Chiến tranh và hòa bình - Phần XIVa
Phần XIV
Chương 1
Trận Borodino với những việc tiếp diễn theo sau: Moskva thất thủ, quân Pháp bỏ chạy không dám đánh thêm trận nào, là một trong những hiện tượng lìch sử đáng để cho người ta suy nghĩ nhất. Tất cả các nhà sử học đều nhất trí cho rằng hoạt động bề ngoài của các quốc gia và các dân tộc trong khi xung đột với nhau được thể hiện ra bằng những cuộc chiến tranh, và thế lực chính trị của các quốc gia và các dân tộc tăng hay giảm xuống là hậu quả trực tiếp của sự thắng bại trong chiến tranh. Trong các pho sử người ta thường kể rằng một quốc vương hay một hoàng đế nào đó xích mích với một hoàng đế hay một quốc vương nào đó rồi cất quân đi đánh kẻ thù, giết chết ba nghìn, năm nghìn, một vạn người, và do đó mà chinh phục một quốc gia và cả một dân tộc hàng mấy triệu người; thật khó lòng hiểu nổi tại sao sự thất trận của một đội quân, nghĩa là của một phần trăm trong toàn thể các lực lượng của một dân tộc, lại có thể khiến cho một dân tộc phải khuất phục; tuy vậy tất cả những sự kiện lịch sử mà ta biết đều xác nhận rằng những thắng lợi lớn nhỏ của quân đội một dân tộc trong khi chiến đấu với quân đội một dân tộc khác là những nguyên nhân hay ít ra cũng là những dấu hiệu quan trọng của sự tăng cường hay sự suy giảm thế lực của các dân tộc. Hễ một quân đội thắng trận, là những quyền hạn của dân tộc chiến thắng lập tức được tăng lên, trong khi quyền hạn của dân tộc kia bị giảm sút. Hễ một quân đội bại trận, thì dân tộc bị chiến bại lập tức mất ít nhiều quyền hạn tuỳ theo mức độ bại trận, và nếu quân đội bị đánh bại hoàn toàn thì dân tộc đó phải hoàn toàn khuất phục kẻ chiến thắng. Từ thời thượng cổ đến nay (theo sử học) bao giờ cũng vậy: tất cả các cuộc chiến tranh của Napoléon đều xác nhận quy luật này. Tuỳ theo mức độ bại trận của quân đội Áo, nước Áo mất một số quyền hạn, còn quyền hạn và thế lực của nước Pháp thì lại tăng lên. Thắng lợi của quân Pháp ở Jena và Auerstet thủ tiêu sự tồn tại độc lập của nước Phổ. Nhưng đột nhiên năm 1812 quân Pháp thắng trận ở gần Moskva, Moskva thất thủ, và sau đó, tuy không có trận nào diễn ra, không phải nước Nga không tồn tại nữa, mà chính là đạo quân mươi vạn người của Napoléon thôi không tồn tại, rồi sau đó là cả nước Pháp của Napoléon cáo chung. Gò ép các sự kiện cho đúng với các quy luật sử học, nói rằng sau trận Borodino, chiến trường ở trong tay quân Nga, rằng sau Moskva đã diễn ra những trận đánh tiêu diệt quân đội ở Napoléon đều không thể được. Sau khi quân Pháp thắng trận Borodino không những không xảy ra một trận đánh toàn quân nào, mà thậm chí cũng không có lấy một trận nào đáng kể, thế mà quân đội Pháp vẫn không còn nữa. Như thế nghĩa là thế nào? Giả sử việc xảy ra trong lịch sử Trung Quốc, thì người ta đã có thể nói rằng đây là một hiện tượng phi lịch sử (một cái mẹo của các nhà sử học dùng khỉ, nào có một biến cố không hợp với những quy củ quen thuộc của họ): giả sử đây là một cuộc xung đột ngắn ngủi, trong đó chỉ có những đội quân nhỏ tham gia, thì ta có thể xem hiện tượng này như một ngoại lệ; nhưng đằng này biến cố ấy lại diễn ra trước mắt các cha ông chúng ta, nó đặt ra vấn đề sống còn của tổ quốc, và cuộc chiến tranh này là cuộc chiến tranh lớn nhất từ xưa tới nay. Thời kỳ chiến dịch 1812, kể từ trận Borodino cho đến khi quân Pháp bị đuổi khỏi nước Nga, đã chứng minh rằng một trận thắng không những không phải là nguyên nhân của một sự chinh phục, mà thậm chí cũng không phải là dấu hiệu thường xuyên của sự chinh phục nữa; nó đã chứng minh rằng cái sức mạnh định đoạt của dân tộc không phải là ở những kẻ đi chinh phục, thậm chí cũng không phải là ở quân đội và các chiến trận mà là ở một cái gì khác. Các nhà sử học Pháp khi miêu tả tình cảnh của quân đội Pháp trước khi rút khỏi Moskva đều khẳng định rằng trong đạo quân vĩ đại mọi việc đều ổn thỏa, vì ngựa và gia súc có sừng không có lương thảo. Tình trạng này không có gì cứu vãn nổi, vì nông dân ở các vùng lân cận đã đốt hết rơm rạ, không chịu cấp cho quân Pháp. Trận thắng đã không đưa lại kết quả thường thấy, bởi vì những người nông dân như Krap và Vlax sau khi quân Pháp rút đi đã đem xe tải vào vơ vét trong thành phố và nói chung không biểu lộ những tình cảm anh hùng gì cả, và vô số những người nông dân như thế đã không chở rơm rạ vào Moskva để bán lấy tiền theo cái giá rất hời người ta mặc cả với họ mà lại đem đốt đi. Nhưng ta thử tưởng tượng rằng hai người cầm kiếm ra đấu tay đôi theo đúng mọi quy tắc của thuật dấu kiếm. Cuộc đọ sức tiếp diễn trong một thời gian khá dài; bỗng một trong hai đấu thủ cảm thấy mình bị thương, và hiểu ra rằng đây không phải là chuyện đùa mà là chuyện sống còn liền vứt kiếm đi và với lấy một cái bồn hoa lên. Nhưng ra thử tưởng tượng rằng con người đã khôn ngoan dùng đến cái phương tiện tốt nhất và đơn giản nhất để đạt đến mục đích như thế, đồng thời lại có những tư tưởng đúng với truyền thống mã thượng, muốn che giấu thực chất của sự việc mà một mực khẳng định rằng mình đã dùng gươm theo đúng mọi quy tắc của thuật kiếm và đã giành phần thắng trong cuộc tỉ thí. Ta có thể hình dung cách miêu tả ấy sẽ đưa đến một tình trạng rối ren và khó hiểu đến nhường nào. Người đấu thủ đã đòi đọ sức theo đúng những quy tắc của nghệ thuật là quân Pháp, đối thủ của họ, kẻ đã vứt kiếm cầm vồ, là dân Nga; nhưng người muốn cắt nghĩa việc theo đúng các quy tắc của thuật đấu kiếm là các nhà sử học đã cầm bút viết về biến cố này. Từ khi Smolensk bị đốt cháy đã bắt đầu một cuộc chiến tranh không hề phù hợp với bất cứ truyền thống nào trước đây. Việc thiêu huỷ các thành phố và làng mạc, việc rút quân sau các trận đánh, cuộc chạm trán ở Borodino và cuộc rút lui sau trận này, việc đốt cháy Moskva, việc bắt cóc bọn lính đi hôi của, việc chặn đánh những đoàn xe, cuộc chiến tranh du kích - tất cả những việc đó đều là những việc vi phạm các quy tắc của nghệ thuật. Napoléon cảm thấy điều đó, và ngay từ khi ông ta dừng lại ở Moskva với một tư thế đúng kiểu của người đấu kiếm, và đang chờ đợi mũi gươm của đối thủ thì lại thấy một chiếc gậy tầy hoa lên đầu mình, ông ta luôn luôn than phiền với Kutuzov và hoàng đế Alekxandr rằng cuộc chiến tranh này tiến hành trái quy tắc (làm như có những quy tắc ấn định cách giết người). Bất chấp những lời than phiền của quân Pháp về việc các quy tắc không được tôn trọng, bất chấp những người Nga có địa vị luôn thấy xấu hổ khi phải dùng gậy tầy mà đánh nhau, luôn muốn theo đúng quy tắc đứng vào thế bốn hay thế ba, rồi chuyển sang tấn công ở thế một v.v, chiếc gậy tầy của chiến tranh nhân dân vẫn giơ cao lên với sức mạnh dữ dội và hùng vĩ của nó, và không cần biết đến thị hiếu của ai, không cần biết đến quy tắc nào cả, với một sự đơn giản ngô nghê, nhưng hợp lý chẳng cần suy tư gì hết, nó giơ cao lện và giáng xuống quân Pháp cho đến khi toàn bộ cuộc xâm lăng tan vỡ hoàn toàn. Và diễm phúc thay cái dân tộc đã không làm nhừ quân Pháp năm 1813 tức là giơ gươm lên chào theo đúng mọi quy tắc của nghệ thuật và quay ngược đốc gươm lại, kính cẩn trao gườm cho kẻ chiến thắng khoan dung với một cử chỉ đẹp mắt, diễm phúc thay cái dân tộc trong giờ phút thử thách không hề hỏi xem dân tộc khác đã hành động như thế nào trong những trường hợp tương tự, theo đúng các quỵ tắc mà lại với lấy một chiếc gậy tầy có sẵn trước mắt một cách dễ dàng và đơn giản, rồi giáng xuống đầu kẻ địch cho đến khi cảm giác căm giận và phục thù trong lòng họ nhường chỗ cho long khinh mệt và thương hại. Chương 2 Một trong những sự phạm vi rõ rệt, có lợi nhất đối với những cái gọi là quy tắc chiến tranh là hoạt động của những nhóm người lẻ tẻ chống lại một đám người tập trung thành khối. Lối hoạt động của những nhóm người này bao giờ cũng thấy có trong một cuộc chiến tranh mang tính chất nhân dân. Đáng lẽ tập hợp lại thành một đám đông để chống lại cái đám đông kia, người ta phân tán ra thành từng tốp nhỏ, tập kích lẻ tẻ và lập tức bỏ chạy khi bị những lực lượng lớn tấn công, rồi hễ có dịp lại quay lại đánh. Những người Guerineros Tây Ban Nha, thổ dân vùng núi Kazkaz và dân Nga năm 1812 đều đã làm như vậy. Người ta gọi loại chiến tranh này là chiến tranh du kích và cho rằng đặt tên như vậy tức là đã làm sáng tỏ ý nghĩa của nó. Thật ra, kiểu chiến tranh này không những không phù hợp với bất cứ quy tắc nào mà lại còn mâu thuẫn trực tiếp với một quy tắc chiến thuật vấn được xem là tuyệt đối đúng. Quy tắc đó nói rằng kẻ tấn công phải tập trung quân lực làm sao cho khi lâm trận mạnh hơn hẳn địch quân. Chiến tranh du kích (mà lịch sử đã chứng minh là bao giờ cũng thắng lợi) mâu thuẫn trực tiếp với quy tắc này. Sở dĩ có sự mâu thuẫn này là vì khoa học quân sự quan niệm rằng sức mạnh của một đạo quân là đồng nhất với số lượng của nó. Khoa học quân sự nói rằng quân càng đông thì lực lượng càng lớn. Những đội ứng chiến lớn bao giờ cũng thắng! Trong khi nói như vậy, khoa học quân sự giống như cái khóa cơ học chỉ xét các vật thể đó đang chuyển động căn cứ trên khối lượng của các vật thể và nói rằng lực của các vật thể đó bằng nhau hay không bằng nhau vì khối lượng của nó bằng nhat hay không bằng nhau. Lực (số lượng của sự chuyển động) là tích số của khối lượng với tốc độ. Trong lĩnh vực quân sự, sức mạnh của quân đội cũng là tích số của khối lượng với một cái gì khác mà ta chưa biết, một ẩn số x nào đấy. Khoa học quân sự thấy trong lịch sử có vô số những trường hợp khối lượng của một đạo quân không trùng lắm một với sức mạnh của nó, những đội quân nhỏ vẫn thường đánh thắng những cái ẩn số này và cố gắng tìm ra nó khi thì trong cách bố trí hình học của các đội quân, khi thì trong vũ khí, khi thì - điều này thường thấy hơn cả trong thiên tài của các tướng lĩnh. Nhưng những trường hợp cách xác định ẩn số ấy đều không đạt đến những kết quả phù hợp với các sự kiện của lịch sử. Thế nhưng chỉ cần trút bỏ cái quan điểm sai lạc đối với hiệu lực thực tế của các mênh lệnh do các cấp chỉ huy tối cao ban ra trong thời điểm - một quan điểm xác lập ra để làm vừa lòng các vị anh hùng - là có thể tìm được cái ẩn số x kia. Ẩn số x đó chính là tinh thần quân đội, nghĩa là cái ý chí chiến đấu và xông xáo nơi nguy hiểm của tất cả những con người làm thành lãnh đạo quân, hoàn toàn vô luận họ chiến đấu dưới sự chỉ huy ba hàng hay hai hàng, cầm vồ hay cầm những khẩu súng trường bắn ba mươi phát trong một phút. Những người có một ý chí chiến đấu mạnh hơn bao giờ cũng tìm được cách đặt mình vào những điều kiện chiến đấu thuận lợi nhất. Tinh thần quân đội là cái thừa số mà khi đem nhân với khối lượng sẽ cho tích số lực lượng. Xác định và biểu hiện tầm quan trọng của tinh thần quân đội - tức là cái ẩn số kia - chính là nhiệm vụ của khoa học. Nhiệm vụ này chỉ có thể thực hiện được khi nào ta không còn thay thế một cách võ đoán giá trị của toàn bộ ẩn số x này bằng những sự kiện trong đó có sức mạnh được thể hiện, như các mệnh lệnh của vị tướng lĩnh, như cách vũ trang v.v, cho rằng chính đó là ý nghĩa của thừa số kia, và thừa nhận rằng đó chính là chí chiến đấu và xông pha nguy hiểm. Chỉ có khi ấy, bằng cách dùng những phương trình biểu hiện một số sự kiện lịch sử ta mới có thể hy vọng dùng lối so sánh giá trị tương đối của ẩn số này mà xác định ẩn số kia. Mười người, mười tiểu đoàn hay mười sư đoàn, đã đánh thắng mười lăm người, mười lăm tiểu đoàn hay mười lăm sư đoàn, nghĩa là giết chết và bắt làm tù binh tất cả không sót một người nào, còn về phía mình thì chỉ mất có bốn; như vậy có nghĩa là một bên mất bốn một bên mất mười lăm. Do đó, bốn bằng mười lăm, và 4x=15y. Vậy x:y=15:4. Phương trình này không cho thấy giá trị của ẩn số, nhưng nó nói lên mối tương quan giữa hai ẩn số. Và nếu áp dụng hệ thống phương trình này cho các đơn vị khác nhau (các trận đánh, các chiến dịch, các thời kỳ của một cuộc chiến tranh) ta sẽ có một loạt con số trong đó tất phải có những quy luật - có thể phát hiện ra được. Cái quy tắc chiến thuật nói rằng cần phải tập trung thành khối lớn mà tấn công và phải phân tán thành từng, tốp nhỏ rồi rút lui vô hình trung cũng chỉ xác nhận một sự thật là sức mạnh của quân đội lệ thuộc vào tinh thần của nó. Muốn đẩy những con người vào nơi đạn lửa cần phải có một kỷ luật chặt chẽ hơn là khi muốn lẩn tránh những cuộc tiến công, và chỉ có tập hợp thành từng khối lớn mới có được một kỷ luật như vậy. Nhưng quy tắc này không đếm xỉa đến tinh thần quân đội và luôn luôn tỏ ra là không đúng và mâu, thuẫn một cách đặc biệt gay gắt với thực tế ở nơi nào mà tinh thần quân đội lên mạnh hay suy sụp rõ rệt, nghĩa là trong tất cả những cuộc chiến tranh nhân dân. Năm 1812, khi rút lui, lẽ ra theo chiến thuật quân Pháp phải phân tán từng tốp nhỏ mà tự vệ, thì họ lại tập hợp lại thành một khối lớn vì tinh thần quân đội sa sút đến mức chỉ có làm như vậy mới có thể giữ quân lính lại thành một đội được. Ngược lại, lẽ ra theo chiến thuật quân Nga phải tập hợp lại thành một khối để tấn công, thì họ lại phân tán ra, vì tinh thần họ lên cao đến mức không cần phải cưỡng ép họ cũng xông pha vào nơi khó khăn nguy hiểm. Chương 3 Cuộc chiến tranh thường gọi là du kích bắt đầu từ khi quân đội Pháp rút về Smolensk. Trước khi cuộc chiến tranh du kích được chính phủ ta chính thức công nhận, trong quân đội địch đã có hàng nghìn người - những tên lính đi hôi của, những tên lính đi lấy lương thảo tụt lại phía sau - bị những người cô-dắc và những người nông dân tiêu diệt; họ giết bọn này cũng một cách vô ý thức như một đàn chó cắn chết một con chó dại chạy rông vậy. Dennix Davydov, với cái mẫn cảm của một người Nga, lần đầu tiên đã hiểu được tác dụng của loại vũ khí khủng khiếp này, loại vũ khí đã tiêu diệt quân Pháp, bất chấp các quy tắc của nghệ thuật quân sự và chính Davydov đã giành lấy vinh quang đi bước đầu tiên trên con đường hợp pháp hóa biện pháp chiến tranh này. Ngày hai mươi bốn tháng tám, đội du kích đầu tiên của Davydov được thành lập và kế tiếp theo đội này, những đội khác cũng lần lượt ra đời. Chiến dịch càng tiến triển thì số các đội du kích càng tăng. Quân du kích tiêu diệt đạo quân vĩ đại từng bộ phận một. Họ lượm lặt những chiếc lá úa tự nó lìa khỏi cành cây khô héo - tức là quân đội Pháp - rơi xuống đất, và đôi khi lại rung cây cho lá rụng. Vào tháng mười trong khi quân Pháp rút chạy về Smolensk có hàng trăm những đội du kích như vậy, đủ các cỡ to nhỏ và đủ các cung cách của quân chính quy, có bộ binh, pháo binh, bộ tham mưu và đủ các tiện nghi sinh hoạt; có những dội có dân cô-dắc, những đội kỵ binh; có những đội nhỏ lẫn lộn cả bộ binh lẫn kỵ binh, có những đội vô danh của nông dân và trang chủ. Có một ông thầy dòng chỉ huy một độil như vậy đã bắt được mấy trăm tù binh trong vòng một tháng. Có một bà thôn trưởng là Vaxilixa giết được hàng trăm lính Pháp. Những ngày cuối tháng mười là thời kỳ chiến tranh du kích sôi sục lên đến cực độ. Cái thời kỳ đầu của cuộc chiến tranh này, khi mà quân du kích hãy còn lấy làm lạ cho sự táo bạo của mình, luôn luôn lo sợ bị quân Pháp vây bọc và bắt sống, không dám tháo yên cương và hầu như không có lúc nào xuống ngựa, ẩn nấp trong nhg và không giây phút nào khỏi lo bị địch đánh đuổi, cái thời kỳ ấy đã qua rồi. Bây giờ thì cuộc chiến tranh ấy đã được xác định rõ ràng, mọi người đều đã thấy rõ những việc có thể tiến hành và những việc không thể tiến hành để đánh Pháp. Bây giờ thì chỉ có những người chỉ huy nào hành quân cách xa quân Pháp với những bộ tham mưu và theo đúng các quy tắc chính quy mới cho rằng có nhiều việc không thể làm được. Còn những đội du kích nhỏ đã khởi sự từ lâu và đã chạm trán nhiều với quân Pháp thì ngay những việc mà những người chỉ huy các đội du kích lớn không dám nghĩ đến, họ cũng thấy là có thể làm được. Những người côdắc và dân cày len lỏi vào tận giữa đám quân Pháp thì cho rằng bây giờ việc gì cũng có thể làm được tất. Ngày hai mươi hai tháng mười, Denixov một trong các đội trưởng du kích cùng với đội quân của chàng đang say sưa đến tột độ với cuộc chiến tranh này. Từ tờ mờ sáng, chàng đã dẫn đầu đội du kích lên đường. Suốt ngày, chàng đi men theo những cánh rừng dọc theo đường cái lớn, theo dõi những đoàn xe chở đồ của kỵ binh Pháp và những đoàn tù binh bị Nga áp giải đi. Những đoàn này tách ra khỏi các đơn vị khác, và những người trinh sát và những tên tù binh vừa bắt được cho biết, thì họ đang kéo về phía Smolensk dưới sự yểm hộ của một số đội hộ tống rất mạnh. Không phải chỉ có Denixov và Dolokhov (bây giờ cũng chỉ huy một đội du kích nhỏ) biết có đoàn vận tải đang đi qua vùng Denixov hoạt động, mà ngay cả các thủ trưởng chỉ huy những đội lớn có bộ tham mưu cũng đều biết tin này, và như Denixov nói, họ đang thèm nhỏ rãi ra. Trong số các thủ trưởng đó có hai người - một là người Ba Lan, một là người Đức hầu như cùng một lúc đã gửi thư mời Denixov sáp nhập vào đội mình để tấn công đoàn vận tải. - Thôi đi ông anh ạ, tôi cũng khôn chán, phải - Denixov nói sau khi đọc hai bức thư này. Chàng viết cho viên thủ trưởng người Đức một bức thư phúc đáp rằng tuy rất thiết tha muốn phục vụ dưới trướng một vị tướng dũng cảm và lừng lẫy như vậy, chàng cũng đành phải chịu mất cái diễm phúc này, vì chàng đã sung vào đội viên của viên tướng Ba Lan. Mặt khác, chàng lại gửi cho viên tướng Ba Lan một bức thư y như thế, cho nên ông ta hay rằng chàng đã sung vào đội của viên tướng người Đức.
Chương 1
Trận Borodino với những việc tiếp diễn theo sau: Moskva thất thủ, quân Pháp bỏ chạy không dám đánh thêm trận nào, là một trong những hiện tượng lìch sử đáng để cho người ta suy nghĩ nhất. Tất cả các nhà sử học đều nhất trí cho rằng hoạt động bề ngoài của các quốc gia và các dân tộc trong khi xung đột với nhau được thể hiện ra bằng những cuộc chiến tranh, và thế lực chính trị của các quốc gia và các dân tộc tăng hay giảm xuống là hậu quả trực tiếp của sự thắng bại trong chiến tranh. Trong các pho sử người ta thường kể rằng một quốc vương hay một hoàng đế nào đó xích mích với một hoàng đế hay một quốc vương nào đó rồi cất quân đi đánh kẻ thù, giết chết ba nghìn, năm nghìn, một vạn người, và do đó mà chinh phục một quốc gia và cả một dân tộc hàng mấy triệu người; thật khó lòng hiểu nổi tại sao sự thất trận của một đội quân, nghĩa là của một phần trăm trong toàn thể các lực lượng của một dân tộc, lại có thể khiến cho một dân tộc phải khuất phục; tuy vậy tất cả những sự kiện lịch sử mà ta biết đều xác nhận rằng những thắng lợi lớn nhỏ của quân đội một dân tộc trong khi chiến đấu với quân đội một dân tộc khác là những nguyên nhân hay ít ra cũng là những dấu hiệu quan trọng của sự tăng cường hay sự suy giảm thế lực của các dân tộc. Hễ một quân đội thắng trận, là những quyền hạn của dân tộc chiến thắng lập tức được tăng lên, trong khi quyền hạn của dân tộc kia bị giảm sút. Hễ một quân đội bại trận, thì dân tộc bị chiến bại lập tức mất ít nhiều quyền hạn tuỳ theo mức độ bại trận, và nếu quân đội bị đánh bại hoàn toàn thì dân tộc đó phải hoàn toàn khuất phục kẻ chiến thắng. Từ thời thượng cổ đến nay (theo sử học) bao giờ cũng vậy: tất cả các cuộc chiến tranh của Napoléon đều xác nhận quy luật này. Tuỳ theo mức độ bại trận của quân đội Áo, nước Áo mất một số quyền hạn, còn quyền hạn và thế lực của nước Pháp thì lại tăng lên. Thắng lợi của quân Pháp ở Jena và Auerstet thủ tiêu sự tồn tại độc lập của nước Phổ. Nhưng đột nhiên năm 1812 quân Pháp thắng trận ở gần Moskva, Moskva thất thủ, và sau đó, tuy không có trận nào diễn ra, không phải nước Nga không tồn tại nữa, mà chính là đạo quân mươi vạn người của Napoléon thôi không tồn tại, rồi sau đó là cả nước Pháp của Napoléon cáo chung. Gò ép các sự kiện cho đúng với các quy luật sử học, nói rằng sau trận Borodino, chiến trường ở trong tay quân Nga, rằng sau Moskva đã diễn ra những trận đánh tiêu diệt quân đội ở Napoléon đều không thể được. Sau khi quân Pháp thắng trận Borodino không những không xảy ra một trận đánh toàn quân nào, mà thậm chí cũng không có lấy một trận nào đáng kể, thế mà quân đội Pháp vẫn không còn nữa. Như thế nghĩa là thế nào? Giả sử việc xảy ra trong lịch sử Trung Quốc, thì người ta đã có thể nói rằng đây là một hiện tượng phi lịch sử (một cái mẹo của các nhà sử học dùng khỉ, nào có một biến cố không hợp với những quy củ quen thuộc của họ): giả sử đây là một cuộc xung đột ngắn ngủi, trong đó chỉ có những đội quân nhỏ tham gia, thì ta có thể xem hiện tượng này như một ngoại lệ; nhưng đằng này biến cố ấy lại diễn ra trước mắt các cha ông chúng ta, nó đặt ra vấn đề sống còn của tổ quốc, và cuộc chiến tranh này là cuộc chiến tranh lớn nhất từ xưa tới nay. Thời kỳ chiến dịch 1812, kể từ trận Borodino cho đến khi quân Pháp bị đuổi khỏi nước Nga, đã chứng minh rằng một trận thắng không những không phải là nguyên nhân của một sự chinh phục, mà thậm chí cũng không phải là dấu hiệu thường xuyên của sự chinh phục nữa; nó đã chứng minh rằng cái sức mạnh định đoạt của dân tộc không phải là ở những kẻ đi chinh phục, thậm chí cũng không phải là ở quân đội và các chiến trận mà là ở một cái gì khác. Các nhà sử học Pháp khi miêu tả tình cảnh của quân đội Pháp trước khi rút khỏi Moskva đều khẳng định rằng trong đạo quân vĩ đại mọi việc đều ổn thỏa, vì ngựa và gia súc có sừng không có lương thảo. Tình trạng này không có gì cứu vãn nổi, vì nông dân ở các vùng lân cận đã đốt hết rơm rạ, không chịu cấp cho quân Pháp. Trận thắng đã không đưa lại kết quả thường thấy, bởi vì những người nông dân như Krap và Vlax sau khi quân Pháp rút đi đã đem xe tải vào vơ vét trong thành phố và nói chung không biểu lộ những tình cảm anh hùng gì cả, và vô số những người nông dân như thế đã không chở rơm rạ vào Moskva để bán lấy tiền theo cái giá rất hời người ta mặc cả với họ mà lại đem đốt đi. Nhưng ta thử tưởng tượng rằng hai người cầm kiếm ra đấu tay đôi theo đúng mọi quy tắc của thuật dấu kiếm. Cuộc đọ sức tiếp diễn trong một thời gian khá dài; bỗng một trong hai đấu thủ cảm thấy mình bị thương, và hiểu ra rằng đây không phải là chuyện đùa mà là chuyện sống còn liền vứt kiếm đi và với lấy một cái bồn hoa lên. Nhưng ra thử tưởng tượng rằng con người đã khôn ngoan dùng đến cái phương tiện tốt nhất và đơn giản nhất để đạt đến mục đích như thế, đồng thời lại có những tư tưởng đúng với truyền thống mã thượng, muốn che giấu thực chất của sự việc mà một mực khẳng định rằng mình đã dùng gươm theo đúng mọi quy tắc của thuật kiếm và đã giành phần thắng trong cuộc tỉ thí. Ta có thể hình dung cách miêu tả ấy sẽ đưa đến một tình trạng rối ren và khó hiểu đến nhường nào. Người đấu thủ đã đòi đọ sức theo đúng những quy tắc của nghệ thuật là quân Pháp, đối thủ của họ, kẻ đã vứt kiếm cầm vồ, là dân Nga; nhưng người muốn cắt nghĩa việc theo đúng các quy tắc của thuật đấu kiếm là các nhà sử học đã cầm bút viết về biến cố này. Từ khi Smolensk bị đốt cháy đã bắt đầu một cuộc chiến tranh không hề phù hợp với bất cứ truyền thống nào trước đây. Việc thiêu huỷ các thành phố và làng mạc, việc rút quân sau các trận đánh, cuộc chạm trán ở Borodino và cuộc rút lui sau trận này, việc đốt cháy Moskva, việc bắt cóc bọn lính đi hôi của, việc chặn đánh những đoàn xe, cuộc chiến tranh du kích - tất cả những việc đó đều là những việc vi phạm các quy tắc của nghệ thuật. Napoléon cảm thấy điều đó, và ngay từ khi ông ta dừng lại ở Moskva với một tư thế đúng kiểu của người đấu kiếm, và đang chờ đợi mũi gươm của đối thủ thì lại thấy một chiếc gậy tầy hoa lên đầu mình, ông ta luôn luôn than phiền với Kutuzov và hoàng đế Alekxandr rằng cuộc chiến tranh này tiến hành trái quy tắc (làm như có những quy tắc ấn định cách giết người). Bất chấp những lời than phiền của quân Pháp về việc các quy tắc không được tôn trọng, bất chấp những người Nga có địa vị luôn thấy xấu hổ khi phải dùng gậy tầy mà đánh nhau, luôn muốn theo đúng quy tắc đứng vào thế bốn hay thế ba, rồi chuyển sang tấn công ở thế một v.v, chiếc gậy tầy của chiến tranh nhân dân vẫn giơ cao lên với sức mạnh dữ dội và hùng vĩ của nó, và không cần biết đến thị hiếu của ai, không cần biết đến quy tắc nào cả, với một sự đơn giản ngô nghê, nhưng hợp lý chẳng cần suy tư gì hết, nó giơ cao lện và giáng xuống quân Pháp cho đến khi toàn bộ cuộc xâm lăng tan vỡ hoàn toàn. Và diễm phúc thay cái dân tộc đã không làm nhừ quân Pháp năm 1813 tức là giơ gươm lên chào theo đúng mọi quy tắc của nghệ thuật và quay ngược đốc gươm lại, kính cẩn trao gườm cho kẻ chiến thắng khoan dung với một cử chỉ đẹp mắt, diễm phúc thay cái dân tộc trong giờ phút thử thách không hề hỏi xem dân tộc khác đã hành động như thế nào trong những trường hợp tương tự, theo đúng các quỵ tắc mà lại với lấy một chiếc gậy tầy có sẵn trước mắt một cách dễ dàng và đơn giản, rồi giáng xuống đầu kẻ địch cho đến khi cảm giác căm giận và phục thù trong lòng họ nhường chỗ cho long khinh mệt và thương hại. Chương 2 Một trong những sự phạm vi rõ rệt, có lợi nhất đối với những cái gọi là quy tắc chiến tranh là hoạt động của những nhóm người lẻ tẻ chống lại một đám người tập trung thành khối. Lối hoạt động của những nhóm người này bao giờ cũng thấy có trong một cuộc chiến tranh mang tính chất nhân dân. Đáng lẽ tập hợp lại thành một đám đông để chống lại cái đám đông kia, người ta phân tán ra thành từng tốp nhỏ, tập kích lẻ tẻ và lập tức bỏ chạy khi bị những lực lượng lớn tấn công, rồi hễ có dịp lại quay lại đánh. Những người Guerineros Tây Ban Nha, thổ dân vùng núi Kazkaz và dân Nga năm 1812 đều đã làm như vậy. Người ta gọi loại chiến tranh này là chiến tranh du kích và cho rằng đặt tên như vậy tức là đã làm sáng tỏ ý nghĩa của nó. Thật ra, kiểu chiến tranh này không những không phù hợp với bất cứ quy tắc nào mà lại còn mâu thuẫn trực tiếp với một quy tắc chiến thuật vấn được xem là tuyệt đối đúng. Quy tắc đó nói rằng kẻ tấn công phải tập trung quân lực làm sao cho khi lâm trận mạnh hơn hẳn địch quân. Chiến tranh du kích (mà lịch sử đã chứng minh là bao giờ cũng thắng lợi) mâu thuẫn trực tiếp với quy tắc này. Sở dĩ có sự mâu thuẫn này là vì khoa học quân sự quan niệm rằng sức mạnh của một đạo quân là đồng nhất với số lượng của nó. Khoa học quân sự nói rằng quân càng đông thì lực lượng càng lớn. Những đội ứng chiến lớn bao giờ cũng thắng! Trong khi nói như vậy, khoa học quân sự giống như cái khóa cơ học chỉ xét các vật thể đó đang chuyển động căn cứ trên khối lượng của các vật thể và nói rằng lực của các vật thể đó bằng nhau hay không bằng nhau vì khối lượng của nó bằng nhat hay không bằng nhau. Lực (số lượng của sự chuyển động) là tích số của khối lượng với tốc độ. Trong lĩnh vực quân sự, sức mạnh của quân đội cũng là tích số của khối lượng với một cái gì khác mà ta chưa biết, một ẩn số x nào đấy. Khoa học quân sự thấy trong lịch sử có vô số những trường hợp khối lượng của một đạo quân không trùng lắm một với sức mạnh của nó, những đội quân nhỏ vẫn thường đánh thắng những cái ẩn số này và cố gắng tìm ra nó khi thì trong cách bố trí hình học của các đội quân, khi thì trong vũ khí, khi thì - điều này thường thấy hơn cả trong thiên tài của các tướng lĩnh. Nhưng những trường hợp cách xác định ẩn số ấy đều không đạt đến những kết quả phù hợp với các sự kiện của lịch sử. Thế nhưng chỉ cần trút bỏ cái quan điểm sai lạc đối với hiệu lực thực tế của các mênh lệnh do các cấp chỉ huy tối cao ban ra trong thời điểm - một quan điểm xác lập ra để làm vừa lòng các vị anh hùng - là có thể tìm được cái ẩn số x kia. Ẩn số x đó chính là tinh thần quân đội, nghĩa là cái ý chí chiến đấu và xông xáo nơi nguy hiểm của tất cả những con người làm thành lãnh đạo quân, hoàn toàn vô luận họ chiến đấu dưới sự chỉ huy ba hàng hay hai hàng, cầm vồ hay cầm những khẩu súng trường bắn ba mươi phát trong một phút. Những người có một ý chí chiến đấu mạnh hơn bao giờ cũng tìm được cách đặt mình vào những điều kiện chiến đấu thuận lợi nhất. Tinh thần quân đội là cái thừa số mà khi đem nhân với khối lượng sẽ cho tích số lực lượng. Xác định và biểu hiện tầm quan trọng của tinh thần quân đội - tức là cái ẩn số kia - chính là nhiệm vụ của khoa học. Nhiệm vụ này chỉ có thể thực hiện được khi nào ta không còn thay thế một cách võ đoán giá trị của toàn bộ ẩn số x này bằng những sự kiện trong đó có sức mạnh được thể hiện, như các mệnh lệnh của vị tướng lĩnh, như cách vũ trang v.v, cho rằng chính đó là ý nghĩa của thừa số kia, và thừa nhận rằng đó chính là chí chiến đấu và xông pha nguy hiểm. Chỉ có khi ấy, bằng cách dùng những phương trình biểu hiện một số sự kiện lịch sử ta mới có thể hy vọng dùng lối so sánh giá trị tương đối của ẩn số này mà xác định ẩn số kia. Mười người, mười tiểu đoàn hay mười sư đoàn, đã đánh thắng mười lăm người, mười lăm tiểu đoàn hay mười lăm sư đoàn, nghĩa là giết chết và bắt làm tù binh tất cả không sót một người nào, còn về phía mình thì chỉ mất có bốn; như vậy có nghĩa là một bên mất bốn một bên mất mười lăm. Do đó, bốn bằng mười lăm, và 4x=15y. Vậy x:y=15:4. Phương trình này không cho thấy giá trị của ẩn số, nhưng nó nói lên mối tương quan giữa hai ẩn số. Và nếu áp dụng hệ thống phương trình này cho các đơn vị khác nhau (các trận đánh, các chiến dịch, các thời kỳ của một cuộc chiến tranh) ta sẽ có một loạt con số trong đó tất phải có những quy luật - có thể phát hiện ra được. Cái quy tắc chiến thuật nói rằng cần phải tập trung thành khối lớn mà tấn công và phải phân tán thành từng, tốp nhỏ rồi rút lui vô hình trung cũng chỉ xác nhận một sự thật là sức mạnh của quân đội lệ thuộc vào tinh thần của nó. Muốn đẩy những con người vào nơi đạn lửa cần phải có một kỷ luật chặt chẽ hơn là khi muốn lẩn tránh những cuộc tiến công, và chỉ có tập hợp thành từng khối lớn mới có được một kỷ luật như vậy. Nhưng quy tắc này không đếm xỉa đến tinh thần quân đội và luôn luôn tỏ ra là không đúng và mâu, thuẫn một cách đặc biệt gay gắt với thực tế ở nơi nào mà tinh thần quân đội lên mạnh hay suy sụp rõ rệt, nghĩa là trong tất cả những cuộc chiến tranh nhân dân. Năm 1812, khi rút lui, lẽ ra theo chiến thuật quân Pháp phải phân tán từng tốp nhỏ mà tự vệ, thì họ lại tập hợp lại thành một khối lớn vì tinh thần quân đội sa sút đến mức chỉ có làm như vậy mới có thể giữ quân lính lại thành một đội được. Ngược lại, lẽ ra theo chiến thuật quân Nga phải tập hợp lại thành một khối để tấn công, thì họ lại phân tán ra, vì tinh thần họ lên cao đến mức không cần phải cưỡng ép họ cũng xông pha vào nơi khó khăn nguy hiểm. Chương 3 Cuộc chiến tranh thường gọi là du kích bắt đầu từ khi quân đội Pháp rút về Smolensk. Trước khi cuộc chiến tranh du kích được chính phủ ta chính thức công nhận, trong quân đội địch đã có hàng nghìn người - những tên lính đi hôi của, những tên lính đi lấy lương thảo tụt lại phía sau - bị những người cô-dắc và những người nông dân tiêu diệt; họ giết bọn này cũng một cách vô ý thức như một đàn chó cắn chết một con chó dại chạy rông vậy. Dennix Davydov, với cái mẫn cảm của một người Nga, lần đầu tiên đã hiểu được tác dụng của loại vũ khí khủng khiếp này, loại vũ khí đã tiêu diệt quân Pháp, bất chấp các quy tắc của nghệ thuật quân sự và chính Davydov đã giành lấy vinh quang đi bước đầu tiên trên con đường hợp pháp hóa biện pháp chiến tranh này. Ngày hai mươi bốn tháng tám, đội du kích đầu tiên của Davydov được thành lập và kế tiếp theo đội này, những đội khác cũng lần lượt ra đời. Chiến dịch càng tiến triển thì số các đội du kích càng tăng. Quân du kích tiêu diệt đạo quân vĩ đại từng bộ phận một. Họ lượm lặt những chiếc lá úa tự nó lìa khỏi cành cây khô héo - tức là quân đội Pháp - rơi xuống đất, và đôi khi lại rung cây cho lá rụng. Vào tháng mười trong khi quân Pháp rút chạy về Smolensk có hàng trăm những đội du kích như vậy, đủ các cỡ to nhỏ và đủ các cung cách của quân chính quy, có bộ binh, pháo binh, bộ tham mưu và đủ các tiện nghi sinh hoạt; có những dội có dân cô-dắc, những đội kỵ binh; có những đội nhỏ lẫn lộn cả bộ binh lẫn kỵ binh, có những đội vô danh của nông dân và trang chủ. Có một ông thầy dòng chỉ huy một độil như vậy đã bắt được mấy trăm tù binh trong vòng một tháng. Có một bà thôn trưởng là Vaxilixa giết được hàng trăm lính Pháp. Những ngày cuối tháng mười là thời kỳ chiến tranh du kích sôi sục lên đến cực độ. Cái thời kỳ đầu của cuộc chiến tranh này, khi mà quân du kích hãy còn lấy làm lạ cho sự táo bạo của mình, luôn luôn lo sợ bị quân Pháp vây bọc và bắt sống, không dám tháo yên cương và hầu như không có lúc nào xuống ngựa, ẩn nấp trong nhg và không giây phút nào khỏi lo bị địch đánh đuổi, cái thời kỳ ấy đã qua rồi. Bây giờ thì cuộc chiến tranh ấy đã được xác định rõ ràng, mọi người đều đã thấy rõ những việc có thể tiến hành và những việc không thể tiến hành để đánh Pháp. Bây giờ thì chỉ có những người chỉ huy nào hành quân cách xa quân Pháp với những bộ tham mưu và theo đúng các quy tắc chính quy mới cho rằng có nhiều việc không thể làm được. Còn những đội du kích nhỏ đã khởi sự từ lâu và đã chạm trán nhiều với quân Pháp thì ngay những việc mà những người chỉ huy các đội du kích lớn không dám nghĩ đến, họ cũng thấy là có thể làm được. Những người côdắc và dân cày len lỏi vào tận giữa đám quân Pháp thì cho rằng bây giờ việc gì cũng có thể làm được tất. Ngày hai mươi hai tháng mười, Denixov một trong các đội trưởng du kích cùng với đội quân của chàng đang say sưa đến tột độ với cuộc chiến tranh này. Từ tờ mờ sáng, chàng đã dẫn đầu đội du kích lên đường. Suốt ngày, chàng đi men theo những cánh rừng dọc theo đường cái lớn, theo dõi những đoàn xe chở đồ của kỵ binh Pháp và những đoàn tù binh bị Nga áp giải đi. Những đoàn này tách ra khỏi các đơn vị khác, và những người trinh sát và những tên tù binh vừa bắt được cho biết, thì họ đang kéo về phía Smolensk dưới sự yểm hộ của một số đội hộ tống rất mạnh. Không phải chỉ có Denixov và Dolokhov (bây giờ cũng chỉ huy một đội du kích nhỏ) biết có đoàn vận tải đang đi qua vùng Denixov hoạt động, mà ngay cả các thủ trưởng chỉ huy những đội lớn có bộ tham mưu cũng đều biết tin này, và như Denixov nói, họ đang thèm nhỏ rãi ra. Trong số các thủ trưởng đó có hai người - một là người Ba Lan, một là người Đức hầu như cùng một lúc đã gửi thư mời Denixov sáp nhập vào đội mình để tấn công đoàn vận tải. - Thôi đi ông anh ạ, tôi cũng khôn chán, phải - Denixov nói sau khi đọc hai bức thư này. Chàng viết cho viên thủ trưởng người Đức một bức thư phúc đáp rằng tuy rất thiết tha muốn phục vụ dưới trướng một vị tướng dũng cảm và lừng lẫy như vậy, chàng cũng đành phải chịu mất cái diễm phúc này, vì chàng đã sung vào đội viên của viên tướng Ba Lan. Mặt khác, chàng lại gửi cho viên tướng Ba Lan một bức thư y như thế, cho nên ông ta hay rằng chàng đã sung vào đội của viên tướng người Đức.
Sau khi đã dàn xếp như vậy, Denixov trù tính sẽ cùng Dolokhov
đem những lực lượng nhỏ của mình đánh chiếm lấy đoàn vận tải này mà không báo
cáo lên thượng cấp. Ngày hai mươi hai tháng mười đoàn vận tải kéo từ làng
Mikulino đến làng Samsavo, có những khu rừng lớn có chỗ ãn ra sát đường cái, có
chỗ lại lùi vào cách đường cái một dặm hay hơn nữa. Suốt ngày, Denixov dẫn đội
du kích đi theo những cánh rừng này, khi thì đi sâu vào giữa rừng khi thì mon
men ra ngoài ven rừng, không lúc nào mắt rời khỏi đoàn vận tải của Pháp đang
kéo đi. Từ sáng sớm, cách Mikulino không xa, ở chỗ rừng ăn sát đường cái, một
toán cô-dắc trong đội của Denixov đã chiếm được mấy chiếc xe tải chở yên ngựa bị
sa lầy và đã kéo vào rừng. Từ lúc ấy và mãi cho đến tối, đội du kích tiếp tục
theo dõi hành trình của đoàn vận tải Pháp, không tấn công lần nào nữa. Cần phải
để cho họ êm thấm đi cho đến thôn Samsevo, không làm cho họ hoảng sợ, và lúc ấy
sáp nhập với Dolokhov rồi sẽ từ hai phía bất thình lình đánh úp lại, giết sạch
và chiếm toàn bộ đoàn vận tải. Hai bên đã quy ước là tối hôm ấy Dolokhov sẽ đến
họp mặt với Denixov ở ngôi nhà kiểm lâm cách Samsevo một dặm. Ở phía sau, cách
Mukulino hai dặm, nơi mà khu rừng ăn ra đến tận đường cái, họ để lại sáu người
cô-dắc có nhiệm vụ cấp báo cho toàn đội biết ngay sau khi có những đạo quân
khác của Pháp xuất hiện. Ở phía trước Samsevo, Dolokhov cũng có nhiệm vụ trinh
sát con đường cái để biết rõ những đơn vị khác của Pháp còn cách Samsevo bao
nhiêu. Theo ước lượng thì số quân hộ tống đoàn vận tải là một ngàn năm trăm người,
Denixov có hai trăm quân, và Dolokhov cũng có ngần ấy, nhưng sự chênh lệch về
quân số không làm cho Denixov chùn bước. Chàng chỉ biết có một điều, là trong
đoàn hộ tống này có những đơn vị nào; với mục đích ấy Denixov cần bắt một “cái
lưỡi” (nghĩa là một tên địch có thể cung cấp những tài liệu cần thiết). Sáng
hôm nay, trận đánh chiếm mấy chiếc xe tải tiến hành vội vã đến nỗi những người
lính Pháp ở bên cạnh xe đều bị giết sạch, chỉ còn lại một chú lính đánh trống
nhỏ tuổi bị lùi lại sau, không thể cho biết rõ trong đội hộ tống có những đơn vị
nào. Tấn công lại lần nữa thì Denixov cho là nguy hiểm vì có thể làm cho toàn đội
hộ tống kinh động, cho nên chàng phái một người nông dân trong đội của chàng là
Tikhon Serbty đến làng Samsevo trước tìm cách bắt cho được một trong nhưng tên
lính tiền trạm của Pháp đang ở đây. Chương 4 Hôm ấy là một ngày thu ấm áp, trời
mưa tầm tã. Nền trời và chân trời cùng một màu nhờ nhờ như nước đục. Khi thì một
làn mưa mịn hạt như sương mù buông xuống mặt đất, khi thì bỗng đổ xuống một trận
mưa to, hạt nặng rơi chênh chếch. Denixov mặc chiếc áo burka, đầu đội mũ chụp
da cừu ròng ròng nước mưa, cưỡi con ngựa giống gầy gò hai sườn lép kẹp. Cũng
như con ngựa đang cúi đầu, tai cụp xuống, chàng nhăn mặt dưới làn mưa chênh chếch
và đăm chiêu nhìn về phía trước. Khuôn mặt gầy với bộ râu đen và rậm xén ngắn
như đang có điều gì tức giận. Bên cạnh Denixov, cũng mặc áo burka và một mũ chụp
như chàng, viên đại đội trưởng cô-dắc giúp việc cho Denixov đang cưỡi một con
ngựa cao lớn giống sông Đông. Một người thứ ba là viên thủ lĩnh cô-dắc Lavaixki
cũng mặc burka và đội mũ chụp, người cao lêu đêu và lép kẹp như tấm ván, mặt trắng,
tóc vàng nhạt, có đôi mắt trong sáng hẹp như hai khe hở dưới đôi mi, gương mặt
và tư thế cưỡi ngựa có một vẻ gì ung dung và tự mãn. Tuy không thể nói con ngựa
và người cưỡi ngựa có cái gì đặc biệt, nhưng thoạt nhìn viên thủ lĩnh cô-dắc và
Denixov cũng có thể thấy ngay rằng Denixov ướt át khó chịu: Denixov là con người
ngồi trên mình ngựa, còn viên thủ lĩnh cô-dắc thì vẫn ung dung và thoải mái như
thường, và đó không phải là một người đang cưỡi một con ngựa, mà là một khối thống
nhất gồm cả người lẫn ngựa, một sinh vật khuyếch đại có sức mạnh gấp đôi. Ở
phía trước họ một quãng có một người mu-gich ướt như chuột lột đang đi bộ - đó
là người dẫn đường, mình mặc áo kaftan, đầu đội mũ chụp trắng. Ở phía sau một
chút có một viên sĩ quan trẻ tuổi mặc áo khoác xanh của người Pháp, cưỡi một
con ngựa nhỏ giống Kirghiz gầy gò bờm, đuôi rất rậm và dài, mồm rớm máu. Bên cạnh
viên sĩ quan có một người lính phiêu kỵ cưỡi ngựa đèo sau lưng một chú bé mặc
quân phục Pháp rách rưới và đội mũ chụp xanh. Chú bé giơ hai tay đỏ ửng lên vì
lạnh bám vào người lính phiêu kỵ, cựa quậy đôi chân không cho đỡ rét và ngơ
ngác giương mắt nhìn quanh. Đó là chú lính đánh trống bị bắt sáng nay. Phía sau
những người lính phiêu kỵ, đi từng tốp ba bốn người trên con đường mòn hẹp va lầy
lội, rồi đến những người cô-dắc, người thì mặc áo burka, người thì mặc áo ca-pốt
của Pháp, người thì lấy chăn ngựa trùm lên đầu. Những con ngựa hồng, ngựa làng
đều trông thành ngựa ô hết, vì lông ướt đẫm nước mưa. Bờm ngựa ướt dính bết lại
làm cho cổ ngựa trông mảnh dẻ một cách kỳ lạ. Mình ngựa bốc hơi nghi ngút. Áo
quần, yên cương đều ướt sũng, trông cũng nhầy nhụa như mặt đất và lớp lá rụng
phủ trên đường mòn. Mọi người đều co ro, cổ không cựa quậy, để cho chỗ nước mưa
thấm vào người có thể ấm lên một chút và để cho giọt nước lạnh buốt đang chảy
trên cổ, trên đầu gối và dưới yên ngựa khỏi thấm thêm vào người. Ở khoảng giữa
đoàn cô-dắc kéo dài, hai chiếc xe tải, thắng mấy con ngựa của Pháp kèm thêm mấy
con ngựa cô-dắc có đóng yên, gập gềnh trên những cành cây gẫy và những dễ cây
bánh lăn lép bép trong các rãnh bùn. Con ngựa của Denixov bỗng bước sang một
bên để tránh một vũng bùn khiến cho đầu gối chàng thúc vào một phần thân cây. -
Ô, đồ quỷ! Denixov tức giận quát, đoạn nghiến răng lấy roi quất hai ba lần vào
mình ngựa, làm cho bùn bắn tung tóe lên người chàng và lên các bạn đồng ngũ.
Denixov đang bực mình: phần vì mưa, phần vì đói (từ sáng tới giờ chưa có ai ăn
gì cả) và nhất là vì mãi không được tin gì của Dolokhov, và người lính phái đi
bắt “lưỡi” vẫn chưa thấy về. Khó lòng mà có được một dịp khác để tấn công một
đoàn vận tải như hôm nay. Đánh một mình thì quá liều lĩnh, mà hoãnn sang hôm
sau thì một trong những đội du kích hạng lớn kia sẽ phỗng tay trên mất -
Denixov thầm nghĩ, mắt đăm đăm nhìn về phía trước ngóng người của Dolokhov phái
đến. - Có ai đang đi ngựa lại kia kìa, - chàng nói. Viên thủ lĩnh cô-dắc nhìn
theo hướng Denixov chỉ. Hai người, một viên sĩ quan và một người cô-dắc, nhưng
không thể đoán được rằng đó chính là ngài trung tá, - viên thủ lĩnh nói, anh ta
vẫn thích dùng những chữ mà người cô-dắc thường không biết. Hai người cưỡi ngựa
đi xuống dốc, khuất đi một lát rồi lại hiện ra. Người đi trước là một viên sĩ
quan, đầu tóc rối bù, áo quần ướt sũng, ống quần xắn lên quá đầu gối, dùng roi
thúc con ngựa đang phi nước đại một cách mệt mỏi. Phía sau là một người cô-dắc
đứng thắng trên bàn đạp, con ngựa phóng nước kiệu. Viên sĩ quan là một thiếu
niên trẻ măng, mặt to, da dẻ hồng hào, đôi mắt tinh nhanh vui vẻ, phi ngựa đến
trước mặt Denixov và đưa cho chàng một chiếc phong bì ướt sũng. - Thư của tướng
quân gửi ngài, - viên sĩ quan nói. - Xin ngài thứ lỗi cho, thư không được khô
ráo cho lắm. Denixov cau mày cầm lấy phong thư và bắt đầu bóc dấu xi. - Đấy họ
cứ bảo mãi là nguy hiểm, nguy hiểm, - viên sĩ quan nói với viên thủ lĩnh cô-dắc
trong khi Denixov đọc thư. - Vả chăng tôi với Kamorov (viên sĩ quan chỉ huy
cô-dắc) đã chuẩn bị chu đáo. Chúng tôi mỗi người có hai khẩu súng. Thế còn đây
là thế nào? - Viên sĩ quan trông thấy chú lính đánh trống của Pháp liền hỏi, -
Tù binh à? Các ông đã giao chiến rồi à? Nói chuyện với nó được chứ? “Roxtov!
Petya!” - Denixov bây giờ vừa đọc lướt qua phong thư bỗng reo lên, - Chà sao cậu
không xưng tên ra ngay? - và Denixov mỉm cười quay lại chìa tay ra cho viên sĩ
quan. Viên sĩ quan ấy chính là Petya Roxtov. Suốt dọc đường Petya đã rắp tâm là
sẽ không nhắc đến tình quen biết ngày trước, và cư xử với Denixov với tư cách một
người lớn một sĩ quan. Nhưng Denixov vừa mỉm cười với cậu ta thì mặt Petya đã
tươi rói và ửng đỏ lên vì sung sướng; cậu ta quên cả cái thái độ công vụ đã chuẩn
bị sẵn và bắt đầu kể chuyện cậu vừa cười ngựa qua sát vị trí của quân Pháp ra
sao, nào là cậu đã vui mừng đến nhường nào khi được giao công cán này, nào là cậu
đã được tham dự trận Vyazma, nào là trong trận này có một viên phiêu kỵ đã lập
được nhiều chiến công xuất sắc. - Tôi rất mừng được gặp cậu, - Denixov ngắt lời
Petya và mặt chàng lại có vẻ lo lắng như cũ. - Mikhail Feoklityts, - chàng quay
lại bảo viên thủ lĩnh cô-dắc, lão người Đức lại gửi thư nữa đây này. Cậu ở
trong đội của lão ta đấy. - Và Denixov kể cho viên đại uý nghe nội dung thư gởi
đến. Trong thư có nhắc lại lời yêu cầu của viên tướng Đức muốn Denixov sáp nhập
với quân ông ta để đánh đoàn vận tải. - Ngày mai mà không chiếm được thì lão ta
phỗng tay trên mất, - chàng kết luận. Trong khi Denixov nói chuyện với viên đại
uý, Petya bối rối vì giọng nói lạnh nhạt của Denixov và đoán chừng rằng nguyên
nhân của giọng nói này chính là tình trạng cái quần mình đang mặc, liền luồn
tay xuống dưới lần áo khoác buông ống quần xắn móng lợn xuống cố sao cho đừng
ai thấy, và cố làm cho ra dáng dấp thật hùng dũng. - Đại nhân ra lệnh như thế
nào? - cậu ta hỏi Denixov, tay đưa lên vành lưỡi trai và trở về với trò chơi sĩ
quan phụ tá gặp tướng quân mà cậu đã sắp sẵn, - hay đại nhân cho tôi ở bên cạnh
ngài? - Lệnh à? - Denixov nói, vẻ trầm ngâm. - Thế cậu ở lại đây đến mai có được
không? - Ồ xin tuân lệnh… Tôi có thể ở lại bên cạnh ngài chứ hả? - Petya reo
lên. - Thế tướng quân ra lệnh cho cậu như thế nào - về ngay à? - Denixov hỏi.
Petya đỏ mặt: - Tướng quân có ra lệnh gì đâu. Tôi ở lại được chứ ạ? - Petya giọng
có ý dò hỏi. - Thôi được, - Denixov nói. Đoạn quay về phía mấy người thuộc hạ.
Chàng ra lệnh cho đội du kích đi đến nơi hẹn cạnh trạm gác kiểm lâm ở trong rừng
và bảo viên sĩ quan cưỡi con ngựa Kirghiz (viên sĩ quan này làm nhiệm vụ phụ
tá) đi tìm Dolokhov hỏi xem tối nay anh ta có đến hay không. Còn Denixov thì định
cùng Petya và viên thủ lĩnh cô-dắc ra ven rừng phía Samsevo để xem vị trí quân
Pháp, nơi nào ngày mai sẽ tấn công. - Nào, già đâu, - Chàng nói với người
mu-gich dẫn đường, - Dẫn ta đến Samsevo đi. Denixov, Petya và viên thủ lĩnh
cô-dắc, cùng với mấy người cô dắc và người lính phiêu kỵ chở chú lính đánh trống
của Pháp sau lưng, cho ngựa đi sang bên trái, vượt qua một cái khe và tiến về
phía ven rừng. Chương 5 Mưa đã tạnh, chỉ còn sương mù buông mịn hạt, và những
giọt nước đọng ở các cành cây rơi xuống lộp bộp. Denixov, viên thủ lĩnh cô-dắc
và Petya lặng lẽ cưỡi ngựa đi theo người mu-gich đội mũ chụp đang đưa đôi chân
chữ bát đi giày cỏ bước nhẹ nhàng và im lặng trên những rễ cây và trên lớp lá ướt
sũng dẫn họ ra ven rừng. Ra đến một chỗ ngoặt, người mu-gich dừng lại nhìn
quanh một lát rồi đi về phía một hàng cây thưa thót. Bên một cây sồi lớn chưa rụng
hết lá, bác ta đứng lại và vẫy tay ra hiệu bảo đến gần, vẻ bí mật. Denixov và
Petya cho ngựa đi gần lại người mu-gich. Đứng ở chỗ bác ta có thể trông thấy
quân Pháp. Ngay sát khu rừng là một cánh đồng lúa mì dốc thoai thoải xuống. Bên
phải, sau một cái khe bờ dốc đứng, có thể trông thấy một khóm làng nho nhỏ và một
ngôi nhà trang chủ sập mái. Trong làng, trong ngôi nhà, trên khắp cánh đồng dốc
thoai thoải, trong vườn, bên cạnh giếng và bờ ao, trên suốt con đường dốc đi từ
một chiếc cầu dẫn vào làng, cách chỗ họ đứng không quá hai trăm xa-gien, đều thấy
có những đám đông người thấp thoáng trong lớp sương mù lay động. Có thể nghe những
tiếng quát lạ tai, không giống tiếng Nga tí nào, của những người đang giục ngựa
kéo xe lên dốc và gọi nhau ơi ới. - Đem thằng tù binh lại đây, - Denixov nói khẽ,
mắt vẫn không rời những đám quân Pháp ở trước mắt.
Người cô-dắc, xuống ngựa, đỡ chú bé xuống và dắt lại gần
Denixov. Denixov chỉ bọn lính Pháp hỏi chú bé xem đấy là những đớn vị nào. Chú
bé đút hai bàn tay rét cóng vào túi áo và giương cao đôi mắt sợ hãi nhìn
Denixov. Có thể thấy rõ rằng chú bé muốn nói hết những điều mình biết, nhưng luống
cuống trả lời không được chỉ gật đầu xác nhận những điều Denixov hỏi. Denixov
cau mày, quay sang phía viên thủ lĩnh cô-dắc bàn mấy câu. Petya nhanh nhẩu ngoảnh
đầu từ bên này sang bên kia hết nhìn chú lính đánh trống lại nhìn Denixov, nhìn
viên thủ lĩnh cô-dắc, nhìn những toán lính Pháp trong làng và ven đường cái, chỉ
lo bỏ lỡ những việc quan trọng. - Dolokhov có đến hay không cũng cứ phải đánh lấy!…
Ha? - Denixov nói, khóe mắt long lanh một tia sáng vui vẻ. - Chỗ này tiện đây,
- viên thủ lĩnh cô-dắc nói. Ta sẽ cho bộ binh đi xuống phía dưới, quá khoảng đầm
lầy - Denixov nói tiếp, họ sẽ bò sát đến khu vườn; anh sẽ đem quân cô-dắc từ
phía bên kia đến, Denixov chỉ khu rừng phía sau làng, - còn tôi sẽ xuất phát từ
chỗ này với đội phiêu kỵ. Hễ nghe tiếng súng hiệu. - Đi dưới cái rãnh ấy không
được đâu, có hố đấy, - viên thủ lĩnh cô-dắc nói, ngựa sẽ sa lầy mất. Phải đi
quanh sang bên trái. Trong khi họ nói chuyện với nhau như vậy, thì ở phía dưới,
trong cái rãnh chảy từ ao ra, có một tiếng súng nổ, rồi có một tiếng nữa, hai
đám khói trắng bay lên và một tiếng quát rất đều của hàng trăm tên lính Pháp
đang ở trên dốc vang lên, nghe như một tiếng reo mừng rỡ. Thoạt tiên cả Denixov
lẫn viên thủ lĩnh cô-dắc đều lùi lại. Họ dừng gần quân Pháp đến nỗi họ ngỡ rằng
chính họ là nguyên nhân gây nên những phát súng và những tiếng quát này. Nhưng
thật ra thì không phải. Ở phía dưới, qua khoảng đầm lầy, có một người mặc áo gì
đó đang chạy. Hẳn là quân Pháp đang bắn và quát tháo người ấy. - Đúng là Tikhon
nhà ta rồi, - viên thủ lĩnh cô-dắc nói. - Đúng! Chính hắn rồi. - Chà cất thằng
bợm - viên thủ lĩnh cô-dắc nheo nheo đôi mắt nói. Người mà họ gọi là Tikhon chạy
về phía con ngòi nhỏ và nhảy ùm xuống làm nước bắn tung tóe lên, không thấy anh
ta đâu nữa. Rồi một lát sau anh ta lại lồm cồm bò lên, người ướt sũng trông đen
sẫm hẳn lại, rồi tiếp tục chạy trốn. Những tên lính Pháp đang đuổi theo dừng lại.
- Chà tài thật - viên thủ lĩnh cô-dắc nói. - Cái thằng chết tiệt! - Denixov
nói, vẫn với cái vẻ bực bội như lúc nãy. - Thế từ sáng đến giờ hắn làm gì? - Ai
đấy? - Petya hỏi. - Một anh chàng cô-dắc của chúng tôi đấy. Tôi vừa sai hắn ta
đi bắt một con “cái lưỡi” về. - À phải, - Petya nghe chưa dứt đã gật đầu nói,
làm như mình đã hiểu hết, tuy thật ra cậu ta không hiểu lấy được một chữ nào.
Tikhon Serbaty là một trong những người cần thiết nhất ở trong đội du kích. Anh
ta là một nông dân ở làng Pokrovxkoye, ở gần sông Gzat. Hồi mới bắt đầu hoạt động
có lần Denixov đến Pokrovxkoye; cũng như thường lệ, chàng cho gọi viên thôn trưởng
đến hỏi xem có biết gì về quân Pháp không, thì cũng như tất cả những viên thôn
trưởng khác, lão ta trả lời, giống như muốn thanh minh, rằng lão chẳng hay biết
chút gì cả. Nhưng khi Denixov cắt nghĩa cho lão ta hiểu rằng chàng muốn đánh
quân Pháp, và khi chàng hỏi lão ta xem quân Pháp có mò mẫm đến đây không thì
viên thôn trưởng trả lời rằng bọn lính Pháp có đến ăn trộm vặt, nhưng trong
làng này chỉ có Tikhon Serbaty là lo đến những việc này. Denixov cho gọi Tikhon
đến, khen ngợi anh ta đã hoạt động hăng hái, rồi trước mặt viên thôn trưởng
chàng nói mấy lời về lòng trung thành đối với Sa hoàng và tổ quốc, về lòng căm
thù giặc Pháp, là những điều mà những người con của tổ quốc phải tôn trọng.
Nghe những câu này Tikhon làm ra vẻ sợ hãi, anh ta nói: - Chúng tôi có làm gì
ác với người Pháp đâu. Chúng tôi chỉ đùa gọi là đôi chút với anh em thôi mà.
Chúng tôi quả có giết vài chục tên lính đi ăn trộm, ngoài ra thì chẳng làm điều
gì ác… Ngày hôm sau, khi Denixov rời khỏi thôn Pokrovxkoye, lòng đã quên khuấy
người nông dân này, họ báo cáo với chàng rằng Tikhon cứ van nài xin ở lại trong
đội du kích. Denixov ra lệnh nhận anh ta ở lại. Lúc đầu người ta giao cho
Tikhon những việc lao công như nhen lửa, đi lấy nước, lột da ngựa, v.v, nhưng
chẳng bao lâu anh ta tỏ ra rất ham thích và có nhiều khả năng về chiến tranh du
kích. Đêm đêm về anh ta thường đi kiếm chiến lợi phẩm và lần nào cũng mang một
tí áo quần hay vũ khí của Pháp, và nếu được lệnh, anh ta còn bắt về cả tù binh
nữa. Denixov cho Tikhon được miễn lao động, đem anh theo mỗi lần xuất kích cho
anh nhập vào hàng ngũ cô-dắc. Tikhon không thích cưỡi ngựa và bao giờ cũng đi bộ,
nhưng không lúc nào tụt lại sau kỵ binh. Vũ trang của anh ta bao gồm có một khẩu
súng trường ngắn (anh mang khẩu súng này để chơi cho vui nhiều hơn là để bắn) một
ngọn giáo và một cái rìu. Tikhon sử dụng cái rìu này cũng như một con sói sử dụng
bộ răng. Răng con sói có thể tìm bọ chét trong bộ lông hay gặm hững cái xương lớn
một cách dễ dàng như nhau, thì Tikhon cũng có thể hoa cái rìu lên đánh hết sức
xuống một súc gỗ cần bổ hoặc cần lấy đầu nu gọt những chiếc cọc nhỏ hay những
cái thìa gỗ con con. Trong đội du kích của Denixov, Tikhon có một vị trí rất đặc
biệt. Khi cần phải làm một việc gì đặc biệt khó khăn và nặng nhọc - kê vai nhấc
một chiếc xe bò bị sa lầy ra khỏi bùn, cầm đuôi một con ngựa lôi ra khỏi vùng lầy,
chải cho nó sạch bùn, len lỏi vào tận giữa quân Pháp, đi bộ năm mươi dặm trong
một ngày, - mọi người đều cười chỉ vào Tikhon. - Việc ấy thì thấm gì với con quỷ
kia! Hắn khỏe như con bò mộng ấy mà. - họ thường nói về Tikhon như vậy. Có lần
một tên Pháp mà Tikhon định bắt đã dùng súng tay bắn trúng vào hông anh ta. Vết
thương này được Tikhon chữa hoàn toàn bằng rượu vodka, trong uống ngoài xoa, và
đã được toàn đội dùng làm đầu đề để đùa cợt hết sức vui vẻ, và Tikhon cũng vui
lòng hưởng ứng những lời đùa cợt này. - Thế nào đấy anh bạn, chừa thôi chứ? Nhức
đến tận xương rồi còn gì. - Mấy người cô-dắc vừa cười vừa nói. Tikhon cố làm ra
bộ đau đớn, oằn người, nhăn mặt, giả vờ nổi giận, và dùng những câu chửi bới thật
buồn cười để nguyền rủa quân Pháp. Việc vừa xảy ra chỉ có một ảnh hưởng duy nhất,
là sau đó Tikhon ít bắt sống tù binh mang về hơn trước. Tikhon là con người có
ích và can đảm nhất trong đội. Không có ai tìm ra được cớ hội tấn công hơn anh
ta, không có ai bắt và giết được nhiều lính Pháp hơn anh ta; vì vậy Tikhon trở
thành anh hề của cả đội cô-dắc, đội phiêu kỵ, và cũng vui lòng đảm nhận chức vụ
này. Từ đêm hôm qua Tikhon được Denixov phái đến Samsevo để bắt một “cái lưỡi”.
Nhưng không biết vì sao anh ta chưa hài lòng vì chỉ mới bắt được một tên Pháp
hay vì anh ta ngủ quên cả đêm hôm qua, chỉ thấy giữa ban ngày mà anh ta lại len
lỏi vào tận chính giữa quân Pháp, và như Denixov đứng trên đồi có thể trông thấy,
anh ta đã bị lộ. Chương 6 Sau khi bàn bạc thêm một lúc với viên thủ lĩnh người
cô-dắc về cuộc tấn công ngày mai, mà trong khi đứng nhìn quân Pháp hình như
Denixov đã quyết định dứt khoát là về tiến hành, chàng thúc ngựa quay trở lại.
- Nào thôi, bây giờ đi sưởi cho khô đã anh bạn ạ, - chàng bảo Petya. Đến gần trạm
kiểm lâm Denixov dừng ngựa lại nhìn vào trong rừng. Ở giữa các hàng cây thấy một
người đang bước nhẹ nhàng trong từng bước dài trên đôi chân cao lỏng khỏng, hai
tay dài đung đưa, mình mặc áo ngắn, chân đi giày gai, đầu đội mũ kazan, vai
khoác súng trường, lưng dắt một cái rìu. Trông thấy Denixov, người ấy hối hả
ném một vật gì vào bụi rậm rồi cất cái mũ ướt sũng vành cụp cả xuống, đến trước
mặt viên chỉ huy. Người ấy là Tikhon. Khuôn mặt rỗ hoa và nhăn nheo của anh ta
với đôi mắt ti hí sáng long lanh sáng bừng lên vì một niềm vui đầy tự mãn. Anh
ta vênh mặt nhìn Denixov, có vẻ như đang cố nhịn cười. - Thế nào, đi đâu mất mặt
thế hả? - Denixov hỏi. - Đi đâu mất mặt à? Đi kiếm mấy thằng Pháp, - Tikhon mạnh
dạn và vội vã đáp, giọng trầm hơi khàn nhưng ngân nga. - Nhưng sao lại làm giữa
ban ngày thế hả? Đồ súc sinh! Thế sao không bắt được à? - Bắt thì có bắt được đấy
ạ, - Tikhon nói. - Thế nó đâu rồi? - Thì thoạt tiên tôi bắt được một thằng từ mờ
sáng, - Tikhon nói tiếp, hai chân bèn bẹt đi giày gai choạc rộng ra, - Thế rồi
dẫn nó vào rừng. Tôi biết ngay là thằng này chẳng được tích sự gì. Tôi nghĩ bụng
chi bằng đi bắt một thằng khác chững chạc hơn. - Chà thằng bợm già, tôi biết
mà, - Denixov nói với viên thủ lĩnh cô-dắc - Thế tại sao mày không dẫn thằng ấy
đến? - Thì dẫn đến làm gì? - Tikhon vội vã ngắt lời, có vẻ phật ý - không được
tích sự gì hết mà lại. Chả lẽ tôi không biết ngài cần loại nào hay sao? - Đồ
súc vật! Thế sao? - Tôi đi tìm thằng khác, - Tikhon nói tiếp, - Tôi bò vào rừng
như thế này này, xong nằm rạp xuống. - Tikhon đột nhiên nằm sấp xuống một cách
mềm mại, để cho mọi người thấy rõ mình đang nằm xuống như thế nào. - Thế là một
thằng đi qua, - Tikhon nói tiếp. - Tôi mới chồm lên người nó như thế này này -
Tikhon nhẹ nhàng và nhanh nhẹn nhảy chồm lên - Đi đi, tôi bảo, đi đến gặp đại
tá. Nó mới kêu rống lên. Thế là có bốn thằng chạy. Chúng cầm gươm xông vào tôi.
Tôi mới vung rìu lên thế này này: chúng mày muốn gì, tôi bảo thế, Chúa cứu vớt
linh hồn chúng bay, - Tikhon quát lớn hai tay hoa lên, mày cau lại ra vẻ dữ tợn,
ngực ưỡn ra. - Thế cái lúc mà chúng tớ thấy cậu ba chân bốn cẳng chạy qua mấy
cái đầm là thế đấy hẳn, - Viên thủ lĩnh cô-dắc nói, hai mắt sáng long lanh ti
hí lại chỉ còn hai khe hở nhỏ. Petya muốn cười lắm, nhưng cậu ta thấy mọi người
đều đang nhịn cười. Cậu đưa mắt rất nhanh nhìn hết Tikhon lại nhìn mặt viên đại
uý không hiểu như thế nghĩa là thế nào. - Đừng có giở trò hề nữa, - Denixov vừa
nói vừa ho húng hắng ra vẻ tức giận - Tại sao lại không đưa thằng thứ nhất về
đây? Tikhon bắt đầu đưa một tay lên gãi lưng, tay kia gãi đầu, rồi bỗng nhiên cả
cái mồm của anh ta bạnh ra thành một nụ cười ngu ngốc và rạng rỡ đế lộ cái răng
sún (chính vì vậy mà anh ta được gọi là Secbaty). Denixov cười tủm tỉm, còn
Petya thì vui sướng cười phá lên, Tikhon cũng cất tiếng cười theo. - Thì ngài
còn bảo sao, nó chẳng tươm tất tí nào hết, - Tikhon nói, - nó thì ăn mặc rách bẩn
thế thì đưa đến làm gì? Đã thế lại còn thô tục nữa, Gớm chửa, hắn bảo thế, tao
đây cũng là con nhà tướng đấy tao không đến đâu, hắn ta bảo thế. - Đồ súc vật!
- Denixov nói. - Ta đang cần hỏi nó… - Thì tôi cũng hỏi nó rồi, - Tikhon nói. -
Nó bảo: tôi không biết. Quân chúng tôi đông lắm, nó bảo thế, nhưng chả ra gì chỉ
cái tên thôi. Các anh cứ thét lên cho to, nó bảo thế là bắt sống được ráo thôi,
- Tikhon kết luận, mặt vui vẻ và quả quyết nhìn thẳng vào mặt Denixov. - Ta cho
mày nếm thử một trăm roi thật sốt dẻo xem mày có làm hề được mãi không, -
Denixov nói, giọng nghiêm nghị. - Thôi ngài giận làm gì - Tikhon nói, - Gớm, dễ
thường tôi không biết ngài cần những thằng Pháp như thế nào hay sao? Cứ để trời
tối một cái là tôi sẽ đem đến cho ngài mấy thằng thật vừa ý, ba thằng cũng được
ấy chứ. - Thôi ta đi đi, Denixov nói. Và suốt dọc đường đến trạm gác chàng im lặng
ngồi trên mình ngựa, cau mày bực tức. Tikhon đi ở phía sau, và Petya nghe mấy
người cô-dắc cười nhạo anh ta về những đôi ủng gì đấy mà anh ta vừa vứt vào bụi.
Khi đã hết buồn cười về những câu nói và cái miệng sún nhoẻn ra cười của
Tikhon, và chợt hiểu ra rằng cái anh chàng Tikhon kia đã giết người, Petya bỗng
thấy rờn rợn. Cậu liếc nhìn chú lính đánh trống bị bắt, và có một cái gì nhoi
nhói lên trong tim cậu. Nhưng cảm giác ấy chỉ thoáng qua trong khoảnh khắc. Cậu
thấy cần phải cất cao mái đầu lên hơn nữa, dạn dĩ lên và làm ra vẻ quan trọng hỏi
viên thủ lĩnh cô-dắc về công việc dự định ngày mai, để cho xứng với những người
xung quanh. Viên sĩ quan được phái đi đã về đón Denixov trên đường đi để báo
tin rằng Dolokhov sắp thân hành đến ngay và về phía Dolokhov mọi việc đều ổn.
Denixov lập tức vui vẻ trở lại và gọi Petya đến. - Nào cậu kể cho tôi nghe hết
chuyện đi. - chàng nói. Chương 7 Sau khi rời Moskva, Petya đã từ giã gia đình đến
trung đoàn và ít lâu sau được bổ làm sĩ quan tuỳ tùng cho một viên tướng chỉ
huy một chi đội lớn. Từ khi được thăng chức sĩ quan và nhất là từ khi gia nhập
bộ đội chiến đấu đánh trận Vyazma, Petya luôn luôn có một tâm trạng phấn khời,
sung sướng vì nghĩ rằng mình đã thành người lớn, và cậu chỉ nơm nớp lo sợ bỏ lỡ
mất cơ hội nào, có thể thực hiện một hành động anh hùng thật sự. Petya rất sung
sướng về những điều mà cậu được trông thấy và thể nghiệm trong quân đội, nhưng
đồng thời cậu cứ luôn có cảm tưởng là nơi nào hiện không có cậu ta thì chính là
nơi diễn ra những việc quan trọng nhất, anh hùng nhất. Và Petya vội vã tìm cách
đến những nơi hiện không có mặt cậu ta. Ngày hai mươi mốt tháng mười, khi viên
tướng của Petya tỏ ý muốn phái người đến đội du kích của Denixov, Petya khẩn
khoản xin đi một cảnh thảm thương đến nỗi viên tướng không sao từ chối được.
Nhưng khi phái Petya đi, viên tướng nhớ lại hành động điên rồ của cậu ta ở trận
Viazma: lần ấy đáng lẽ phải đi đến nơi được phái đến bằng con đường người ta chỉ
định cho mình thì Petya lại phi ngựa lên tiền tiêu dưới hỏa lực của quân Pháp
và bắn hai phát súng tay ở đấy. Cho nên khi phái Petya đi, viên tướng cấm ngặt
Petya không được tham gia vào bất cứ hoạt đông nào của Denixov. Chính vì thế mà
Petya đỏ mặt lúng túng khi Denixov hỏi xem cậu ta có ở lại được không. Trước
khi đến ven rừng, Petya vẫn tự nhủ là phải thi hành mệnh lệnh cho thật đúng và
trở về ngay. Nhưng khi trông thấy Tikhon và được biết đêm nay họ nhất định tấn
công, thì với cái khả năng thay đổi ý kiến rất nhanh của tuổi trẻ, cậu ta tự nhủ
rằng viên tướng của cậu ta, người mà cậu ta rất kính trọng, là một lão Đức bất
tài, rằng Denixov là một trang anh hùng, viên thủ lĩnh cô dắc cũng là một trang
anh hùng, cả Tikhon cũng thế, và trong giờ phút khó khăn này mà bỏ họ ra đi thì
thật là xấu hổ. Trời đất xâm xẩm tối khi Denixov cùng với Petya và viên thủ
lĩnh cô-dắc đến gần ngôi trạm gác rừng. Trong ánh hoàng hôn nhá nhem thấp
thoáng những con ngựa đã đóng yên, những người cô-dắc, những người lính phiêu kỵ
đang lấy cành cây làm lán ở khoảng đất quang và đốt lửa ở dưới khe núi, để cho
quân Pháp khỏi trông thấy khói. Trong gian phòng trước cửa ngôi trạm nhỏ, một
người cô-dắc ống tay xắn cao đang chặt thịt cừu. Ở nhà trong có ba viên sĩ quan
trong đội du kích của Denixov đang lấy cánh cửa ghép thành bàn. Petya cởi chiếc
áo ướt đem hong cho khô và lập tức bắt tay vào giúp viên sĩ quan dựng bàn ăn.
Mười phút sau, bàn đã dựng xong, mặt bàn phủ một chiếc khăn bông, Trên bàn có
bày rượu vodka, rượu rum đựng trong một cái lọ, mấy khoanh bánh mì trắng và mấy
súc thịt cừu rán có rắc muối. Ngồi ăn với các sĩ quan và xé miếng thịt cừu béo
thơm với mấy ngón tay nhầy nhụa những mỡ, Petya có một tâm trạng phấn khởi trẻ
con, cái tâm trạng làm cho người ta thấy yêu mến mọi người, và do đó mà tin chắc
rằng những người khác cũng yêu mến mình như vậy. - Thế anh nghĩ sao hở anh
Vaxili Fiodorovich, - cậu nói với Denixov, - tôi ở lại với các anh một hôm được
chứ? - Và không đợi câu trả lời, cậu tự đáp cho mình nghe: - Họ sai tôi đến tìm
hiểu tình hình, thì tôi tìm hiểu chứ sao… Miễn là các anh để cho tôi đến đúng
vào…, chỗ nào chủ yếu nhất… Tôi không cần khen thưởng gì. Tôi chỉ muốn… - Petya
nghiến răng đưa mắt nhìn quanh, lắc mái đầu đang ngẩng lên và khua tay. - Chỗ
nào chủ yếu nhất… - Denixov mỉm cười nhắc lại. - Chỉ xin một điều là các anh
cho hẳn tôi một đội để tôi chỉ huy, - Petya nói tiếp, - Thì các anh có mất gì
đâu? À, anh cần dao à? - cậu ta nói với một viên sĩ quan đang loay hoay muốn cắt
miếng thịt cừu. Đoạn cậu đưa dao xếp cho viên sĩ quan. Viên sĩ quan khen con
dao. - Anh cứ lấy mà dùng. Tôi có nhiều chiếc như thế… - Petya nói với viên thủ
lĩnh cô-dắc. - Tôi mua được của lão bán hàng rong ở đơn vị một chiếc ấm rất tuyệt!
Đồ của lão toàn loại thượng hảo hạng cả. Mà lão ta rất thật thà. Cái ấy mới là
cái chính. Thế nào tôi cũng sẽ gửi biếu ông. À hay có lẽ ông đã hết lửa [262] rồi
cũng nên? Thường cũng có khi như vậy. Tôi có mang theo, đây này… - Cậu ta chỉ mấy
cái túi dết, - có một trăm thỏi đá lửa. Tôi mua được rất rẻ: ông cần bao nhiêu
xin cứ lấy mà dùng, lấy hết đi cũng được. - Rồi bỗng đâm hoảng, không biết mình
nói như vậy có quá chăng, Petya im bặt mặt đỏ bừng.
Cậu ta bắt đầu nhớ lại xem vừa rồi mình có làm điều gì ngu xuẩn
nữa không. Ôn lại những việc xảy ra trong ngày, cậu sực nhớ đến chú đánh trống
người Pháp. “Chúng ta thì sung sướng thế này, nhưng nó thì sao? Họ để nó ở đâu
rồi? Họ có cho nó ăn không? Họ có hành hạ nó không?” - Petya nghĩ thầm. Nhưng
nhận thấy mình vừa nói nhảm về chuyện đá lửa, cậu ta đâm ra sợ sệt. - Không biết
xin có được không? - cậu ta nghĩ, - sợ họ lại bảo mình cũng là trẻ con nên mới
thương thằng trẻ con ấy. Mai ta sẽ cho họ thấy ta có trẻ con hay không! Ta mà
xin thì có gì xấu hổ không nhỉ? Ờ, cần nhìn các sĩ quan xem họ có ý chế giễu gì
chăng. - Gọi thằng bé bị bắt vào đây có được không ạ? Cho nó ăn dăm ba miếng…
có lẽ… - Được chứ, khổ thân thằng bé, - Denixov nói, hẳn là chàng không thấy có
gì đáng hổ thẹn trong việc nhắc đến chú bé, - Cho gọi nó vào đây. Nó tên là
Vincent Bos. Gọi nó vào. - Tôi gọi cho, - Petya nói. Gọi đi, gọi đi. Khổ thân
thằng bé, - Denixov lặp lạị Petya đang đứng ở cửa khi Denixov nói câu này. Cậu
ta len qua đám sĩ quan đến sát cạnh Denixov. - Anh cho phép tôi hôn anh một
cái, anh nhé? - cậu ta nói. Ô tuyệt quá thích quá! - Và sau khi hôn Denixov cậu
chạy ra ngoài. - Bos Vincent! - Petya đứng lại ở cửa cất tiếng gọi. - Ngài cần
gọi ai ạ? - Trong bóng tối có tiếng hỏi. Petya đáp là cần gọi thằng bé người
Pháp vừa bắt được hồi sáng. - À thằng Vexenny ấy phải không ạ? - người cô-dắc
nói. Tên chú bé Vincent đã được những người cô-dắc đổi thành Venxenny, còn nông
dân và binh sĩ và binh sĩ thì đổi thành Vixenya. Trong cả hai cách cải biến này
ý nghĩa mùa xuân đều phù hợp với hình ảnh cậu bé măng sữa [263] . - Chú bé đang
ngồi sưởi ở đống lửa đằng kia. Ê, Vixenya! Vixenya! Vixenya - Trong bóng tối có
nhiều tiếng truyền đi và tiếng cười khúc khích. - Thằng bé láu lỉnh lắm, - người
lính phiêu kỵ đứng cạnh Petya nói. - Chúng tôi vừa cho nó ăn lúc nãy. Nó đòi
khiếp đi được. Trong bóng tối có tiếng những bước chân không đâm lép bép trong
bùn, rồi chú lính đánh trống đến gần khung cửa. - À anh đấy à - Petya nói. - Có
muốn ăn không? Đừng sợ, chẳng ai làm gì anh đâu, - cậu ta nói thêm, rụt rè và
thân ái đưa tay chạm vào chú bé. - Vào đi, vào đi. - Cám ơn ông ạ, - chú lính
đánh trống đáp, giọng non nớt run run, rồi bắt đầu quệt hai bàn chân lấm bùn
vào ngưỡng cửa. Petya muốn nói thật nhiều với chú bé, nhưng không dám. Cậu cứ đứng
cạnh chú bé ở phòng ngoài, hết đứng chân này lại đổi sang chân bên kia. Rồi cậu
nắm lấy tay chú bé mà xiết trong bóng tối. - Vào đi, vào đi! - Petya chỉ nhắc lại,
giọng thầm âu yếm. “Chao, biết làm gì cho chú bé bây giờ, - Petya tự nhủ, đoạn
mở cửa rồi tránh sang một bên cho nó bước vào phòng. Khi chú lính đánh trống đã
vào trong gian phòng nhỏ hẹp, Petya cố ngồi cách xa chú bé, nghĩ rằng mình mà tỏ
ra chú ý đến nó thì e mất phẩm giá. Cậu chỉ nắn nắn lấy mấy đồng tiền trong
túi, lòng ngần ngại không biết là đem cho chú lính đáng trống kia thì có gì xấu
hổ không? Chương 8 Theo lệnh của Denixov người ta đã dọn thịt cừu và rượu vodka
cho chú lính đánh trống. Denixov sai mặc cho nó chiếc áo kaftan Nga và quyết định
sẽ giữ nó lại trong đội du kích chứ không cho giải về hậu phương với các tù
binh khác. Petya đang bận tâm về chú bé, thì chợt có tin Dolokhov đến, và bao
nhiêu sức chú ý của Petya đều từ chú lính đánh trống dồn sang Dolokhov. Trong
quân đội Petya đã được nghe kể nhiều câu chuyện về sự dũng cảm phi thường của
Dolokhov và tàn ác của chàng đối với quân Pháp, cho nên từ khi Dolokhov bước
vào phòng, Petya cứ nhìn chằm chặp vào chàng và mỗi lúc một thêm phấn chấn, mái
đầu cất cao lên, cổ làm sao ngay khi được ngồi với một người như chàng mình
cũng không đến nỗi không xứng đáng. Cách phục sức cực kỳ đơn giản của Denixov
làm Petya kinh ngạc Denixov thì mặc áo tsekmen [264] , để râu dài, trên ngực có
đính tượng thánh Nikolai, người có nhiều phép lạ và trong cách nói năng, đi đứng
của chàng đều để lộ rõ chất đặc biệt của địa vị chàng lúc bấy giờ. Dolokhov thì
trước kia; khi còn ở Moskva, vẫn mặc một bộ y phục Ba tư, nhưng nay thì ngược lại,
chàng phục sức như một sĩ quan cận vệ ưa làm dáng, hết sức thông thường. Mặt
chàng cạo nhẵn, mình chàng mặc một cái áo khoác lót long của quân cận vệ, khuy
cổ đính một huân chương Georges, trên đầu chàng có một chiếc mũ lưỡi trai giản
dị rất thẳng. Chàng ra góc phòng cởi chiếc áo burka ướt sũng, rồi không chào hỏi
ai hết, chàng đến cạnh Denixov, và lập tức lên tiếng hỏi về công việc. Denixov
thuật lại cho chàng nghe chuyện các đội du kích lớn dòm ngó đoàn vận tải Pháp
ra sao, cho chàng biết việc Petya được phái đến và cách dùng phúc đáp hai viên
tướng nọ. Rồi Denixov kể cho Dolokhov rõ tất cả những điều mình biết được về
tình hình đội quân Pháp. - Đúng thế đấy, nhưng phải biết rõ đây là đơn vị nào
và quân số bao nhiêu Dolokhov nói, - Phải đi một chuyến mới xong. Không biết chắc
quân số của chúng thì không thể khởi sự được. Tôi vốn thích làm ăn cẩn thận.
Đây trong số các vị ở đây có vị nào muốn đi với tôi vào trại quân Pháp không.
Tôi có mang cả quân phục Pháp đến đấy. - Tôi… tôi… tôi sẽ đi với ông! - Petya
kêu lên. - Cậu chả cần đi làm gì hết, - Denixov nói với Dolokhov - còn cậu này
thì tôi không đời nào để cho đi như thế đâu. - Hay nhỉ! - Petya thét lên, - Tại
sao tôi lại không đi được kia chứ? - Tại vì chẳng việc gì phải đi cả! - À thế
xin anh thứ lỗi cho, bởi vì… bởi vì tôi sẽ đi, có thế thôi. Anh đem tôi đi theo
chứ? - Petya hỏi Dolokhov. - Chứ sao? - Dolokhov lơ đãng đáp, mắt nhìn vào mặt
chú lính đánh trống người Pháp. - Thằng bé con này ở với cậu lâu chưa? - chàng
hỏi Denixov. - Vừa bắt được sáng nay, nhưng nó chẳng biết gì cả. Tớ để nó lại
đây với tớ. - À thế còn những đứa khác thì cậu mang đi đâu? - Dolokhov nói. -
Còn gì đâu nữa? Tớ cho giải về hậu phương có biên lai hẳn hoi? Denixov bỗng đỏ
mặt quát lên. - Và tớ cũng phải nói thẳng ra rằng trong lương tâm tớ chưa hề có
một sinh mạng nào. - Chả nhẽ cậu không thấy cho áp giải ba mươi người hay là ba
trăm người về thành phố cũng chẳng khó khăn gì, dù sao cũng còn hơn là làm nhơ
bẩn, tớ nói thẳng ra như vậy, làm nhơ bẩn danh dự của một quân nhân. - Để cho cậu
tiểu bá tước mười sáu tuổi này nói những chuyện nhân ái ấy thì hợp hơn, -
Dolokhov nói giọng ngạo nghễ và lạnh lùng, - Còn cậu thì đã đến lúc có thể từ bỏ
những trò ấy đi được rồi đấy. - Kìa, tôi có nói gì đâu? - Petya nói, giọng rụt
rè, - Tôi chỉ bảo là tôi nhất định sẽ đi với ông thôi mà. - Còn như cậu với tớ
thì đã đến lúc nên bỏ cái trò ấy đi, cậu à. Dolokhov nói tiếp như thể thấy
thích thú đặc biệt khi nói đến một vấn đề vẫn khiến cho Dolokhov khó chịu. - Thế
tại sao cậu cho thằng bé này ở lại? - Chàng lắc đầu nói. - Cậu thương hại nó chứ
gì? Chúng tớ còn lạ gì những tờ biên lai của cậu nữa. Cậu gửi về một trăm tên,
nhưng về đến nơi thì còn ba chục, chúng nó sẽ chết dọc đường, vì đói, hay sẽ bị
giết chết. Vậy thì thà đừng bắt chúng nó, cũng thế cả thôi. Viên thủ lĩnh cô-dắc
nheo nheo đôi mắt trong sáng, gật đầu tỏ ý tán thành. - Thì cũng thế cả thôi,
chả phải bàn cãi gì nữa. Tớ không muốn để lương tâm phải cắn dứt về chuyện ấy,
cậu bảo là chúng nó sẽ chết. Cũng được thôi. Miễn sao đừng chết vì tay tớ là được.
Dolokhov cười phá lên. - Dễ thường chúng nó không được lệnh bắt tớ hàng hai chục
lần ấy! Và nếu chúng bắt được thì cả tớ lẫn cậu với cái tâm hồn nghĩa hiệp của
cậu cũng vẫn lủng lẳng trên một sợi dây như thường. Dolokhov im lặng một lát. -
Nhưng thôi, phải lo đến công việc đi chứ. Bảo thằng cô-dắc của tớ mang cái đẫy
vào dây. Tớ có hai bộ quân phục của Pháp. Thế nào, đi với tớ chứ? - Chàng hỏi
Petya. - Tôi ấy à? Vâng, vâng, nhất định chứ! - Petya reo lên, mặt đỏ rừ đến gần
chảy nước mắt ra, mắt liếc nhìn Denixov. Trong khi Dolokhov tranh cãi với
Denixov về cách xử lý tù binh, Petya cảm thấy luống cuống, và bồn chồn lo lắng,
nhưng cậu cũng không đủ thì giờ hiểu cho rõ họ nói gì. “Nếu những người lớn, những
người có danh tiếng, họ nghĩ như vậy thì tức là cần phải như vậy như vậy mới
đúng, - cậu nghĩ thầm, - Và cái chính là phải làm sao cho Denixov đừng có mà
nghĩ rằng mình phục tùng anh ta, rằng anh ta có thể chỉ huy mình. Mình nhất định
sẽ đi với Dolokhov đến trại quân Pháp. Dolokhov đi được thì mình cũng đi được
chứ?”. Đáp lại những lời khuyên nhủ của Denixov bảo cậu đừng đi, Petya nói là
mình đã quen gì thì cũng làm cẩn thận chứ không chịu cái lối làm ăn hú họa, và
xưa nay không bao giờ nghĩ đến nguy hiểm cả. Bởi vì, anh cũng phải nhận thấy nếu
không biết chắc quân số chúng nó thì sẽ nguy hại đến tính mạng của hàng trăm
người cũng nên, còn như đi như thế này thì chỉ có hai chúng ta mà thôi. Và lại
tôi rất muốn và thế nào tôi cũng đi, anh đừng giữ tôi làm gì, chỉ thêm phiền.
Sau khi mặc áo ca-pốt và đội mũ sa-cô của Pháp, Petya và Dolokhov cưỡi ngựa đi
về phía khoảng rừng thưa nơi Denixov đứng nhìn xuống trại lính Pháp sáng nay, rồi
ra khỏi rừng và đi xuống hẻm núi trong bóng tối dày đặc. Xuống đến nơi,
Dolokhov dặn mấy người cô-dắc đi theo đứng đợi ở đấy và cho ngựa phóng nước kiệu
trên con đường dẫn đến cái cầu. Petya tim lịm đi vì xúc động, cưỡi ngựa đi cạnh
chàng. - Nếu bị lộ, tôi sẽ không để cho nó bị bắt sống đâu, tôi có một khẩu
súng ngắn đây, - Petya thì thầm. - Đừng nói tiếng Nga, - Dolokhov nói thầm rất
nhanh và ngay phút ấy trong bóng tối có tiếng quát “Ai?” và tiếng lên cò súng
lách cách. - Máu dồn lên mặt Petya và cậu ta luồn tay vào chỗ cất khẩu súng ngắn.
- Giáo kỵ trung đoàn 62, - Dolokhov đáp, không kìm ngựa lại mà cũng không cho
ngựa phóng nhanh cái bóng đen ngòm của tên lính canh đứng sững trên cầu. - Khẩu
lệnh? Dolokhov kìm ngựa lại cho đi bước một. - Này đại tá Jerar có ở đây không
nhỉ? - chàng nói. - Khẩu lệnh - Tên lính canh không đáp lại và quát một lần nữa
và đứng chặn ngang cầu. - Khi một sĩ quan đi tuần, lính canh không có cái lối hỏi
khẩu lệnh. - Dolokhov đột nhiên nổi xung lên quát lớn và cho ngựa bước sấn vào
tên lính canh. - Ta hỏi anh đại tá Jerar có ở đây không? Và không đợi câu trả lời
của tên lính canh bấy giờ đã né sang một bên, Dolokhov cho ngựa đi bước một lên
dốc. Trông thấy một bóng đen đi vượt qua đường Dolokhov chặn lại hỏi xem viên
tư lệnh và các sĩ quan hiện ở đâu. Bóng đen này là một người lính vác một cái bị
lên vai. Hắn đứng lại, đến sát cạnh Dolokhov giơ tay vỗ vào ngực chàng rồi nói
một cách thân mật và giản dị rằng quan tư lệnh và các sĩ quan đang ở trên dốc
phía bên phải trong sân, ấp (người lính gọi tòa dinh thự trang chủ như vậy). Dọc
đường đi, hai bên đều nghe có tiếng chuyện trò bằng tiếng Pháp từ những bếp lửa
trại vẳng ra. Đi được một đoạn, Dolokhov rẽ vào sân tòa dinh thự trang chủ. Đi
qua cổng, chàng xuống ngựa và đến cạnh một bếp lửa lớn cháy bừng bừng, xung
quanh có mấy người đang ngồi nói chuyện rất to. Ở cạnh ria đống lửa có bắc một
cái nồi nấu một món gì đang sôi sùng sục, và một người lính đội mũ chụp nhọn và
mặc ca-pốt xanh đang quỳ bên cạnh lấy que thông nòng khuấy khuấy vào nồi, ánh lửa
bắt vào mặt hắn sáng rực. - Ồ ông ta hắc lắm đấy! - một viên sĩ quan ngồi trong
bóng tối phía bên kia bếp lửa nói. - Ông ta sẽ cho chúng nó một chầu… - một người
khác cười lớn nói. Họ lặng thinh và nhìn vào đêm tối khi nghe tiếng chân
Dolokhov và Petya dắt ngựa lại gần đống lửa. - Chào các vị! Dolokhov nói to
tách rõ từng tiếng. Mấy viên sĩ quan cựa quậy trong bóng tối và một người cao lớn
cổ dài đi vòng quanh đống lửa đến gần Dolokhov. - Anh đấy à. Clement? Người ấy
nói. - Quái, anh ở đâu mà… Nhưng hắn không nói hết cầu thì đã nhận ra là mình lầm;
hắn hơi cau mày, chào Dolokhov như chào một người không quen và hỏi chàng xem
chàng cần hỏi việc gì. Dolokhov nói là chàng cùng với người bạn đang đuổi theo
trung đoàn và hỏi đám sĩ quan xem có ai biết gì về trung đoàn sáu không. Chẳng
có ai biết gì cả và Petya có cảm giác là các sĩ quan bắt đầu quan sát cậu với
Dolokhov một cách ác cảm và nghi ngờ. - Nếu các anh hy vọng ăn món xúp tối nay
thì các anh đến khí chậm đấy - một người ở sau đống lửa nói cười khúc khích.
Dolokhov đáp rằng hai anh em ăn đã no và đang cần đi tiếp ngay đêm nay. Chàng
trao ngựa cho người lính đang khuấy món ăn trong nồi, và ngồi xổm xuống bên bên
đống lửa cạnh viên sĩ quan cao cổ. Viên sĩ quan này nhìn Dolokhov chằm chặp và
hỏi lại một lần nữa: Chàng ở trung đoàn nào? Dolokhov không đáp, làm như không
nghe thấy câu hỏi, chàng rút cái tẩu thuốc kiểu Pháp trong túi ra, vừa châm lửa
vừa hỏi sĩ quan xem đoạn đường sắp phải đi có bị bọn cô-dắc quấy nhiễu không. -
Kẻ cướp thì đâu mà chẳng có! - Viên sĩ quan ngồi sau đống lửa nói. Dolokhov nói
rằng bọn cô-dắc chỉ đáng sợ đối với những kẻ tụt lại sau như chàng và như anh bạn
của chàng thôi, còn những đội quân lớn thì chắc chúng không đám đánh, - chàng
nói thêm có ý dò hỏi. Không ai đáp lại một lời. - Thôi, bây giờ chắc anh ấy sẽ
đi, - cứ phút phút Petya lại nghĩ thầm trong khi đứng trước bếp lửa lắng nghe
chàng nói chuyện. Nhưng Dolokhov lại khơi chuyện và bắt đầu hỏi thẳng họ xem
trong mỗi tiểu đoàn có bao nhiêu người, họ có cả thảy bao nhiêu tiểu đoàn, bao
nhiêu tù binh. Trong khi hỏi về tốp tù binh Nga đang bị áp giải theo đội quân của
họ, Dolokhov nói - Kéo theo những cái xác theo sau phiền thật. Chi bằng bắn
quách cái lũ chó chết ấy đi cho rảnh, nói đoạn chàng cười phá lên, tiếng cười
nghe quái gở đến nỗi Petya cứ tưởng là quân Pháp sẽ nhận ra ngay cái trò bịp bợm
của chàng: cậu ta bất giác lùi một bước ra xa đống lửa. Không có ai hưởng ứng
câu nói và tiếng cười của Dolokhov: một viên sĩ quan Pháp nãy giờ chẳng trông
thấy đầu (hắn trùm áo ca-pốt nằm giữa đất) bỗng nhổm dậy nói thì thầm mấy tiếng
với một người bên cạnh. Dolokhov đứng dậy và gọi tên lính giữ ngựa. “Liệu chúng
có trả ngựa không?” - Petya thầm nghĩ; cậu bất giác nhtch lại gần Dolokhov. - Họ
đưa ngựa lại. - Chào các vị! - Dolokhov nói. Petya muốn nói: “chào các vị”
nhưng không sao mở miệng được. Mấy viên sĩ quan nói thầm với nhau. Dolokhov
loay hoay một hôi lâu mới lên yên được, vì con ngựa không chịu đứng yên cho;
sau đó chàng cho ngựa đi bước một ra cổng. Petya đi cạnh chàng; cậu rất muốn
ngoái cổ nhìn lại xem bọn Pháp có đuổi theo không, nhưng cậu không dám. Ra đến
đường cái, Dolokhov không trở về phía cánh đồng mà lại đi ven theo khóm làng.
Được một lúc chàng ngừng ngựa lại nghe ngóng. - Cậu có nghe thấy không? - chàng
nói. Petya nhận ra những âm hưởng những câu tiếng Nga và trông thấy những người
tù binh Nga chập chờn quanh các bếp lửa. Hai người đi xuống dốc và đến cái cầu
lúc nãy, vượt qua người lính canh đang lặng lẽ đi đi lại lại trên cầu, và trở về
cái hẻm núi có mấy người cô-dắc đứng đợi. - Thôi bây giờ chào cậu nhé. Cậu bảo
Denixov là đến tảng sáng, khi nghe tiếng súng đầu tiên. - Dolokhov nói đoạn
toan bỏ đi, nhưng Petya đã nắm lấy tay chàng. - Không - Petya kêu lên, - anh thật
là một vị anh hùng. Ôi, thật là thích quá! Tuyệt quá! Tôi yêu anh quá!
- Thôi được rồi, được rồi! - Dolokhov nói, nhưng Petya không
chịu buông chàng ra. Trong bóng tối, Dolokhov thấy Petya nghiêng người về phía
chàng. Cậu ta muốn hôn chàng, Dolokhov hôn Petya, cười lớn rồi quay ngựa đi khuất
trong bóng tối.
Lev Tolstoy
Dịch giả: Cao Xuân Hạo, Nhữ Thành,
Hoàng Thiếu Sơn, Thường Xuyên.
Nguồn: vnthuquan
Dịch giả: Cao Xuân Hạo, Nhữ Thành,
Hoàng Thiếu Sơn, Thường Xuyên.
Nguồn: vnthuquan
Theo https://sachvui.com/
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét