt khác, mà tất cả những giới hạn phân cách giữa chúng thảy đều
bị bôi bỏ.
Trong bốn cách nhìn về Pháp giới, cách cuối là đặc
sắc nhất của giáo thuyết Ganda khác hẳn với các tông phái Phật
giáo khác. Theo Pháp Tạng, trong cấp số vô hạn sau đây:
a1, a2, a3, a4, a5, a6, a7, a8, a9, a10.... mỗi hạng từ có thể
được coi là có tương quan với những hạng từ khác bằng hai cách,
trên phương diện tồn tại và trên phương diện tác dụng,
lấy trên phương diện tĩnh và động. Trên quan điểm tồn tại,
mối tương quan đó được gọi là tương tức, nghĩa là, đồng nhất, vậy:
a1= a2, a3, a4, a5, a6, a7, a8, a9, a10...
a2 = al, a3, a4, a5, a6, a7, a8, a9, a10...
a3 = a1, a2, a4, a5, a6, a7, a8, a9, a10...
vân vân. Mối tương quan của mỗi hạng từ đối với toàn thể cấp
số nói rằng a1 là a1 do bởi cấp số, rồi cấp số mà có ý
nghĩa cũng do bởi a1. Mối tương quan có thể đảo ngược, và
người ta có thể nói rằng:
a2, a3, a4, a5, a6, a7, a8, a9, a10... = a1
a1, a3, a4, a5, a6, a7, a8, a9, a10... = a2
a1, a2, a4, a5, a6, a7, a8, a9, a10... = a3
vân vân. Chừng nào cấp số vô hạn vẫn không thể thỏa
mãn nếu không có những hạng từ của nó, và ngược lại, những hạng từ
này không biểu lộ bản tính như không có toàn thể cấp
số để chúng hiện diện trong đó; trong trường hợp như thế, Pháp
Tạng nói, thuyết tương tức trên khía cạnh tồn tại va
tĩnh phải được coi là có giá trị.
Cấp số cũng có thể được coi là quan hệ trên khía cạnh tác
dụng hay động. Trong cấp số:
al, a2, a3, a4, a5, a6, a7, a8, a9, a10... mỗi hạng từ đều
có tác dụng riêng khiến cho cấp số có thể có, khi hạng từ ấy đóng góp
cho thể cách tổng quát của cấp số. Chỉ cần nhặt một hạng từ nào đó ra
khỏi cấp số, thì cấp số sẽ mất hết ý nghĩa. Nghĩa là cấp số sẽ không còn
có tác dụng như là một cấp số vô hạn nữa. Bởi lẽ đó, nên mới
có tình trạng hoàn toàn tương tức quán xuyến cấp số.
Khi a1, được tách ra biệt lập với cấp số, nó không có nghĩa gì cả, do
đó, không tồn tại, bới vì a1 là a1 nằm trong cấp số Như thế, a1 vừa là a1,
vừa là a2, a3, a4, a5... Khi a1= a1, thì a1 là hữu cùng; khi a2, a3, a4, a5...=
a1, al là vô cùng. Nói theo thuật ngữ của Ganda: ksaya và
aksaya. Cũng theo cách đó, mỗi hạng từ = a2, a3, a4 a5… vừa là hữu cùng và vừa
là vô cùng. Vậy, chúng ta có công thức dưới đây:
a1 = a1
a1 = a2, a3, a4, a5, a6, a7, a8, a9, a10....
a2 = a2;
a2 = a1, a3, a4, a5, a6, a7, a8, a9, a10...
a3 = a3;
a3 = a1, a2, a4, a5, a6, a7, a8, a9, a10...
Còn một cách nhìn khác nhắm vào toàn bộ cấp số của
a1, a2, a3, a4, a5, a6, a7, a8, a9, a10..., theo đó mỗi hạng từ được coi
như bao dung trong nó toàn thể cấp số, và, như ở trường
hợp đầu, nó không phải là một đơn vị độc lập và tách biệt
khi nhập vào hệ thống. Rồi, ta thử nhặt ra mỗi một hạng từ xem, toàn
bộ cấp số cũng đi theo nó luôn. Khi một ảnh tượng được
một phản chiếu trong gương, tất cả tình trạng đồng nhất giữa
gương và ảnh, bởi vì ngoài gương không có sự phản chiếu, và ngoài sự phản
chiếu cũng không có gương. Ta chỉ biết được đó là gương khi nào có những ảnh
tượng nào đó bộc lộ hiện hữu của nó và ảnh tượng cũng
phải tự phản chiếu trên mặt gương cái này mà không có cái kia, thì cả
hai cũng không hiện hữu luôn. Từ quan điểm này, những quan
hệ giữa mỗi hạng từ của cấp số với chính cấp số có thể được đặt thành
công thức có ba dạng như sau :
a1 = a1 :
a1 = a1, a2, a3, a4, a5, a6, a7, a8, a9, a10...;
a1, a2, a3, a4, a5, a6, a7, a8, a9, a10... = a1
a2 = a2;
a2 = a1, a2, a3, a4, a5, a6, a7, a8, a9, a10...;
a1, a2, a3, a4, a5, a6, a7, a8, a9, a10...= a2.
a3 = a3;
a3 = a1, a2, a3, a4, a5, a6, a7, a8, a9, a10..;
a1, a2, a3, a4, a5, a6, a7, a8, a9, alo... = a3
a4 = a4;
a1 = a1, a2, a3, a4, a5, a6, a7, a8, a9, a10...
a1, a2, a3, a4, a5, a6, a7, a8, a9, alo...= a4.
vân vân, đến vô tận. Trong trường hợp này, sự phân
biệt gữa tương tức tồn tại và tương giao tác dụng có thể
không rõ rệt như trong trường hợp đầu theo đó mỗi đơn vị được
coi như là tách rời đứng riêng. Nếu trường hợp ở đây mà phải dùng đến
bất cứ một lối phân biệt nào như thế, thì đấy chỉ bởi tính
cách xác thực của khái niệm. Hỗ tương giao thiệp hàm ngụ tác
dụng của mỗi đơn vị trên những đơn vị khác vừa cá
biệt vừa như là toàn thể, trong khi đó tương tức là một
khái niệm tĩnh. Dù sao kết quả thực tiễn của những nhận định đều
như nhau nghĩa là, vạn hữu trong trật tự chỉnh đốn trang
nghiêm toàn thể vũ trụ thảy đều ở trong một tình trạng hỗn
hợp toàn diện sao cho người ta có thể nhận ra được.
Khi chúng ta nói đến tương tức, giao thiệp,
hay không chướng ngại, như là khái niệm triết lý căn bản của Hoa
nghiêm (Avatamsaka), cố nhiên chúng ta đừng quên rằng khái niệm
đó không hoàn toàn không biết đến thực tại của những hiện
hữu cá biệt. Bởi vì, cái không chướng ngại chỉ có thể xảy ra khi
có những hiện hữu cá biệt; bởi vì sự giao thiệp phải được
coi như đặc tính riêng cho thế giới của những cá biệt;
bởi vì khi mà không có những cái cá biệt, không có những hiện hữu cá
biệt, thì tương tức, đồng nhất tính, là một khái niệm rỗng tuếch. Pháp
giới (Dharmadhàtu) phải là một cảnh giới Trang nghiêm Vi diệu (Vyùhà
và Alankàra). Chúng ta đừng quên rằng trong khi.
a1 = al, a2, ai, a4, a5, a6, a7, a8, a9, a10...
và
a1, a2, a3, a4, a5, a6, a7, a8, a9, a10... = a1 ; thì cũng sự
thực một cách tuyệt đối rằng
a1 = a1;
và rằng
a1= a1,
bởi vì
a1 = a1, a2, a3, a4, a5, a6, a7, a8, a9, a10...
và
a1, a2, a3, a4, a5, a6, a7, a8, a9, a10 = a1
Vì rằng sự giao thiệp hay không chướng ngại không
phải là tính đồng loạt hay một trạng thái tồn tại không
có sai biệt, cho nên sự phát khởi của Bồ đề
tâm (Bodhicitta) có thể diễn ra nơi mỗi loài hữu tình, và rồi sự phát
khởi này lại tạo nên một sự đáp ứng trong cảnh giới của
hết thảy chư Phật. Một Phật tử Chân tông khi diễn tả ý
trong này thì nói rằng mỗi khi có một người mới phát
tâm theo giáo lý Tịnh độ tông thì có một đóa sen mới nở nụ trong
ao của cõi Phật Di Đà.
Thuyết hỗ tương giao thiệp cũng có thể được diễn
tả theo thuật ngữ của tương quan nhân quả. Nhưng
trong trường hợp này, từ ngữ đó phải được hiểu theo một ý
nghĩa khá cao và khá sâu hơn, bởi vì thế giới Hoa
nghiêm không phải là một thế giới của những hình sắc và
giả tượng bị chi phối bởi những định luật như nhân quả cơ
giới, hay nhân quả sinh vật định hướng (teleológicalbiological
causation), hay tính hỗ tương tĩnh chỉ. Pháp giới (Dharmadhàtu), thế
giới của Hoa nghiêm là thế giới tự vén mở cho trực
giác tâm linh của chúng ta một cái nhìn chỉ xảy ra
khi siêu việt thiên chấp có (asti) và không (nasti). Do
đó Pháp giới (Dharmadhàtu) chỉ có thể chứng một khi tất cả những vết
tích của nhân duyên (hetupratyaya) bị quét ra khỏi thị
giác của chúng ta. Sự giao thiệp như vậy là được trực
nhận không qua trung gian của khái niệm nào cả, mà ta có thể
nói, không phải như là kết quả của trí năng suy luận.
Cũng trong ý nghĩa đó, thế giới được cấu
tạo bởi những khái niệm trong vòng nhân quả này được các
nhà Phật học Đại thừa tuyên bố là Không (sùnya), là Vô
sinh (anutpàda), và Vô tự tánh (asvabhàva). Tuyên bố đó
không phải là một lối suy luận của luận lý, mà là một trực
giác của thiên phú Đại thừa. Khi nó được giải
thích như là tương đối tính hay như là có quan hệ với ý niệm về
tương quan nhân quả, tinh thần của câu nói ấy hoàn
toàn bị mất hẳn, và Phật giáo Đại thừa trở thành một hệ
thống triết học; thế mà, đấy lại là nỗ lục nơi một số các học giả Phật
giáo Âu châu. Cái tánh Không của vạn hữu đó
(sarvadharmasyasunyatà), dường như bao trùm cả thế giới thiên hình vạn
trạng, là cái tạo cho Hoa nghiêm trực giác về sự giao thiệp và vô
ngại. Tánh Không là một tri giác Đại thừa về bản
thân của Thực tại. Khi nó được tái thiết trên phương diện khái
niệm, ý nghĩa của tri giác đó hoàn toàn bị tống
khứ. Ai cố tình tái thiết kiểu đó, người ấy đang chống lại tinh
thần của Đại thừa. Vì vậy, tôi khảo cứu thẳng vào các kinh, chứ
không khảo cứu các luận giải triết lý về Phật giáo Đại thừa -
nghĩa là, nếu người học quả thực muốn nắm vững, hay muốn chia xẻ kinh
nghiệm tinh thần của Đại thừa.
Dù rằng Pháp Tạng, một trong những tâm hồn có
chất triết học tế nhị nhất của Trung Hoa, đã phân tích bằng lý
những cảnh vật trong tháp Tì lô (Vairochana) trình diện trước
con mắt tâm linh của Thiện Tài (Sudhana), nhà hành hương trẻ
tuổi, bản thân của sự kiện chẳng ăn nhập gì với sự phân
tích ấy. Phân tích ấy có thể thỏa mãn tri thức, nhưng tri thức không
phải là tất cả của chúng ta. Chúng ta, với Pháp Tạng và Thiện
Tài, phải một lần ở ngay trong Tháp và phải là một chứng nhân truởc
tất cả những phẩm vật Trang nghiêm (Vyùhàlankàra) tự ngời sáng và soi
bóng lẫn nhau một cách vô ngại. Trong những chất liệu của tôn
giáo, đời sống và kinh nghiệm đáng kể hơn là phân
tích. Vì vậy, ngôi Tháp, cùng với tất cả phẩm vật trang nghiêm[22] của
nó phải phát xuất từ chính đời sống riêng biệt của ta.
10. Hy vọng rằng, trong một giới hạn nào
đó, chúng ta phác họa được chất nội tại và sự kết cẩu của Tháp
Vairochana, trong lãnh vực kinh nghiệm cũng như từ quan điểm phân
loại tri thức. Sau “Cái Gì” là đến “Từ Đâu” và “Về Đâu”. Nếu
không có những thứ đó, con đường dẫn vào đời sống của chúng
ta chưa phải là một con đường toàn vẹn. Bởi vậy, Thiện Tài,
theo thói thường, sau khi thấy tất cả những kỳ diệu của ngôi Tháp, mới
hỏi nó từ đâu đến và rồi đi về đâu. Bồ tát Di Lặc trả lời rằng
nó đến từ Trí (Jnàna) và năng lực Gia trì (Adhisthana)
của Bồ tát. Trí này là gì? Năng lực Gia trì này là
gì?
Jnàna là một từ ngữ khó phiên dịch, vì “Nhận
thức” hay “Tri thức” không gói trọn ý nghĩa của nó. Nó là một sự
thể khá căn bản. Là sự khẩn thiết thiên bẩm của con
người, có để phân biệt; là khuynh hướng định sẵn của con người, nhắm
tới óc nhị nguyên, từ đó phân tách thành chủ và khách, cái thấy
và cái bị thấy; chính nó mà có thế giới của thiên sai vạn biệt. Bởi vậy
khi nói rằng tất cả những phẩm vật trang nghiêm đến từ giữa lòng của
Trí (Jnàna), nói thế chỉ có nghĩa rằng, thế giới tự khởi lên từ chính
sự kết cấu của tâm ta, rằng nó là nội dung của ý thức chúng ta, rằng
nó xuất hiện ở đó cùng lúc với sự móng khởi của
tâm phân biệt, rằng nó đến và đi cũng mầu nhiệm như cái đi và đến
của ý thức chúng ta. Thế thì, chớ có hỏi thế giới này từ
đâu đến, và sẽ đi về đâu. Câu hỏi đó tự nó phát xuất từ chính cội nguồn của tất
cả những cái mầu nhiệm và bất khả đắc, và hỏi về nó tức là đánh
hỏng mất cứu cánh của nó. Câu trả lời chỉ có thể có khi
nào chúng ta đứng ra ngoài những điều kiện hiện thế của
mình. Nghĩa là, câu hỏi ấy chỉ được trả lời chừng nào không được
hỏi tới. Cũng như lửa mà tự hỏi: “Ta là gì?” “Ta từ đâu đến?” “Ta đi về đâu?”
“Tại sao ta cháy?”. Chừng nào lửa là lửa và vẫn cứ cháy, thì những
câu hỏi đó không sao trả lời được, bởi vì là cháy, và phải cháy, chứ
không phải để tư lự về mình; bởi vì, lúc nó tư lự, nó không còn
là lửa; bởi vì biết ra mình là thôi còn là chính mình. Lửa không thể vượt lên
những điều kiện riêng nó, và nó mà đặt những câu hỏi về nó là
đang vượt qua những điều kiện của nó, như thế là tự phủ
quyết. Câu trả lời mà có, chừng nào nó mâu thuẫn với
chính nó. Vẫn còn đứng, tất không thể nhảy. Mâu thuẫn đó nằm ngay
trong căn đế của tất cả những câu hỏi tri thức đối với nguồn gốc và số
phận của cuộc đời. Vì vậy, ngài Di Lặc nói: na kvacidgato,
nanugato, na rasibhuto, na samcayabhuto, na kutastho, na bhavastho, na
desastho, na prade sasthah[23]. Người ta có thể nghĩ, không phủ định này không
đưa đến đâu, và thói thường là thế, bởi vì giải đáp đích thực nằm ở
nơi mà câu hỏi chưa hề bị hỏi tới.
Kể đến, chúng ta sẽ đề cập Adisthàna (sức gia
trì). Nó có nghĩa là gì? Hán văn thông dịch là thần lực, uy lực hay gia
trì lực Nó là “năng lực”, “ý lực”, “tâm lực” ở nơi một nhân cách lớn, người
hay trời. Khi còn ở trên bình diện của Trí (jnana) thế giới không có
vẻ thực chút nào, bởi vì hiện hữu như huyễn của nó, mà trí
(Jnana) soi thấy, quá đậm màu sương khói. Nhưng khi tiến đến khía cạnh
Adhisthàna của Bồ tát đạo, chúng ta cảm thấy dường như mình
đang nắm chắc cái cứng và vững. Đây là chỗ mà đời sống thực sự bắt đầu
có ý nghĩa. Sống không còn là nhận định mù quáng của một
thúc bách ban sơ, vì Adhisthàna là một biệt danh của Pranidhàna (nguyện),
hay nó chính là sức mạnh tâm linh tuôn ra từ nguyện cùng với trí
tạo thành tinh thể của Bồ tát đạo. Sức gia trì không chỉ
là sức mạnh muốn tự củng cố để loại ra những cái không phải
nó. Đằng sau nó luôn luôn có một vị Phật hay một Bồ tát, có con mắt
tâm linh soi thấy bản chất của vạn hữu và đồng thời có chí
nguyện hộ trì nó. Chí nguyện hộ trì chính là tình
thương yêu và lòng hoài bão cứu vớt thế gian khỏi những mê
hoặc và ô nhiễm. Pranidhàna (bản thệ) là chí nguyện đó, là
tình yêu đó, và hoài bảo đó, được gọi là vô tận tạng (aksaya).
Trí và Nguyện là những yếu tố thiết định Bồ
tát đạo, hay Phật đạo thì cũng vậy. Nhờ Trí, chúng ta như
leo đến đỉnh trời Tam thập tam thiên; rồi khi ngồi trầm mặc mà quán
sát hạ giới và những hành vi của nó, thấy chúng tựa hồ những đám
mây chuyển động dưới chân mình; chúng là những khối quay cuồng của
vọng động, nhưng không đụng chạm đến kẻ đang ngồi ở bên trên. Thế giới của
Trí thì trong sáng và vĩnh viễn an lành. Nhưng Bồ
tát không trụ mãi trong cảnh trầm mặc thiên thu trên cái thế
gian vì có những sai biệt nên có những phấn đấu và đau khổ;
bởi vì tim của ngài đau đớn khi nhìn cảnh tuợng này. Bấy giờ
ngài quyết định bước xuống giữa những giông tố của cuộc đời. Bản
nguyện (Pranidhàna) đã lập, uy lực (adhisthàna) của ngài được
giao cho những ai hướng về ngài, và mọi phương tiện (upàya) được tạo
ra để dựng đứng dậy những ai cắm đầu vào trong mông muội và bị đắm
chìm trong cảnh khống chế tột cùng. Pranidhàna như một khía cạnh của Adhisthàna
như thế là cái thang dẫn xuống hay sợi dây nối liền giữa Bồ
tát (bodhisattva) và chúng sinh (sarvasattva). Từ đó sinh
ra Hóa thân (Ni mànakàya), một thuật ngữ mà trong nhiều kinh
điển Đại thừa cũng gọi là Vikurvita hay Vyùhavikurvita, trang
nghiêm thần biến.
11. Bồ tát, khi soi thấy một cách sâu xa và sáng tỏ rằng tự
tánh của vạn hữu là không tự tánh phải chịu hòa mình
trong những tạp loạn không cùng của thế giới sai biệt; đó là một mầu
nhiệm của những mầu nhiệm, nhưng ở đây mở ra cánh cửa bất tư nghị giải
thoát cho kẻ hiện thân của Trí (jnàna) và Nguyện (Pranỉdhàna).
Và theo cách đó, chúng ta phải hiểu sự mâu thuẫn giữa sự
kiện Di Lặc không hề đi đến đâu mà lại thác sinh tại thành Maladi.
Sự mâu thuẫn này chắc chắn kích động người
đọc vì hoàn toàn không giải thích được, dù những mâu thuẫn thường
mang bản chất này; nhưng trong trường hợp ngài Di Lặc, mâu
thuẫn đến quá sớm, và đến một cách sửng sốt. Trong một thoáng chốc,
ngài nói, ngài không có trụ xứ, và trước khi chúng ta thực sự đứng bật
dậy từ lời tuyên bố sửng sốt đó, chúng ta được biết rằng
sinh địa của ngài (jamnabhùmì) là Maladi và sứ mệnh của ngài là giáo
hóa Phật đạo cho Gopalaka, con trai của một nhà phú hộ. Đây há
không phải là một cuộc đi xuống, khá ngạc nhiên, từ cung trời
Đâu suất (Tushita) làm công vụ trần gian? Vâng, sự thường là thế. Nhưng
khi chúng ta nhận ra cái kết cấu nên Bồ tát đạo, thì sẽ
không nghĩ thế nữa. Bởi vì, ngài thác sinh ở Maladi mà tựa hồ không
sinh vào đâu, tựa hồ không đến từ đâu. Ngài có sinh, nhưng nguyên
là không sinh; ngài đang ở trước chúng ta, nhưng đã không đến từ chỗ
nào cả. Ngài đang cùng Thiện Tài ở trong Tháp Tì lô như Ganda nói
cho chúng ta biết, nhưng ngài chưa từng rời khỏi trụ xứ của mình
nơi cung trời Đâu suất. Vậy, một thiền sư nói, “Chúng hội Bồ
tát đang nghe Phật giảng pháp trên đỉnh Linh thứu chưa từng giải
tán; chúng hội vẫn còn đó, Pháp âm vẫn vang vội trên đỉnh Linh
sơn đó”. Sự kiện đó - chừng như là một cuộc “đi xuống khá ngạc
nhiên” - quả thực là một trật tự an bài sẵn trong đời sống hành
đạo của Bồ tát (Bodhisattvacaryà).
Rồi ra đâu là sinh địa đích thực của ngài?[24]
1. Nơi nào có Tâm Bồ đề được phát khởi, nơi đó
là quốc độ của Bồ tát, vì Tâm bồ đề là quyến thuộc của Bồ
tát.
2. Nơi nào có thâm tâm, nơi đó là quốc độ của Bồ
tát, vì đó là nơi xuất sinh các thiện tri thức.
3. Nơi nào có chứng nhập các trụ địa (Bhumi),
nơi đó là quốc độ của Bồ tát, vì đó là nơi sinh trưởng
hết thảy các Ba la mật
4. Nơi nào có phát đại nguyện, nơi đó là quốc độ của Bồ
tát vì đó là nơi thi hành công hạnh.
5. Nơi nào có đại thừa, nơi đó là quốc độ của Bồ
tát, vi đó là nơi phát triển bốn nhiếp pháp.
6. Nơi nào có chánh kiến, nơi đó là quốc độ của Bồ
tát, vì là nơi trí tuệ siêu việt trỗi dậy.
7. Nơi nào Đại thừa quảng bá, nơi đó là quốc độ của Bồ
tát, vì là nơi hết thảy các phương tiện thiện xảo được vận dụng.
8. Nơi nào có giáo hóa chúng sinh, nơi đó
là quốc độ của Bồ bất vì là nơi hết thảy chư Phật giáng sinh.
9. Nơi nào có phương tiện trí[25], nơi đó là quốc độ của Bồ
tát, vì là nơi nhận biết ràng hết thảy các pháp đều không sinh.
10. Nơi nào có tu tập hết thảy các Phật giáo,
nơi đó là quốc độ của Bồ tát, vì là nơi mà hết thảy chư Phật
trong quá khứ, hiện tại và vị lai giáng sinh.
Rồi nữa, ai là cha mẹ và thân quyến của
ngài?; Những phận sự của ngài là gì?
“Bát nhã là mẹ, Phương tiện (Upàya) là cha; Thí
(Dàna) là người nuôi nấng; Giới (Sì la) là người trông nom; Nhẫn (Ksànti)
là đồ trang sức; Tinh tấn (Virya) là người thủ hộ; Thiền định (Dhyàna)
là người tắm rửa; thiện hữu, là những nuôi dạy dỗ; Các bồ đề phần, là
bạn đồng hành; các Bồ tát, là anh em; Bồ đề
tâm (Bodhicltta) là nhà cửa; đi đứng theo chánh đạo, là thói nhà;
các trụ địa (bhùmi) là chỗ ở; các pháp Nhẫn, là gia tộc;
các nguyện là gia giáo; thực hành công hạnh là gia
nghiệp; khiến kẻ khác chấp nhận Đại thừa là gia vụ; được thọ
ký trong một đời nữa, số phận ngài như thái tử nối
nghiệp trong vương quốc chánh phái; và thành tựu trí tuệ viên
mãn của Như Lai là nền tảng của gia quyến thanh tịnh của
ngài”[26]
Với thái độ tinh thần vững chắc nào để Bồ
tát bước vào đời sống của chúng ta?
“Bồ tát không chán ghét thứ gì trong bất cứ thế
giới nào mà ngài bước vào, vì biết rằng hết thảy các pháp như ảnh
tượng. Ngài không đắm nhiễm trong bất cứ con đường nào mà ngài bước
đi, vì biết rằng tất cả là một sự hóa hiện. Ngài không thấy mỏi mệt trong
bất cứ nỗ lực nào điều phục chúng sinh, vì biết rằng tất cả
là vô ngã. Ngài nhiếp hóa chúng sinh mà không hề mỏi mệt,
vì từ bi là tình thể của ngài. Ngài không sợ phải trải
qua nhiều kiếp, vì thấy rõ rằng sinh tử và năm uẩn như
là ảo tượng. Ngài không hủy diệt bất cứ con đường hiện hữu nào
vì biết rằng hết thảy các Giới (dhàtu) và Xứ (Ayatana) đều là Pháp giới (Dharmadhàtu).
Ngài không có thiên chấp về các đạo vì biết rằng hết thảy trí tưởng đều
như quang nắng. Ngài không bị ô nhiễm dù khi ở trong cõi của
hàng chúng sinh xấu ác vì biết rằng hết thảy cực thân đều chỉ là những
giả tượng. Ngài không hề bị lôi cuốn bởi những tham dục, vì
đã hoàn toàn chế ngự tất cả những gì được khai thị. Ngài đi bất
cứ đâu một cách vô cùng tự tại, vì đã hoàn toàn kiểm soát những
giả tưởng” [27]
12. Để kết luận thiên luận này, về trụ xứ của Bồ
tát, nơi có ngọn suối của đời sống hành trì của ngài, đây thử dẫn
thêm một vài trường hợp về các cách nói của Thiền đối vớI thể
tài này, và thử xem tâm hồn Trung Hoa khác với tâm hồn Ấn
Độ ra sao.
Thiền sư Thừa thiên Huệ Liên[28], pháp tự của
Vân cái Trí Bản, khoảng cuối thế kỷ 12, nhân có thầy tăng hỏi:
- Cảnh Thừa thiên ra sao?
Sư đưa cây phất tử lên.
Tăng:
- Người trong cảnh đó là ai?
Sư cầm phất tử gõ vào thiền sàng.
Tăng:
- Người và cảnh thì đã nhờ được sư chỉ thị cho rồi; còn
cái đạo lý cứu cánh của Thiền, xin chỉ lo biết.
Sư để cây phất tử ra sau thiền sàng.
Trị bình Khánh thiền sư [29], nhân có thầy tăng hỏi:
- Cảnh Trị bình ra sao?
Sư đáp:
石 室 夜 深 霜月白
草 衣 歳 久 敗 蒲 寒
Hang khuya trăng bạc màu sương
Năm chày áo cỏ rách bương lạnh người.
Tăng:
Người trong cảnh là ai nhỉ?
Sư đáp:
携 竹 尋 遠 水
洗 鉢 趁 朝 齋
Xách gậy dọc theo khe vắng
Bát sạch vào xóm mời cơm
Tăng:
Người và cảnh thì đã nhờ được sư chỉ thị; còn cái đạo
lý cứu cánh của Thiền, xin dạy cho biết.
Sư đáp:
Ngụa gỗ hí gió, trâu bùn qua biển.
Động sơn Thủ Sơ [30] tham kiến Vân Môn.
Môn hỏi:
Từ đâu đến?
- Từ Tra độ.
Hạ ở đâu?
- Báo từ, Hồ Nam.
- Rời chỗ đó bao lâu rồi?
Hôm 25 tháng 8.
- Tha cho ông ba chục hèo.
Nhà sư đáng thương của chúng ta nhất định rất bối
rối, sư cứ thẳng mà trả lời nên nghĩ chả có gì đáng bị “ba chục hèo”
bởi một cớ nào đó mà thầy rộng lượng tha cho. Hẳn sư đã trải
qua một đêm thao thức. Sáng hôm sau trở dậy, lại đến, hỏi thầy:
Hôm qua nhờ hòa thượng tha cho ba chục hèo,
nhưng không biết lỗi tại đâu mà phải bị phạt như thế?
- Đồ túi cơm! Chẳng phải ông đi ngang qua Giang
Tây và Hồ Nam sao?
Câu nói có vẻ nhạo báng đó làm cho tâm địa của
Thủ Sơ bừng lên, bấy giờ mới bày tỏ kết cục như sau:
- Từ đây về sau, sẽ đứng đầu ngã tư; không chứa một
hạt thóc, không trồng một cọng rau, tiếp đãi từng người lui tới từ mười
phương, móc giùm họ chiếc nón bụi bặm, cởi hộ họ chiếc áo hôi hám.
Thế là họ sẽ thong dong không bị vướng mắc,
khi đi lại, thông suốt khi ngắm nhìn. Chẳng là khoái chí sao?
Vân Môn lại cũng còn chế nhạo nữa; và theo
tôi, lần này với một giọng hài hước khác:
Đồ bị gạo! Cái thân chỉ to bằng quả dừa, mà sao cái miệng lại
lớn đến thế?
[1] 1044-1091. Tục truyền đăng lục, XXII
[2] Tôn giả đồng thời với Lâm Tế (867) Truyền
đăng XII
[3] Nghĩa đen: “ông không giữ ngũ giới”
[4] Như Mẫn và Pháp Chân đều là đồ đệ của
Phục Châu Đại An, tịch năm 843. Truyền đăng, Xl
[5] Quy Tông, phỏng chừng cuối thế kỷ VIII và đầu thế kỷ IX
[6] Tịch 867, Truyền đăng, XX
[7] Đồ đệ của Vân Môn (tịch
949). Truyền đăng, XXIII
[8] Đồ đệ của Vân Môn (tịch
949), Truyền đăng XXIII
[9] Đồ đệ của Pháp Nhãn (tịch
958), Truyền đăng, XXV
[10] Cũng đồ đệ của Pháp Nhãn. Truyền
đăng, XXV
[11] Ma Muller. p.29
[12] Mitra. P.27 (Bản chữ Hán của cưu ma la thập, Tiểu
phẩm bát nhã D.G. )
[13] Apratistltàmaso hi tathàgato rhan samyaksambuddhad. Sa
naiva samskrlte dhàtau sthlto này asamskrite dhàtau sthito na ca tao vyutthitah
[14] Tiết lược, Astasàhasrikà-prajnàpàramità, Ch. XXVLI về
Tathatà
[15] Thơ của Giả Đảo, tặng Nhật Nam tang. DG.
[16] Những trích dẫn này căn cứ chính trên thủ bản lá
thốt nốt lưu trữ tại Royal Asiatic Soceity, London, folio 217 b và
seq. , tương đương với MMG, p.1264ff.
[17] Bốn loài ma: ma các uẩn (skandha), ma phiền
não (klesa), ma con trời (devaputra) và ma chết (mrityu)
[18] Quán đỉnh vị. nghĩa đen: địa vị đăng
quang của Bồ tát. Cũng gọi là Pháp vân cứu cánh địa, địa
vị cuối cùng của Bồ tát cao như mây trời của Chánh
pháp (D.G)
[19] Ba độc: tham, sân và si
[20] Thủ bản của Royal Asiatic, folio 270a. Dịch
thoát : (Mọi vật được phối trí làm cho không có sự hỗ
tương gián cách của chúng, vì tất cả đều hỗn hợp, nhưng mỗi vật
không vì vậy mà mất cá biệt tính, bởi hình ảnh của kẻ
sùng mộ đức Di Lặc được phản chiếu trong mỗi vật đó và
không chỉ phản chiếu trong một phương hướng riêng biệt mà
trong mọi hướng của Lầu các, tạo thành sự tương giao phản chiếu toàn
diện giữa các ảnh tượng). (MMG., p.1376)
[21] Thủ bản R.A.S. folio 270a; MMG., p.1376 (Thiện
Tài đồng tử tưởng chừng như thân và tâm của mình hoàn toàn tiêu
giải; thấy rằng hết thảy mọi tâm niệm rời khỏi tâm thức của
mình; tâm không chút vuuớng mắc, và tất cả những ngây ngất tan biến hết)
[22] Vyùha, như đã giải thích, có nghĩa là “những phối
trí” hay “phân phối trật tự, và trong văn học Phật giáo nó
thường được dùng trong nghĩa “trang nghiêm” hay “trang sức”. Nhưng ở đây nó
tương đương với “thiên sai vạn hữu”. Ngôi tháp với những Vyùha của nó. Vì
vậy, là vũ trụ trải rộng trước mắt chúng ta đó với tất
cả những vật thể cá biệt của nó; và Dharmadhàtu: Lokadhàtu Lokadhàtu:
Dharmadhàtu.
[23] MMG. p.1413. “Lầu các này không từ đâu đến, không đi về
đâu, không phải tụ, không phải tập, không tĩnh chỉ. không biến hành,
không phương vị, không ở trong phương vị
[24] R.A.S., MS., folio 276. et.seq. Cf.MMG., p.1415,
et.sseq.
[25] Prainà-upàya. Khi chữ Upàya được dùng theo thuật ngữ trong
đạo Phât, nó biểu hiện cho tình thương của Phật hay Bồ
tát đối với chúng sinh. Khi Phật thấy tất cả mọi khổ đau đang diễn ra
trên thế gian do vô minh và ngã chấp, ngài mong muốn cứu
độ nên nỗ lực bầng mọi phương tiện đề thực
hiên hoài bảo nồng nàn của mình. Đó là Upàya của ngài. Nhưng vì cái hoài
bảo đó không vướng mắc vào ngã chấp hay pháp chấp nên
Upàya đó được nói là phát sinh từ trí tuệ siêu việt. Xem đoạn
sau khi trình bày về triết lý Bát nhã ba la mật
[26] C.f.MM. p.1417
[27] Cf. MMG., pp. 1419-20
[28] Truyền đăng XXV.
[29] Loc.cit
[30] Truyền đăng XXII
LUẬN BỐN
GANDAVYÙHA
NÓI VỀ MONG CẦU GIÁC NGỘ
1. Chứng giác ngộ tối thượng (anuttarasamyaksambodhi)
là cứu cánh của đời sống người theo đạo Phật;
dù Đại thừa hay Tiểu thừa, đó là một sự kiện mà hết thảy
những người học Phật đều biết rõ: bởi vì thành tố của Phật giáo chính
là sự giác ngộ, mà Phật đã đạt đươc dưới gốc cây Bồ đề, bên dòng
sông Ni liên thuyền (Nairanjana) trên 25 thế kỷ về trước. Tất cả giáo thuyết của Phật
giáo được truyền dạy tại Đông phương ngày nay cùng bắt nguồn cảm
hứng nơi chân lý này, cái chân lý vừa có tính
cách lịch sử vùa mang chất siêu hình. Nếu không vì sự giác
ngộ đó thì không có Phật, không có đạo Phật, không có Thanh
văn (Sravaka), không có Duyên giác (Pratyekabuddha), không
có A la hán, không có Bồ tát. Giác ngộ là nền tảng của tất
cả triết học Phật giáo, cũng như tất cả hoạt dụng Phật
giáo, đạo đức và tâm linh.
Phật tử nguyên thủy đi tìm sự giác ngô cho chính
mình, cho lợi lạc tâm tinh của riêng mình, và hiển
nhiên không nghĩ đến những kẻ khác, không nghĩ đến tất cả mọi người,
mọi loài. Ngay dù họ có nghĩ đến, thì họ đòi hỏi mỗi cá nhân Phật tử phải
tự nỗ lực cho sự giải thoát tức là giác ngộ cho
riêng mình, bởi theo họ, vô minh cản trở không để họ thành
tựu giác ngộ và nghiệp ràng buộc họ vào luân hồi, hai
thứ đó nương tựa trên khái niệm về những thực tại cá biệt
Với các nhà Đại thừa, ngược lại. Khát vọng giác ngộ của
họ trước hết là vì thế giới. Chính bởi họ mong cầu sự giác ngộ và giải
thoát của cả thế giới nên trước hết họ nổ lực tụ giác ngộ,
tụ giải thoát, tự mình cởi bỏ sự ràng buộc của nghiệp và những chướng
ngại do tri thức (sở tri chướng). Chuẩn bị như thế rồi họ mới cất
bước đi vào thế gian và công bố chánh pháp của Phật
cho các loại hữu tình.
Vì lý do đó, Đại thừa nhấn mạnh trên ý
nghĩa tâm nguyện đại bi (mahakaruna). Cứ giở bất cứ quyển kinh
nào của Đại thừa, lúc nào chúng ta cũng phải ghi nhận những
chữ thuộc loại bi (karuna), mẫn (anukampana) hướng đến hết thảy chúng
sinh (sarvasattva; jagat) hầu mang lại cho chúng sự nương tựa
(paritrana), hộ trì (samgraha), hứng khởi (paricodana), thành thục (paripaka), luật
nghi (vinaya), thanh tịnh (parisuddha),
Rồi lý tưởng Bồ tát - một chúng
sinh (sattva) đi tìm sự giác ngộ (bodhi) - như tôi đã từng nói,
bắt rễ trong đạo Phật; và một thứ Phật giáo thế tục thay thế học
phái cổ của chế độ tăng lữ khổ hạnh và nghiêm khắc.
Người tại gia không chỉ để phục vụ cho vị bất sĩ vô
gia đình; giáo thuyết của Phật phải được thực hành không riêng cho tập
đoàn ưu tú, và khuynh hướng dân chủ xã hội đó đã làm thay đổi
rất nhiều tư tưởng Phật giáo. Một trong những thay đổi đó là phân
tích một cách thực tiễn quá trình giác ngộ.
Các nhà bác học Tiểu thừa chuyên tâm những vấn
đề tinh tế, về thế giới của sắc, hữu hình (rupaloka),
về thuyết vô ngã (anatmya), về nhân cách của Phật, về phân tích tâm,
v.v... Họ có xu hướng quá siêu hình, quá học thuật, quá duy lý,
với kết quả là những vấn đề thực tiễn liên quan đến sự thành
tựu giác ngộ và sự ứng dụng hiệu nghiệm của nó trong
môi trường sinh hoạt thường nhật của chúng ta bị bỏ
quên. Mối bận tâm chủ yếu của các nhà Đại thừa là chính cái đời
sống đó.
Khi khảo sát về quá trình hiện thực của giác
ngộ. Đại thừa thấy ra rằng nó gồm có hai bước quyết định.
Khởi đầu cần phải tạo nên một khát vọng giác ngộ vì kẻ
khác, thì mục đích tối hậu mới có thể thành tựu được.
Khát vọng đó cũng quan trọng và rất có ý nghĩa như sự thành tựu,
vì không thể có thành tựu nếu không có khát vọng kia; quả thực,
sự thành tựu luôn luôn được xác định bởi khát vọng; tức là, thời
gian, nỗ lực, hiệu quả, .v.v.. của giác ngộ, hoàn
toàn dựa trên phẩm chất của ý nguyện ban sơ được phát
khởi cho sự thành tựu chủ đích tối hậu. Động lực xác
định diễn trình, cá tính, và năng lực của hành động. Mong cầu giải
thoát được thúc bách kịch liệt có nghĩa rằng, quả vậy, cái phần lớn và khó
khăn của sự nghiệp đã được làm xong. Người ta cũng nói, khởi sự tức
là hoàn tất.
Dù vậy, các nhà Đại thừa ý thức rõ giá trị của tâm
nguyện ban sơ, khát vọng chứng thành giác ngộ. Sau cuộc phát
tâm lần đầu này, vẫn còn nhiều cuộc tu tập; nhưng khóa trình
mà Bồ tát bấy giờ phải hạ thủ đã được xác định trọn vẹn và chắc
chắn. Công trình quả là tân khổ, nhưng ngài không còn ở trong bóng tối
của nghi ngờ và ngu dốt. Vì vậy, trong các kinh điển Đại thừa,
sư trỗi dậy ban sơ của khát vọng giác ngộ đó được coi là một biến
cố trọng đại trong đời sống của một Phật tử, và được nhắc
nhở một cách đặc biệt.
Coi Bồ tát như một kẻ trên thì mong cầu giác
ngộ, mà dưới thì do tấm lòng lân tuất nhiệt tình muốn cho khắp cả thế
gian thọ hưởng pháp lạc, cái lý tưởng đó được kiên
trì trong tất cả những người theo Đại thừa giáo. Thượng cầu Bồ đề, hạ
hóa chúng sinh như thế đã là nguyên tắc quy phạm của đời
sống đạo Phật ở Viễn đông. Trong tất cả các Thiền viện, người ta
xướng lên bốn đại nguyện vào mọi cơ hội, sau một công tác, sau một thời
kinh, sau một bữa cơm, sau một buổi giảng:
衆 生 無 邊 誓 願 度
煩 惱 無 盡 誓 願 斷
法 門 無 量 誓 願 學
佛 道 無 上 誓 願 成
Không rõ các “thệ nguyện” này được quy định và được
nối kết vào đời sống của thiền tăng vào lúc nào, nhưng
cái tinh thần sung mãn trong chúng là tinh thần của đại
thừa cũng như tinh thần Thiền, và hiển nhiên, kể từ
khi đạo Phật truyền vào Trung Hoa và Nhật Bản, nguyên tắc
các thệ nguyện đó đã ảnh hưởng đời sống văn
hóa Đông phương trong mọi ngành.
Ganda có mô tả hai sắc thái của đời sống Phật
tử. Thứ nhất, phát Bồ đề tâm hay làm trổi dậy khát vọng mong cầu giác
ngộ tối thượng; thứ hai, thực hành đạo của Bồ tát, tức là Bồ
tát Phổ Hiền (Samantabhadra). Thiện Tài đồng tử (.Sudhana) sau
khi đã phát tâm (cittotpada) dưới sự chỉ dẫn của
ngài Văn Thù, từ đó cuộc hành hương hoàn toàn nhắm vào việc hỏi
thăm cách thức thực hành bồ đề hạnh (bodhicaryà). Cho
nên ngài Văn Thù nói với đệ tử của mình, khi ngài chỉ thị Thiện
Tài đồng tử ra đi cho một cuộc lữ hành trường kỳ và gian khổ:
“Lành thay, lành thay, thiện nam tử! Sau khi đã phát
tâm mong cầu giác ngộ tối thượng[1], bây giờ lại muốn tìm học hạnh của Bồ
tát, Thiện nam tử, ít thấy có ai phát tâm mong cầu giác ngộ
tối thượng, mà những ai sau khi đã phát tâm mong cầu giác ngộ tối
thượng lại còn tìm học hạnh của Bồ tát, càng ít thấy
hơn. Vì vậy, thiện nam tử, nếu muốn thành tựu Nhất thiết chủng
trí, hãy tinh tiến thân cận các bậc thiện hữu tri thức (kalyanamitra)...”
Trong kinh Bát nhã Ba La mật, sắc thái thứ hai của đời
sống Phật tử, sau khi phát tâm Bồ đề, là thực hành Bát
nhã Ba La mật. Trong Ganda, sự thực hành đó được thắt chặt với công
hạnh của Bồ tát Phổ Hiền (Samantabhadra); và Bồ đề hạnh
(Bodhicaryà), sinh hoạt của sự giác ngộ, được đồng
hóa với Phổ Hiền hạnh (Bhadracaryà). Như thế, Phổ Hiền (Samntabnadra)
đứng đối với Văn Thù (Manjusri) trong Ganda. Có thể nói: ý tưởng về
nhân cách hữu ngã đã xâm nhập ở đây.
Trong các kinh Bát nhã Ba La mật Bát
nhã văn hoàn toàn vô ngã. Một đoạn kinh nói như sau[2]:
“Trong thế gian này ít ai có thể nhận biết sáng tỏ Phật,
Pháp, Tăng là gì, ít ai thành tín bước theo Phật Pháp Tăng... ít
ai có thể phát tâm vô thượng bồ đề[3]... Tu hành Bát
nhã lại càng ít nữa... Tinh tiến tu hành Bát nhã cho đến địa
vị Bất thối chuyển và an trụ trong Bồ tát địa, lại càng ít gấp bội...”.
“Phát bồ đề tâm” trong Phạn ngữ là
bodhicittotpàda, mà nói đủ là “anuttaràyàm samyaksambodhau cittam utpàdam”, tức
là : Phát khởi vô thượng chánh giác tâm.
Nếu dịch thành: khởi cái tâm tưởng về giác ngộ,
là sai và lầm, như sẽ giải thích sau. Bởi vi nó tương đương vớI
“Anuttaram samyaksambodbim àkànksamàna”[4] Mong cầu giác ngộ tối thượng;
hay “anuttaràyam samyaksambodhau pranidhanam”[5] Kiên trì khát vọng giác
ngộ tối thượng. Trong Ganda, chúng ta thấy có những diễn tả như
trên đây, chúng cùng mang một ý:
“vipula-kripa-karana-manasa, paryesase' nuttmam
Bodhim”,[6] phát khởi lòng từ xa rộng, rồi tìm cầu giác ngộ
tối thượng; “ye bodhiprarthayante”, những ai mong cầu giác ngộ tối thượng[7]
“Anuttarayam samyaksambodhau cittam utpadam”, mà hình thức rút
gọn của nó, như đã nhắc đến, là: “bodhicittotpadam”, cũng tương đương với:
“anuttarayam samyaksambodhau pranidadahanti.”.[8] Pranidadhàti có nghĩa: “dồn hết chú
tâm vào” tức là “quyết tâm thành tựu công trình”. Cái Pranidhana
(thệ nguyện) của Bồ tát là cái quyết định cùng độ của ngài
quyết thực hiện kế hoạch cứu rỗi tất cả.
Dĩ nhiên, ở đây cần phải có một cái biết chính
đáng hay một cái nhìn tri thức trọn vẹn về công
trình mà ngài cố thành tựu, nhưng một Pranidhàna còn xa
hơn thế nữa, nó là ý chí phải thực thi. Tri thức suông
không phải là cứ địa của năng lục ý chí; ý tưởng suông không bao
giờ có thể là một tác viên thực thi hữu hiệu. Cittotpàda (Phát tâm)
là một hình thái của Pranidhàna. “Hoài bảo một ý tưởng hay “phát khởi
một tâm niệm” là một chuyện, mà thực hiện nó lại là một chuyện khác,
nhất là khi nó được thực hiện một cách hăng say và nhiệt thành.
Đối với “anuttaràyam samyaksambodhau cittam utpadam”, các dịch
giả Trung Hoa có một câu mà nghĩa đen là “phát vô thượng bồ đề tâm”. Tuy
nhiên, đây không phải là một lối dịch chính xác. Nghĩa
đen nguyên thủy là “có một cái tâm được cất lên cho sự giác ngộ” chứ
không phải là cất lên “cái tâm giác ngộ”: Nếu dịch như thế, chúng
ta có thể nghĩ rằng, có một tính chất tâm lý đặc biệt được
gọi là “cái tâm giác ngộ”, và nhờ khả năng đó mà tâm của ta mở ra
cho giác ngộ, hay chính cái tâm đó là sự giác ngộ. Nhưng ý
nghĩa của nó thực ra là “ấp ủ ước vọng mong cầu giác
ngộ”. Nó là một kiểu đảo ngược, quy hướng về sự giác ngộ của tâm
mà trước kia vốn dĩ đã bị khoác cho một bản sắc trần tục; hay nó là sự
trỗi dậy của một khát vọng tâm linh mới đã từng yên ngủ; hay nó là một
sự định hướng mới của những hoạt động tinh thần mà ta chưa hề mơ
tưởng đến; hay nó là cái thấy về một trung tâm mới của năng lực mở
ra một viễn tượng tâm linh hoàn toàn mới mẻ. Chúng
ta có thể nói rằng, ở đây, người ta đã nói tới sự giác ngộ, và sự giác
ngộ đó giúp cho xác định con đường hành xử ngày mai của mình; và
rằng, ở đây, một Bồ tát đang bước vào giai đoạn phát khởi.
Còn có những ngộ nhận khác về hình thức giản
lựợc của anuttaràyàm samyaksambodhaucittam utpàdam; tôi muốn nói đến lối diễn
giải thông thường của các học giả, về thành ngữ bodhicittotpàda
trong tiếng Phạn. Nếu khinh suất, như người ta thường mắc phải, nó dường như có
nghĩa rằng: “làm trỗi dậy cái tư tưởng về sự giác ngộ? Nhưng đó là nhầm,
bởi vì thành ngữ đó chỉ muốn nói rằng: “ấp ủ ước vọng mong
cầu giác ngộ”, nghĩa là, ấp ủ một khát vọng tâm linh mong thành
tựu giác ngộ tối thượng. Citta ở đây không phải là “tư tưởng” hay “tâm tưởng”
mà là “ước vọng”….Và bodhicittotpàdam kỳ công là một lối tỉnh lược của anuttarayàm
samyaksambodhau[9] cittam utpàdam.
Làm trỗi dậy hay cất dậy cái tâm tưởng về sự giác
ngộ có nghĩa là, nếu nó có một ý nghĩa nhất định nào đó, là
có khái niệm về sự giác ngộ, hay tìm thấy ra rằng giác ngộ có
nghĩa là gì. Nhưng citta như đã đề cập, không ẩn ý một nội
dung tri thức nào như thế, bởi vì nó được dùng trong ý
nghĩa tự phát của nó. Cittotpàda là một dòng vận chuyển của ý
chí được quyết định hướng tới sự giác ngộ. Khi nào muốn nhắc
đến trí năng, các nhà Đại thừa dùng những chữ như jnàna (trí)
mati (huệ) budhi (giác), vìjnàna (thức), vân vân.... Citta, hay cittasya,
hay adhyasaya, trái lại, thường có một khả năng tự phát, và các
dịch giả Trung Hoa đã chấp nhận chữ tâm cho nó một cách rất chính
xác. Citta, hoặc được lấy từ ngữ căn ci “tính tập”, hay cit “tri nhận”,
cách dùng của Đại thừa không nhất quyết có tính
cách trí năng, mà là có tính cách hiệu nghiệm và chí
nguyện. Citta là một cái bản hữu, hay một thái độ đặc sắc của
tâm.
Do đó, Bodhicittotpàda là một sự kích phát tâm linh
mới mẻ, nó thay đổi trung tâm năng lực của ta. Đó là sự trước ý
về một khát vọng tôn giáo mới mẻ, tạo ra một sự đột biến trong
cơ cấu tinh thần của ta. Một người trước kia vốn là kẻ bàng
quan đối với đời sống tôn giáo, nay y ấp ủ một ước vọng nóng
bỏng mong giác ngộ, hay mong cầu nhất thiết trí (sarvajnatà), trọn
cả dòng sống ngày mai của y được xác định từ đó - đó là Bodhicittotpàda.
Luôn tiện, tôi muốn thêm một lời cước chú sau đây: Kể từ quyển Đại
cương về Phật giáo Đại thừa được ấn hành năm
1907, đến nay, những quan điểm của tôi về Đại thừa có
thay đổi một vài chi tiết, và có nhiều điểm trong đó mà bây giờ tôi thấy
khác đi, nhất là đối với việc giải thích về rnột số từ ngữ Sanskrit.
Chẳng hạn, khi trình bày về Bodhicitta, tôi đã định nghĩa nó là “tâm minh mẫn”
và thêm rằng, theo lý thuyết, Bodhi hay Bodhicitta có sẵn nơi mỗi chúng
sinh và thiết định bản chất cốt yếu của nó, chỉ có điều tâm đó bị
bao phủ trong vô minh và vị kỷ. Như thế Bodhicitta được hiểu là
một hình thái của Tathagatagarbha (Như lai tạng) hay Alayuvijnana (Tàng thức).
Nếu xét lại, lối giải thích Citta như vậy là bất xác; vì rằng, theo
đó, giác ngộ tối thượng là sự toàn thiện của Citta nghĩa
là, khi Citta được khai triển trọn vẹn, nó đưa đến giác ngộ. Nhưng
bây giờ tôi thấy rằng nó không chỉnh, nếu theo quan điểm lịch sử mà
coi Bodhicitta cùng một kiểu với các thành ngữ như: Atmagrahacitta,
atmaparananatvacitta, bodhimargavipravasacitta, v.v... Bởi lẽ, theo
như tôi nêu ra trong thiền luận này, bodhicitta là cách tỉnh lược của
anuttarayàm samyaksambodhau cittautpàdam, và nó được dùng đồng nghĩa với sarvajnatàcitta
(tâm nhất thiết trí), nên bodhieittotpàda - sarvajnatàcitto tpàda. Bodhi
là cái tạo nên tinh thể của Phật nên nó là Sarvajnatà, nhất thiết trí. Sự
thực là về sau, mối quan hệ lịch sử đó, giữa bodhicitta và
anuttarayàm samyaksambodhua cit tam của utpàtam, hoàn toàn bị quên
lãng, hóa ra Bodhicitta mới được trình bày như là có một giá trị thuật
ngữ biệt lập. Đó là lẽ tự nhiên, và không nhất thiết là
không chính xác nếu trình bày từ ngữ đó như vậy
Nhưng, tốt hơn hết là hãy nhớ lại những gì mà tôi đã giải
thích ở đây.
Trong Tathàgala-guhyaka hay Guhyasamàja, tôi thấy Bodhicitta
được diễn tả một cách khá trừu tượng và khá khúc triết. Bản
kinh đó nhất định xuất hiện trễ hơn kinh Gandavyùha. Nó pha
trộn khá nhiều Mật giáo (Tạntrism), vốn phải coi là một sự thoát sáo
của Đại thừa thuần túy. Rồi chúng ta sẽ thấy sự trình bày về
Bodhicitta theo Ganda. Dưới đây là những định nghĩa về Citta theo các vị Phật
khác nhau, các vị này lập thành đại hội Kim cang bí mật:
Vairochana (Đại Nhật Như lai): “Thấy một chúng sinh như là không tự hữu,
cái đó kêu bằng không thấy, thấy một chúng sinh tức không phải
là chúng sinh cái đó kêu bằng bất khả đắc[10]
Một đoạn khác, đức Vairochana nói: “Bồ đề tâm vượt ngoài tất
cả sự biến thành; Bồ đề tâm vừa hệ vừa không hệ trong các Uẩn
(shanđha), Xứ (àvatana) và Giới (dhâtu); quán hết thảy các pháp vô
ngã và bình đẳng, đó là Tâm của chính ta, từ vô sinh nguyên
thủy, và bản tánh là Không (Sùnyatà).” .
Aksobhya (Bất Động Như lai): “Bồ đề tâm thấy rằng tất cả các
pháp đều không sinh, không tự tánh, không tha tánh; Tâm như hư
không không ngã thể; và đây là chỗ thiết lập vững
chãi lý giác ngộ.”
Ratnaketu (Bảo Sanh Như lai): “Bồ đề tâm thấy rằng tất cả các
pháp đều không sinh, vô tướng, chúng sinh ra từ
pháp vô ngã; và đây là chỗ thiết lập vững chãi lý giác
ngộ.”
Amitàyus (A Di Đà Như lai): “Các pháp
không sinh, phi hậu, phi kiến; như hư không (dù không có thực
tại tính), cũng vậy mới nói Tâm là hữu.”
Amoghasiddhi bất Không Thành Tựu Như Lai):
“Các pháp tự bản chất vốn ngời sáng, chúng thuần tịnh
như hư không; vì không có cái giác ngộ, cái chứng đắc, nên mới thiết
lập vững chãi lý giác ngộ.”
2. Hoài bão ước vọng giác ngộ không phải
là biến cố bình thường trong đời sống của một người
theo Đại thừa, vì rằng đó là buộc quyết định phải có để hướng tới
cái mục tiêu khác hẳn với đời sống của những người được mệnh
danh là Tiểu thừa.
Giác ngộ không phải là một công việc riêng tư chẳng can
dự gì đến khối lớn cộng đồng; điểm tựa của nó được đặt ngay
trong lòng vũ trụ. Khi mà tôi giác ngộ, thì trọn cả Pháp giới (Dharmáphàtu)
cũng giác ngộ; thực sự , cái lý giác ngộ của tôi là cái lý của Pháp
giới (Dharmadhàtu), cả hai buộc trói lẫn nhau rất sít sao. Vì vậy,
nói rằng tôi đã có thể thai nghén một hoài bão to tát cho sự giác ngộ, cái
đó nghĩa là cả thế gian đều muốn được giải phóng khỏi vô
minh và những dục vọng tội lỗi. Đó là ý có nghĩa của những lời
được dẫn dưới đây, phát ra từ Hải Vân tỳ kheo (Sàgramegha), một trong
những vị thầy mà Thiện Tài (Sudhana) đến viếng trong cuộc lữ
hành cầu đạo trường kỳ của mình: “Hay thay, ông đã làm trỗi dậy ước
vọng mong cầu giác ngộ tối thượng; đó là việc không thể có cho những
ai chưa từng chứa nhóm đầy đủ thiện căn trong những đời quá khứ.”
Cái được gọi là “thiện căn” chỉ có giá chừng nào nó làm ích lợi cho
tất cả thế gian. Nếu không thể phụng sự cho toàn
thể môi trường gồm những thân thuộc mà mình đứng trong đó nghĩa
là, nếu cái nhìn tâm linh của mình mà không trải ra đến bờ cõi xa xôi
nhất thì Thiện đức (kusala) của y không phải là “Thiện đức” thứ thiệt,
và chẳng có cái lối chứa nhóm nào như vậy mà lại có thể làm trỗi dậy ước
vọng giác ngộ.
Hải Vân tỳ kheo tiếp tục tán dương hoài bão
khát vọng của Thiện Tài, cái hoài bão chỉ có thể có cho những ai hội đủ những đặc
tính sau đây:
1. Những hành vi công đức của họ mang tính
cách phổ biến và tỏa sáng (phổ môn thiện căn quang minh);
2. Sự thành đạt Tam muội (samàdhi) của họ đầy
đủ ánh sáng của trí tuệ phát xuất từ bước đi trên con đường chân
chánh (chân thật đạo tam muội trí quang);
3. Họ có thể làm phát sinh một đại dương công đức (phước
hải quảng đại thiển căn);
4. Họ tích tập tất cả các pháp thanh tịnh không hề mệt
mỏi (tăng trưởng pháp bạch tịnh không hề mệt mỏi);
5. Họ luôn luôn gần gũi những người bạn tốt và luôn luôn thờ
kính;
6. Họ không phải là những người cất chứa tài sản và
không hề ngần ngại thí xả thân mạng của mình cho chánh
pháp;
7. Họ không còn cống cao ngã mạn, và giống như mặt
đất, đối xử bình đẳng với tất cả;
8. Tim của họ đầy cả tình thương yêu và lân tuất,
lúc vào cũng nghĩ đến sự ích lợi cho kẻ khác;
9. Họ luôn luôn đối xử thân thiện với tất cả chúng
sinh trong các nẻo luân hồi;
10. Họ luôn luôn ước mong được tham dự chúng
hội của chư Phật. Rồi Hải Vân kết luận rằng chỉ có những tâm
hồn nào thụ bẩm những cảm hứng đó, những tâm tình đó, và những thái
độ đó, thì mới đặc cách có hoài bão ước vọng giác ngộ. Bởi vì
khát vọng giác ngộ đó thực sự được khởi lên từ:
1. Tâm đại bi (mahãkarunãcitta), mong bảo bọc hết
thảy chúng sinh;
2. Tâm đại từ (mahãmaitrĩcitta), luôn luôn muốn
làm lợi ích cho hết thảy chúng sinh;
3. Tâm an lạc (sukhacitta), mong làm cho kẻ
khác hạnh phúc, vì thấy chúng chịu đựng đủ mọi hình thức khổ
não;
4. Tâm lợi ích (hitảcitta), mong làm lợi
ích cho kẻ khác, cứu rỗi họ thoát khỏi những hành
vi sai quấy và tội lỗi;
5. Tâm bi mẫn (dayàcitta), mong bảo bọc hết thảy chúng
sinh thoát khỏi những tâm tưởng khốn quẫn;
6. Tâm vô ngại (asamgacitta), muốn dẹp bỏ tất
cả những chướng ngại cho kẻ khác;
7. Tâm quảng đại (vaipulacitta) đầy khắp cả vũ
trụ;
8. Tâm vô biên (anantacitta), như hư
không;
9. Tâm vô cấu nhiễm (vimalacitta), thấy hết thảy
chư Phật
10. Tâm thanh tịnh (visuddhacitta), ứng hợp với trí
tuệ của quá khứ, hiện tại và vị lai;
11. Tâm trí tuệ (jnànacitta), nhờ đó có thể bước
vào biển lớn nhất thiết trí.
Dẫn chứng thêm, từ kinh Thập địa (Dsabhùmika)[11]
sẽ soi sáng thêm về những bước khởi đầu đưa đến ước vọng giác
ngộ, hay phát Bồ đề tâm, cho thấy những lý do sự giác ngộ được ước
vọng, cho thấy những yếu tố của giác ngộ, và cho thấy công
hiệu của giác ngộ. Cả Dasabhùmika và Ganda đều thuộc vào một bộ
kinh Hoa nghiêm trong Tam tạng Đại thừa của Trung
Hoa.[12]
Đâu là những điều kiện khởi đầu đưa đến hoài
bão ước vọng giác ngộ tối thượng? Đó là:
1. Đầy đủ các thiện căn (kusalamùla);
2. Tu tập các hạnh (carana);
3. Chúa nhóm đầy đủ các tu lơng (sambhàra);
4. Cung kính cúng dường (paryupàsita)
các đức Phật; 5. Thành tựu đầy đủ các thiện
pháp (sukladharma);
6. Thân cận các thiện tri thức (kalyànamitra);
7. Tâm hoàn toàn thanh tịnh (visuddhàsaya);
8. Tâm quảng đại (vipulàdhyasaya) đợc kiên cố;
9. Tín căn (adhimukti) được bền vững;
10. Sẵn sàng tâm đại bi (karunà).
Theo kinh Thập địa (Dasabhùmika), mười sự kiện này cần
thiết cho sự phát khởi Bồ đề tâm. Đó chính là một kinh nghiệm vĩ
đại của người theo đạo Phật. Kinh nghiệm này đòi hỏi phải có sự
chuẩn bị của tâm linh mới có thể xuất hiện. Nó trào vọt từ hạt
giống cắm sâu trong lòng đất và được vun trồng kỹ lưỡng. Một
trong những ý tưởng cần phải đặc biệt lư ý trong bảng liệt
kê ở đây là các thiện tri thức, những người bạn tốt. Thiện
chí và trợ lực của họ là những dụng cụ đắc lực trong
việc gieo trồng khát vọng của người theo đạo Phật, Ganda nhấn mạnh về
khía cạnh này.
Tất cả các kinh điển thuộc văn học Hoa
nghiêm đều có khuynh hướng cố ý là tính số thập phân, và ngay cả
khi trông có vẻ không cần thiết phải thỏa mãn cái công
thức vạch sẵn, mà tác giả hay soạn giả cũng cẩn thận tính
đủ chuỗi số mười. Như thế, trong bảng toát lượt trên đây, những ý trung trực
thuộc dưới một phạm trù được phân thành nhiều thủ, dĩ
nhiên không có mục đích nào khác hơn là để giữ đúng pháp thúc.
“Thiện căn”, “thiện hạnh”, “tư lương”, “thiện pháp” có thể được tóm thâu vào dưới
thủ hành vi đạo đức. Nếu có thể làm thế, nhng điều kiện tất
yếu cho việc làm trỗi dậy ước vọng giác ngộ có thể được tóm
tắt như vậy: 1. hành vi đạo đức, 2. thân cận chư Phật và
các thiện tri thức; và 3. tâm thanh tịnh, chân thật, và từ
bi. Khi làm tròn ba điều kiện này, Bồ đề tâm (Bodhicitta)
được coi là đã ngóc đầu đậy và sẵn sàng để tăng tiến.
Vấn đề tiếp theo là tại sao ước vọng giác
ngộ tối thượng lại quá cần thiết trong đời sống của một
nhà Đại thừa thành tín? Hoặc, một cách đơn giản. Sự giác ngộ của đạo
Phật có can dụ gì đến đời sống chúng ta? Dasabhùmika[13] đưa ra
các lý do sau đây:
1. Vì để chứng được Phật Trí (jnàna);
2. Vì để đạt được mười oai lực (dasabala);
3. Vì để đạt được đại vô
úy (mahàvaisaradya);
4. Vì để đạt được pháp bình đẳng của Phật
(samatabuddhadharma);
5. Vì để hộ trì và cứu bạt cả thế
gian (sarvajagatparitràna);
6. Vì để làm thanh tịnh tâm từ
bi (kritpàkaruna);
7. Vì để đạt được vô phân biệt
trí (asesajnâna) khắp mười phương thế giới không gì là
không biết đến;
8. Vì để làm thanh tịnh Phật độ khiến cho tất
cả không còn vướng mắc (asamga);
9. Vì để trong khoảng một niệm (ksanabodha) mà tri
nhân cùng khắp quá khứ hiện tại và vì lai;
10. Vì để quay bánh xe lớn của Chánh
pháp (dharmacakrapavarta) trong tinh thần không khiếp sợ. Rồi từ
đó chúng ta có thể hé thấy đâu là những yếu tố của giác
ngộ tối thượng, vì trong đó sẵn chứa những lý do được nêu lên cho sự thành
đạt của giác ngộ, chúng như là những thành tố của sự giác ngộ. Rồi,
những thành tố đó là gì? Và đây:
1. Trì tuệ nơi quả vị Phật, trí đó thấy hết mọi sự
trong không gian và thời gian; cái trí vượt ngoài cảnh giới tương
đối và sai biệt vì nó thâm nhập khắp mọi biên tế của vũ
trụ và trực nhận cái chân thường trong chớp mắt;
2. Năng lực ý chí đốn ngã mọi chướng ngại nằm cản
trở đường đi khi nó muốn đạt tới mục đích tối hậu, nó giải
thoát tất cả thế gian ra khỏi sự trói buộc của sống và
chết;
3. Đại từ và đại bi, song song với trí và lực
không ngớt thi thiết các phương tiện đem lại an lành cho hết
thảy chúng sinh.
Để rõ thêm bản chất của giác ngộ theo nhận
định của các nhà Đại thừa, chúng ta lại dẫn thêm
Dasabhùmika, theo đó, ước vọng giác ngộ bao gồm trong
các yếu tố như sau:[14]
1. Tâm đại bi là yếu tố dẫn đầu;
2. Trí siêu việt là yếu tố chỉ đạo;
3. Phương tiện là yếu tố hộ trì ,
4. Thâm tâm là chỗ nương tựa;
Và thêm nữa, Bồ đề tâm là:
5. Kho tàng đồng đẳng với oai lực của Như lai;
6. Có khả năng phân biệt lực và trí của hết thảy chúng
sinh (sattvabalabuddhi);
7. Hướng tới trí vô ngại (asambhinnajnàna);
8. Tùy thuận với trí tự
nhiên (svayambhùjnàna);
9. Có thể giáo hóa Phật đạo cho hết thảy chúng
sinh tùy thuận với trí siêu việt;
10. Trải rộng khắp biên tế của Pháp giới (Dharmadhàtu)
rộng lớn như hư không.
Rồi ngay trong những đặc tính được quy định đó
người ta có thể thấy đâu là ý nghĩa của hoài bão ước vọng giác
ngộ. Cái hoài bão của ước vọng lập tức ấn chứng ai
là Bồ tát và thế là phân biệt người ấy với những người
theo đạo Phật khác; bởi vì y mang một tâm nguyện đại
bi đối với hết thảy chúng sinh và y cũng có cái nhìn trong
sáng của tâm linh soi thấy bản tính của hiện hữu,
và y cũng có khả năng phối hợp tình thương để có thể tự thích
ứng với những điều kiện biến đổi không ngừng của hiện
hữu..
Bởi vì cái ước vọng giác ngộ gồm tất cả những tính
chất như được mô tả đó, cho nên Bồ tát có thể tạo những thành
quả dưới đây, ngay khi uớc vọng ấy thấm sâu trong lòng tánh thể của
ngài.[15]
1. Vượt qua khỏi địa vị phàm phu;
2. Buộc vào ngôi vị Bồ tát;
3. Sinh vào trong gia tộc Như lai;
4. Không có chỗ chê và không có lỗi lầm trong vinh
dự gia tộc của ngài;
5. Đứng ngoài tất cả dòng nước thế gian;
6. Buộc vào đời sống xuất thế gian;
7. Vững vàng trong pháp của Bồ tát;
8. An trụ nơi trụ xứ của Bồ tát;
9. được bình đẳng tham dự chủng tánh của
các Như lai trong quá khứ, hiện tại và vị lai;
10. Quyết định hướng tới giác ngộ tối thượng.
Khi đã an trụ trong những sự kiện như thế rồi, được
coi là đã đạt tới địa vị đầu tiên của Bồ tát. Đó là Hoan hỉ
địa (pramuditabhùmi). Vì rằng, kể từ bây giờ, tín tâm không còn
bị lay chuyển nữa.
Những đoạn trên, dẫn từ Dasabhùmika xác định
căn nguyên, bản tính, chủ hướng và thành quả của Bồ đề
tâm (Bodhicitta), khá minh bạch. Chúng ta có thể nhận
ra đâu là ý nghĩa trọng đại của khát vọng này đối với các
nhà Đại thừa. Nó ngang tầm mức với sự chứng đạt. Khi nó được dựng dậy một
cách khá kiên quyết, thì đường đi của người theo đạo Phật cũng
được vạch ra từ đó. Nếu Phật Bồ đề tâm (Bodhicittatpàda) hay Bồ
đề tâm (Bodhicitta) mà chẳng có gì khác với tư niệm suông về giác ngộ ngay
dù với tư cách là cái quan trọng bậc nhất trong đời sống của
một người theo đạo Phật. Citta như là “tư tưởng” không dễ gì thành
công lớn như đã nói trên. Citta không phải là một ý tưởng, không phải
là sự tư tưởng suông, nó là một ước vọng hay một hứng khởi
sôi nổi tạo nên một hoạch định mới hay một kiến thiết mới của
tất cả những kinh nghiệm từ trước đã có sẵn nơi một Phật tử.
Citta là lý tánh của thể tánh ta, nó là ý chí nguyện khởi đặt
để nền móng cho cá tính. Ngoài ra thì, như những
trang kế tiếp sẽ chứng tỏ, khó mà hiểu nổi cái phương thế đắc
lực, được diễn giả của Ganda dùng để cố nói lên bản tính của Bồ
đề tâm (Bodhicitta).
3. Khi Thiện Tài đồng tử khẩn cầu Bồ tát Di Lặc (Bodhisatta
Maitreya) giảng dạy cho, Bồ tát Di Lặc trước hết tán
dương Thiện Tài đã có quyết tâm tìm cầu đạo lý cứu
cánh của Phật pháp; và trước khi ngài mở tháp Tì lô trang
nghiêm cho Thiện Tài chiêm ngưỡng, ngài ca ngợi những
đức tính của Bồ đề tâm, mà chính cái đó đã thúc đẩy Thiện
Tài đi tham bái từ vị thầy này đến vị thầy khác cho tới cuối
cùng, hội kiến đức Di Lặc. Nếu không do ước vọng giác
ngộ nóng bỏng đó, Thiện Tài đã chẳng hề đảm đương sứ mệnh du
hành gian khổ giữa những đạo gia và triết gia, những ông thức giả và
những bà thức giả, những vị có lẽ là đại diện cho những nhân vật lịch
sử đương thời trong một giới hạn nào đó. Ganda quả là một bản
truyện ký của những nỗ lực trí thức và tâm linh xuất
hiện quanh câu hỏi: “Hạnh của Bồ tát là gì?”, nghĩa là, “ý nghĩa
của đời sống con người là gì?”. Sự trỗi đậy của Bồ đề
tâm là cái chìa khóa mở vào bí ẩn muôn đời đó, chính đó là chỗ
ngài Di Lặc nói hết sức cặn kẽ và rộng rãi về Bồ
đề tâm.
Ngài nói với Thiện Tài:
“Lành thay, lành thay, thiện nam tử? Người
đã phát tâm vô thượng bồ đề, vì để làm lợi ích thế gian, vì
để mang hạnh phúc đến cho thế gian, vì để chữa trị những khổ
não cho hết thảy chúng sinh, và vì để tìm cầu tất cả đạo
lý của Phật pháp.
Này thiện nam tử, ngươi đã có nhiều điều thiện lợi, vui
sướng được sinh làm thân người, được sống trong thế giới của những
loài có sống, và lại được sống trong thời gian có Như
lai xuất hiện, đã được tham bái thiện tri thức Văn
Thù (mãnjusrì). Nguơi quả là một pháp khí tốt đẹp, đã gieo trồng
đầy đủ các thiện căn, được vững bền bởi các thiện hạnh, tri
kiến đã được thanh tịnh, chánh quán đã sâu xa, đã được hết thảy
các chư Phật hộ trì, đã được các thiện tri thức cảnh giác,
bởi lẽ ngươi đã thành khẩn phát tâm bồ đề. Ta sẽ nói cho ngươi
biết đâu là ý nghĩa của Bồ đề tâm đối với chúng
ta những người theo Đại thừa”.[16] Bồ đề tâm (nghĩa là, ước
vọng giác ngộ) như hạt giống vì từ đó sinh ra hết thảy Phật
pháp. Bồ đề tâm như ruộng tốt vì nơi đây sản xuất tất cả các thứ thuần
tịnh cho thế gian.
Bồ đề tâm như cõi đất vì gìn giữ tất cả thế
gian. Bồ đê tâm như dòng nước vì rửa sạch tất cả cáu bẩn của tham
dục. Bồ đề tâm như ngọn gió vì thổi khắp thế gian không có
gì làm trở ngại. Bồ đề tâm như ngọn lửa vì đốt cháy tất cả củi hí
luận. Bồ đề tâm như mặt trời vì chiếu sáng tất cả mọi thứ
trên mặt đất. Bồ đề tâm như trăng vì đầy đặn tất cả những pháp thuần
tịnh. Bồ đề tâm như ngọn đèn vì soi sáng hết mọi
thứ.
Bồ đề tâm như con mắt vì nhận ra con đường nào
bằng phẳng hay gập ghềnh.
Bồ đề tâm như con đường cái vì dẫn đến thành
trì trí tuệ.
Bồ đề tâm như suối thiêng vì gột rửa hết thảy
những gì không sạch sẽ. Bồ đề tâm như cỗ xe vì chuyên chở hết thảy
các Bồ tát Bồ đề tâm như cánh cửa vì mở ra hết thảy hành
vi của Bồ tát
Bồ đề tâm như gian nhà lớn vì là nơi trú ngụ để tụ
tập Tam muội (Samàdhi) và tư duy. Bồ đề tâm như khu vườn
vì là nơi thọ hưởng pháp lạc. Bồ đề tâm như nhà ở vì là chỗ an
ổn của thế gian. Bồ đề tâm như chỗ về vì là chỗ nghỉ ngơi của
hết thảy chúng sinh. Bồ đề tâm như chỗ tựa vì là nơi nương
tựa của hạnh Bồ tát.
Bồ đề tâm như cha lành vì bảo hộ hết thảy
các Bồ tát. Bồ đề tâm như mẹ hiền vì dưỡng dục hết thảy
các Bồ tát. Bồ đề tâm như nhũ mẫu vì chăm sóc hết thảy
các Bồ tát. Bồ đề tâm như người bạn tốt, vì khuyên bảo hết thảy
các Bồ tát. Bồ đề tâm như quốc vương vì vượt lên
các tâm của Thanh văn (Sràvaka) và Duyên
giác (Pratyekabuddha). Bồ đề tâm như đại đế vì đầy đủ tất cả các
ước muốn tuyệt diệu.
Bồ đề tâm như đại dương vì chứa tất cả
các hạt ngọc công đức Bồ đề tâm như núi Tu
di (Sumeru) bình đẳng đứng cao trên tất cả mọi vật. Bồ
đề tâm như núi Thiết vi (Cakravada) vì bảo trì hết thảy thế
gian. Bồ đề tâm như núi Tuyết (Himàlaya) vì sản xuất đủ tất cả cây
thuốc trí tuệ. Bồ đề tâm như núi Hương (Gandhamàdana) vì xuất
sinh tất cả các thứ hạng công đức Bồ đề tâm như hư
không vì trải rộng vô biên phước đúc.
Bồ đề tâm như hoa sen vì không hề bị nhiễm
ô các pháp thế gian. Bồ đề tâm như voi vì tánh thuần hậu. Bồ
đề tâm như ngựa chặt cương vì xa lìa tánh ác. Bồ đề
tâm như người đánh xe vì canh giữ hết thảy pháp Đại thừa.
Bồ đề tâm như thầy thuốc vì chữa trị hết thảy các bịnh phiền
não. Bồ đề tâm như hố sâu vì làm sụp hết thảy các ác
pháp. Bồ đề tâm như kim cương (vajra) vì xuyên thủng hết thảy
mọi thứ.
Bồ đề tâm như trập hương vì chứa hương công đức. Bồ
đề tâm như hoa đẹp vì ai nhìn thấy cũng ưa thích. Bồ đề
tâm như đàn hương vì làm nguội lạnh hơi nóng tham
ái. Bồ đề tâm như hắc trầm hương (Kàlapa) vì hương thơm của
nó xông khắp tất cả Pháp giới (Dharmadhàtu). Bồ đề
tâm như Thiện kiến được vương (Sudarsana) vì hủy diệt tất cả những
bịnh khởi lên từ phiền não (klésa). Bồ đề tâm như thuốc cao
Vigama vì nhổ ra hết thảy các mũi tên tham dục (anusaya).[17]
Bồ đề tâm như trời Indra vì là Chúa của hết thảy thánh
thần. Bồ đề tâm là trời Vaisravana vì hủy diệt hết thảy đau khổ của
bần cùng. Bồ đề tâm như trời Srì vì trang điểm bằng tất cả
các công đức.
Bồ đề tâm như một phẩm vật trang nghiêm vì hết
thảy các Bồ tát được trang điểm bởi nó. Bồ đề tâm như lửa
thời kiếp thiêu vì đốt cháy hết thảy các thứ bại hoại. Bồ đề
tâm như dược thảo lớn Anirvritamula (vô sinh căn) vì nuôi lớn
hết thảy Phật pháp.
Bồ đề tâm như long châu vì tiêu diệt tất
cả các độc phiền não. Bồ đề tâm như thanh thủy châu vì
làm thanh tịnh tất cả các phiền não trược. Bồ đề
tâm như như ý châu (cintamàni) vì cung cấp tất cả tài
sản mong muốn. Bồ đề tâm như cây như ý vì tuôn xuống tất
cả các trang nghiêm công đức.
Bồ đề tâm như áo lông ngỗng vì không bao giờ nhiễm bụi bặm sinh
tử. Bồ đề tâm như hoa tơ bạch diệp (Karpảsa) vì bản
lai trong sáng.
Bồ đề tâm như lưỡi cày vì dọn sạch ruộng tâm của
hết thảy chúng sinh. Bồ đề tâm như những mũi tên sắt Na la
diên (Nàràyana) vì bắn hạ kiến chấp bản ngã. Bồ đề
tâm như một mũi tên vì bắn thủng cái đích khổ não. Bồ đề
tâm như một ngọn mâu vì chinh phục kẻ địch phiền
não. Bồ đề tâm như giáp cứng vì thủ hộ tâm như lý. Bồ
đề tâm như dao bén vì chặt đầu phiền não. Bồ đề tâm như lưỡi
gươm vì chặt đứt khôi giáp cống cao ngã mạn. Bồ đề tâm như
một lưỡi đao vì cắt đứt các phiền não (anusaya). Bồ đề
tâm như kỳ hiệu của một dũng tướng vì khuất phục kỳ hiệu của Ma
vương (Mà ra). Bồ đề tâm như của bén vì cưa xẻ cây vô
minh. Bồ đề tâm như búa vì đốn ngã những cây khó. Bồ đề
tâm như khí giới vì bảo vệ cho khỏi bị bức hiếp.
Bồ đề tâm như một cánh tay vì nó gìn giữ thân
thể Ba la mật.
Bồ đề tâm như chân vì nó chống giữ giới đức
và tri kiến. Bồ đề tâm như một dụng cụ ngoại khoa vì diệt
trừ màn che và bụi bặm của con mắt vô minh. Bồ đề
tâm như một cái kềm vì nó tháo gỡ tấm ván ngã chấp. Bồ
đề tâm như giường nằm vì nó đem lại sự dừng nghỉ cho những cùng quẫn của tham
dục (anusaya).
Bồ đề tâm như một người bạn tốt vì nó cởi bỏ tất cả sự trói
buộc của sinh tử. Bồ đề tâm như tư hũu vì nó dứt trừ sự
nghèo khốn.
Bồ đề tâm như một đại đạo sư vì nó chỉ con
đường hành đạo của Bồ tát. Bồ đề tâm như một kho chứa trân
bảo vì nó chứa tâm công đức không bị hủy hoại. Bồ đề
tâm như một dòng suối vì nó tuôn trào trí tuệ không bị khô cạn.
Bồ đề tâm như gương sáng vì nó ảnh hiện tất
cả hình ảnh của chân lý. Bồ đề tâm như hoa
sen vì nó không bị nhiễm ô. Bồ đề tâm như dòng sông lớn vì
chảy ra các Ba la mật (Paramità) cũng như pháp nhiếp thọ. Bồ
đề tâm như Long vương vì nó giăng bủa những đám mây của chân
lý. Bồ đề tâm như mạng căn vì nó gìn giữ tâm đại
bi của Bồ tát.
Bồ đề tâm như nước cam lộ vì nó làm nơi
nương tựa cho cõi bất tử.
Bồ đề tâm như tấm lưới giăng khắp vì nó thâu thập
và nâng cao tất cả chúng sinh dễ điều phục.
Bồ đề tâm như hộp đựng trầm hương vì nó chứa đựng
tất cả hương thơm của công đức. Bồ đề tâm như thuốc Agada (a già
đà) vì nó giữ gìn sức khỏe đầy đủ cho người. Bồ đề
tâm như thuốc trừ độc vì nó trừ khử chất độc của dục
lạc. Bồ đề tâm như thần chú vì nó làm vô hiệu hiệu
năng nhiễm độc của điên đảo, tà vạy
Bồ đề tâm như gió lốc vì nó quét sạch mọi chướng
ngại cản trở trước mặt. Bồ đề tâm như hải đảo châu
báu vì nó sản xuất trân bảo của yếu tố giác ngộ. Bồ
đề tâm như gia phong tốt vì nó làm nảy sinh mọi pháp thanh
tịnh. Bồ đề tâm như nhà ở vì là nơi trú ngụ của mọi pháp
công đức. Bồ đề tâm như một thị tứ vì nơi đó hết thảy Bồ
tát như những thương gia thi hành nghiệp vụ của mình
Bồ đề tâm như thuốc luyện vàng vì nó gạn sạch tất cả những cặn
bã của nghiệp và phiền não. Bồ đề tâm như mật tốt vì nó làm
đầy đủ những lương thực cho sự thành tựu giác ngộ.
Bồ đề tâm như đường cái vì nó dẫn hết thảy các Bồ
tát đến thành trì nhất thiết trí. Bồ đề tâm như kho lẫm vì
nó chứa đựng tất cả các pháp bạch tịnh. Bồ đề tâm như một cơn mưa rào
vì nó rửa sạch bụi bặm phiền não. Bồ đề tâm như chỗ núp vì
nó cung cấp cho hết thảy các Bồ tát những lời dạy cần
thiết. Bồ đề tâm như đá nam châm vì nó không chịu hút quả giải
thoát của Thanh văn (Sravàka).
Bồ đề tâm như tịnh lưu ly vì bản
tánh vốn không nhơ bợn.
Bồ đề tâm như ngọc xanh vì nó hơn hẳn tri kiến mà
các hàng Thanh và Duyên giác cũng như tất cả mọi người trong thế
gian, có thể chứng được.
Bồ đề tâm như trống tan canh vì nó đánh thức hết
thảy chúng sinh tỉnh khỏi giấc ngủ say trong phiền não. Bồ
đề tâm như nước sạch vì tự tánh trong suốt không cáu bợn. Bồ
đề tâm như vàng diêm phù đàn (jambùnada) vì nó chói
sáng tất cả pháp lành có thể có trong thế giới của các pháp
hữu vi này. Bồ đề tâm như núi chúa lớn vì nó đứng cao trên tất cả thế
gian.
Bồ đề tâm như chỗ về vì không hề từ chối những ai có thể
về đến.
Bồ đề tâm như chất thể chân thật vì trong nó
không thứ gì là bất thực. Bồ đề tâm như ngọc như ý vì
nó thỏa mãn tất cả tấm lòng.
Bồ đề tâm như tế khí vì nhờ nó mà tất cả thế
gian được thỏa ý.
Bồ đề tâm như một vật được rọi sáng vì không
có thứ gì trong tâm niệm thế gian sánh bằng. Bồ đề
tâm như một sợi dây vì nó kéo lên tất cả chân lý của Phật
pháp.
Bồ đề tâm như người buộc giỏi vì buộc lại hạnh và nguyện
của Bồ tát. Bồ đề tâm như người thủ hộ vì nó thủ
hộ trọn cả thế gian.
Bồ đề tâm như người tỉnh thức vì đẩy
lui tất cả cái xấu xa.
Bồ đề tâm như lưới trời Indra vì nó khuất phục
những quỷ phiền não a tu la. Bồ đề tâm như lửa trời Indra
vì nó đốt cháy tất cả công năng tập quán, tham dục (anusaya),
và phiền não bất tịnh (klesa). Bồ đề tâm như Tháp
thờ xá lợi (Caityà) vì hết thảy thế gian, loài người và
loài a tu là kính ngưỡng.
Rồi Bồ tát Di lặc kết luận:
“Này thiện nam tử, Bồ đề tâm thành tựu vô
lượng công đức tuyệt diệu như vậy.
“Tóm lại Bồ đề tâm cũng đồng như Phật
pháp và các công đức của quả Phật. Tại sao thế? Bởi vì, chính từ Bồ
đề tâm mà hạnh của Bồ tát bắt đầu khởi hành, và cũng chính
từ đó mà hết thảy các Như lai (Tathagata) trong quá khứ, hiện
tại và vị lai xuất hiện ở thế gian. Vì vậy,
này thiện nam tử, một khi ước vọng giác ngộ tối thượng được phát
khởi, thì vô số công đức cũng được phát sinh, và cả đến ý
thức ẩn áo nhất của nhất thiết trí cũng phát khởi từ
đó”
4. Bồ tát Di Lặc lại nói thêm với Thiện Tài đồng tử:
Cũng như thuốc thiêng vô úy nó tống khứ năm
thứ sợ hãi: với người có thuốc đó lửa không thể đốt cháy thuốc độc
không thể giết hại, gươm bén không làm tổn thương, nước không nhận
chìm đuốc, và khói không làm ngộp được. Cũng vậy, khi Bồ tát được
thuốc. Bồ đề tâm của nhất thiết trí, lửa tham dục không
thể đốt cháy, thuốc độc sân hận không thể giết hại, gươm bén phiền
não không thể làm tổn thương, biển luân hồi không thể nhấn
chìm và khói tà kiến không làm ngộp thở.
Như một người có thuốc thiêng giải thoát nhờ đó mà
hết thảy hoạn nạn không bén mảng tới, Bồ tát khi là kẻ sở
hữu thuốc Bồ đề tâm của nhất thiết trí tránh xa được
ngoài vòng sống chết.
Như một người có thuốc Maghi mà tránh khỏi tất cả
các thứ rắn độc do mùi vị của nó tỏa ra, Bồ
tát mà có Bồ đề tâm thì tránh được các rắn độc phiền
não do hương thơm tỏa ra từ tâm (Citta).
Như một người có chú thuật Vô năng thắng nên
không bao giờ bị quân thù chế thắng. Bồ tát khi có thần
chú Bồ đề tâm vô năng thắng của nhất thiết trí thì
không bị quân địch Ma vơng hàng phục.
Như một người nhờ có chú Vigama khiến cho hết thảy mọi mũi
tên bắn tới mình đều rơi xuống đất. Bồ tát có thuốc Vigama của Bồ
đề tâm nên làm rơi mọi mũi tên tham dục, sân hận và ngu
si, và cả mọi mũi tên huý luận, nhắm mình bắn đến.
Nhu một người có bùa Sudarsma (Thiện kiến) trừ được mọi thứ bịnh
tật, Bồ tát có đại thần chú Sudarsana Bồ đề
tâm nên tránh khỏi bịnh tật tri kiến cũng như bịnh tật phiền
não.
Có một cây thuốc lớn tên Santàna, vỏ của nó có công dụng lớn
chữa trị tất cả các thứ bệnh ghẻ lở, nhưng cây ấy không hề biến dạng chút
nào vì ngay khi bóc lớp vỏ này thì mọc ngay lớp vỏ mới. Cũng vậy, từ nơi Bồ
đề tâm hoài bão của Bồ tát sinh ra cây nhất thiết trí, và
những ai thấy nó và tin nó thì chữa trị lành hẳn các ghẻ lở nghiệp và phiền
não; những cây nhất thiết trí từ đầu đến cuối vẫn không hề suy
giảm hiệu lực.
Có loại cây thuốc tên Anirvrittamùla (vô sinh căn, nhờ
nó mà hết thảy cây cối trong cõi Diêm phù (jambùdvipa) được lớn mạnh.
Cũng vậy, cây Anirvritamùla của Bồ đề tâm mà Bồ tát hoài
bão có công năng làm lớn mạnh tất cả các pháp lành cho hết thảy các bậc hữu
học, A la hán (Arhat), Bích chi Phật (Pratyekabuddha)
và Bồ tát (Bodhisattva)
Có loại cây thuốc tên Ratilambhya, nếu dùng thoa thân thể sẽ
làm cho tâm và thân được mạnh khỏe. Cũng vậy, khi Bồ tát thoa
cây thuốc Ratilambhya của Bồ đề tâm, thân và tâm của Bồ tát sẽ tăng
trưởng khang kiện.
Có một loại cây thuốc tên là Thiện niệm. Ai được cây thuốc
này, sự ghi nhớ được tăng trưởng cũng vậy, khi được cung cấp cây
thuốc thiên niệm của Bồ đề tâm, Bồ tát sẽ ghi nhớ trong tâm hết
thảy pháp lành của Phật pháp.
Có cây thuốc tên Đại liên hoa khiến cho mạng sống
được một kiếp (kalpa). Cũng vậy khi Bồ tát có cây thuốc Đại liên
hoa của Bồ đề tâm, đời sống sẽ kéo dài theo ý muốn,
dài đến vô số kiếp.
Có cây thuốc tên là ẩn hình khiến cho các loài nhân
vì phi nhân đều không thể thấy. Cũng vậy, khi có cây thuốc ẩn
hình của Bồ đề tâm, Bồ tát dù ở trong bất cứ điều kiện nào,
các loài ma đều không thể thấy.
Có một hạt châu, vua của các loại châu, ở trong biển
cả gọi là Phổ tập chúng bửu (sarvamaniratnasamuccayam). Khi hạt châu
nay hiện hành, ngay dù lửa của thời kiếp tận có thể hủy diệt hết
thảy các thế giới khác nhưng không thể đốt cháy nó ngay dù là một giọt
nước trong biển cả đó. Cũng vậy, khi Bồ tát nuôi dưỡng Bồ đề
tâm trong tâm như hạt châu chúa tể Phổ tập chúng bửu
(sarvamaniratnasamuccayam), thì những đại nguyện hướng tới nhất
thiết trí không hề biến mất một mảy may. Nhưng nếu để cho khát vọng nhất
thiết trí (sarvajnãtàcittotpãda)[18] của mình bị mất hết, thì hết thảy công
đức của mình cũng tiêu tan.
Như có hạt châu tên Phổ tập quang
minh (sarvaprabhsaasamuccaya), hoàng tử của hết thảy các loại châu,
khi được đeo nơi cổ, nó chói khuất hết thảy các ngọc ngà trang sức khác. Cũng vậy,
châu Phổ tập quang minh (sarvapâbhâsasamuccaya) được ôm ấp nơi Bồ
tát, như một vòng trang súc tâm linh nơi cổ, nó chói khuất hết thảy
các thứ trang nghiêm tâm của hàng Thanh văn và Duyên
giác.
Như có hạt châu, khi ném vào nước đục, làm cho nước hoàn
toàn trong suốt, Bồ đề tâm được ấp ủ nơi Bồ tát cũng
như hạt châu tịnh thủy này nhờ đó mà hết thảy cáu bợn của nước phiền
não đều được lắng trong.
Như có hạt châu giữ cho người có nó không bị chìm trong biển
cả dù khi bị ném vào trong đó. Khát vọng nhất thiết trí của Bồ
tát cũng như hạt châu trụ thủy này; khi có hạt châu đó Bồ
tát không bị nhận chìm trong biển luân hồi.
Khi một người thợ chài mang hạt long
châu mà đi vào dưới những lớp sóng thì hết thảy cửa ngõ của long
cung sẽ mở ra, và y sẽ không bị các loài hải tộc làm hại. Cũng vậy,
khi Bồ tát đã sẵn có khát vọng nhất thiết trí như hạt long
châu tâm linh, thì có thể tự tại đi vào trong tất cả các
cõi của dục giới.
Như vị trời Sakra đội mão ma ni chói khuất hết thảy
các mão trên đầu của các thiên chúng, cũng vậy, mão ma ni của Bồ
tát đuốc đội lên làm dấu hiệu cho khát vọng nhất thiết trì trên
trán đại nguyện của mình, nó chói sáng hơn hết thảy cả ba
cõi.
Như một người có hạt Như ý
châu (Cintamani), trừ khử được mọi khả hữu của bần khổ, cũng vậy. Bồ
tát khi ấp ủ khát vọng nhất thiết trí như là đại như ý
châu, thì sẽ tránh khỏi những đe dọa của đời sống.
Như hạt châu nhật quang khi hướng về phía mặt
trời sẽ phát sinh ra lửa. Khát vọng nhất thiết trí của Bồ
tát cũng giống như hạt châu nhật quang này, vì khi nó được huống
tới mặt trời Bát nhã, nó sẽ phát sinh ra lửa Bát nhã.
Như hạt châu nguyệt quang khi hướng tới mặt
trăng sẽ phát sinh ra nước. Khát vọng nhất thiết trí của Bồ
tát cũng như hạt châu nguyệt quang này, vì khi hướng tới mặt
trăng công đức, nó sẽ phát sinh ra nước đại nguyện và công
đức.
Như hạt châu như ý trang sức trên đầu Đại long
vương (Màhanàga), ngăn ngừa tất cả những khủng bố của
các oán địch.
Bồ đề tâm nảy sinh tâm nguyện đại bi của Bồ
tát cũng giống như hạt châu như ý trang sức trên đầu mình, và sẽ
cản ngăn hết thảy tai họa có thể khởi lên từ ác đạo.
Như có hạt đại bửu châu tên Trang nghiêm thế gian,
nếu ai được châu này thì có thể thỏa mãn tất cả những ước mong.
`Cũng vậy, Bồ tát có đại bảo châu Bồ đề tâm nên
có thề thành tựu tất cả tâm nguyện, mà tâm đó không bao giờ bị tổn
giảm.
Như đại bảo châu của Chuyển luân vương, để ở
đâu thì phá tan bóng tối ở đó, tỏa rạng khắp mọi phía. Cũng vậy, đại bảo châu
vương giả Bồ đề tâm phá tan tất cả bóng tối vô minh đang
bao trùm lên mọi con đường của hiện hữu, vì nó tỏa rạng ánh sáng
vĩ đại của trí tuệ trong thế giới của dục vọng.
Như hạt châu đế thanh đại ma ni rọi vào
đâu thì biến đổi màu sắc của các sự vật ở đó theo màu của nó. Cũng vậy,
đại ma ni đế thanh Bồ đề tâm chiếu lên trên hết thảy chúng
sinh đồng thời chuyển tất cả công đức của chúng cùng một
màu với châu đế thanh của Bồ đề tâm.
Như hạt châu lưu ly có thể vứt vào giữa chỗ dơ
bẩn qua trăm nghìn năm mà vẫn hoàn toàn không bị nhiêm sự dơ
bẩn.Cũng vậy, bảo châu Bồ đề tâm không bị nhiễm ô bởi
các tội cấu của thế giới dục vọng dù bị vùi lấp trong
đó bao lâu vì hạt tâm châu đó bản lai thanh tịnh.
Như hạt châu có tên Tịnh quang minh, ánh sáng của nó
chói khuất tất cả các thứ châu khác. Bảo châu Bồ đề tâm chói khuất
tất cả mọi công đức của hạng phàm phu, hạng Thanh
văn và Độc giác.
Như đại bảo châu được gọi là Thiên hỏa diệm
mà ánh sáng xóa tan mọi vết tối tăm nhỏ nhặt. Cũng vậy, đại bảo châu Bồ
đề tâm cũng ngời sáng như châu Thiên hỏa diệm có thể diệt trừ
mọi tối tăm do vô minh tạo ra.
Như có vô giá bảo châu ở trong biển lớn,
khi thương gia bắt được và mang về kho tàng thì tất cả trăm ngàn hạt
châu ở đó trở thành một đống đá tối tăm vô nghĩa. Cũng vậy, đại
bảo châu Bồ đề tâm, khi đang nằm yên trong biển lớn sinh tử, Bồ
tát chèo thuyền đại nguyện, tín tâm sâu và vững, mà vào
thành trì giải thoát; hết thảy các công đức của Thanh
văn và Độc giác trở thành hoàn toàn vô nghĩa.
Như có đại bảo châu được gọi Thiên Hoả Diệm ở Diêm
phù đề (Jambudvipa) cách mặt trời và mặt trăng đến
40.000 do tuần (yojana), thế mà bao nhiêu cảnh vật trang
nghiêm của mặt trời và mặt trăng đều được phản
chiếu nơi đó. Cũng vậy, hạt châu Tự tại vương Bồ đề tâm ở
giữa cõi luân hồi mà đầy đủ các công đức thanh tịnh và phản
chiếu tất cả nhtững cảnh vật trang nghiêm cảnh giới của Bồ
tát rộng lớn vô biên như Pháp giới hay hư không giới và trí
tuệ vô thượng của Như lai chiếu vào đó như mặt trời và mặt
trăng.
Giá trị của hạt châu Tự tại vương này có thể
vượt xa, bằng với mức độ của ánh sáng mặt trời và mặt trăng, vượt
lên tất cả kho tàng tích lũy của thế gian như vàng, bạc, ngọc,
ngà, hương hoa, tràng hoa, y phục, vân vân. Cũng vậy, giá
trị của hạt châu Tự tại vương Bồ đề tâm đó, tất cả công
đức hữu vi hay vô vi của Thanh văn và Độc
giác mà ánh sáng của nhất thiết trí rọi đến, đều không thể hơn nổi.
Như có đại bảo châu Hải tạng mà tất cả mọi
vẻ lộng lẫy của đại dương đều được phản chiếu trong đó.
Cũng vậy, đại bảo châu Hải tạng Bồ đề tâm phản chiếu tất
cả vẻ huy hoàng tráng lệ của đại dương vô thượng trí vốn
là cảnh giới của bậc nhất thiết trí.
Cũng như vàng diêm phù đàn (Jambudana) trên trời có giá
trị vô song, chỉ trừ đại ma ni tâm vương. Cũng vậy,
vàng diêm phù đàn Bồ đề tâm (có giá trị tâm
linh) vô song, chỉ trừ tâm vương vô thượng trí của bậc nhất
thiết trí.
Như người có tài nghệ chế phục được rồng có thể đi
lại tự do không sợ hãi giữa các loại rồng và rắn.
Cũng vậy, ai có Bồ đề tâm có thể đi lại tự do không sợ
hãi giữa các loại rồng và rắn của tất cả phiền não, vì
đã thành thục Bồ đề tâm như là nghệ thuật chế phục rồng.
Như một dũng sĩ mặc áo giáp cầm binh khí thì tất cả oán
địch không thể chế phục nổi. Cũng vậy, Bồ đề tâm chẳng
hề bị các thứ oán địch phiền não chế phục, vì đã được bảo vệ bằng khí
giới Bồ đề tâm .
Khi một nhúm bột trầm hương của cõi trời được
đốt lên, khói hương lan tỏa khắp cả tiểu thiên thế giới, giá trị vượt
xa tất cả các trân báo đầy bằng ba đại thiên thế giới. Cũng vậy, loại trầm
hương cõi trời của Bồ đề tâm, dù chỉ một nhúm tín
tâm sâu, cũng đủ lan tỏa khắp toàn thể Pháp giới (Dharmadhatu)
với khói thơm vượt xa hết thảy sở đắc và sở chứng của Thanh
văn và Độc giác
Như có loại trầm hương quý giá, gọi là trầm
hương trắng (bạch chiên đàn), nếu thoa lên mình, trừ diệt tất
cả các chứng bịnh nhiệt và làm cho thân tâm được an ổn mát
mẻ. Cũng vậy, trầm hương trắng Bồ đề tâm làm mát dịu chứng
bịnh nhiệt của phiền não, lý luận, tham, sân, si và mang lại hạnh
phúc cho ngồi dưỡng đường vô thượng trí.
Như núi Tu di (Sumeru), vua của tất cả các núi, tất
cả những gì ở gần núi đều biến hình đồng với màu sắc của nó, cũng vậy, Bồ
đề tâm làm cho Bồ tát nào ở gần nó biến hình thành màu
sắc của nhất thiết trí.
Cũng như không có loại cây nào mọc ở cõi Diêm
phù đề (Jambudvipa) này mà bông hoa của chúng có thể tỏa mùi hương sách nổi
với vỏ cây Kovidara đợc gọi là Pariyatraka, cũng vậy, hương thơm tỏa
ra từ những thiện pháp, những vô vi tâm, những giới, những
định, những huệ, những giải thoát, những tri kiến của các hàng Thanh
văn và Độc giác, tất cả không sao sánh được với hương thơm tỏa
ra từ hạt giống Bồ đề tâm, từ các loại cây đại
nguyện, từ công đức và trí tuệ của các Bồ tát.
Trong khi đài hoa Pàriyàtraka, một loại cây Kovidàra, chưa nở trọn
vẹn, nhưng biết rằng chính nơi này sản xuất hằng trăm nghìn đóa hoa. Cũng vậy,
trong khi đài hoa Pàriyatraka Bồ đề tâm hàm chứa các công đức dù
chưa nảy nở trọn vẹn, nhưng biết rằng nơi này tụ tập vô số bông
hoa chư thiên và loại người.
Hương thơm của hoa Pàriyàtraka nếu được dùng để uớp y phục dù
chỉ trong một ngày, mà mùi thơm của nó sực nức vượt hẳn y phục được
ướp hằng trăm nghìn ngày bằng các thứ hoa Campaka, Vàrshia hay Sumana. Cũng vậy,
hương thơm công đức và trí tuệ của Bồ tát, dù chỉ được huân
tập trong một đời mà thôi, cũng lan vào khắp cả mười
phương cõi Phật. Loại hương thơm này không thể tìm thấy trong mọi thiện
hạnh vô vi và trí tuệ nơi các hàng Thanh
văn và Độc giác, dù lâu dài trải qua hằng triệu kiếp
xông ướp.
Như có loại cây được gọi là Gia tử (Nàdìkerì) mọc trong bài đảo
ở giữa đại dương bất cứ thứ gì nơi cây đó từ rễ cho đến hoa,
trải, v.v... , luôn luôn được dùng làm đồ ăn cho dân chúng, mà không bao giờ cùng
tận. Cũng vậy, Bồ đề tâm, từ lúc sơ phát đại bi tâm và đại
nguyện cho đến lúc thành tựu giác ngộ và thiết lập Chánh
pháp, không lúc nào ngừng cung cấp thực phẩm cho thế gian.
Như có loại nước thuốc tên là Hàtakaprabhàsa chỉ một lượng nước
(pala) của nó biến đổi một nghìn lượng (pala) đồng thành vàng
ròng, trong khi một nghìn lượng đồng không thể làm thay đổi loại thuốc nước thần
diệu này. Cũng vậy, một lương dung dịch của Bồ đề
tâm hướng tới chỗ thành tựu nhất thiết trí bằng công đức,
có thể biến đổi tất cả mọi sự vật màu đồng như là phiền não chướng và nghiệp
chướng thành màu vàng ròng nhất thiết trí; thế mà phiền não
chướng không thể biến đổi Bồ đề tâm thành màu sắc của nó.
Như lửa bắt đầu từ một đốm nhỏ nhưng nó càng cháy sáng khi
càng bỏ thêm nhiên liệu vào; lúa Bồ đề tâm cứng vậy. Nó có thể bắt đầu
một nhúm nhỏ, nhưng càng thêm nhiên liệu, ngọn lửa trí tuệ càng cháy
mạnh hơn.
Cũng như từ một ngọn đèn mà trăm nghìn ngọn
đèn khác được thắp sáng lên những ngọn đèn nguyên thủy không
hề bị tắt không hề bị suy giảm. Ngọn đèn Bồ đề tâm cũng vậy,
không hề bị tắt, không hề bị suy giảm khi được đem thắp sáng tất cả
các ngọn đèn Bồ đề tâm; chúng được thắp sáng từ ngọn
đèn tâm nguyên thủy nơi tất cả các Như Lai trong quá
khứ, hiện tai và vị lai.
Khi một ngọn đèn được mang vào căn nhà tối, bóng tối
ngự trị hằng trăm nghìn năm ở đây bị xóa tan và được thay thế bằng ánh sáng.
Cũng vậy, khi ngọn đề Bồ đề tâm được mang vào căn nhà tối
trong nội tâm của chúng sinh, thì bóng tối của những phiền nao
chướng tụ tập hằng trăm nghìn vô số kiếp nơi căn nhà
đó lập tức được ngời sáng bằng ánh sáng của trí tuệ
5. Bồ tát Di Lặc không dừng lại ở những thí dụ nhiều vô
tận này, mà ngài đưa ra để gợi cho chúng ta thấy sự quan trọng vô
cùng của việc phát Bồ đề tâm. Bởi vì ngài vẫn không ngừng diễn tiếp
dòng khởi thủy cho đến bao giờ cùng tận khả năng tưởng tượng
nơi một vị Bồ tát. Ngài nói tiếp:
Cũng như ánh sáng của ngọn đèn tùy theo tim
đèn lớn hay nhỏ: nếu thêm dầu vào sẽ giữ được ánh sáng đó lâu dài. Cũng vậy
đèn Bồ đề tâm, nếu dùng tim đại nguyện sẽ tỏa ra ánh
sáng chiếu khắp Pháp giới (Dharmadhàtu), nếu dùng dầu đại bi
tâm thì sẽ thành tựu hết thảy Phật sự, giáo
hóa chúng sinh và tịnh Phật quốc độ.
Như Tha hóa tự tại thiên vương đội thiên quan,
được làm bằng loại vàng Jambudana tuyệt hảo, hơn hẳn mọi thiên
quan đội trên đầu các thiên thần. trong thế giới dục lạc.
Cũng vậy, Bồ tát đội thiên quan Bồ đề tâm, được làm bằng đại
nguyện, hơn hẳn những thiên quan đội trên đầu hạng phàm ngu, các
hàng hữu học và vô học, các hàng Độc giác.
Như lúc sư vương, vua các loài thú, gầm rống, thì các sư
tử con được tăng thêm sức mạnh và nhờ đó mà được lớn thêm, trong
khi các loài thú khác sợ hãi, bỏ chạy. Cũng.vậy khi Như Lai, sư
tử của loài người, cất lên tiếng rống nhất thiết trì tán
dương Bồ đề tâm, tất cả các Bồ tát, những người con của sư tử Phật,
được tăng trưởng trong Phật đạo, trong khi các hạng khác
vì căn tính thấp kém, nghe đến liền bỏ chạy
Như một giọt sữa của sư tử được thêm vào biển bò sữa,
sữa dê, vân vân, nó xuyên qua tất cả mà không chút trở ngại.
Cũng vậy khi một giọt sữa Bồ đề tâm chảy ra từ Như Lai,
đăng sư tử của loài người, được thêm vào biển sữa nghiệp
và phiền não chứa đựng trải qua trăm nghìn kiếp; giọt sữa Như
Lai thâm nhập trong biển sữa đó và làm biến hoại tất cả;
không bao giờ trụ trong quả giải thoát của tất cả Thanh
văn và Độc giác, cũng không bận tâm đến.
Như chim Ca lăng tần giá (kalavinka) dù chưa ra khỏi vỏ trứng,
mà khả năng ca hát tuyệt vời của nó đã hơn hẳn tất cả đàn chim
trên Hi mã lạp sơn biết ca sành sỏi. Cũng vậy, khi Bồ
tát Ca lăng tần già (Bodhisattva Kalavinka) bắt đầu công hạnh lúc
đang ở giữa cõi luân hồi mà không lui sụt, nếu có khả năng của
tâm đại bi và Bồ đề tâm; không hề bị thoái hóa vào tất
cả các thành tựu của Thanh văn và Duyên giác.
Khi chim Kim súy (Garuda), vua lớn của loài chim, vùa mới
sinh ra mà đã có thể bay liệng nhanh nhẹn và có mắt sáng quắc các chim khác
dù trưởng thành trọn vẹn cũng không sao hơn được. Cũng vậy,
khi Bồ tát vừa phát khởi Bồ đề tâm lâm vương tử của đức
Như Lai kim súy (Tanh ga ta Garuda) trong chủng tộc cao quý, mà
đã hiểu hiện năng lực dũng mãnh của Tâm (Citta), đã khơi dậy
tâm đại bi từ cõi lòng sâu thẳm, và có tuệ nhãn sáng quắc
soi chiếu rất xa; tất cả những thành tựu của Thanh
văn và Duyên giác sở đắc trải qua trăm nghìn kiếp cũng
không thể sánh nổi.
Khi dũng sĩ cầm một ngọn giáo nhọn trong tay, sẽ
không có giáp trụ cứng nào mà không bị chọc thủng. Cũng vậy, ngọn giáo Bồ
đề tâm được đặt vào cánh tay mạnh bạo của Bồ tát, nó đâm thủng
giáp trụ tà kiến và phiền não (anusaya).
Khi đại lực sĩ Mahànagna nổi cơn thịnh nộ, trước
trán sẽ nổi lên một cục bướu; và chừng nào cục bướu vẫn còn đó, thì
không ai trong cõi Diêm phù đề này có thể xứng tay. Cũng vậy chừng
nào trước trán của Bồ tát chưa tan mất cục bướu Bồ đề tâm,
được kích thích bởi tâm đại từ và đại bi; thì tất cả
xe ma và ác nghiệp đang khuất phục thế gian cũng không sao đấu
thắng nổi.
Cũng như trong việc học bắn cung, đệ tử nào ở lại
nhà thầy để chuyên tâm học, sẽ vượt xa các đệ tử khác cùng
học nghệ thuật này; hơn về sự khéo léo, về sự chăm chỉ, về sự áp dụng và
về sức mạnh. Cũng vậy, thánh giả Bồ tát, tự tu tập để
chứng nhất thiết trí, bỏ xa tất cả các hàng hữu học và Duyên
giác chưa phát Bồ đề tâm; hơn về thệ nguyện, trí tuệ, giải
thoát, các hạnh và năng lực.
Trong việc tập bắn cung lão luyện, trước hết phải học cách trụ
chân cho vững, sau đó mới học đầy đủ cách bắn. Cũng vậy, khi Bồ tát tự tu
tập để chứng nhất thiết trí, việc cần thiết trước hết là phải
trụ vững nơi Bồ đề tâm, vì đó là bước tiên khởi hướng tới chỗ thấu
triệt tất cả đạo lý của Phật.
Trong việc luyện tập các huyễn thuật, bước thứ nhất là phải học
thuộc nằm lòng tất cả các câu thần chú, sau đó mới có thể thi
hành tất cả các loại huyễn thuật. Cũng vậy, khi Bồ
tát muốn đạt tới đời sống và các hành vi kỳ diệu của
chư Phật và chư Bồ tát trước phải phát khởi Bồ đề
tâm và hoài bão các thệ nguyện của Bồ tát bởi vì nhờ
đó mới có thể thâm nhập đời sống của hết thảy chư Phật và Bồ
tát.
Cũng như các thứ được tạo ra bởi huyễn thuật đều hoàn
toàn vô hình nhưng được thấy như là hữu hình. Cũng vậy Bồ để
tâm vốn vô tướng, nhưng lại thấy được Pháp giới (Dharmadhàtu) vô
biên trang nghiêm đầy đủ tất cả các công đức bởi vì tâm của Bồ
tát đã được nhất thiết trí đánh thức dậy.
Cũng như khi vừa thấy một chú mèo đang đến gần, tất cả
các chú chuột đều bỏ chạy trốn vào hang. Cũng vậy, khi Bồ
tát vừa phát khởi Bồ đề tâm từ chỗ thâm sâu của tự
tánh để quan sát thế gian, tất cả nghiệp và phiền nào đều bỏ chạy
và lẩn trốn vào hang.
Như có người trang điểm bằng vàng ròng chiêm phù
đàn (Jambùnada), tất cả các loại trang sức khác trở thành mờ
nhạt. Cũng vậy, khi Bồ tát mang vào những trang sức bằng vàng
ròng chiêm phù đàn Bồ đề tâm, tất cả các công đúc trang
nghiêm của hàng Thanh văn và Duyên giác đều trở nên mờ
nhạt.
Cũng như đá nam châm dù chỉ một lượng nhỏ cũng sẽ
chẻ hai một chuỗi xích sắt; Bồ đề tâm dù chỉ một chút mà được trỗi
dậy trong tâm để cũng sẽ chẻ hai những chuỗi xích sắt của tà kiến, tà
hạnh, vô minh và tham dục.
Nơi nào có mẫu từ thạch, tất cả sắt ở gần đó bị rã, không đứng
im, không dính chặt nhau. Cũng vậy, bất cứ nơi đâu có từ thạch Bồ
đề tâm dấn bước tới nghiệp hay phiền não, tới giải
thoát của Thanh Văn hay của Duyên giác, nghiệp, phiền
não và giải thoát kế cận đó đều mất hút, không đứng im, không hợp
nhất.
Nhu một người đánh cá rất thân thiện với các sinh vật
ở biển cả, không cảm thấy có đe dọa chết chóc nào dưới các
ngọn sóng dù khi phó thân vào mõm cá Makara. Cũng vậy, khi Bồ
tát phát tâm Bồ đề ở giữa luân hồi vẫn thoát khỏi nghiệp
chướng và phiền não chướng; thâm nhập vào chỗ sở đắc và sở
chứng của hàng Thanh văn và Duyên giác mà vẫn không bị nhiễm.
Như một người uống một chén nước cam lộ thì không bị
các thứ độc dược xâm hại; Bồ tát khởi tâm cầu nhất
thiết trí cũng không bao giờ bị xâm hại bởi quả vị Thanh văn,
không ngưng trệ nơi đó, vì có đại bi tâm và các thệ nguyện.
Như có người dùng thuốc Anjana thoa lên đôi mắt, thì không ai
có thể trông thấy y được dù có đi ngang qua giữa họ. Cũng vậy khi Bồ
tát khởi tâm cầu nhất thiết trí thì các ác ma sẽ
không trông thấy dù có đi ở giữa bọn chúng; vì đã được hộ trì bởi trí
siêu việt và các thệ nguyện.
Khi một người được đặt duới sự bảo vệ của một quốc
vương có uy thế, sẽ không bị bất cứ phàm nhân nào đe dọa.
Cũng vậy, khi Bồ tát được Pháp vương Bồ đề tâm bảo vệ,
sẽ không bị kinh sợ bởi bất cứ chướng ngại và hiểm trở nào.
Như một người sống trong các rặng núi được đất che chở khắp
bốn phía, không bị lửa đe dọa. Cũng vậy, Bồ tát sống trong sự che
chở bởi công đức của Bồ đề tâm sẽ không bao giừ bị đe
dọa bởi lửa giải thoát của Thanh văn và Duyên
giác.
Như một người dưới sự bảo vệ của một dũng
sĩ sẽ không kinh sợ bởi kẻ thù, Bồ tát dưới sự bảo
vệ của dũng sĩ Bồ đề tâm không bao giờ bị kinh sợ bởi kẻ
thù ác nghiệp.
Khi thiên chủ Sakra cầm khí giới Kim
cương (Vajra), toàn thể bộ đội tu la (Asura) bị hủy
diệt: Cũng vậy, khi chúng Bồ tát nắm giữ Bồ đề tâm được
khơi dậy từ trong sâu thẳm của tự tánh, toàn thể bộ đội Ma
vương và A tu la được thiết lập do các ác
sư đều bị hủy diệt.
Nhu một người uống thuốc Rasayana kéo dài tuổi thọ của mình
và không. bao giờ trở nên yếu đuối; Bồ tát sẵn có thuốc
Rasayana, Bồ đề tâm không bao giờ cảm thấy cũng kiệt dù thọ
sinh trải qua vô số kiếp luân hồi và cũng không hề bị ô
nhiễm bới các ô nhiễm do luân hồi.
Như khi điều hòa thuốc rượu, trước hết phải giữ nó
trong điều kiện hoàn hảo, không bao giờ để nó tiếp xúc với
các thứ bất tịnh. Cũng vậy, Bồ tát khi chuẩn bị cho đời sống hành
đạo và các đại nguyện của mình, trước hết phải phát khởi Bồ
đề tâm không bao giờ bị ô nhiễm
Như một người muốn thành tựu một công nghiệp nào
trước hết là phải giữ gìn mệnh sống của chính mình. Cũng vậy,
khi Bồ tát quyết tâm tu tập các đạo lý của Phật,
trước hết phải gìn giữ Bồ đề tâm.
Khi một người đánh mất mệnh sống của mình, thì
không sao thành tựu nổi bất cứ công nghiệp nào cho cha
mẹ và quyến thuộc. Cũng vậy khi Bồ tát bị dứt khỏi Bồ
đề tâm thì sẽ đoạn tuyệt hết công đức của nhất
thiết trí và không thể thành tựu Phật trí để cứu vớt chúng
sinh.
Như biển cả không thể bị thứ độc dược nào xâm hại; Bồ
đề tâm của Bồ tát cũng như biển cả không hề bị xâm hại bởi nghiệp
và phiền não, bởi Tâm của hàng Thanh văn và Duyên giác. Như
ánh sáng mặt trời không bao giờ có thể bị các tinh tú che mờ;
ánh sáng mặt trời Bồ đề tâm cũng không bao giờ bị che khuất bởi
các tinh tú công đức vô vi của hàng Thanh
văn và Duyên giác.
Như vương tử khi vừa thọ sinh đã được kính trọng ngay,
không bao giờ bị các bậc trưởng thượng hay đại thần coi rẻ, vì
là sinh trong chủng tộc quyền quý cũng vậy, ngay khi Bồ đề
tâm vừa được phát khởi. Bồ tát đã thác sinh ngay
vào chủng tộc Như Lai, ngài là Pháp vương; chắc chắn không
thể bị coi rẻ bởi các hàng Thanh văn và Duyên giác đã tụ
tập các thiện nghiệp trải qua thời gian lâu dài vì Bồ
đề tâm sinh ra tử chủng tộc quyền uy của đại bi.
Vương tủ dù đang trẻ dại vẫn được các bậc trưởng thượng và
đại thần hết sức kính trọng, dù vương tử không kính mến họ đúng mức.
Cũng vậy, các hàng Thanh văn và Duyên giác dù đã tu tập các thiện
nghiệp lâu đời, nhưng vẫn phải phủ phục trước vị Bồ
tát đã phát khởi Bồ đề tâm, ngay dù Bồ
tát không kính trọng họ đúng mức.
Dù vương tử chưa trưởng thành đủ để làm vua mà vẫn
không mất sự quý hiển của hoàng gia, vì dòng dõi cao quý không
thể đặt ngang hàng với các đại thần. Cũng vậy, Bồ tát vừa phát
tâm cầu nhất thiết trí, vẫn còn bị trói buộc trong nghiệp phiền
não và chấp trước, nhưng không mất sự quý hiển của giác ngộ, và
không bị coi ngang hàng với Thanh văn và Duyên giác,
vì thuộc chủng tộc cao quý của hết thảy Như Lai.
Đối với kẻ mắt lòa và loạn tâm, hạt nhãn châu trong
sáng lại thấy như là bất tịnh. Cũng vậy hạt châu Bồ đề
tâm không chút tì vết lại chừng như bất tịnh đối với những ai
ngu dốt và không tín tâm, vì họ như người lòa mắt và loạn tâm.
Như người ta cầm nắm, hoặc nhìn, hoặc sờ hoặc mang bùa chú
thì chữa trị được các thứ tật bịnh. Cũng vậy, trong viên thuốc ma thuật của Bồ
đề tâm, tất cả công đức chứa nhóm trước kia được gìn giữ cùng
với trí siêu việt và các phương tiện, và nuôi dưỡng thân
thể cho các nguyện và trí của Bồ tát; khi chúng sinh nghe,
hoặc thấy, hoặc nhớ tưởng, hoặc sống chung với bùa chú Bồ đề tâm đó,
sẽ được chữa trị các thứ tật bịnh phiền não xấu xa.
Như người mặc áo bằng lông ngỗng thì không bị bụi dính
dơ; Bồ tát mặc áo lông ngỗng Bồ đề tâm cũng không bị ô
nhiễm bởi bụi sinh tử và phiền não.
Như con bù nhìn bằng gỗ được kết chặt các bộ phận, không bị lỏng
lẻo, và làm xong được nhiều công việc, ấy là nhờ các bộ chốt. Cũng vậy, Bồ
tát muốn thành tựu các công hạnh Bồ tát đạo là
do nuôi dưỡng Bồ đề tâm, như là cái chốt giữ chặt thân thể nhất
thiết trì và các thệ nguyện, và chính nhờ thế mà Bồ
tát không bị ly tán.
Nếu không nhờ các bộ chốt, cái máy cùng với tất cả các bộ
phận của nó sẽ không bao giờ làm nổi công việc. Cũng vậy, nếu Bồ
tát không cho khơi dậy Bồ đề tâm thì sẽ không bao giờ làm
xong sự nghiệp thành tựu các đạo lý của Phật hay từ
các thành tố của giác ngộ.
Như một loại trầm hương tên Tượng tạng
(Hastigarbha) vốn là sở hữu của một vị thế giới chủ; khi hương
này được đốt lên, hương thơm của nó đưa bốn binh chủng của vua đó lên đến hư
không. Cũng vậy, khi trầm hương Bồ đề tâm được đốt lên, Bồ
tát do công đức của mình có thể thoát khỏi sự ràng
buộc của ba cõi thế gian, và làm cho trí tuệ vô
vi của Như lai trải rộng đến vô hạn.
Như chất kim cương chỉ sản xuất từ mỏ kim
cương hoặc mỏ vàng. Cũng vậy, Bồ đề tâm như kim
cương chỉ sản xuất từ mỏ công đức của kim cương đại
bi, nơi Bồ tát hiện thân để cứu vớt thế gian; hay từ mỏ vàng siêu
việt trí là cảnh giới thù thắng của Như Lai.
Như có loại cây vô căn, không ai tìm thấy gốc
rễ của nó, nhưng tất cả cành, lá, cây trái và hoa đều thấy sinh sôi rậm rạp.
Cũng vậy, không ai có thể thấy gốc rễ của Bồ đề tâm ở đâu, nhưng
hoa công đức, trí tuệ và thần thông đều sầm uất, và
tâm đại bi của Bồ tát rợp bóng tất cả thế gian, như một
màng lưới.
Kim cương không cất giữ trong bình sứt mẻ bất toàn, mà
đuợc cất giữ trong chiếc bình trong sáng kiên cố hoàn toàn. Cũng
vậy, Kim cương Bồ đề tâm không cất giữ trong bình của các loài
ít tín tâm, kém giới hạnh méo mó, trì trệ, tối tăm, rạn vỡ;
cũng không cất giữ trong chiếc bình dành cho tâm thoái
hóa và dao động vì thiếu tri kiến; mà chỉ được cất giữ
trong chiếc bình được dùng để phát khởi tâm Bồ tát.
Như Kim cương xuyên thủng mọi thứ cẩm thạch; Bồ
đề tâm cũng xuyên thủng kho tàng Chánh Pháp.
Như kim cương có thể đập vở mọi núi đá; kim
cương Bồ đề tâm cũng đập vỡ mọi núi đá tà kiến.
Kim cương dù bị vỡ vẫn thù thắng hơn tất cả các thứ
đá quý và quý hơn các thứ trang sức bằng vàng khác. Cũng vậy, Bồ đề
tâm dù khiếm khuyết và bất toàn vẫn thù thắng hơn các thứ trang
sức bằng vàng của công đức nơi các hàng Thanh
văn và Duyên giác.
Kim cương dù rạn vỡ vẫn có thể trừ tuyệt tất cả
sự bần cùng. Cũng vậy, Kim cương Bồ đề tâm có thể trừ tuyệt mọi
bần cùng do sinh tử.
Một mẫu kim cương dù nhỏ cũng đủ sức đập
vỡ mọi thứ đá quý hay tiện. Cũng vậy, một mẫu kim cương Bồ đề
tâm dù nhỏ và không đáng giá vẫn đủ sức diệt trừ vô
minh.
Như kim cương không ở trong tay người phàm; kim
cương Bồ đề tâm cũng vậy, không phải là sở hữu của các loài
trời và người có thiện căn thấp kém và thâm tâm hạ liệt.
Như người không sánh giá trị của châu ngọc thì
không thể nhân ra công năng của hạt châu kim cương, và cũng
không biết cách dùng công năng tối thắng của nó. Cũng vậy, ai có
tâm hạ liệt thì không biết được giá trị của kim
cương Bồ đề tâm và giá trị của đại kim cương siêu
việt trí, cũng không định giá nổi công năng tối thắng của
nó.
Như kim cương không thể nào bị dùng cho hao
mòn; kim cương Bồ đề tâm cũng vậy, vì là căn nguyên và chân
tánh của nhất thiết trí, không bao giờ bị hao mòn.
Như chày kim cương, người dù mạnh mẽ nhất cũng không thể
mang nổi, ngoại trừ sức mạnh siêu nhiên của Na la
diên (Nàràyana). Cũng vậy, cái chày kim cương vĩ đại của Bồ
đề tâm, các hàng Thanh văn và Duyên giác dù có uy lực mấy
cũng không bao giờ mang nổi, ngoại trừ sức mạnh Na la diên của
các Đại Bồ tát được hộ trì bởi nhân
duyên và uy lực của nhất thiết trí, đã hồi hướng thiện
căn về nhất thiết trí, và đã đạt được uy lực đại thị
hiện.
Không có khí giới nào có thể đập vỡ nổi Kim
cương, nhưng Kim cương có thể hủy diệt mọi thứ và mọi thứ mà tụ nó vẫn toàn
vẹn. Cũng vậy, các nguyện và trí của Thanh văn và Duyên
giác không thể trải qua vô số kiếp kiên trì sự
nghiệp cúu vớt giáo hóa và thành tựu tất cả chúng
sinh trong thế giới ác trược này, nhưng Bồ tát không
bao giờ kiệt sức trong công nghiệp đó, không bao giờ thối
lui, vì cầm chặt cái chày kim cương vĩ đại của Bồ đề tâm.
Ngoài đất bằng kim cương, không có đất nào chịu nổi sức
nặng của kim cương; cũng chỉ có đất kiên cố của Bồ đề
tâm trong tự tánh của Bồ tát mới có thể chịu nổi sức kim
cương giải thoát, nguyện, và hạnh của Bồ tát đạo chứ không phải
do các hàng Thanh văn và Duyên giác.
Nước được cất trong bình kim cương cứng chắc và
không nứt nó sẽ không bao giờ chảy rịn trong biển cả. Cũng vậy thiện
căn của Bồ tát được tích tập và được đổ vào bình Bồ đề
tâm cứng rắn và không nứt nẻ sẽ không bao giờ bị hủy hoại trong các nẻo thọ
sinh.
Như cõi đại địa được nâng đỡ bởi lớp kim
cương sẽ không bao giờ bị vở vụn hay rụng xuống. Cũng vậy các nguyện của Bồ
tát được nâng đỡ bởi lớp kim cương Bồ đề tâm sẽ
không bao giờ bị vỡ vụn hay rụng xuống khi thọ sinh vào tam giới.
Như kim cương không bao giờ bị đẫm nước; kim
cương Bồ đề tâm không bao giờ bị đẫm nước nghiệp và phiền não,
cũng không hề bị biến đổi khi tiếp xúc với nghiệp.
Như kim cương không bao giờ bị lửa đốt cháy
, kim cương Bồ đề tâm không hề bị lửa của khổ sinh tử thiêu
đốt, cũng không bị bốc cháy bởi hơi nóng của lửa phiền não.
Trong cõi đại thiên thế giới này không có tòa nào xứng
đáng làm chỗ ngồi cho Như Lai, Ứng cúng Chánh biến tri cho
bằng tòa kim cương, lúc ngài chiến thắng Ma Vương, thành tựu nhất
thiết trí trên đài giác ngộ. Cũng vậy, chỉ có tâm kim
cương kiên cố của nguyện và trí phát sinh từ Bồ đề
tâm mà Bồ tát do giác ngộ vô thượng, thực
hành các hạnh của nguyện, viên mãn các Ba la mật, buộc lên
các nhẫn vị, chứng các Bồ tát địa, hồi hướng thiện
căn, tiếp nhận sự thọ ký, thi thiết phương tiện và
các trợ đạo cho Bồ tát đạo và chứa nhóm năng lực của thiện
căn lớn.
Rồi Di Lặc kết luận:
“Đó là vô lượng vô biên công đức thù thắng khởi
lên từ Bồ đề tâm mà Bồ tát hằng nuôi dưỡng. Và quả thực
nếu ai phát tâm cầu vô thượng chánh giác thì chắc
chắn sẽ có đủ các công đức đó.
Này thiện nam tử, ông đã gặp được thiện duyên, đã
có các công đức kỳ diệu đó, do phát tâm cầu vô
thượng chánh giác để thực hành Bồ tát hạnh. ông hỏi: “Làm
sao để học hỏi được Bồ tát hạnh? Làm sao để tu tập Bồ
tát hạnh?”. Vậy ông nên vào Lầu các Tì lô trang nghiêm tráng lệ huy
hoàng này và khi quan sát khắp cả, thì hiểu rõ làm sao để học
hỏi Bồ tát hạnh, và sau khi đã học hỏi, làm sao để thành tựu tất
cả vô số công đức này.
6. Hiển nhiên Bồ tát Di Lặc (maitreya) trút hết biện
tài của ngài để tán dương sự quan trọng của Bồ đề
tâm (Bodhicitta) trong sự nghiệp của một bồ tát. Bởi vì, nếu Thiện
Tài đồng tử không in đậm sự kiện đó trong lòng, đã không dễ gì
bước vào Lầu các Tì lô (Vairochana). Cái Lầu các đó tàng ẩn tất cả những bí
mật trong đời sống tâm linh của người Phật tử cao
tuyệt.
Nếu đồng tử đó chưa được dọn kỹ để bắt đầu, những bí
mật ấy không có nghĩa lý gì hết. Chúng có thể bị hiểu lầm nghiêm
trọng, và hậu quả cố nhiên là khốc hại. Vì lý do đó,
ngài Di Lặc chỉ cho Thiện Tài thấy đủ mọi góc cạnh đâu
là ý nghĩa đích thực của Bồ đề tâm. Cũng nên ghi nhớ những điểm
dưới đây, về Bồ đề tâm:
1. Bồ đề tâm khởi lên từ tâm đại
bi; nếu không vậy, chẳng thể là Phật pháp. Coi nặng Đại bi
tâm (Mahàkaruna) là nét chính của Đại thừa. Chúng ta có thể
nói, toàn bộ tính chất của giáo thuyết đó quay quanh cái trụ chốt
này. Nền triết lý viên dung được miêu tả rất gợi hình trong
Ganda thực sự chính là cái bùng vỡ của công năng sinh động đó.
Nếu chúng ta vẫn còn dây dưa trên bình diện trí
năng, những giáo thuyết của Phật như Tánh Không (Sùnyatà), Vô
Ngã (Anatmya), v.v... dễ trở thành quá trừu tượng và mất
hết sinh lực tâm linh vì không kích thích nổi ai
cái cảm tình cuồng nhiệt. Điểm chính cần phải nhớ là, tất cả
giáo thuyết của Phật đều là kết quả của một trái tim ấm áp hằng hướng tới tất cả các
loại hữu tình; chứ không là một khối óc lạnh lùng muốn phủ kín
những bí mật của đời sống bằng luận lý. Tức là, Phật
pháp là kinh nghiệm cá nhân, không phải là triết học phi
nhân.
2. Phát Bồ đề tâm không phải là biến cố trong
một ngày, vì nó đòi hỏi một cuộc chuẩn bị trường kỳ không phải
trong một đời mà phải qua nhiều đời. Đối với những người chưa từng
tích tập thiện căn, Tâm đó vẫn đang ngủ vùi. Thiện căn phải được
dồn lại để sau này gieo giống trở thành cây Bồ đề tâm rợp
bóng. Thuyết nghiệp báo có thể không phải là một lối trình
bày có khoa học về các sự kiện, nhưng các Phật tử Đại thừa hay Tiểu
thừa đều tin tưởng tác động của nó nơi lãnh vực đạo
đức trong đời sống của chúng ta. Nói rộng hơn, chừng
nào chúng ta tất cả còn là những loài mang sử tính, chúng
ta không trốn thoát cái nghiệp đi trước, dù đó có nghĩa là
gì. Bất cứ ở đâu có khái niệm về thời gian, thì có sự tiếp nối của
nghiệp. Nếu chấp nhận điều đó Bồ đề tâm không thể sinh
trưởng từ mảnh đất chưa gieo trồng chắc chắn thiện căn.
3. Nếu Bồ đề tâm phát sinh từ thiện căn, chắc
chắn nó phải là phì nhiêu đủ tất cả các điều tốt đẹp của các Phật
và các Bồ tát, và các loài cao đại. Đồng thời nó phải là
tay cự phách diệt trừ các ác trược, bởi vì không thứ gì có thể
đương đầu nổi sấm chớp kinh hoàng giáng xuống từ lưỡi tầm sét Indra của Bồ
đề tâm.
4. Tính chất cao quý cố hữu của Bồ đề
tâm không hề bị hủy báng ngay dù nó ở giữa mọi thứ ô nhiễm; ô
nhiễm của tri hay hành, hoặc phiền não. Biển lớn sinh tử nhận
chìm tất cả mọi cái rơi vào đó. Nhất là các nhà triết học, họ thoả
mãn với những lối giải thích mà không kể đến bản thân của sự
thực, những người đó hoàn toàn không thể dứt mình ra khỏi sự trói
buộc của sống và chết, bởi vì họ chưa từng cắt đứt sợi dây vô hình của
nghiệp và tri kiến đang kìm hãm nọ và cõi đất nhị nguyên do
óc duy trí của mình. Vì vậy, phát khởi tâm Bồ đề diễn
ra từ chỗ uyên ảo của tự tánh, đó là một biến cố tôn
giáo vĩ đại.
5. Lại vì lý do này nữa, Bồ đề tâm vượt
ngoài tầm chinh phục của Ma vương; mà trong Phật pháp, Ma
vương tượng trưng cho nguyên lý thiên chấp. Chính nó là kẻ luôn
luôn mong cầu cơ hội tấn công lâu đài kiên cố của Trí (Prjnà) là Bi
(Karunà). Trước khi phát tâm Bồ đề, linh hồn bị lôi kéo tới thiên
chấp hữu và vô, và như thế là nằm ngoại ranh giới năng lực hộ
trì của tất cả chư Phật và Bồ tát, và các thiện hữu. Tuy
nhiên, phát khởi đó đánh dấu một cuộc chuyển hướng quyết
định, đoạn tuyệt dòng tư tưởng cố hữu. Bồ tát bây
giờ đã có con đường lớn thênh thang thuốc mắt, được canh chừng cẩn
thận bởi ảnh hưởng đạo đức của tất cả các đấng hộ
trì tuyệt diệu. Bồ tát bước đi trên con đường thẳng tắp,
những bước chân của ngài quả quyết, Ma vương không có cơ hội
nào cản trở nổi bước đi vững chải của ngài hướng tới giác ngộ viên
mãn
6. Như đã được cắt nghĩa trong đoạn mở đầu của
thiên luận này, Bodhicitta có nghĩa là, làm trỗi dậy khát vọng mong cầu giác
ngộ tối thượng mà Phật đã thành tựu, để rồi sau đó ngài làm bậc đạo
sư của một phong trào tôn giáo, được gọi là đạo Phật. Giác
ngộ tối thượng chính là nhất thiết trí, Sarvajnata, thường được nhắc
nhở trong các kinh điển Đại thừa.
Nhất thiết trí vốn là yếu tính của Phật đạo. Nó
không có nghĩa rằng Phật biết hết mọi thứ, nhưng ngài đã nắm vững nguyên
lý căn bản của hiện hữu và ngài đã vào sâu trong trọng
tâm của tự tánh. Khi Bồ đề tâm được phát khởi, Bồ
tát được quyết định an trụ nơi nhất thiết trí.
7. Phát bồ đề tâm tánh dấu đoạn mở đầu cho sự
nghiệp của Bồ tát. Trước đó, ý niệm về Bồ tát chỉ
là một lối trừu tượng Có thể tất cả chúng ta đều là Bồ
tát, nhưng khái niệm đó không được ghi đậm trong tâm thức chúng
ta, hình ảnh đó chưa đủ sống động để làm cho chúng
ta cảm và sống sự thực. Tâm được phát khởi, và sự thực trở
thành một biến cố riêng tư Bồ tát bấy giờ sống tràn
như run lên. Bồ tát và Bồ đề tâm không thể tách riêng. Bồ
đề tâm ở đâu, là Bồ tát ở đó. Tâm quả thực là chìa khóa mở tất cả
cửa bí mật của Phật pháp.
8. Bồ đề tâm là giai đoạn thứ nhất trong hạnh và
nguyện của Bồ tát. Chủ đích đi cầu đạo của Thiện
Tài, như được nói đến trong Ganda, là cốt nhìn ra đâu là hạnh và nguyện của Bồ
tát. Rồi nhờ đức Di Lặc mà Thiện Tài đồng tử trực nhận từ
trong mình tất cả những gì mình đã săn đuổi giữa các minh sư,
các đạo sĩ, các thiên thần, v.v... Cuối cùng được
ngài Phổ Hiền (Samantabhadra) ấn chứng, nhung nếu
không có giáo huấn của đức Di Lặc về Bồ đề
tâm và được ngài dẫn vào Lầu các Tì Lô, Thiện Tài hẳn là không
mong gì thực sự bước lên sự nghiệp Bồ tát đạo của mình. Hạnh
và nguyện, xác chứng một Phật tử có tư cách là Đại thừa chứ
không phải là Tiểu thừa, không thể không phát khởi Bồ đề
tâm trước tiên.
9. Ganda mô tả Bồ tát như là một người không hề mệt
mỏi sống cuộc đời dâng hiến, để làm lợi ích hết thảy chúng
sinh, về tinh thần cũng như vật chất. Đời sống của
ngài trải rộng đến tận cùng thế giới, trong thời gian vô tận và không
gian vô biên. Nếu ngài không làm xong công nghiệp của mình
trong một đời hay nhiều đời, ngài sẵn sàng tái
sinh trong thời gian tận cùng. Môi trường hành động của
ngài không chỉ giới hạn trong thế gian của chúng
ta ở đây. Có vô số thế giới tràn ngập cả hư
không biên tế, ngài cũng sẽ hiện thân khắp ở đó, cho đến khi
nào đạt đến mức mà mọi chúng sinh với mọi căn
cơ thảy đều thoát khỏi vô minh và ngã chấp. Không bao
giờ biết mệt mỏi, đó là đặc chất Bồ tát, sinh ra từ Bồ đề tâm.
10. Sau hết, khái niệm Bồ đề tâm là một tiêu
chí phân biệt Đại thừa và Tiểu thừa. Tính
cách khép kín của tổ chức tăng lữ làm tiêu hao sinh lực Phật
pháp. Khi thế hệ đó ngự trị, Phật pháp hạn chế ích lợi của
nó trong một nhóm khổ tu đặc biệt.
Nói đến Tiểu thừa, không phải chỉ chừng đó. Công
kích nặng nhất là nói, tiểu thừa chận đứng sự sinh
trưởng của hạt giống tâm linh được vun trồng trong
tâm để của mọi loài hữu tình; đáng lẽ phải sinh trưởng trong
sự phát khởi Bồ đề tâm. Tâm đó có khát vọng không bao giờ bị khô héo
vì sương giá lạnh lùng của cái giác ngộ trí năng. Khát vọng
này kết chặt gốc rễ, và sự giác ngộ phải thỏa
mãn không yêu sách của nó. Các hoạt động không hề mỏi
mệt của Bồ tát là kết quả của lòng ngưỡng vọng đó, và chính cái
đó duy trì tinh thần của Đại thừa vô cùng sống động ở
Viễn Đông, bất chấp óc thủ cựu của xứ này.
Nói vắn tắt, Bồ đề tâm không chỉ là tình yêu
thương, nó còn bao gồm cả một trực kiến của triết lý. Nó là một hóa
thân cụ thể toàn nhất của Trí (Prajnà) và Bi (Karunà). Bi và Trí khởi
sự thực sự ở trong Tâm đó. Chúng ta sẽ rõ ý nghĩa này hơn
trong phần tới, trình bày về kinh Bát nhã (Prajnàpàramità).
Kinh Bát nhã không công khai nhắc đến Bồ đề tâm, những
cái học hay cái hành về Bát nhã thâm áo quả thực là phát khởi Bồ
đề tâm và là khởi điểm của hạnh và nguyện của Bồ tát. Nếu Đại thừa có
thể giúp ta đi sâu vào ý thức tôn giáo, thì chính là sự trực nhận của
chúng về Tâm đó, như là Trí và Bi.
7. Như tôi đã mở đầu thiên luận này bằng một đoạn trích dẫn từ kinh
Thập địa (Dasabhùmika), ở đây cũng sẽ kết luận bằng một đoạn
trích dẫn từ kinh đó, không đến nỗi lạc đề. Kinh này, như tôi đã nói trên, nằm
trong bộ Avatamsaka (Hoa nghiêm) của văn học Đại thừa, như
Gandavyùha. Dưới đây[19] là những bài kệ (gàthà) cuối cùng, nói
về giai đoạn thứ mười của Bồ tát đạo gọi là Pháp vân địa (Dharmamegha)
trong đó, ngài Kim Cang Tạng (Vajragarbha), vị Bồ tát thượng
thủ của Hội Thập địa (Dasabhùmika), nói với Bồ tát vân
tập tại cung trời Tha hóa tự tại (Paranirmita-vasavartin),
về khát vọng mong cầu giác ngộ:
Xin hãy nghe kỹ các thắng hạnh tuyệt vời của Bồ
tát. Các ngài hưởng thọ thanh bình và tự chế, tâm đó trầm lặng và
nhu thuận,
Bình đẳng và vô ngại như đường đi giữa hư
không.
Lìa hẳn các uế truợc và ô nhiễm, trụ nơi tri kiến của
đạo.
Các ngài đã tích tụ trăm nghìn thiện
căn qua vô số kiếp,
Cúng dường trăm nghìn chư Phật và các đại
trí giả (Rishi),
Và cũng cúng dường vô lượng các A la
hán và Bích chi Phật (Pratyekabuddha),
Và để lợi ích hết thảy thế
gian nên phát khởi Bồ đề tâm.
Các ngài đã tinh cần trì giới, thành tựu các nhẫn
nhục,
Hổ thẹn “về các ác hạnh” nhưng siêng năng với
các hành vi phước lạc, không ngừng tăng gia phước và trì,
Mở rộng tâm trí rộng lớn chứa đầy Phật trí,
Các ngài phát khởi Bồ đề tâm như đấng có mười uy
lực.
Các ngài cung kính cúng dường chư Phật
trong ba đời.
Nghiêm tịnh hết thảy quốc độ rộng lớn
như hư không,
Và thấy rộng các pháp đều bình đẳng,
Các ngài phát khởi Bồ đề tâm để giải
thoát toàn thể thế gian.
Các ngài đã hoan hỉ và có kiến giải sâu
xa, ưa tu tập tịnh giới
Mãi mãi siêng năng làm lợi ích hết thảy thế
gian.
Thích thú trong các công đức của Phật, hăng
hái ngăn ngừa (các tội lỗi) cho thế gian,
Các ngài phát khởi Bồ đề tâm để làm lợi
ích cho ba cõi.
Các ngài đã chấm dứt các ác nghiệp, hằng hăng
hái trong các tịnh giới, ưa thích tu tập khổ hạnh, hằng
khắc phục các vọng tình,
Nương tựa nơi Phật và hết lòng tu các hạnh giác
ngộ,
Các ngài phát Bồ đề tâm để thực hiện các
việc lợi lạc cho ba cõi
Các ngài tùy hỉ với tất cả các pháp lành
và tùy thuận với các niềm vui của nhẫn nhục,
Thấu hiểu mùi vị của các hành vi công đức và
ghét bỏ óc cống cao ngã mạn.
An trụ nơi đạo tâm, và trong cung cách nhu thuận
và hòa duyệt,
Các ngài phát khởi Bồ đề tâm để cho toàn
thể thế gian được tăng ích,
Bồ tát như sư tử thực hiện các hành
vi trong sạch của mình, dũng mãnh kiên trì những gian
khổ,
Cao thượng đứng trên hết thảy mọi loài,
Không ngừng thành tựu các công đức, chinh
phục đội quân phiền não.
Bồ đề tâm được phát khởi vững chắc trong
những tâm hồn nhu thế.
Tâm của các ngài ở trong cảnh giới hoàn toàn vắng
lặng.
Làm khô cạn những đắm trước, dút trừ mọi con đường ô
nhiễm.
Hạnh phúc trong niềm vui vắng lặng, cởi bỏ sự ràng
buộc của sinh tử;
Bồ đề tâm được phát khởi vững chắc trong
những tâm hồn như thế.
Tâm tưởng của các ngài thuần tịnh như hư không, biết
rõ đâu là siêu việt trí và thế tục trí.
Các ngài đã chinh phục quân đội Ma
vương, dẹp bỏ những phiền não hiểm nguy nương tựa
nơi ngôn giáo của Phật, đạt tới ý nghĩa của Chân như;
Bồ đề tâm được phát khởi vững chắc trong
những tâm hồn như thế.
Để mang lại sự an ổn cho ba cõi, các ngài trụ
vững nơi trí;
Để diệt trừ màng lưới hí luận, các ngài được
trang bị bằng trí và lực;
Các ngài tán dương các công đức của đấng Thiện
thệ (Sugata, chỉ cho Phật), và tâm hằng hoan hỉ;
Bồ đề tâm được phát khởi vững chắc trong
những tâm hồn như thế.
Các ngài mong cấu hạnh phúc cho ba cõi, làm
tròn các trợ đạo
Tâm kiên quyết thực hiện các công
trình của mình, Bồ tát sẽ thực hành mọi hành
vi gian khổ;
Không ngớt nỗ lực làm các pháp lành:
Bồ đề tâm được phát khởi vững chắc trong
những tâm hồn như thế.
Mong cầu các công đức của đấng có mười uy lực, ưa
thích các hành vi của giác ngộ,
Các ngài dũng mãnh vượt qua đại dương bị
bao phủ bởi hí luận, bứt các sợi dây ngã mạn,
Bước đi theo thiện đạo, các ngài mong cầu chứng
đắc Pháp tánh;
Bồ đề tâm được phát khởi vững chắc trong
những tâm hồn như thế,
Cầu mong họ thực hành các giác ngộ như đã
kể ở đây.
Cầu mong họ chứng được mười uy lực thần
thông những ai đã nghe các ngôn giáo của Phật và các nguyện.
Cầu mong họ chứng Bồ đề tâm, những ai đã thanh tịnh trong
ba đức,
Cầu mong họ là các Bồ tát đã thanh tịnh trong ba
quy y (tức quy y Phật, Pháp và Tăng).
Chú thích:
[1] Annuttaràyai samyaksambodhaye cittam utpàdya: phát
tâm vô thượng chánh đẳng chánh giác. Idzuma, p.13
[2] Kinh Astasàhasrlka (Bát nhã bát thiên tụng) ấn
hành bởi Raiendralàla Mi tra, p.60ff.
[3] Tebhyo> ọyalpebhyo> lpatarakàs te ye> nuttaràyàm
samyaksambodhau cittànyutpàdayaotl.
[4] Saddharma. pundarlka. ấn hành bởi Kern và
Nanjo, p.44.
[5] Op.ci.t, p. 43
[6] Idzumi, p.152
[7] óp.cit., p.154
[8] Lối diễn tả được ngài Di Lặc sử dụng khi
ngài tán dương Thiện Tài quyết tâm tìm cầu Bồ tát đạo.
Durlabhàh kulaputràs te sattvah sarvaloke ye> nuttaràyàm sàmyaksambodhau
pranidadhanti. ldzumi MS. p.1321
[9] Văn pháp đây ít dùng định sở cách
(locative). Thỉnh thoảng dùng theo chỉ định cách (dative),
tỉ dụ, anuttaràyai samyaksambodhaye cittàm utpàdya (Bản Idzumi về Gandavyùha.
p.154). Đằng khác, riêng chữ bodha thường được dùng cho sambodhi theo chỉ
định cách. Thí dụ: Bodhàya cittam utpàdyate (Raher Dasabhùmika, p.11,
R); bodhàya cittam utpàdya (Astasàhasrika. pp.62, 63, 71, 93 .v.v...); bodhàya
cittam.utpadyate (Gandavyùha, p.169. v.v… 0
[10] Bài tụng này cần phải giải thích kỹ, vì
nó được diễn tả khá trừu tượng và chuyên môn
[11] An bản Rahder, p.11, R
[12] Nhan đề sanskrit của Hoa nghiêm là Avatamsaka
theo Phiên dịch danh nghĩa đại tập (Mahàvyupatti), và theo thích
nguyên lục (một bản mục lục Tam Tang Trung Hoa soạn tập năm
1285-128), nhưng Pháp Tạng trong bản chú giải kinh Hoa nghiệm
bộ 60 quyển nói nguyên chữ chính là Gandavyuha. Avatamsaka có nghĩa là “một
tràng hoa”, và ganda là “tạp hoa” một loại hoa thường và vỳùha là Phân phối trật
tự hay “trang sức”. Vậy, chữ Hoa nghiêm phù hợp sít với
Gandavyùha hơn Avatamsaka. Nghiêm hay trang nghiêm trong chữ Hán
tương đương với chữ vyùha. Khi khảo sát về nội dung của Hoa nghiêm bản
60 quyển hay 80 quyển, chúng ta thấy rằng khởi đầu có những bản
kinh độc lập về sau được tập hợp thành một tòng thơ, vì mỗi thể
tài được trình bày trong các kinh đó đều được xếp loại theo từng thủ, và
được gọi chung là Hoa nghiêm. Đúng ra dùng chữ Avatamsaka cho toàn bộ tòng
thơ Hoa nghiêm và chữ Gandavyùha dùng cho bản Sanskrit độc lập,
dù nó thuộc chương cuối của các bản Hoa nghiêm 60 và 80 quyển. Bản Hoa
nghiêm 40 quyển tương đương với Gandavyùha. Xem thêm đoạn trên, trong tập
sách này.
[13] Rahder, p.11, s.
[14] lbid., p.11, T.
[15] lbid., pp. 11-12, U.
[16] Đoạn tiếp theo chủ yếu căn cứ trên các bản Hán
dịch dù nguyên bản Sanskrit MSS, thường được sử dụng song song với bản
Hán. Dịch thoát, cốt ý cho độc giả thấy ý nghĩa Bồ tâm
trong giáo thuyết của Đại thừa.
[17] Anusaya: tùy phiền não, có nghĩa “cái ngủ chung với”,
tức là klesa (phiền não).
[18] Nên ghi nhận rằng các bản Sanskrit viết: “khát
vọng nhất thiết trí” chứ không phải là “khát vọng giác ngộ”. Chữ
sarvajnatà đã thay cho chữ bodhi như thế nào?
[19] Phần Gàthà của Dasabhùmika, các Gàthàs cuối cùng,
1-11 The Eastern Buddhist, VI-1.1972. Xin hãy nghe kỹ các thắng hạnh tuyệt
vời của Bồ tát.
LUẬN NĂM
Ý NGHĨA CỦA TÂM KINH BÁT NHÃ
TRONG PHẬT GIÁO THIỀN TÔNG
1. BÁT NHÃ TÂM KINH (Prajnaparamitahridaya Sùtra) là một bản
văn ngắn nhất về Bát nhã ba la mật (Prajnaparamità). Trong bản Hán dịch
của Huyền Trang, kinh gồm 262 chữ. Đây là bản lưu hành nhất
trong giới Phật tử Nhật Bản. Chân ngôn
tông (Shingon), Thiên thai tông (Tendai) và Thiền
tông và Thiền tông (Shingon) [1]. Chủ đích của thiên luận
này là khảo sát xem Tâm kinh giữ một địa vị quan trọng
như thế nào trong giáo pháp của Thiền tông. Do đó cũng nên
có một kiến thức khá về chính bản kinh đó. Vì ngắn,
nên toàn thể nguyên bản Sanskrit sẽ được dịch trang kế. F.Max Muller,
vào năm 1884, cho ấn hành và xuất bản Tâm kinh bát
nhã từ bản lá bối cổ lưu trữ ở Nhật [2]. Nhưng bản dưới
đây căn cứ trên bản Phạn Hán [3] của Huyền Trang với một ít thay đổi dựa
trên các bản Hán dịch khác. Huyền Trang dịch Tâm
kinh (Hridaya) ra chữ Hán vào năm 649, được soạn tập vào ấn bản Đại tạng
kinh Taisho, số hiệu 251, với bài tựa ngự chế của Vua nhà Minh Nhưng bản
này hình ảnh không được dịch từ bản Sanskrit của Huyền Trang, số
hiệu 256, vì cả hai không phù hợp nhau mấy.
DỊCH BÁT NHÃ TÂM KINH [4]
Khi (1) Bồ tát Quán Tự Tại (Avalokitésvara) thực
hành Bát nhã ba la mật sâu xa soi thấy rằng, có năm uẩn (skandha) (2);
và thấy năm uẩn đó không có tự tánh trong chúng (3).
“Này Xá lợi Phất (Sàriputra), sắc ở đây là không
(4), không là sắc; sắc không khác không, không không khác sắc;
sắc tức thị là không, không tức thị là sắc. Thọ, tưởng, hành và thức cũng
vậy
Này Xá lợi Phất, hết thảy các pháp ở đây được biểu
thị là không [5]: chúng không sinh, không diệt , không cấu nhiễm, không
không cấu nhiễm; không tăng, không giảm. Vì vậy, này Xá Lợi Phất,
trong không không có sắc, không có thọ, tưởng, hành, thức (5) ; không
có mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, ý, không có sắc (6), thanh, hương, vị, xúc, pháp;
không có nhãn giới (7), cho đến (8) không có ý thức giới;
không có minh, không có vô minh (9) không có minh diệt, không
có vô minh diệt[6] cho đến không có tuổi già và sự
chết, không có sự diệt tận của tuổi già và sự chết; không có khổ
(10), tập, diệt, đạo; không có trí, không có đắc, và không có chứng [7], bởi
vì không có đắc. Trong tâm của Bồ tát an trụ trên Bát nhã ba la
mật không có những chướng ngại; [8] và bởi vì không có nhũng chướng
ngại trong tâm đó, nên không có sợ hãi, và vượt ngoài những tà
kiến điên đảo đạt đến Niết bàn. Hết thảy chư Phật trong quá
khứ, hiện tại và vị lai, do y trên Bát nhã ba la mật,
mà chứng đắc giác ngộ viên mãn tối thượng.
“Vì vậy nên biết Bát nhã ba la mật là đại thần
chú (mantram), là chú của đại minh huệ, là thần
chú cao tuyệt, thần chú vô giá, có thể trừ diệt hết mọi
khổ đau; đó là chân lý vì không sai lầm; đây là thần
chú được công bố trong kinh Bát nhã ba la mật: gate, gate,
pàragate, pàrasamgate, bodhi, svàha!” (Này Bodhi, đi qua, đi qua, qua bờ
bên kia, qua đến bờ bên kìa, Svàha!).
6/5/2011Daisetz Teitaro SuzukiTuệ Sỹ dịchTheo https://thuvienhoasen.org/
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét