PHẦN III
Chương 1: Trong căn nhà gia nhân
Nhà Fedor Pavlovich không phải ở ngay trung tâm thành phố
nhưng cũng không hẳn ở ngoại ô. Ngôi nhà khá cũ kỹ, nhưng bề ngoài nom dễ
thương: một tầng, có gác nóc, sơn xám, lợp tôn đỏ. Tuy vậy nó còn vững chãi
chán, rộng rãi và tiện lợi. Trong nhà có nhiều buồng kho, nhiều xó xỉnh và những
cầu thang bất ngờ. Nhà có chuột, nhưng Fedor Pavlovich cũng không lấy thế làm bực
tức gì cho lắm. “Dù sao tối đến cũng không buồn tẻ quá khi ta chỉ có một mình.”
Quả thực là ông có thói quen ban đêm cho đầy tớ xuống ngủ nhà dưới, còn ông
khóa cửa ở trên nhà một mình suốt đêm. Căn nhà dưới ấy ở sân, rộng thênh thang
và vững chãi, Fedor Pavlovich đặt bếp ở đấy, tuy nhà trên cũng có bếp: ông ta
không ưa mùi nhà bếp, và thức ăn phải đưa lên qua sân, đông cùng mùa hè. Nói
chung ngôi nhà xây cho một gia đình lớn: có thể chứa được một số người nhiều gấp
năm, cả chủ lẫn đầy tớ. Nhưng vào lúc xảy ra câu chuyện này, trên nhà chỉ có
Fedor Pavlovich và Ivan Fedorovich, còn ở căn nhà dưới của gia nhân chỉ có ba
người đầy tớ: lão Grigori, mụ Marfa vợ lão và Xmerdiakov, gã đầy tớ khá trẻ. Cần
nói kỹ hơn chút nữa về ba nhân vật này. Về lão Grigori Vaxilievich thì chúng ta
nói khá nhiều rồi. Đấy là một con người cứng rắn và kiên cường, bền gan đi thẳng
tới đích của mình, miễn là cái đích ấy, do nhưng nguyên nhân nào đó (thường là
phi logic kỳ lạ), được lão coi là chân lý hiển nhiên. Nói chung lão là người
chính trực và không mua chuộc được. Vợ lão, Marfa Ignatievna, mặc dù suốt đời một
mực tuân theo ý chồng, đã có lần rầy rà chồng ghê gớm, chẳng hạn ngay sau khi
giải phóng nông nô, mụ cứ nằng nặc đòi bỏ Fedor Pavlovich đi Moskva để buôn bán
lặt vặt gì ở đó (hai vợ chồng cũng có được tí tiền). Nhưng ngay hồi ấy Grigori
đã quyết định, một lần dứt khoát, là mụ nói tầm bậy. “Vì đàn bà ả nào cũng bất
nghĩa bất nghì”, nhưng bỏ chủ cũ mà đi thì không được, dù chủ thế nào đi nữa,
“vì bây giờ bổn phận của họ là như vậy.”
- Bà có hiểu thế nào là bổn phận không? - Lão nói với vợ.
- Tôi hiểu. Ông Grigori Vaxilievich ạ, nhưng sao chúng ta lại
có bổn phận phải ở lại đây dù tôi chẳng hiểu gì cả. - Marfa Ignatievna trả lời
dứt khoát.
- Không hiểu thì thôi, nhưng vẫn cứ phải như vậy. Từ nay đừng
nói nữa.
Đúng như thế: họ không đi, Fedor Pavlovich ấn định cho họ một
khoản tiền còng nhỏ thôi, nhưng trả sòng phẳng. Thêm nữa Grigori biết rằng lão
có ảnh hưởng không chối cãi được đối với chủ. Lão cảm thấy như thế, và cũng hợp
lý thôi: tay hề ranh mãnh và bướng bỉnh Fedor Pavlovich tính tình rất cương quyết
“trong một số việc của đời sống”, theo lối nói của chính ông ta, nhưng lại rất
non gan trong “một số sự việc khác của đời sống”, điều mà chính ông ta cũng lấy
làm lạ. Chính ông ta biết đó là những việc gì. Ông ta biết và có nhiều điều ông
ta sợ. Trong đời có những trường hợp cần đề phòng cẩn thận, khi ấy không có một
người trung thành thì thật gay, mà Grigori là người trung thành bậc nhất: trong
cuộc đời bon chen của mình, đã nhiều lần Fedor Pavlovich có thể bị ăn đòn, và
ăn đòn đau, nhưng bao giờ ông ta cũng được Grigori cứu thoát, tuy sau mỗi lần
như thế lão đều la rầy ông đến rát tai. Nếu chỉ là bị đánh thôi thì có lẽ Fedor
Pavlovich không sợ: có những trường hợp hơn thế, thậm chí rất tinh vi và phức tạp,
mà khi ấy, chính Fedor Pavlovich có lẽ cũng không hiểu tại sao ông tức khắc cảm
thấy hết sức cần một người thân tín trung thành. Đấy là những trưởng hợp gần
như bệnh hoạn: là một kẻ hết sức trụy lạc và nhiều khi dâm đãng đến tàn bạo,
như một con sâu độc, đôi khi, vào những lúc say, bỗng dưng Fedor Pavlovich cảm
thấy một nỗi sợ hãi không đâu, một cơn chấn động tinh thần có ảnh hưởng gần như
về mặt thể xác trong tâm hồn. “Những lần ấy tâm hồn tôi như run rẩy trong cổ họng”
- đôi khi ông ta nói như vậy. Những lúc ấy ông ta thích bên cạnh mình, dù không
phải ở cùng phòng, mà ở nhà dưới, có một người tin cẩn, cương quyết, không trụy
lạc như ông ta, nay nhìn thấy tất cả những trò phóng đãng đang diễn ra và biết
hết mọi bí mật, nhưng vì trung thành mà dung thứ hết, không chống lại, nhất là
không trách móc và không dọa nạt ông bằng bất cứ hình phạt gì trong cuộc đời hiện
nay hay ở kiếp sau; khi cần thì sẽ bảo vệ ông - chống lại ai? Chống lại kẻ nào
đó không biết, nhưng ghê gớm và nguy hiểm. Cái chính là nhất thiết phải có một
người khác, một người thân thiết lâu năm mà lúc đau buồn có thể gọi đến chỉ để
chăm chú nhìn vào mặt, có thể trao đổi một lời dù là tầm phào, và nếu người đó
không hề cáu kỉnh thì nỗi lòng vợi hẳn đi, còn nếu người đó cáu kỉnh thì trong
lòng càng buồn thêm. Có khi (tuy là rất hiếm) Fedor Pavlovich đương đêm xuống
nhà dưới đánh thức Grigori dậy, bảo lão lên với ông ta một lát. Lão lên, ông ta
nói những chuyện hết sức vẩn vơ, rồi lát sau cho lão xuống nhà, đôi khi thậm
chí giễu cợt và pha trò, rồi nhổ một bãi nước bọt, đi nằm và ngủ một giấc ngon
lành của người công chính. Ngay cả sau khi Aliosa về nhà cũng đã xảy ra một trò
gì tương tự như thế. Aliosa “đâm thủng tim” ông vì anh “nhìn thấy hết và không
chê trách gì”. Hơn thế nữa, ở anh còn có một điều chưa từng thấy: anh hoàn toàn
không khinh ông già, trái lại bao giờ cũng dịu dàng với ông, thương mến ông một
cách hoàn toàn thẳng thắn, tự nhiên, tuy ông chẳng xứng đáng được như thế. Đối
với lão già dâm đãng sống độc thân, tất cả những điều đó hoàn toàn bất ngờ, hết
sức bất ngờ đối với một người như ông ta trước nay chỉ ham thích “cái bỉ ổi”.
Aliosa đi rồi, ông ta tự thú với mình rằng ông ta đã hiểu được điều gì trước
nay ông ta không muốn hiểu.
Khi mới vào câu chuyện, tôi đã nói rằng Grigori ghét Adelaida
Ivanovna, người vợ đầu tiên của Fedor Pavlovich và mẹ của con trai cả của ông -
Dmitri Fedorovich - và trái lại, lão bênh người vợ thứ hai mắc bệnh “ngộ dại” của
chủ, Xofia Ivanovna, chống lại chính ông chủ và bất cứ ai thốt ra một lời tồi tệ
hay nông nổi về bà ta. Thiện cảm của lão đối với người đàn bà bất hạnh ấy biến
thành cái gì thiêng liêng đến mức hai mươi năm sau lão vẫn không chịu nổi khi bất
kì ai nói xấu bà chủ và lão lập tức phản đối kẻ xúc phạm. Vẻ ngoài Grigori là một
người lạnh lùng và nghiêm trang, không nhiều lời, nói ra là xác đáng, chắc nịch.
Thoạt gặp không thể đoán chắc được lão có yêu người vợ ngoan
ngoãn tận tụy không, thế nhưng lão thực sự yêu vợ, và bà vợ cố nhiên cũng biết
như thế. Marfa Ignatievna chẳng những không đần mà có lẽ còn tinh khôn hơn chồng,
ít ra cũng chín chắn hơn trong đời sống, nhưng mụ nhẫn nại phục tùng chồng vô
điều kiện, ngay từ khi thành vợ thành chồng, hiển nhiên là mụ kính trọng chồng
vì đức độ cao cả. Đáng chú ý là hai vợ chồng cả đời rất ít nói với nhau, ngoài
những điều hết sức cần thiết và những việc hàng ngày. Grigori nghiêm trang và
oai vệ chỉ nghiền ngẫm một mình mọi công việc và ưu tư của mình, vì thế Marfa
Ignatievna đã từ lâu hiểu rõ dứt khoát rằng chồng không cần đến lời bàn của mụ.
Mụ cảm thấy rằng chồng quý trọng sự im lặng đó của mụ và cho như thế là khôn
ngoan. Lão không bao giờ đánh vợ, trừ có một lần, nhưng cũng nhẹ thôi.
Năm đầu tiên sau khi Adelaida Ivanovna và Fedor Pavlovich
thành hôn, có lần đàn bà con gái trong làng hồi ấy còn là nông nô, tụ họp ở sân
nhà chủ để hát và nhảy. Họ hát bài “Trong những đồng cỏ” và Marfa Ignatievna, hồi
ấy còn trẻ, bỗng nhảy ra đi điệu vũ Nga bằng một kiểu đặc biệt, không như các
bà trong làng, mà như mình vẫn nhảy hồi còn là người hầu trong gia đình Miuxov
giàu có: những người biểu diễn vũ trên sân khấu nhà họ đều được một vũ sư ở
Moskva về dạy cho. Grigori thấy vợ nhảy rất chi là “điệu”, và một giờ sau, ở
nhà ông ta cho vợ bài học, nắm tóc giúi nhẹ mấy cái. Nhưng việc đánh vợ chỉ có
độc một lần như thế thôi, không tái diễn lần nào, vả lại từ đó Marfa Ignatievna
thề không nhảy nhót gì nữa.
Trời không cho họ có con, sinh được một đứa nhưng bỏ mất rồi,
Grigori rõ ràng là yêu trẻ, mà lão cũng không giấu giếm điều đó nghĩa là nói ra
mồm không ngượng ngập. Khi Adelaida Ivanovna bỏ nhà trốn đi, lão đem Dmitri
Fedorovich mới lên ba về nuôi, chăm nom thằng bé gần một năm, tự tay chải đầu
cho nó, tự tay tắm rửa cho nó trong chiếc chậu giặt. Rồi lão chăm nom cho Ivan,
cả Aliosa, vì thế mà lão được ăn cái tát; nhưng về chuyện ấy tôi đã kể đầy đủ rồi.
Còn chính con lão chỉ đem lại cho lão niềm vui sướng hy vọng lúc Marfa
Ignatievna còn mang thai. Khi đã ra đời, nó làm cho lão đau xót và khiếp sợ. Số
là đứa bé sinh ra có sáu ngón tay. Thấy thế Grigori chán nản đến nỗi chẳng những
không hé răng nửa lời cho đến ngày làm lễ rửa tội, và cố ý lánh ra vườn để khỏi
nói năng gì. Bấy giờ là mùa xuân, suốt ba ngày lão đánh luống rau trong vườn, đến
ngày thứ ba phải làm lễ rửa tội cho đứa bé. Lúc ấy Grigori đã nghĩ ra một cách.
Trong nhà đã có mặt cha xứ, khách khứa và chính Fedor Pavlovich đến để làm cha
đỡ đầu, Grigori vào và đột nhiên tuyên bố là “không nên làm lễ rửa tội” cho đứa
bé, lão nói khẽ thôi, không nhiều lời, khó nhọc thốt ra từng tiếng, chỉ giương
mắt ngây ngô nhìn linh mục chằm chằm.
- Sao lại thế? - Linh mục hỏi, vẻ ngạc nhiên và vui vẻ.
- Là bởi vì đấy là… con rồng… - Grigori ấp úng.
- Sao lại rồng, rồng nào?
Grigori im lặng một lúc.
- Thiên nhiên lầm lộn… - Lão ấp úng, nói không rõ ràng, nhưng
rất kiên quyết và dễ thấy là lão không muốn dài lời thêm nữa.
Người ta cười và dĩ nhiên là vẫn cứ làm lễ cho đứa bé tội
nghiệp. Grigori nhiệt tâm cầu nguyện bên chậu nước làm lễ, nhưng không thay đổi
ý kiến về đứa bé mới sinh. Tuy nhiên, lão không cản trở gì hết, có điều suốt mấy
tuần lễ đứa bé ốm yếu còn sống, lão hầu như không nhìn đến nó, thậm chí không
muốn nhận thấy là có nó, và phần lớn thời gian lão đi khỏi nhà.
Nhưng hai tuần sau khi đứa bé chết vì bệnh tưa mồm thì lão tự
tay đặt nó vào cỗ quan tài nhỏ, hết sức buồn rầu nhìn nó, và khi người ta lấp cái
huyệt nhỏ, đào nông thì lão quỳ xuống, rạp mình sát đất trước nấm mồ. Từ đó, suốt
nhiều năm lão không hề nhắc đến con mình lần nào, cả Marfa Ignatievna cũng
không bao giờ nhắc đến đứa con trước mặt chồng, còn khi buộc phải nói với ai về
“con mình” thì chỉ nói thì thầm, cho dù là Grigori không có mặt ở đấy. Theo nhận
xét của Marfa Ignatievna, từ sau khi chôn đứa bé, ông chồng đâm ra mê mải chăm
“việc thần linh”, đọc kinh Treti-minei, đeo cặp kính tròn to tướng gọng bạc lên
và phần nhiều là lẳng lặng đọc một mình. Ít khi lão đọc thành tiếng, trừ phi
vào tuần chay. Lão thích cuốn Jov, lão kiếm đâu ra được tập lời giảng và giáo
lí của “Cha Ixaac người Sy-ri của chúng ta, đấng rao truyền ý Chúa”, lão kiên
gan đọc nhiều năm mà hầu như chẳng hiểu gì cả. Gần đây lão bắt đầu chú ý tìm hiểu
kĩ giáo phái Khlưxtư, nhờ có những người hàng xóm mà lão có dịp làm việc đó, rõ
ràng lão xúc động mãnh liệt, nhưng lão chưa có ý theo đạo mới. Do đọc nhiều
thánh kinh, dĩ nhiên diện mạo lão càng có vẻ trịnh trọng hơn.
Có lẽ lão có khuynh hướng thần bí. Vậy mà như có sự sắp đặt sẵn,
việc đứa con sáu ngón ra đời và chết lại trùng khớp với một việc tình cờ khác hết
sức lạ lùng, bất ngờ, kỳ dị mà như lời lão nói sau này, đã để lại “dấu ấn”
trong tâm hồn lão. Chuyện là thế này: đúng hôm chôn đứa con sáu ngón, Marfa
Ignatievna đương đêm thức giấc, nghe như có tiếng khóc của trẻ sơ sinh. Mụ sợ
hãi đánh thức chồng dậy. Lão lắng tai nghe và nhận xét rằng có tiếng ai rên thì
đúng hơn, “hình như tiếng đàn bà”. Lão trở dậy, mặc quần áo, đấy là một đêm
tháng năm khá ấm áp. Ra đến thềm, lão nghe thấy rõ tiếng rên ở trong vườn.
Nhưng ban đêm vườn khóa từ phía sân, và ngoài lối đi đó thì không vào vườn được
vì khắp xung quanh là tường rào chắc chắn và cao. Grigori vào nhà thắp đèn, lấy
khóa vườn và không để ý gì đến sự sợ hãi điên cuồng của vợ - vợ lão càng tin chắc
rằng mụ nghe thấy tiếng khóc, chắc là thằng bé gọi mụ - và lão lặng lặng đi ra
vườn. Đến đây lão hiểu rõ ràng tiếng rên vọng ra từ buồng tắm hơi ở trong vườn,
cách cửa rào không xa, và đúng là tiếng rên của đàn bà. Mở cửa buồng tắm, lão
thấy một cảnh tượng khiến lão sững người: cô gái ngây dại vẫn đi lang thang
trên các đường phố và cả thành phố đều biết, biệt hiệu là Lizaveta Xmerdiasaia,
đã vào được buồng tắm và vừa sinh một đứa con. Đứa hài nhi nằm cạnh cô ta, còn
cô ta đang hấp hối. Cô ta chẳng nói năng gì, vì một lẽ đơn giản là cô ta không
biết nói. Nhưng tất cả những điều đó cần phải giải thích riêng.
Ở đây có một điều đặc biệt khiến Grigori xúc động sâu sắc,
làm tăng thêm mối nghi ngờ ghê tởm trước kia vốn đã có. Cô Lizaveta ta
Xmerdiasaia này vóc người rất nhỏ bé, “chỉ già hai arsin một chút” (1) như
mấy bà già sùng đạo trong thành phố đã động lòng thương cảm nhớ lại sau khi cô
ta chết. Khuôn mặt con gái đôi mươi khỏe mạnh, bầu bĩnh và hồng hào, hoàn toàn
ngây độn; mắt nhìn trân trân đến khó chịu, nhưng hiền lành. Suốt đời, đông cũng
như hè, cô ta đi chân đất, mặc độc một chiếc sơ mi bằng vải gai thô. Mái tóc gần
như đen, rất dày rậm, xoăn tít như lông cừu, nom như chiếc mũ rất lớn trên đầu.
Ngoài ra, người lúc nào cũng lấm lem bùn đất, dính đầy lá lẩu, cành vụn, vỏ
bào, vì cô ta bao giờ cũng ngủ dưới đất và cả trong bùn. Bố cô ta là Ilya, một
tiểu thị dân vô gia cư, đã phá sản và ốm o, rất nghiện rượu và nhiều năm nay vẫn
làm lao công cho những người phong lưu cũng là tiểu thị dân vùng này để được
nuôi ăn. Mẹ Lizaveta chết đã lâu. Luôn luôn ốm đau và hung ác, cha đánh đập
Lizaveta tàn nhẫn mỗi khi con về nhà. Nhưng cô gái ít khi về nhà bởi vì cô được
cả thành phố cho ăn, coi cô là một “thánh hài” trời sinh. Cả các chủ của Ilya,
cả chính Ilya, thậm chí nhiều người giàu lòng trắc ẩn trong thành phố, những
thương gia và phần lớn là những thương gia, đã nhiều lần cho Lizaveta mặc tử tế
hơn, chứ không phải phải chỉ là một chiếc áo sơ mi, mùa đông bao giờ cùng mặc
áo lông cho cô và cho cô đi ủng. Nhưng thường thường cô ta cứ để yên cho mặc, rồi
cô ta đi và trút bỏ hết nhưng gì người ta cho ở một chỗ nào đó, phần lớn là ở
sân nhà thờ. Khăn quàng, váy hay áo lông, ủng, cô ta bỏ ráo, lại đi đất và trên
mình chỉ độc một chiếc sơ mi như trước. Có lần, quan tổng đốc mới tỉnh tôi,
nhân kinh lý qua thị trấn này, nhìn Lizaveta và điều đó xúc phạm ghê gớm đến những
tình cảm tốt đẹp nhất của Ngài và tuy Ngài hiểu rằng đó là “một thánh hài” như
người ta đã trình với Ngài, nhưng Ngài vẫn cứ quở rằng một đứa con gái trẻ chỉ
mặc một chiếc sơ mi đi lang thang ngoài phố là có hại cho thuần phong mỹ tục, từ
nay trở đi không được để như thế nữa. Nhưng quan tổng đốc đi rồi, người ta lại
vẫn để mặc cô gái như trước. Cuối cùng bố cô ta chết, cô ta mồ côi mồ cút và
càng được tất cả những người sùng đạo quý mến hơn.
Chú thích:
Chú thích:
(1) 1 arsin = 0.71m, hai arsin là khoảng 1.4m (N.D).
Quả là cô ta dường như được mọi người yêu mến, ngay cả bọn trẻ
con trai cũng không trêu ghẹo và xúc phạm cô, mà bọn trẻ con trai ở vùng tôi, đặc
biệt là học trò thì tinh nghịch lắm. Cô ta vào những nhà không quen biết cũng
chẳng ai đuổi cô ra, trái lại ai cũng trìu mến và cho cô đồng nửa xu. Được người
ta cho đồng xu, cô cầm lấy và lập tức đem đi bỏ vào một cái hốc nào đó ở nhà thờ
hay nhà tù. Khi ở chợ người ta cho bánh mì vòng hay bánh kalats, thế nào cô ta
cũng đem cho một đứa trẻ gặp trước tiên, không thì níu một bà nào giàu nhất
vùng lại mà đưa tặng; bà này nhận ngay, thậm chí vui mừng mà nhận. Bản thân cô
ta chỉ ăn bánh mì đen và uống nước lã. Có khi cô ta tạt vào một cửa hàng giàu
có, ngồi chơi ở đấy, trước mặt là hàng hóa đắt tiền, cả tiền nữa, nhưng chủ nhà
chẳng bao giờ canh chừng cô, họ biết rằng cho dù họ có lấy ra trước mắt cô hàng
nghìn đồng và bỏ quên thì cô cũng chẳng đụng đến một xu. Ít khi cô đi nhà thờ,
cô ngủ hoặc là ở sân nhà thờ, hoặc là leo qua hàng giậu đan bằng cành cây (vùng
chúng tôi cho đến nay vẫn còn nhiều hàng giậu chứ không phải là tường rào) vào vườn
rau nhà ai đó. Cô ta về nhà nghĩa là đến những chủ nhà mà trước kia bố cô ta vẫn
ở nhờ, chừng một tuần một lần, mùa đông thì ngày nào cũng đến, nhưng chỉ để ngủ
đêm thôi, và ngủ ở phòng ngoài hoặc trong chuồng bò. Người ta ngạc nhiên thấy
cô ta chịu đựng nổi cuộc sống như thế, nhưng cô ta quen rồi. Cô gái này nhỏ người,
nhưng thể chất khỏe lạ thường. Một số người tầng lớp trên bảo rằng cô ta làm ra
như thể vì tính kiêu hãnh, nhưng nói vậy xem ra không ổn: cô ta không nói được
tiếng nào, chỉ thỉnh thoảng uốn lưỡi ú ớ cái gì và rống lên, thế thì kiêu hãnh
cái nổi gì. Thế rồi có một lần (đá khá lâu rồi), vào một đêm tháng chín sáng sủa
và ấm áp, trăng tròn vành vạnh, đã khuya lắm rồi theo thói quen sinh hoạt của
chúng tôi, một bọn các ông chủ đi đánh chén ở câu lạc bộ về, say ngật ngưỡng,
chừng năm sáu mống, đi tắt qua cái “sân sau”. Hai bên các ngõ hẻm là bờ giậu vườn
các nhà kế cận. Lối ngõ dẫn ra chiếc cầu bắc qua một rãnh nước dài và hôi thối
mà ở vùng chúng tôi người ta quen gọi là con sông. Bọn người này nhìn thấy
Lizaveta đang ngủ bên hàng giậu, trong đám tầm ma và ngưu bằng. Những ông chủ
chếnh choáng say dừng lại trước cô gái, cười hô hố và phun ra những câu pha trò
hết sức thô bỉ. Một cậu ấm con nhà chợt nảy ra một câu hỏi kỳ quái về một câu
chuyện không thể tưởng tượng được: “Liệu có người nào có thể coi con vật này là
một ả đàn bà và ngay bây giờ…” Cả bọn đều tỏ vẻ ghê tởm kiêu căng, cả quyết là
không. Nhưng trong đám có Fedor Pavlovich, ông ta lập tức nhảy ra và nói quyết
rằng ông ta có thể coi đây là một người đàn bà, thậm chí rất hứng thú là đằng
khác, ở đây có một cái gì thuộc loại khoái trá đặc biệt v.v... và v.v... Thực ra, hồi
ấy ông ta đang gắng hết sức làm nổi đình đám cho vai hề của mình, ông ta hay nhảy
ra làm trò vui cho những kẻ giàu có, cố nhiên bề ngoài có vẻ ngang vai bằng vế,
nhưng thực ra đối với họ ông ta chỉ là một kẻ hạ đẳng.
Chuyện này xảy ra đúng vào lời gian ông ta nhận được tin từ
Peterburg là người vợ đầu của ông, Adelaida Ivanovna đã chết và ông ta đeo băng
tang trên mũ mà vẫn rượu chè trác táng đến nỗi ngay cả những kẻ phóng đãng nhất
trong thành phố cứ nhìn thấy ông ta cũng phải khó chịu. Tất nhiên cả bọn phá
lên cười vì cái ý kiến bất ngờ, có kẻ thậm chí còn xúi giục Fedor Pavlovich,
nhưng những người khác bắt đầu nhổ bọt càng dữ dội hơn, tuy vẫn cực kỳ vui vẻ,
cuối cùng họ ra về cả. Sau này Fedor Pavlovich thề sống thề chết rằng ông ta
cũng bỏ đi cùng với những người khác. Có thể đúng như thế, không ai biết chắc
và không bao giờ biết được, nhưng năm sáu tháng sau, cả thành phố đều thực tâm
hết sức phẫn nộ khi thấy Lizaveta có mang, người ta hỏi nhau và tìm xem kẻ nào
gây ra cơ sự này, kẻ nào làm nhục cô gái? Thế rồi bỗng nhiên lời đồn đại lạ
lùng lan ra khắp thành phố: kẻ làm nhục cô gái chính là Fedor Pavlovich. Lời đồn
ấy ở đâu ra? Hồi này trong số những ngài chơi bời tối hôm ấy, ở thành phố chỉ
còn lại một người, mà lại là một vị đã có tuổi, một viên tham nghị bậc năm đáng
kính có gia đình và các con gái lớn, hẳn là ông ta sẽ không hở điều gì, cho dù
sự thể đã xảy ra là thế nào đi nữa. Những người khác có mặt trong buổi hôm ấy,
chừng năm người, đã rời khỏi vùng này. Nhưng lời đồn nêu đích danh Fedor
Pavlovich và vẫn không ngừng nêu đích danh ông ta. Cố nhiên ông ta không lấy gì
làm bực bõ cho lắm: ông ta không thèm trả lời mấy tên nhà buôn và mấy đứa tiểu
thị dân. Hồi ấy ông ta đang hãnh diện và chỉ chuyện trò với các quan chức và
quý tộc mà ông ta ra sức làm trò vui cho họ. Chính thời kỳ ấy Grigori cực lực
bênh vực chủ, chẳng những bác lại tất cả những lời nói xấu ấy, mà còn to tiếng
cãi cọ khiến nhiều người phản đối. “Chính là tại ả, con bé hèn hạ ấy,” - lão
nói quyết như vậy, còn kẻ gây nên cơ sự ấy chẳng phải ai khác ngoài “thằng
Carfơ có súng” đấy là một tên tù ghê gớm, khét tiếng trong thành phố, hồi ấy đã
vượt ngục và lẩn quất trong thành phố chúng tôi. Nghe chừng có lí lắm, người ta
chưa quên Carfơ, người ta vẫn nhớ rằng mấy đêm đó, vào cữ sắp sang thu, hắn lởn
vởn trong thành phố và đã cướp lột ba người. Nhưng việc không hay đã xảy ra và
lời đồn đại chẳng những không làm cho mọi người mất thiện cảm với cô gái ngây dại
mà người ta càng trông nom chăm sóc cô hơn. Bà nhà buôn Condratieva, một bà góa
phong lưu, cho người đưa Lizaveta về nhà bà ta từ cuối tháng tư và dặn phải giữ
cô ta lại cho đến khi sinh nở. Người ta canh giữ rất kĩ, nhưng mặc dù vậy, đến
ngày cuối cùng, buổi tối Lizaveta trốn khỏi nhà Condratieva lúc nào không biết
và lọt vào vườn nhà Fedor Pavlovich. Bụng mang dạ chửa như thế, cô ta làm thế
nào vượt qua được tường rào cao và chắc chắn bao quanh vườn, đấy vẫn còn là điều
bí ẩn. Một số người bảo có người đưa cô ta qua, một số khác nói rằng đấy là do
“phép trời”. Việc đó tuy lạ lùng, nhưng nhiều phần chắc là đã diễn ra một cách
tự nhiên: Lizaveta vẫn trèo qua được các hàng rào vào ngủ đêm trong vườn rau
nhà người ta thì cũng có cách leo được lên bờ tường nhà Fedor Pavlovich, rồi từ
đấy nhảy xuống vườn; mặc dù đang bụng mang dạ chửa, nhảy như thế là tự hại
mình. Grigori đâm bổ đi tìm Marfa Ignatievna và bảo vợ chăm sóc cho Lizaveta,
còn lão chạy đi mời bà đỡ ở gần đây. Đứa bé mới sinh thì cứu được, còn Lizaveta
tắt thở lúc gần sáng. Grigori bế đứa bé vào nhà, bảo vợ ngồi xuống và đặt đứa
bé lên đùi vợ, áp ngay vào vú: “Đứa trẻ mồ côi trời sinh này là bà con của tất
cả mọi người, với vợ chồng ta lại càng gần hơn. Nó là do đứa nhỏ đã chết của
chúng ta gửi đến cho chúng ta, nó là con trai của quỷ và một phụ nữ công chính.
Hãy nuôi nó và từ nay đừng khóc nhiều nữa.” Thế là Marfa Ignatievna nuôi dạy đứa
trẻ. Nó được rửa tội và đặt tên là Pavel, còn phụ danh thì chẳng ai bảo, mọi
người đều gọi nó là Fedorovich, Fedor Pavlovich chẳng những không chống đối, mà
thậm chí còn coi đó là chuyện thú vị, tuy ông ta vẫn dứt khoát không nhận nó
đích thực là con mình. Trong thành phố người ta khen ông ta đã nuôi đứa con
rơi. Sau này ông ta đặt họ cho nó là Xmerdiakov, theo biệt hiệu của mẹ nó là
Lizaveta Xmerdiasaia.
Chính Xmerdiakov ấy là người đầy tớ thứ hai của Fedor
Pavlovich và trong phần đầu câu chuyện của chúng ta, hắn ở căn nhà dưới cùng với
lão Grigori và bà lão Marfa. Hắn giữ chân nấu bếp. Rất cần nói một số điều
riêng về hắn, nhưng, tôi lấy làm ngượng vì đã làm độc giả mất nhiều thì giờ như
thế về những gia nhân rất đỗi tầm thường, vì vậy tôi đi vào câu chuyện của tôi,
hi vọng rằng quá trình kể chuyện, tự nhiên sẽ phải đả động đến Xmerdiakov.
Phần 3
Chương 3: Lời xưng tội của một trái tim nồng nhiệt: qua những
vần thơ
Nghe lời quát bảo của bố từ trên cỗ xe ngựa đang rời khỏi tu
viện, Aliosa vẫn đứng im tại chỗ một lúc, hết sức băn khoăn. Không phải là anh
đứng trơ ra như cây cột, không phải thế. Trái lại mặc dù hết sức lo lắng, anh
đã kịp tức khắc xuống bếp nhà Cha viện trưởng dò hỏi xem bố mình đã gây chuyện
gì ở trên nhà. Sau đó anh ra đi, hi vọng trên đường về thành phố anh sẽ tìm được
cách gì giải quyết vấn đề giày vò anh. Tôi xin nói trước: lời ông bố quát thét
ra lệnh cho anh phải trở về nhà, mang theo “chăn gối nệm giường” không làm anh
sợ chút nào. Anh hiểu quá rõ ràng cái lệnh như thế, công nhiên nói ra trước mọi
người và lại làm ra bộ quát nạt, chỉ là “cơn bốc đồng”, thậm chí có thể nói là
để làm mẽ, chẳng khác gì mới đây trong thị trấn của họ, một người quá chén
trong bữa tiệc mừng ngày lễ thánh của chính mình, bực tức vì người ta không cho
ông ta uống rượu thêm nữa, ngay trước mắt khách khứa đã đập vỡ bát đĩa của nhà,
xé cả áo của mình và của vợ, đập phá đồ đạc, cuối cùng đập cả kính cửa, cũng chỉ
để làm mẽ; với bố anh hôm nay cố nhiên đại loại cũng như thế. Hôm sau tỉnh rượu,
cố nhiên cái người đã quá trớn kia tiếc số đĩa chén bị đập vỡ.
Aliosa biết rằng hôm sau chắc ông già sẽ cho anh trở lại tu viện, thậm chí có thể ngay hôm nay cũng chưa biết chừng. Thêm nữa anh tin chắc rằng ai không biết, chứ riêng anh thì bố không muốn làm phiền lòng. Aliosa tin chắc rằng trên đời chẳng bao giờ có ai muốn xúc phạm đến anh, chẳng những không muốn mà còn không thể có chuyện ấy nữa kia. Đối với anh đấy là một tiên đề đã được xác lập vĩnh viễn, không cần lí lẽ gì hết, và về mặt này anh cứ thẳng đường tiến bước, không một chút do dự.
Aliosa biết rằng hôm sau chắc ông già sẽ cho anh trở lại tu viện, thậm chí có thể ngay hôm nay cũng chưa biết chừng. Thêm nữa anh tin chắc rằng ai không biết, chứ riêng anh thì bố không muốn làm phiền lòng. Aliosa tin chắc rằng trên đời chẳng bao giờ có ai muốn xúc phạm đến anh, chẳng những không muốn mà còn không thể có chuyện ấy nữa kia. Đối với anh đấy là một tiên đề đã được xác lập vĩnh viễn, không cần lí lẽ gì hết, và về mặt này anh cứ thẳng đường tiến bước, không một chút do dự.
Giây phút ấy lòng anh thấp thỏm một nỗi sợ khác, thuộc loại
hoàn toàn khác hẳn, điều càng khổ tâm hơn là chính anh không định rõ được nó là
cái gì, đúng ra đấy là sợ một người phụ nữ, chính là sợ Ekaterina Ivanovna đã gửi
cho anh bức thư ngắn mà bà Khokhlakova vừa chuyển cho anh, trong đó nàng khẩn
khoản mời anh đến có chuyện gì không rõ. Đòi hỏi đó và việc anh nhất định phải
đến gây nên trong tâm tư anh một nỗi giày vò. Suốt buổi sáng và càng về sau cảm
giác ấy càng nhức nhối hơn, mặc dù sau đó đã xảy ra những cảnh om sòm và những
chuyện bất ngờ ở tu viện, rồi ở nhà Cha viện trưởng, v.v… Anh sợ không phải vì
anh không biết nàng sẽ nói gì với anh và anh sẽ trả lời nàng ra sao. Và không
phải anh sợ phụ nữ nói chung: cố nhiên anh ít biết phụ nữ, nhưng dẫu sao, suốt
đời, từ thuở ấu nhi cho đến lúc vào tu viện, anh chỉ ở với phụ nữ. Anh sợ người
phụ nữ ấy, sợ chính Ekaterina Ivanovna. Anh sợ nàng ngay từ lần đầu gặp nàng.
Anh gặp nàng chỉ một vài lần, thậm chí có lẽ ba lần, có lần tình cờ anh còn nói
với nàng mấy lời. Anh nhớ lại nàng là một cô gái xinh đẹp, kiêu hãnh, hách dịch.
Nhưng không phải sắc đẹp của nàng giày vò anh, mà là một cái gì khác. Chính vì
không giải thích được vì sao mà sợ nên giờ đây càng sợ thêm. Cô gái ấy theo đuổi
những mục đích cao quý: anh biết. Nàng tìm cách cứu Dmitri, kẻ có tội với nàng,
mà nàng làm như thế chỉ vì độ lượng. Thế nhưng, mặc dù biết rõ rằng mình không
thể không công bằng với tất cả những tình cảm cao quý và độ lượng ấy, càng đến
gần nhà nàng anh càng cảm thấy lạnh sống lưng.
Anh cho rằng anh sẽ không gặp Ivan Fedorovich ở đấy, tuy Ivan
rất thân với nàng: lúc này Ivan chắc đang ở nhà bố, Dmitri lại càng không có ở
nhà Ekaterina. Aliosa linh cảm thấy tại sao. Như vậy chỉ có hai người nói chuyện
với nhau. Trước khi bước vào cuộc nói chuyện tai ác ấy, Aliosa rất muốn ghé qua
nhà Dmitri để gặp anh mình. Không cần đưa bức thư ra, anh có thể nói với Dmitri
một điều gì. Nhưng, nhà Dmitri ở xa, và chắc bây giờ cũng không có nhà. Anh đứng
tại chỗ một lát, rồi cuối cùng anh quyết định. Anh làm dấu thánh bằng một cử chỉ
quen thuộc và vội vã, mỉm cười cái gì không rõ và cả quyết đi đến gặp người phụ
nữ đáng sợ ấy.
Anh biết nhà nàng. Nhưng nếu ra Phố Lớn, rồi qua quảng trường
và vân vân thì không phải là gần lắm đâu. Thành phố chúng tôi không lớn, nhưng
phân bổ hết sức rải rác, từ khu vực này đến khu vực khác khá xa. Vả lại, ông
già đang chờ anh, có lẽ ông vẫn chưa quên việc ông ra lệnh cho anh phải về nhà,
có thể ông sẽ lại nổi tính đồng bóng, vì vậy cần gấp vội lên để kịp đến đấy và
mau mau về nhà. Vì những lý do ấy, anh quyết định đi tắt qua lối sân sau cho
nhanh, ngõ ngách trong thành phố anh biết rõ như năm đầu ngón tay mình. Đi lối
sân sau tức là hầu như không có đường, men theo các bờ tường vắng vẻ, đôi khi
trèo qua hàng rào nhà người ta, đi qua những mảnh sân nhà ở đó ai cũng biết anh
và mọi người đều chào hỏi anh. Đi cách ấy anh có thể rút ngắn được nửa đường ra
Phố Lớn. Ở một chỗ, anh phải đi qua sát cạnh nhà bố, phải qua một khu vườn cạnh
vườn nhà, khu vườn này thuộc về một căn nhà nhỏ cũ kỹ, xiêu vẹo có bốn cửa sổ
Aliosa biết rằng người chủ nhà này là một bà lão tiểu thị dân cụt chân sống với
cô con gái trước là một cô hầu phòng văn minh, thủ đô, mới đây cô ta còn đi làm
cho các nhà quan, nhưng chừng một năm nay mẹ ốm nên cô ta ở nhà, song lúc nào
cũng vẫn diện những bộ cánh sang trọng. Bà lão này và cô con gái đã lâm vào
cánh nghèo túng ghê gớm, thậm chí hàng ngày vẫn sang bếp nhà Fedor Pavlovich
xin súp và bánh mì. Marfa Ignanevna sẵn lòng đãi họ. Cô con gái này phải đi xin
súp, song không bán một bộ cánh nào cả, thậm chí cô ta có một bộ áo đuôi dài lê
thê.
Điều này Aliosa biết được cũng là hoàn toàn tình cờ, qua anh
bạn Rakitin của mình - Rakitin biết hết mọi chuyện trong cái thành phố nhỏ của
họ, - nhưng rồi dĩ nhiên Aliosa cũng quên ngay.
Nhưng bây giờ đến vườn nhà bà hàng xóm, anh chợt nhớ đến
chính cái đuôi áo ấy, đang cúi đầu ngẫm nghĩ anh ngẩng phắt lên và bỗng xảy ra
một cuộc gặp gỡ hết sức bất ngờ:
Phía sau dãy rào khu vườn hàng xóm, Dmitri Fedorovich đứng
lên cái gì không rõ, lộ hình đến ngực, ra sức vung hai tay làm hiệu gọi anh, rõ
ràng là chẳng những không dám thét to, mà thậm chí không dám gọi thành tiếng sợ
người ta nghe thấy. Aliosa lập tức chạy đến gần hàng rào.
- May mà chú ngoảnh lại nhìn, không thì suýt nữa tôi gọi to
lên. - Dmitri Fedorovich vội vã thì thầm với em bằng giọng sung sướng. - Trèo
vào đấy! A, chú đến thật tuyệt quá. Tôi vừa nghĩ đến chú…
Chính Aliosa cũng mừng, anh chỉ băn khoăn không biết làm cách
nào vượt qua rào. Nhưng “Mitia” đưa bàn tay lực sĩ đỡ khuỷu tay em, giúp em nhảy
qua. Aliosa vén áo thụng, nhảy qua khéo léo như một tràng bé chân đất ở thành
phố.
- Nào thôi, ta đi đi! - Mitia buột thốt lên, giọng thì thầm
hoan hỉ.
- Đi đâu?
Aliosa cũng thì thầm, nhìn khắp xung quanh và thấy mình ở
trong một khu vườn hoàn toàn vắng vẻ, chẳng có một ai ngoài hai anh em. Vườn nhỏ
thôi, nhưng ngôi nhà nhỏ của chủ nhân cách họ không dưới năm chục bước. Ở đây
có ai đâu, việc gì anh phải nói thầm?
- Việc gì phải nói thầm à? A, quái quỷ! - Dmitri Fedorovich bỗng
lớn tiếng nói oang oang. - Ừ, việc gì tôi phải thì thầm nhỉ? Chú thấy đấy,
trong thiên nhiên bỗng dưng có thể xảy ra sự lộn xộn như thế đó. Tôi náu mình ở
đây để rình mò một bí mật. Rồi tôi sẽ giải thích, nhưng vì đây là sự bí mật nên
tự dưng tôi nói năng một cách bí mật, tôi thì thầm như một thằng ngốc, tuy là
không cần thiết. Ta đi đi! Đến đằng kia! Chú hãy cứ im lặng đã nhé! Tôi muốn
hôn chú.
Sáng danh Chúa cả trên đời!
Sáng danh Chúa cả trong tôi…
Lúc này tôi nói trước mặt chú, chứ lúc ngồi ở đây tôi vẫn lặp
đi lặp lại suốt.
Khu vườn rộng khoảng một dexiatin (1) hay hơn một chút,
chỉ trồng cây xung quanh dọc theo bốn dãy rào: táo, thích, bồ đề, phong. Giữa
vườn là một khoảng trống, một bãi cỏ mà mùa hè người ta cắt được mấy pud (2) cỏ
khô. Mùa xuân bà chủ cho thuê vườn lấy mấy rúp. Cũng có những luống ngấy, lý gai, phúc bổn tử nhưng đều ở gần hàng rào; vườn rau ở ngay cạnh nhà, nhưng mới
trồng gần đây thôi. Dmitri Fedorovich đưa khách đến một góc vườn xa nhà nhất. Ở
đấy, giữa đám bồ đề san sát và những bụi cây lâu đời - phúc bồn tử và cơm cháy,
tú cầu và tử đinh hương, - bỗng xuất hiện một cái gì tựa như di tích một chòi
hóng mát màu lục rất lâu năm đã sạm đen và xiêu vẹo, tường chấn song, nhưng
trên có mái che và vẫn còn có thể trú mưa được. Cái chòi dựng lên không biết tự
bao giờ, nghe đâu từ năm chục năm trước, theo lệnh ông chủ nhà hồi bấy giờ là
Alecxandre Karlovich Smidt, một trung tá về hưu. Mọi cái đã mục nát hết, sàn đã
mục, ván sàn lung lay, gỗ bốc mùi ẩm mốc. Trong chòi còn một chiếc bàn gỗ sơn
màu lục, chân bàn chôn xuống đất, xung quanh có những chiếc ghế dài, cũng sơn
màu lục, còn ngồi được Aliosa nhận thấy ngay anh mình đang hân hoan, nhưng vào
trong chòi, anh thấy trên bàn nửa chai cognac và cái ly nhỏ.
Chú thích:
Chú thích:
(1) 1 dexiatin = 1.0925 ha (N.D).
(2) 1 pud = 16.38 kg (N.D).
- Đấy là cognac! - Mitia cất tiếng cười hô hổ. - Chú nhìn như
thế hẳn là chú nghĩ bụng: “lại say sưa”, thế chứ gì? Nhưng đừng tin cái bề
ngoài. “Đừng tin đám đông hão huyền và dối trá. Hãy quên đi những ngờ vực trong
lòng.” (3)
Chú thích:
Chú thích:
(3) Mấy câu thơ của Nekraxov N.A, trong bài “Khi từ trong
bóng tối của lầm lạc…”
Tôi không nghiện ngập đâu, tôi “nhấm nháp chơi” thôi, như thằng
Rakitin chó đểu của chú vẫn nói, nó rồi sẽ leo lên đến chức quan tham bậc năm
và sẽ luôn luôn nói là “tôi nhấm nháp chơi” thôi mà. Ngồi xuống đây. Tôi muốn
ôm lấy chú, Aliosa ạ, ghì chặt chú vào ngực đến làm chú chết bẹp, bởi vì trên đời
này… thực sự là thực sự. (Chú nên hiểu, nên hiểu cho rõ) tôi chỉ yêu có chú
thôi!
Câu sau cùng anh ta nói gần như trong cơn điên loạn.
- Chỉ có chú và một ả “đốn mạt”, tôi mê ả và vì thế mà đời
tôi đi đứt. Nhưng mê không có nghĩa là yêu. Có thể mê mà vẫn căm ghét. Chú hãy
nhớ lấy! Bây giờ còn đang vui vẻ, tôi nói với chú vậy đấy. Hãy ngồi xuống bên
bàn này, còn tôi sẽ ngồi bên cạnh, sẽ nhìn chú và nói luôn miệng. Chú sẽ cứ im
lặng, còn tôi sẽ cứ nói, bởi vì kì hạn đã đến rồi. Nhưng chú ạ… tôi nghĩ rằng
nên nói thực khẽ, vì ở đây… Ở đây… có thể có những cái tai nghe trộm hết sức bất
ngờ. Tôi sẽ nói rõ hết, thì tôi đã bảo là còn phần tiếp theo mà. Tại sao tôi
nóng lòng gặp chú, ban nãy tôi khao khát gặp chú, suốt mấy ngày qua và cả bây
giờ nữa? (Tôi bỏ neo ở đây đã năm ngày rồi). Suốt mấy ngày ấy? Bởi vì tôi sẽ
nói hết chỉ với một mình chú thôi, bởi vì cần phải như thế, bởi vì tôi cần chú
bởi vì ngày mai tôi sẽ lộn nhào từ trên mây xuống, bởi vì ngày mai cuộc đời sẽ
chấm dứt và lại sẽ bắt đầu. Có bao giờ chú cảm thấy, có bao giờ chú mơ thấy
mình rơi từ trên cao xuống vực sâu không? Thế mà bây giờ tôi đang rơi xuống đấy,
rơi thực chứ không phải là trong chiêm bao đâu. Nhưng tôi không sợ, chú cũng đừng
sợ. Nghĩa là tôi có sợ, nhưng lại khoái trá. Kể ra không phải là khoái trá, mà
là hân hoan… Ờ mà quỷ thật, đằng nào mà chả vậy? Tinh thần mạnh mẽ, tinh thần yếu
đuối, tinh thần đàn bà, cũng thế cả mà thôi! Ta hãy ca ngợi thiên nhiên: chú
xem đây. Ánh nắng chan hòa, trời trong veo, cây lá xanh tươi còn đang là mùa
hè, mới hơn ba giờ chiều, yên lành! Chú đi đâu vậy?
- Tôi đến thăm ba, nhưng định ghé qua chỗ Ekaterina Ivanovna
đã.
- Đến nhà nàng rồi về nhà ba! Ôi chao! Thật là trùng hợp! Chú
có biết vì sao tôi gọi chú, vì sao tôi mong chú, vì sao tôi khát khao mong mỏi
bằng tất cả mọi ngóc ngách tâm hồn, thậm chí bằng cả xương sườn tôi không? Chỉnh
là để nhờ chú thay tôi đến gặp ba, rồi đến Ekaterina Ivanovna và giải quyết cho
dứt cả với nàng và với ba. Nhờ một thiên thần đi hộ tôi. Tôi có thể nhờ bất cứ
ai dĩ nhiên hộ, nhưng tôi cần nhờ một thiên thần kia. Thế mà chính chú lại đang
đến gặp nàng và ba.
- Anh muốn nhờ tôi đi thật à? - Aliosa thốt lên, mặt lộ vẻ
đau đớn.
- Khoan, chú biết điều đó mà. Tôi thấy rằng chú hiểu hết ngay
tức thì. Nhưng chú đừng nói gì, đừng nói gì vội, đừng thương hại và đừng khóc!
Dmitri Fedorovich đứng dậy, nghĩ ngợi và đặt một ngón tay lên
trán.
- Nàng mời chú đến, nàng gửi cho chú một lá thư hay nhắn nhe
gì đó, vì thế chú mới đến, không thì chú đến làm gì?
- Thư đây. - Aliosa lấy lá thư ở trong nói. Mitia lướt mắt đọc
nhanh.
- Và chú đi tắt lối sau! Tạ ơn thần linh đã xui khiến chú đi
lối sân sau, vì thế bất đồ chú chạm trán với tôi, như con cá vàng rơi vào tay
lão già đánh cá ngu độn trong truyện cổ tích (4). Này nghe đây Aliosa, nghe đây,
chú em. Bây giờ tôi định nói hết đấy. Bởi vì cũng phải nói với người nào chứ.
Tôi đã nói với thiên thần trên trời rồi; nhưng phải nói cả với thiên thần dưới
đất nữa. Chú là thiên thần dưới đất. Chú sẽ nghe cho hết, chú sẽ phán xét, và
chú sẽ tha thứ… Mà tôi lại cần một người cao quý nhất tha thứ cho tôi. Này chú ạ,
nếu có hai người bỗng nhiên bứt khỏi tất cả những gì là trần tục và bay vào cõi
siêu phàm, hay ít ra là một trong hai người và trước khi bay đi biệt tích hay
lìa đời, người đó đến nói với người kia: hãy làm cho tôi điều này điều nọ, những
điều như thế người ta không bao giờ cầu xin, mà chỉ khi sắp chết mới có thể nói
ra được, vậy thì người kia lẽ nào lại không làm… nếu như đấy là người bạn, người
em?.
Chú thích:
Chú thích:
- Tôi sẽ làm, nhưng anh nói rõ đấy là việc gì đi và nói nhanh
lên. - Aliosa nói. - Nói nhanh lên…
- Hừm. Đừng vội, Aliosa ạ, chú vội vã và lo lắng. Bây giờ
không cần gì phải vội. Bây giờ thế giới đi ra con đường mới rồi. Ối chao,
Aliosa, tiếc rằng chú chưa bao giờ hứng chí lên! Ờ mà tôi nói gì thế nhỉ? Có
tôi mới không biết hứng chí thì có! Tôi thật là đần độn.
“Người ơi, hãy giữ lấy tấm lòng thanh cao.” (5) Thơ của
ai đấy nhỉ?
Chú thích:
Chú thích:
(5) Câu đầu trong bài thơ nổi tiếng của Goethe: Das Goethche
(“Sự thánh thần”) (N.D).
Aliosa quyết định chờ đợi. Anh hiểu rằng mọi công việc của
anh có lẽ quả thực chỉ là ở đây thôi. Mitia nghĩ ngợi một lát, chống khuỷu tay
lên bàn và gục đầu vào lòng bàn tay. Cả hai cùng im lặng.
- Aliosa, - Mitia nói, - chỉ có chú là không cười! Tôi muốn bắt
đầu… Lời xưng tội của tôi… bằng bài thơ ca tụng niềm vui của Siller, An die
Frende! (6). Nhưng tôi không biết tiếng Đức, tôi chỉ biết An die Frende. Đừng
tưởng tôi say đâm ra ba hoa đâu. Tôi chằng say tí nào. Cognac là cognac, nhưng
tôi phải uống hai chai mới say.
Thần Xilen gương mặt đỏ hồng
Ngất ngưởng trên con lừa loạng choạng (7).
Chú thích:
Chú thích:
(6) Tiếng Đức trong nguyên bản: Đến với niềm vui!
(7) Thần Xilen *theo thần thoại Hy lạp) là người dạy dỗ đồng
thời là bạn đồng hành của thần rượu nho Dionidox. Xilen thường được miêu tả là
một ông già hói, vui tính, đôn hậu, luôn luôn say khướt, đeo túi da đựng rượu
nho (N.D).
Mà tôi uống chưa đến một phần tư chai và tôi không phải là
Xilen. Không phải là Xilen nhưng lại rất khỏe, vì tôi đã có một quyết định
không bao giờ thay đổi nữa. Chú tha thứ cho tôi cái trò chơi chữ (8) hôm
nay chú phải bỏ quá cho tôi nhiều điều; chứ đừng nói gì đến chuyện chơi chữ. Đừng
lo, tôi không thể kể lể con cà con kê đâu, tôi nói chuyện thiết thực và vào việc
ngay đây. Tôi sẽ không quá quắt như một tên Do Thái đâu. Khoan, thế nào nhỉ…
Chú thích:
Chú thích:
(8) Xilen, tính từ ngắn đuôi trong tiếng Nga, có nghĩa là
“khoẻ”, vì thế Mitia mới nói đến trò chơi chữ (N.D).
Mitia ngẩng đầu lên, nghĩ ngợi và bỗng hân hoan bắt đầu đọc:
“Rụt rè, trần truồng và mọi rợ (9)
Người nguyên thủy ẩn mình trong hang đá
Người du cư lang bạt trên ruộng đồng
Tàn phá sạch trơn hoa lợi
Người săn thú mang giáo đeo cung tên
Hung hăng lùng sục trong rừng rậm
Khốn thương thay kẻ gió dập sóng vùi
Trôi dạt rời bến hoang dại
Từ đỉnh Olimp cao vòi vọi
Mẹ Xere xuống chốn trần gian
Tìm nàng Prozerpin bị bắt cóc (10)
Trước mắt nữ thần, cõi thế gian hoang vu mọi rợ
Không chỗ trú ngụ, không vật cũng lễ.
Không một đền thờ
Biểu hiện lòng tôn kính thần linh
Tiệc trần gian không còn ngời ngợi
Quả ngon đồng nội, nho thơm ngọt ngào
Chỉ còn những mảnh than xác bốc khói
Trên bàn thờ đẫm máu
Mắt buồn rười rượi, nữ thần Xere nhìn khắp cõi trần.
Chỉ thấy nơi nơi
Con người chìm ngập trong sỉ nhục.”
Chú thích:
Chú thích:
(9) Mitia mở đầu lời tự thú của mình bằng bài thơ “Ngày hội
Elevzinxki” của Siller: đây là khổ hai, ba, bốn của bài thơ.
(10) Theo thần thoại Hy Lạp. Xere là con gái của Sartun và
Rea, bà là nữ thần chủ trì đất đai canh tác. Xere có với Zơt một con gái là
Prozerpin, Prozerpin bị thần âm phủ bắt cóc về làm vợ (N.D).
Từ lồng ngực Mitia bỗng bật ra tiếng nức nở. Chàng vồ lấy
Aliosa:
- Bạn ơi, bạn ơi, chìm ngập trong sỉ nhục và bây giờ cũng vẫn
chìm trong sỉ nhục. Con người trên trái đất phải chịu đựng quá nhiều, quá nhiều
tai hoạ! Đừng nghĩ rằng tôi chỉ là một kẻ thô bỉ mặc áo sĩ quan, uống cognac và
trác táng. Chú ạ, tôi gần như chỉ nghĩ đến chuyện ấy, nghĩ về con người chịu
khuất nhục, nếu như tôi không nói dối. Thề có trời, bây giờ tôi không nói dối
và không tự tâng bốc mình. Tôi nghĩ đến kẻ khuất phục, vì kẻ đó chính là tôi.
“Bằng sức mạnh tâm hồn
Muốn vượt ra khỏi sự thấp hèn
Con người hãy kết mối liên minh đời đời
Với Mẹ đất cổ xưa.” (11)
Chú thích:
Chú thích:
(11) Nửa đầu khổ thơ thứ bảy trong bài thơ nói trên của
Siller.
Nhưng vấn đề là: tôi làm thế nào để kết nối liên minh đời đời
với Mẹ Đất! Tôi không hôn đất, không xé toang ngực đất: tôi làm sao có thể trở
thành người cày ruộng hay người chăn gia súc! Tôi dĩ nhiên mà không biết mình
rơi vào chỗ hôi thối và ô nhục hay đi tới ánh sáng và niềm vui. Tai họa là ở đấy,
bởi vì mọi cái trên đời đều bí ẩn! Khi tôi ngụp sâu trong vũng bùn trụy lạc ô
nhục (mà với tôi thì chỉ có thế thôi) bao giờ tôi cũng đọc bài thơ về Xere và về
con người. Nó có làm tôi sửa đổi được không? Không bao giờ! Bởi vì tôi là
Karamazov. Chỉ vì khi tôi rơi xuống vực thì rơi thẳng tuột, đầu lộn xuống dưới,
chân ngược lên trời, thậm chí tôi lấy làm hài lòng vì mình rơi chính ở tư thế
như vậy và cho rằng đối với mình như thế là đẹp. Và chính giữa lúc nhục nhã như
vậy tôi bỗng hát bài tụng ca. Cho dù tôi đáng bị nguyền rủa, cho dù tôi hèn hạ
và đê tiện, nhưng hãy cho tôi hôn gấu bộ áo mà Chúa Trời của tôi khoác trên người:
cho dù tôi vẫn đi theo quỷ nhưng tôi vẫn là con của Ngài, ôi Chúa Trời, tôi yêu
Ngài, tôi cảm thấy niềm vui sướng mà thiếu nó thì thế gian này không đứng vững
và không tồn tại.
“Niềm vui vĩnh cửu
Nuôi dưỡng linh hồn sáng tạo,
Sức mạnh lên men bí ẩn
Khơi bùng lửa thiêng trong chiếc chén đời (12)
Cám dỗ cỏ cây hướng về ánh sáng.
Biến hỗn mang thành những mặt trời
Chói lọi khắp mọi miền không gian
Ngoài vòng quyền uy của nhà chiêm tinh học,
Muôn loài biết thở dưới trần gian
Uống niềm vui trên ngực thiên nhiên tốt lành.
Niềm vui lôi cuốn vạn vật
Và mọi dân tộc
Đem lên cho ta bạn bè trong cơn hoạn nạn
Nước nhỏ ngọt ngào, vòng hoa các nữ thần Duyên dáng (13)
Đem lại dục tình cho sâu bọ,
Thiên thần sẽ đến hầu Thượng đế.”
Chú thích:
Chú thích:
(12) Trích bài thơ “Đến với niềm vui” của Siller.
(13) Ba nữ thần con của Zớt và Afrodita (N.D).
Nhưng thơ với thẩn đủ rồi! Tôi đã rơi nước mắt, chú cứ để cho
tôi khóc một chút. Mặc dù như thế là dớ dẩn, thiên hạ sẽ cười chê, nhưng chú vẫn
không. Đấy kia, mắt chú rực lên. Thơ với thẩn đủ rồi. Bây giờ tôi muốn nói với
chú về loài sâu bọ được Thượng đế ban cho dục tình:
“Đem lại dục tình cho sâu bọ.”
Chú ạ, tôi chính là thứ sâu bọ, câu ấy nhằm nói về tôi. Cả
dòng họ Karamazov chúng ta đều thế cả, ngay cả chú, tuy chú là thiên thần, con
sâu ấy vẫn sống trong chú và gây nên bão táp trong máu chú. Đấy là bão táp, bởi
vì dục tình là bão táp, còn hơn cả bão táp nữa kia! Sắc đẹp thật đáng sợ, và khủng
khiếp! Đáng sợ vì nó là cái không thể xác định được, và không thể xác định được
là bởi Trời chỉ cho ta những câu đố hóc hiểm. Ở đây hai cái bờ gặp nhau. Ở đây
mọi mâu thuẫn cùng chung sống. Chú ạ, học vấn của tôi rất ít ỏi, nhưng tôi lại
nghĩ nhiều về điều đó. Cơ man nào là bí mật! Quá nhiều bí ẩn đè nặng lên con
người trên cõi trần. Hãy cố mà giải đáp và khéo tìm kế thoát thân. Tôi không thể
chịu đựng nổi khi một người có tấm lòng cao cả và anh minh khởi đầu từ lý tưởng
của Madona mà kết thúc bằng lý tưởng Xodom (14). Đáng sợ hơn nữa là kẻ có lý tưởng
Xodom trong tâm hồn mà vẫn không phủ nhận lý tưởng Madona, và vì thế trái tim hắn
thực sự rực cháy, thực sự rực cháy như trong những năm tuổi trẻ trắng trong.
Không, con người rộng lớn lắm, thậm chí quá rộng lớn, tôi muốn thu hẹp nó lại.
Có quỷ biết thế là thế nào, vậy đấy! Cái mà đối với trí tuệ là sự nhục nhã thì
đối với trái tim lại hoàn toàn là cái đẹp. Xodom có cái đẹp của nó không? Hãy
tin rằng đối với đa số người, Xodom có cái đẹp, chú có biết điều bí mật ấy hay
không? Điều khủng khiếp là cái đẹp không chỉ đáng sợ, mà còn bí ẩn nữa. Ở đây
quỷ và Chúa Trời giao tranh với nhau, mà chiến trưởng là trái tim con người. Mà
thôi, ai đau ở đâu thì nói về nỗi đau ấy. Nghe đây, bây giờ đi ngay vào việc.
Chú thích:
Chú thích:
(14) Madona, tiếng Ý, tức là Đức Mẹ đồng trinh Marfa. Theo sự
tích Kinh Thánh. Xodom là một thành phố gần cửa đông Juocđanh, dân ở đây sống đồi
trụy. Chúa Trời phun lửa diêm sinh xuống để trừng phạt. Xodom ở đây có nghĩa là
sự hỗn loạn, đồi trụy (N.D).
Phần 3
Chương 4:
Tôi ăn chơi thì cứ gọi là bạt mạng. Vừa rồi ba nói rằng tôi
tiêu hàng ngàn đồng để quyến rũ gái tơ. Đấy là sự bịa đặt đê tiện, không hề có
chuyện đó, còn về những cuộc tình có thật thì lại không cần trang trí, là thứ
làm tăng nhiệt huyết, là bối cảnh. Hôm nay cô nàng là người tình của tôi, ngày
mai thay cho nàng đã có một ả giang hồ. Tôi mua vui cho cả hai, tôi vung tiền
như rác, âm nhạc, cuộc vui náo động, các ả Zigan. Nếu cần tôi cũng cho họ tiền,
bởi vì cho thì họ cũng lấy, họ cũng ham tiền, phải thừa nhận như thế, họ hể hả
và biết ơn mình. Các phu nhân cũng yêu tôi không phải tất cả, mà đôi khi cũng
có. Nhưng bao giờ tôi cũng thích những ngõ hẻm, những ngõ ngách vắng tanh và
tăm tối ở phía sau quảng trường, ở đấy có những cuộc tình chốc lát, những điều
bất ngờ, có khi vớ được hạt ngọc trong vũng bùn. Chú ạ, đấy là tôi nói theo lối
ví von. Trong thành phố chúng ta không có những ngõ hẻm như thế thực đâu, chỉ
là theo nghĩa bóng thôi. Nhưng nếu chú cũng như tôi thì chú sẽ hiểu thôi. Tôi
yêu sự tàn bạo: tôi không phải là con rệp, là con sâu độc hại sao? Thì đã bảo
là tôi người dòng họ Karamazov mà! Có lần người ta tổ chức một cuộc picnic (1) cả
thành phố, bảy chiếc xe tam mã; mùa đông, trong bóng tối, tôi nắm chặt tay một
cô gái ngồi bên và hôn ào đi, cô ta là một viên chức nhà nghèo, dễ thương, nhu
mì, nhẫn nhịn. Cô để cho tôi giở nhiều trò ma mãnh trong bóng tối. Tội nghiệp,
cô bé tưởng hôm sau tôi sẽ đến cầu hôn (dù sao người ta vẫn coi tôi là một
chàng trai đang kén vợ mà); nhưng sau đó tôi không nói với cô ta một lời nào,
năm tháng trời tôi không hé răng nửa lời. Đôi khi, trong những buổi khiêu vũ (ở
chỗ tôi thỉnh thoảng vẫn có khiêu vũ), tôi thấy cô ta từ trong góc phòng nhìn
theo tôi bằng đôi mắt nảy lửa, đốm lửa phẫn nộ hiền lành.
Trò chơi ấy chỉ kích thích dục tình của con sâu mà tôi vẫn nuôi dưỡng trong tôi. Năm tháng sau cô ta lấy một người viên chức và rời đi nơi khác… cô ta giận mà vẫn yêu, có lẽ thế. Bây giờ vợ chồng họ sống hạnh phúc. Nên biết rằng tôi không kể câu chuyện ấy với ai, không làm hại thanh danh của cô ta: tôi tuy có những ham muốn hèn hạ và tôi yêu sự hèn hạ, nhưng tôi không phải là kẻ bất lương. Kìa chú đỏ mặt, mắt chú long lên. Chú chán ngấy cái chuyện nhơ bẩn này rồi. Nhưng đấy chưa phải là cái gì ghê gớm lắm đâu, mới chỉ là những bông hoa bé nhỏ kiểu Paul de Koek thôi (2) chứ con sâu ác hại đã phát triển, đã bành trướng trong tâm hồn. Về việc này tôi có cả một tập an-bom kỷ niệm kia, chú ạ. Cầu trời ban sức khỏe cho những cô bạn nhỏ đáng yêu ấy. Khi đoạn tuyệt, tôi không thích có chuyện cãi cọ. Và không bao giờ tôi để lộ ra, không bao giờ làm hại đến danh dự một cô nào cả. Nhưng thôi, đủ rồi, chú tưởng tôi gọi chú đến chỉ để nghe nhưng chuyện tầm bậy ấy thôi sao? Không, tôi sẽ kể cho chú nghe một chuyện kỳ thú hơn: nhưng đáng ngạc nhiên vì tôi không ngượng với chú, mà lại còn vui mừng là đằng khác.
Chú thích:
Trò chơi ấy chỉ kích thích dục tình của con sâu mà tôi vẫn nuôi dưỡng trong tôi. Năm tháng sau cô ta lấy một người viên chức và rời đi nơi khác… cô ta giận mà vẫn yêu, có lẽ thế. Bây giờ vợ chồng họ sống hạnh phúc. Nên biết rằng tôi không kể câu chuyện ấy với ai, không làm hại thanh danh của cô ta: tôi tuy có những ham muốn hèn hạ và tôi yêu sự hèn hạ, nhưng tôi không phải là kẻ bất lương. Kìa chú đỏ mặt, mắt chú long lên. Chú chán ngấy cái chuyện nhơ bẩn này rồi. Nhưng đấy chưa phải là cái gì ghê gớm lắm đâu, mới chỉ là những bông hoa bé nhỏ kiểu Paul de Koek thôi (2) chứ con sâu ác hại đã phát triển, đã bành trướng trong tâm hồn. Về việc này tôi có cả một tập an-bom kỷ niệm kia, chú ạ. Cầu trời ban sức khỏe cho những cô bạn nhỏ đáng yêu ấy. Khi đoạn tuyệt, tôi không thích có chuyện cãi cọ. Và không bao giờ tôi để lộ ra, không bao giờ làm hại đến danh dự một cô nào cả. Nhưng thôi, đủ rồi, chú tưởng tôi gọi chú đến chỉ để nghe nhưng chuyện tầm bậy ấy thôi sao? Không, tôi sẽ kể cho chú nghe một chuyện kỳ thú hơn: nhưng đáng ngạc nhiên vì tôi không ngượng với chú, mà lại còn vui mừng là đằng khác.
Chú thích:
(1) Picque-nique (tiếng Pháp), cuộc đi chơi tập thể ra ngoài
thành phố (N.D).
(2) Paul de Koek (1793-1871), nhà tiểu thuyết Pháp thế kỷ XIX, được ưa chuộng ở Nga, ý muốn nói: mới chỉ là những nét tô điểm nhẹ nhàng
(N.D).
- Anh nói thế là vì thấy tôi đỏ mặt. - Aliosa bỗng nói. - Tôi
đỏ mặt không phải vì lời nói của anh, cũng không phải vì việc làm của anh đâu,
mà bởi vì tôi cũng như anh.
- Chú ấy ư? Này thôi, chú đi quá xa rồi đấy.
- Không, không nói quá đâu. - Aliosa hăm hở thốt lên có lẽ
anh đã ấp ủ ý nghĩ ấy từ lâu - Cũng vẫn là những bậc thang ấy thôi. Tôi ở bậc
dưới cùng, anh ở bậc trên cùng, vào khoảng bậc thứ mười ba. Tôi nhìn nhận sự việc
như thế đấy, nhưng vậy thì cũng chẳng có gì khác lắm, cùng một loại cả thôi. Kẻ
nào đã bước lên bậc đầu thì thế nào cũng bước lên bậc trên.
- Vậy thì chớ nên đặt chân lên chứ gì?
- Nếu có thể được thì chớ đặt chân lên.
- Chú có thể làm như vậy được không?
- Có lẽ là không.
- Đừng nói nữa, Aliosa, đừng nói nữa, chú, tôi muốn hôn tay
chú; thế thôi, vì cảm động. Ả phù thủy Grusenka ấy hiểu người lắm, nó đã từng
nói với tôi rằng sẽ có ngày nó ăn tươi nuốt sống chú. Thôi, tôi không nói nữa
đâu! Ta hãy rời khỏi chốn nhơ bẩn, rời khỏi mảnh đất đầy ruồi nhặng để chuyển
sang tấn bi kịch của tôi cũng là một chỗ đầy ruồi nhặng, nghĩa là có đủ mọi thứ
ti tiện. Kể thì ông già có dựng chuyện về việc tôi quyến rũ gái tơ, nhưng trong
tấn bi kịch của tôi thì chuyện ấy thực ra là có thật này chỉ có mỗi lần ấy
thôi, và cũng chưa biến thành hành động. Ông già bịa đặt ra để trách mắng tôi,
chứ chuyện này thì ông lại không biết: tôi chưa bao giờ kể với ai, chú là người
đầu tiên tôi kể cho nghe, cố nhiên là trừ Ivan, Ivan biết hết. Biết trước chú từ
lâu. Nhưng Ivan kín như nấm mồ.
- Anh Ivan như nấm mồ ư?
- Phải.
Aliosa nghe hết sức chăm chú.
- Hồi ấy tôi ở một tiểu đoàn biên phòng, tuy tôi là trung úy
nhưng vẫn cứ bị giám sát như một kẻ đi đày. Nhưng ở thị trấn người ta trọng đãi
tôi lắm. Tôi vung tiền như phá, người ta tin rằng tôi giàu, và chính tôi cũng
tin như thế. Tuy nhiên, tôi được lòng họ hẳn là cũng có nguyên nhân khác. Tuy họ
lắc đầu, nhưng thực ra họ yêu tôi. Ông trung tá chỉ huy của tôi cũng già rồi, tự
dưng ông ta không ưa tôi. Ông ta kiếm chuyện với tôi; nhưng tôi là tay cứng cựa,
vả lại cả thành phố bênh tôi. Chẳng làm gì nổi tôi. Lỗi chính là tại tôi, tôi cố
ý tỏ ra thiếu kính trọng ông đúng mức. Tôi kiêu ngạo. Ông già ương gàn ấy thực
ra là người rất tử tế và hiếu khách, đã có hai đời vợ, cả hai đều mất rồi. Bà vợ
trước con nhà bình dân, để lại cho ông ta một cô con gái cũng giản dị như mẹ. Hồi
tới đến đây cô ta đã hai mươi tư tuổi ở với bố và bà dì, em mẹ. Bà dì là người
chất phác ít nói, còn cô cháu, con gái đầu của ông trung tá thì giản dị nhưng
hoạt bát. Bây giờ nhớ lại, tôi muốn nói một lời tốt đẹp: tôi chưa từng gặp một
phụ nữ nào tính tình đáng yêu như cô gái ấy. Tên cô là Agafia, chú ạ, Agafia
Ivanovna. Cô khá xinh, xinh theo quan niệm của người Nga: cao to, đậm đà, mắt
tuyệt đẹp, gương mặt thì hơi thô. Cô không lấy chồng, tuy đã có hai đám dạm hỏi,
cô đều từ chối và vẫn giữ được tính tình vui vẻ. Tôi kết bồ với cô, không phải
quan hệ trăng gió, không, mà hoàn toàn trong sạch, trên tình bạn bè. Tôi thường
có quan hệ thân tình hoàn toàn trong trắng với phụ nữ, trên tình bạn bè. Tán
chuyện với cô nhiều khi tôi nói những điều hết sức bỗ bã đến nỗi người ta có thể
la lên, cô chỉ cười. Chú nên biết, nhiều phụ nữ thích những chuyện bỗ bã, mà cô
ấy lại là gái chưa chồng, như vậy tôi cảm thấy càng thú hơn. Còn điều này nữa:
không thể liệt cô ấy vào hàng tiểu thư được. Ở nhà bố, cô ấy cùng với bà dì tự
ý hạ mình xuống, không theo đòi thiên hạ. Mọi người đều yêu cô ta và cần đến
cô, vì cô cắt may nổi tiếng: cô có hoa tay, may giúp không vì tiền, chỉ vì thịnh
tình, nhưng người ta biếu thì cô cũng không từ chối. Còn trung tá lại là chuyện
khác! Trung tá là một trong những người danh vọng nhất vùng. Ông sống hào
phóng, tiếp đãi cả thành phố, nào tiệc tùng, nào khiêu vũ. Khi tôi đến phục vụ
tại tiểu đoàn này, cả thị trấn đều nói về cô con gái thứ hai của trung tá sống ở
thủ đô sắp hạ cố về thăm vùng chúng tôi, cô nàng đẹp tuyệt trần, vừa tốt nghiệp
một trường đại học quý tộc ở thủ đô, người con gái thứ hai ấy chính là
Ekaterina Ivanovna, con người vợ thứ hai của ông trung tá. Người vợ thứ hai
này, nay đã qua đời, là dòng dõi quyền quý, con một nhà đại quan nhưng tôi biết
đích xác rằng bà ta cũng không đem lại cho trung tá chút tiền của nào cả. Vậy
là lấy được người dòng dõi trâm anh, thế thôi, cũng có chút hy vọng nào đó,
nhưng của cải thật thì không có gì. Tuy nhiên, khi cô sinh viên này về (về chơi
thôi chứ không ở hẳn), cả thị trấn chúng tôi như đổi mới hẳn, các bà mệnh phụ
quyền quý nhất của chúng tôi, hai bà quan, một bà đại tá và tất cả các bà khác
đều tranh nhau săn đón nàng, mua vui cho nàng, nàng là hoàng hậu của các vũ hội,
các cuộc picnic, người ta tổ chức những hoạt cảnh để giúp đỡ những nữ gia sư
nào đó. Tôi im lặng, chỉ nhậu nhẹt, chính bấy giờ tôi làm một vố khiến cả thành
phố xôn xao. Một bận tôi thấy nàng đưa mắt liếc tôi từ đầu tới chân, lúc ấy là ở
nhà ông chỉ huy tiểu đoàn và lúc đó tôi cũng không đến gần nàng, tỏ ra tôi
không thèm làm quen. Một thời gian sau tôi mới đến gần, cũng trong một buổi tối
họp mặt, tôi nói với nàng, nàng nhìn tôi bằng nửa con mắt, bĩu môi khinh khỉnh,
à được, tôi nghĩ, đợi đấy, ta sẽ trả thù! Hồi ấy trong hầu hết mọi trong hợp
tôi là kẻ cực kỳ thô lỗ, chính tôi cũng cảm thấy như vậy. Cái chính là tôi cảm
thấy như vậy. Cái chính là tôi cảm thấy ả “Katenka” không phải là một nữ sinh
ngây thơ, mà là cô gái có cá tính, kiêu hãnh và quả thực là đức hạnh, nhất là
thông minh và có học, mà hai điều đó tôi đều thiếu hẳn. Chú tưởng tôi muốn hỏi
nàng làm vợ ư? Tuyệt không, tôi chỉ muốn trả thù, tôi giỏi trai như thế mà nàng
không cảm thấy. Thế là tôi ăn chơi phá phách tung trời. Đến nỗi rốt cuộc ông
trung tá phạt giam tôi ba ngày. Đúng lúc ấy ba gửi cho tôi sáu ngàn rúp sau khi
tôi đã gửi cho cụ giấy tờ hợp thể thức xác nhận tôi không còn quyền lợi gì nữa,
nghĩa là giữa hai bố con “đã thanh toán sòng phẳng”, tôi sẽ không đòi hỏi gì
thêm. Hồi ấy tôi chằng thiếu gì cả: chú ạ, cho đến khi tôi về đây, thậm chí cho
đến những ngày gần đây nhất, mà có lẽ đến tận hôm nay, tôi vẫn chẳng hiểu gì về
tất cả những chuyện tranh chấp tiền tài giữa tôi với ba. Nhưng thôi dẹp chuyện ấy
lại, sau hẵng hay. Hồi ấy, sau khi nhận được sáu ngàn rúp, đột nhiên qua lá thư
của một người bạn, tôi được biết một điều rất thú vị đối với tôi: ấy là người
ta không bằng lòng về ông trung tá của chúng tôi, người ta nghĩ ông không liêm
khiết, tóm lại kẻ thù của ông đang chuẩn bị cho ông một đòn. Quả vậy, thú trưởng
sư đoàn về đơn vị và, khiển trách ông tơi bời. Sau đó ít lâu, ông được lệnh phải
xin từ chức. Tôi sẽ không kể tỉ mỉ tất cả những chuyện đó, ông ta quả thật có một
số kẻ thù, trong thành phố đột nhiên người ta hết sức lạnh nhạt với ông và cả với
gia đình, người ta dường như lảng tránh ông. Bấy giờ tôi mới giở ngón đầu tiên:
tôi gặp Agafia tôi vẫn giữ quan hệ bạn bè với nàng và nói:
- Ba cô thiếu tiền công quỹ bốn ngàn rưởi rúp.
- Chết rồi, sao anh lại nói thế? Mới rồi tướng quân về đơn vị,
vẫn còn đủ cơ mà…
- Lúc bấy giờ thì còn, nhưng hiện giờ thì thiếu.
Nàng sợ phát điên lên:
- Xin đừng dọa tôi, anh nghe ai nói như vậy?
- Đừng lo, tôi sẽ không nói với ai đâu, cô nên biết, về chuyện
ấy tôi kín như nấm mồ, nhưng tôi muốn nói với cô điều này, có thể coi là “để phòng
xa”: ngộ nhỡ người ta hỏi đến bốn ngàn rưỡi rúp ấy mà ông cụ lại thiếu, thì để
tránh khỏi ra tòa, khỏi bị giáng làm lính lúc tuổi già, hãy bảo em gái cô kín
đáo đến với tôi, tôi vừa nhận được tiền người ta gửi cho, tôi sẽ đưa cho cô ấy
bốn ngàn và sẽ giữ kín như bưng.
- A, anh đểu giả quá (cô ta nói như vậy đấy) anh là một thằng
đểu giả, ác độc quá chừng! Sao anh dám cả gan như vậy!
Cô ta hầm hầm ra về, tôi còn hét với theo lần nữa rằng điều
bí mật sẽ được giữ kín như bưng. Hai người phụ nữ ấy, Agafia và dì cô ta, tôi
xin nói trước: trong toàn bộ câu chuyện này, họ là những thiên thần trong trắng,
họ thực sự tôn sùng cô nàng Katia kiêu hãnh ấy, hạ mình trước cô nàng, phục dịch
cô ta… Nhưng cái chuyện đùa cợt ấy, tức là cuộc nói chuyện giữa chúng tôi, thì
chỉ cần Agafia kể lại với Katia. Điều đó sau này tôi biết đích xác là cô đã kể.
Cô không giấu giếm mà tôi cũng chỉ cần có thế.
Đột nhiên một thiếu tá ở nơi khác đến tiếp nhận tiểu đoàn.
Ông ta tiếp nhận. Ông trung tá già tự dưng bị ốm, không cử động được, ở nhà hai
ngày liền, không giao nộp công quỹ. Ông bác sĩ Kraptrenco của chúng tôi cam
đoan rằng trung tá ốm thực.
Riêng tôi, do nguồn tin riêng, tôi biết tường tận và biết từ
lâu rằng tiền quỹ, mỗi lần cấp trên kiểm tra xong, lại tạm thời biến mất, đã bốn
năm liến như thế. Trung tá lấy tiền cho một người hết sức tin cẩn mượn tạm, đấy
là một thương gia góa vợ ở vùng chúng tôi, lão Trifonov có râu, đeo kính gọng
vàng. Lão đem tiền đi buôn bán, xong việc lão hoàn lại nguyên vẹn cho trung tá
lại thêm quà biếu và khoản hoa hồng kha khá. Nhưng lần này tất cả chuyện đó,
tôi hoàn toàn tình cờ biết được qua một gã thiếu niên, thằng nhãi con nhà
Trifonov, đứa con thừa tự, một thằng nhóc hư hỏng trên đời, lần này sau chuyến
buôn về, Trifonov không hoàn lại ra gì hết. Trung tá bò đến tìm lão. “Tôi chưa
bao giờ nhận cái gì của ông cả, làm sao tôi lại có thể mượn được tiền của ông
kia chứ.” - Lão trả lời như vậy. Thế là ông trung tá cứ ngồi lì ở nhà, đầu quấn
chiếc khăn mặt, bà dì và hai cô con thay nhau đắp nước đá lên đầu ông ta. Bất
thình lình người lính hầu đến đưa quyển sổ và lệnh trên: “Nộp tiền quỹ ngay lập
tức, sau hai tiếng nữa.” Ông ta kí tên, sau này tôi đã nhìn thấy chữ kí ấy
trong quyển sổ. Ông ta đứng dậy, bảo là đi mặc quân phục, ông vào phòng ngủ, lấy
khẩu súng săn hai nòng của mình, nạp đạn, tháo ủng chân trái, chĩa nòng súng
vào ngực, chân bắt đầu tìm cò súng, Agafia đã cảm thấy ngờ vực, cô nhớ tới lời
tôi nói hôm ấy, cô lẻn tới và kịp thời nhìn thấy; cô xộc vào, đâm bổ đến từ
phía sau ôm lấy bố, đạn nổ phóng lên trần nhà; không ai bị thương; hai người
kia chạy vào, giữ lấy ông, giằng được khẩu súng, giữ tay ông… Tất cả những chuyện
ấy sau này tôi biết tường tận. Hôm ấy tôi ngồi nhà, đã sẩm tối, đang định đi
chơi, đã mặc quần áo, chải đầu, xức nước hoa vào mùi xoa, lấy mũ thì đột nhiên
cửa mở và trước mắt tôi, trong phòng tôi là Ekaterina Ivanovna.
Đôi khi có những điều kì lạ: ngoài phố không ai nhận thấy
nàng lẻn vào nhà tôi, vì thế trong thành phố không có điều tiếng gì. Tôi thuê
nhà của hai bà vợ công chức, hai bà già khú đế, họ phục dịch tôi, kính nể tôi,
tôi bảo gì cũng nghe và theo lệnh tôi, sau này họ hoàn toàn kín tiếng. Cố nhiên
tôi hiểu hết ngay lúc đó. Nàng vào và nhìn thẳng vào tôi, cặp mắt tối sầm đầy vẻ
kiên quyết thậm chí táo tợn, nhưng môi và xung quanh môi, tôi thấy vẫn lộ vẻ do
dự.
- Chị tôi bảo rằng anh sẽ trao cho tôi bốn ngàn năm trăm rúp
nếu tôi đến lấy… đích thân đến gặp anh. Thì tôi đến đây… anh đưa tiền đi!… -
Nàng không gần được nữa, ngạt thở, sợ hãi, nghẹn giọng, khóe môi và những đường
nét gần môi run run… Aliosa, chú có nghe không hay chú ngủ đấy?
- Anh Mitia, tôi biết anh sẽ nói hết sự thật. - Aliosa hồi hộp
thốt lên.
- Tôi sẽ nói hết. Nếu nói hết sự thật thì là thế này, tôi sẽ
không nương nhẹ bản thân mình. Ý nghĩ đầu tiên là ý nghĩ của mọi người dòng họ
Karamazov. Chú ạ, có một lần tôi bị rết cắn, tôi sốt nằm bẹp mất hai tuần: vậy
là lúc ấy tôi cảm thầy bị rết cắn vào tim, một loài côn trùng dữ độc, chú hiểu
chứ? Tôi nhìn nàng từ đầu đến chân. Chú nhìn thấy nàng rồi chứ? Quả là một người
đẹp. Nhưng lúc ấy nàng đẹp cách khác. Lúc ấy nàng đẹp vì nàng cao quý, còn tôi
là thằng đê tiện, nàng đẹp vì nàng cao cả hi sinh cho cha, còn tôi là con rệp.
Thế nhưng nàng hoàn toàn lệ thuộc vào tôi - một con rệp, một thằng đê tiện, lệ
thuộc toàn bộ, cả tâm hồn lẫn thể xác. Nàng bị hãm trong cái vòng phù chú. Tôi
nói thật với chú: ý nghĩ ấy, ý nghĩ rắn rết đã tiêm nọc vào tim tôi khiến nó muốn
lịm đi chỉ vì khắc khoải. Dường như không có cách gì cưỡng lại được nữa: chỉ
còn cách hành động như một con rệp, như một con nhện độc dữ dằn, không chút xót
thương… Thậm chí tôi nghẹn thở. Chú ạ, tất nhiên hôm sau tôi sẽ đến cầu hôn, để
kết thúc mọi việc một cách cao quý nhất, nếu có thể nói như vậy, để không ai biết
và không ai có thể biết được việc này. Bởi vì tuy rằng tôi là kẻ có những ham
muốn hèn hạ, nhưng tôi ngay thẳng. Ấy thế mà giây lát ấy bỗng có kẻ nào thì thầm
vào tai tôi: “Ngày mai anh đến cầu hôn, cô ả này sẽ không thèm ra tiếp đâu, ả sẽ
sai thằng đánh xe đuổi cổ anh ra khỏi sân. Cốt ý báo với anh rằng: cứ việc đi
mà bêu riếu ta khắp thành phố đi ta không sợ đâu.” Tôi nhìn nàng, tiếng nói của
tôi không lừa dối tôi: đúng vậy, sự thể sẽ như thế. Tôi sẽ bị đuổi cổ ra, nhìn
mặt nàng lúc này là có thể biết được rồi. Tôi giận sôi lên, tôi muốn chơi một
trò hết sức đểu giả, chó má, đặc kiểu con buôn: nhìn nàng với vẻ giễu cợt, và
ngay lúc nàng đang đứng trước mặt tôi làm cho nàng choáng người bằng một giọng
mà chỉ gã con buôn mới có thể có được:
- Những bốn ngàn rúp kia! Tôi nói giỡn vậy thôi, cô tưởng thật
à? Cô cả tin quá đấy, thưa tiểu thư. Hai trăm thì có thể được, thậm chí tôi sẵn
lòng chấp thuận ngay, chứ bốn ngàn thì đâu phải chuyện thường, thưa tiểu thư,
đâu có thể quãng đi một cách nông nổi như vậy. Cô đã nhọc công vô ích.
Như vậy cố nhiên tôi sẽ mất hết, nàng sẽ bỏ chạy, nhưng đấy sẽ
là một đòn trả thù ghê rợn, nó đáng giá với một cái khác sau này chắc tôi sẽ rống
lên vì ân hận, nhưng lúc này hãy chơi một vố như vậy đã! Nói không biết chú có
tin không, chưa bao giờ có một người phụ nữ nào, dù là một người duy nhất, mà
trong cái phút như thế tôi lại nhìn người đó với vẻ căm thù như vậy, tôi xin
làm dấu thánh giá mà thề rằng lúc ấy tôi nhìn nàng khoảng hai ba giây với vẻ
căm thù ghê gớm, cái căm thù chỉ cách tình yêu điên cuồng nhất có một sợi tóc! Tôi
đến chỗ cửa sổ, áp trán vào kính giá buốt, tôi còn nhớ băng giá làm trán tôi
rát như phải bỏng. Tôi không giữ nàng lâu, cứ yên tâm, tôi quay lại, đến gần
bàn, mở ngăn kéo, lấy một trái khoán vô danh năm ngàn rúp lãi năm phân kẹp
trong cuốn từ điển tiếng Pháp. Rồi tôi lẳng lặng giơ cho nàng xem, gập lại trao
cho nàng, đoạn tự tay mở cửa cho nàng ở phòng ngoài, và lùi lại một bước, rạp
mình xuống chào nàng, cái chào hết sức kính cẩn, hết sức chân thành, chú hãy
tin điều đó! Toàn thân nàng run lên, nàng chăm chú nhìn giây lát, mắt trắng bệch
ra như tấm khăn trải bàn, và đột nhiên cũng không nói một lời, không lật đật,
mà rất đỗi mềm mại, nàng nhẹ nhàng cúi rạp mình thụp xuống ngay dưới chán tôi,
trán chạm đất, đấy không phải là kiểu cách của nữ sinh viên, mà là theo kiểu
Nga! Rồi nàng bật dậy và hấp tấp ra về. Lúc nàng bỏ đi, tôi có sẵn thanh kiếm
bên mình, tôi rút kiếm và muốn đâm cho mình một nhát, để làm gì tôi cũng chẳng
biết nữa. Dớ dẩn quá, cố nhiên rồi, nhưng hẳn là vì hoan hỷ. Chú có hiểu không,
đôi khi niềm hoan hỷ có thể khiến người ta tự sát; nhưng tôi không tự đâm mình,
tôi chỉ hôn thanh kiếm rồi lại tra vào bao. Tuy nhiên, lẽ ra có thể không kể lại
với chú điều này. Dường như lúc này, kể với chú tất cả cuộc đấu tranh nội tâm ấy,
tôi có hơi tô vẽ để khoe mình. Nhưng thôi kệ, thế cũng được, quỷ xé xác tất cả
những kẻ chuyên dò xét trái tim người khác đi cho rồi! Đó, toàn bộ “câu chuyện
đã xảy ra” giữa tôi và Ekaterina Ivanovna là như vậy. Vậy là bây giờ có Ivan và
chú biết chuyện, và chỉ có hai người thôi!
Dmitri Fedorovich đứng dậy, hồi hộp đi một vài bước, rút mùi
xoa lau trán rồi lại ngồi xuống, nhưng không ngồi vào chỗ trước đây, mà ngồi chỗ
khác, trên chiếc ghế dài đối diện ở phía tường bên kia, thành thử Aliosa phải
quay hẳn về phía anh.
Phần 3
Chương 5: Lời xưng tội của một trái tim nồng nhiệt: ngã lộn đầu
- Bây giờ thế là tôi biết nửa đầu vụ việc. - Aliosa nói.
- Nửa đầu, chú hiểu đấy, nó là tấn kịch, và nó xảy ra ở đằng ấy.
Nửa thứ hai là tấn kịch và nó sẽ xảy ra ở đây.
- Nửa thứ hai cho đến lúc này tôi vẫn không hiểu gì hết. -
Aliosa nói.
- Thế còn tôi? Chú tưởng tôi hiểu à?
- Không, anh Dmitri. Ở đây có một điều trọng yếu. Anh nói đi:
anh là người chồng chưa cưới, bây giờ anh cũng vẫn là người chồng chưa cưới chứ?
- Tôi không phải đã hứa hôn ngay, mà mãi ba tháng sau câu
chuyện ấy. Hôm sau tôi tự nhủ rằng chuyện ấy thế là xong, kết thúc rồi, sẽ
không có phản đáp nữa. Tôi có cảm giác là đến cầu hôn thì thật là hèn hạ. Về
phía nàng, suốt sáu tuần sau đó, nàng còn ở thành phố chúng ta, nhưng không hề
đánh tiếng gì hết. Của đáng tội, còn một sự việc nữa: nàng đến đây hôm trước
thì hôm sau người hầu phòng nhà họ lén đến nhà tôi, không nói năng gì, đưa cho
tôi một phong bì. Trên phong bì đề địa chỉ. Tôi mở ra: số tiền còn lại của tấm
trái khoán năm ngàn rúp. Chỉ còn có bốn ngàn năm trăm rúp, bán trái khoán bị trừ
mất hơn hai trăm rúp. Nàng gửi trả lại tôi hai trăm sáu mươi rúp cả thảy, hình
như thế tôi không nhớ rõ, và trong phong bì chỉ có tiền thôi, không có lấy một
mẩu thư, không một chữ, không giải thích gì hết. Tôi cố tìm trong phong bì một
dấu hiệu nào đó bằng bút chì thôi: không có gì hết! Thôi được, tôi đem số nén
còn lại ăn chơi lu bù, đến nỗi ông thiếu tá mới đến rút cục phải khiển trách
tôi. Thế còn ông trung tá thì đã nộp đủ tiền quỹ, nộp chu tất, khiến mọi người
đều ngạc nhiên, bởi vì không ai cho rằng ông ta có đủ tiền. Nộp xong ông phát ốm,
nằm bẹp ba tuần, rồi đột nhiên ông bị nhũn não và năm ngày sau thì qua đời. Ông
được mai táng theo nghi lễ nhà binh, ông vẫn chưa kịp từ chức. Mai táng bố xong
xuôi, mười ngày sau Ekaterina Ivanovna cùng với cô chị và bà dì về Moskva. Mãi
đến khi họ ra đi, đúng hôm họ lên đường (tôi không gặp họ và không đi tiễn),
tôi nhận được một phong bì nhỏ xíu màu xanh, trong có một tờ giấy nhỏ có khía
răng cưa, ở đó chỉ có một dòng viết bằng bút chì: “Tôi sẽ viết thư cho anh, hãy
đợi. K.” Vẻn vẹn có thế thôi.
Bây giờ tôi giải thích vắn tắt để chú hiểu. Ở Moskva, cảnh ngộ
của họ xoay chuyển nhanh như chớp và bất ngờ như trong truyện cổ A Rập. Bà quan
ấy, người họ hàng quan trọng nhất của nàng đột nhiên mất hai người thừa kế gần
nhất, hai cô cháu gái gần nhất, - cả hai cùng chết trong một tuần vì bệnh đậu
mùa. Bà lão bàng hoàng, gặp Katia bà vui mừng như gặp được con đẻ, như gặp ngôi
sao cứu mệnh, bà vồ ngay lấy nàng, tức khắc lập di chúc đề lại gia sản cho
nàng, nhưng đó là việc về sau, còn ngay bây giờ bà cho luôn nàng tám mươi ngàn
rúp: đây là của hồi môn của con, con muốn làm gì tùy ỷ. Bà ta là người loạn thần
kinh, sau này tôi đã có dịp quan sát bà tại Moskva. Chính thời gian ấy đột
nhiên tôi nhận được bốn ngàn năm trăm rúp chuyển qua bưu điện. Tất nhiên tôi
băn khoăn và ngạc nhiên đến không thốt lên được. Ba ngày sau, bức thư nàng đã hứa
đến tay tôi. Bức thư ấy hiện giờ tôi vẫn giữ đây, tôi luôn luôn giữ nó bên
mình, chết tôi cũng mang theo, chú có muốn tôi cho xem không? Nhất định chú phải
đọc: nàng ngỏ ý muốn đính hôn với tôi, chính nàng ngỏ ý gắn bó cuộc đời với
tôi, “em yêu anh đến điên cuồng, dù anh không yêu em cùng chẳng sao, chỉ cần
anh là chồng em. Anh đừng sợ, em sẽ không gò bó gì anh hết, em sẽ là cái bàn ghế
của anh, em sẽ là tấm thảm để anh bước lên… Em muốn yêu anh suốt đời, em muốn cứu
anh thoát khỏi chính bản thân anh….” Aliosa, tôi không xứng đáng kể lại những
dòng ấy bằng thứ lời lẽ đê tiện của tôi và bằng cái giọng điệu đê tiện của tôi,
giọng điệu của tôi bao giờ cũng đê tiện và tôi không bao giờ có thể sửa chữa được!
Lá thư ấy cho đến hôm nay vẫn đâm thấu qua tim tôi, chú tưởng bấy giờ tôi thanh
thản ư, chú tưởng hôm nay tôi thanh thản ư? Dạo ấy tôi viết thư trả lời ngay
(tôi không thể nào đích thân đi Moskva được). Tôi viết lá thư bằng nước mắt, có
một điều mãi mãi làm tôi xấu hổ: tôi nhắc lại rằng bấy giờ nàng giàu và có của
hồi môn, còn tôi chỉ là một kẻ thô lậu nghèo xác - tôi nhắc đến tiền! Lẽ ra tôi
phải chịu đựng điều đó, nhưng nó đã buột ra từ ngòi bút. Tôi tức khắc viết thư
về Moskva cho Ivan và giãi bày hết với chú ấy những gì có thể nói được, thư dài
sáu trang, và tôi nhờ Ivan đến gặp nàng. Sao chú cứ nhìn tôi chằm chằm thế? Ừ,
Ivan yêu nàng say đắm, bây giờ cũng vẫn yêu, tôi biết, tôi đã làm một việc ngu
xuẩn theo cách nhìn nhận của các người, của người đời, nhưng có lẽ duy chỉ có sự
ngu xuẩn ấy bây giờ mới cứu được tất cả chúng ta. Úi chà! Chú không thấy nàng
tôn sùng, nàng kính trọng Ivan thế nào ư? So sánh tôi với Ivan, lẽ nào nàng có
thể yêu được một người như tôi, mà lại sau tất cả những gì đã xảy ra ở đây?
- Thế mà tôi tin chắc rằng nàng yêu người như anh, chứ không
phải người như anh Ivan.
- Nàng yêu đức hạnh của nàng, chứ không phải yêu tôi. -
Dmitri Fedorovich buột miệng thốt lên, gần như hằn học. Chàng bật cười, nhưng
lát sau mắt chàng long lên, mặt chàng đỏ gay, chàng đấm mạnh tay xuống bàn. -
Tôi thề với chú, Aliosa ạ. - Chàng kêu lên trong cơn giận ghê gớm và thành thật
đối với chính bản thân mình. - Chú tin hay không thì tùy, nhưng nó thật như
Chúa Trời là thiêng liêng, như đấng Kito là Chúa Trời, tôi thề với chú rằng tuy
bây giờ tôi chế nhạo những mình cảm cao cả của nàng, nhưng tôi biết tâm hồn tôi
một triệu lần hèn mọn hơn nàng và những tình cảm cao thượng ấy của nàng là
thành thật như thiên thần trên thượng giới! Bi kịch chính là ở chỗ tôi biết chắc
điều đó. Ờ, con người ta đôi khi ngẫm ngợi một chút thì đã sao đâu nhỉ? Chẳng
phải là tôi đang ngẫm ngợi ư? Nhưng mà tôi thành thật, tôi thành thật. Còn về
Ivan thì tôi hiểu rằng chú ấy nhìn thiên nhiên bằng con mắt chất chứa sự nguyền
rủa, mà chú ấy trí lự như thế! Ai, cái gì đáng được yêu chuộng hơn? Kẻ được yêu
chuộng hơn lại là một con quái vật mà ngay tại đây, mặc dù đã đính hôn và bất
chấp con mắt bàn dân thiên hạ nhìn vào, vẫn không kìm nổi mình mà lại lăn vào sự
trụy lạc, mà lại ngay trước mắt vợ chưa cưới, ngay trước mắt vợ chưa cưới! Kẻ
như tôi lại được yêu vì hơn, còn chú ấy thì bị cự tuyệt. Nhưng vì sao kia chứ. Ấy
là do tấm lòng cao quý mà cô nàng muốn cưỡng hiếp cuộc đời và duyên số của
mình! Vô lý!
Chưa bao giờ tôi nói gì với Ivan về điều này. Tất nhiên Ivan cũng chưa bao giờ hé răng với tôi về chuyện này, dù là bóng gió xa xôi đi nữa, nhưng số phận rồi vẫn sẽ là số phận, kẻ xứng đáng rồi sẽ về vị trí của mình, còn kẻ không xứng đáng sẽ mãi mãi chui lủi trong ngõ hẻm, trong cái ngõ hẻm bẩn thỉu của mình, cái ngõ hẻm mà hắn yêu mến và vốn là dành cho hắn, và hắn sẽ chết ở đó, tự nguyện và thích thú, trong bùn lầy hôi thối. Tôi nói nhăng cuội nhiều quá toàn những lời sáo mòn, như thể bạ đâu nói đấy, nhưng những gì mà tôi đã chỉ rõ ắt phải xảy ra. Tôi sẽ chết chìm trong cái ngõ hẻm, còn nàng sẽ lấy Ivan.
Chưa bao giờ tôi nói gì với Ivan về điều này. Tất nhiên Ivan cũng chưa bao giờ hé răng với tôi về chuyện này, dù là bóng gió xa xôi đi nữa, nhưng số phận rồi vẫn sẽ là số phận, kẻ xứng đáng rồi sẽ về vị trí của mình, còn kẻ không xứng đáng sẽ mãi mãi chui lủi trong ngõ hẻm, trong cái ngõ hẻm bẩn thỉu của mình, cái ngõ hẻm mà hắn yêu mến và vốn là dành cho hắn, và hắn sẽ chết ở đó, tự nguyện và thích thú, trong bùn lầy hôi thối. Tôi nói nhăng cuội nhiều quá toàn những lời sáo mòn, như thể bạ đâu nói đấy, nhưng những gì mà tôi đã chỉ rõ ắt phải xảy ra. Tôi sẽ chết chìm trong cái ngõ hẻm, còn nàng sẽ lấy Ivan.
- Khoan đã, anh. - Aliosa lại ngắt lời, vẻ cực kì lo lắng. -
Vẫn còn một điều anh chưa giải thích rõ cho tôi: anh là chồng chưa cưới, anh vẫn
là chồng chưa cưới phải không? Sao anh lại muốn đoạn tuyệt, nếu như người vợ
chưa cưới không muốn thế?
- Tôi là chồng chưa cưới hợp thức và đã được ban phước, mọi
việc xảy ra ở Moskva, sau khi tôi đến đấy, có đám rước, có tượng thanh, lễ nghi
trọng thể. Bà quan cầu phước cho chúng tôi và chú có tin không, bà còn chúc mừng
Katia: cháu lựa chọn giỏi đấy, cô nhìn thấu suốt ruột gan anh chàng. Và chú có
tin không, bà không ưa Ivan và không khen chú ấy. Ở Moskva tôi đã nói chuyện
nhiều với Chúa, tôi kể hết với nàng về bản thân tôi, với tấm lòng cao quý, đúng
thực, chân thành. Nàng nghe hết: Tôi đã thấy sự bối rối đáng yêu. Cùng những lời
dịu dàng… Ừ, cũng có cả những lời kiêu hãnh. Nàng bắt tôi trịnh trọng hứa sẽ tu
tỉnh. Tôi đã hứa. Thế rồi…
- Rồi sao?
- Rồi tôi gọi chú và lôi chú đến đây ngày hôm nay, hôm nay là
ngày… nhớ lấy! Để nhờ chú ngay hôm nay đến gặp Ekaterina Ivanovna và…
- Sao kia?
- Nói với nàng rằng tôi sẽ không bao giờ đến gặp nàng nữa,
tôi gửi lời chào nàng.
- Có thể thế được ư?
- Thì tôi nhờ chú đi thay tôi chính là vì không thể thế được,
làm sao chính tôi có thể nói với nàng điều ấy cho đang?
- Thế anh sẽ đi đâu?
- Đến cái ngõ hẻm.
- Tức là đến chỗ Grusenka! - Aliosa kêu lên một cách chua
xót, vung hai tay lên. - Không lẽ Rakitin nói đúng ư? Vậy mà tôi cứ tưởng anh
chỉ chơi bời một thời gian và đã thôi hẳn rồi.
- Chồng chưa cưới mà đi lại với gái như thế ư? Lẽ nào có thể
như thế, mà lại có người vợ chưa cưới như thế và trước mắt thiên hạ? Tôi cũng
có danh dự chứ. Một khi tôi đã đi lại với Grusenka thì lập tức tôi không còn là
chồng chưa cưới và không còn là người trung thực nữa, tôi hiểu điều đó lắm. Chú
nhìn tôi gì vậy? Chú ạ, thoạt đầu tôi đến Grusenka là đề đánh nàng. Tôi được biết
và bây giờ tôi biết chắc chắn là lão đại úy ấy do ông già nhà mình phái đi, đã
trao cho Grusenka một kì phiếu có chứ kí của tôi để nàng kiện tôi, cốt để tôi
nhụt chí và bỏ cuộc. Họ muốn làm tôi hoảng sợ. Tôi đến là để đánh Grusenka một
trận. Trước đó tôi cũng đã từng loáng thoáng nhìn thấy nàng. Nàng không phải loại
phụ nữ thoạt gặp đã làm ta ngây người. Tôi đã biết chuyện nàng với lão thương
gia già, bây giờ lão ốm yếu, nằm bẹp một chỗ, nhưng dầu sao lão sẽ để lại cho
nàng một món tiền kha khá. Tôi cũng biết nàng hám tiền, nàng kiếm lời bằng cách
cho vay cắt cổ, đấy là một ả gian manh, một con phù thủy, không biết thương ai.
Tôi đến để đánh nàng, và đã ở lại với nàng. Cơn giông đã bùng ra, dịch hạch đã
phát, tôi nhiễm bệnh và nhiễm bệnh đến bây giờ, tôi biết thế là hết, không còn
cách nào khác nữa, không bao giờ. Lúc bấy giờ, như có sự xếp đặt, tôi đang
nghèo kiết xác mà bỗng nhiên trong túi có ba ngàn rúp. Tôi đưa nàng đi Mokroe,
cách đây hai mươi nhăm dặm, tôi cho bọn Zigan, cả nam lẫn nữ, mở sâm banh, cho
tất cả bọn mugich ở đây uống sâm banh, cả đàn bà con gái nữa, tôi có tiền nghìn
kia mà. Ba ngày sau tôi nhẵn túi, nhưng tôi là con chim ưng. Chú tưởng con chim
ưng đã xơ múi được gì chăng? Thậm chí ả chẳng cho tôi được xơ múi gì. Tôi xin
nói với chú: ả uốn lượn như rắn. Ả phù thủy Grusenka ấy có tấm thân uốn lượn
như rắn, cả chân nó nom cũng thế, ngay cả ngón út của bàn chân trái cũng thế.
Tôi nhìn thấy nó và hôn nó, thế thôi, tôi thề với chú, nó nói: “Anh muốn em lấy
anh, tuy anh nghèo xác. Anh hãy hứa rằng anh sẽ không đánh em và mặc cho em muốn
làm gì thì làm, như vậy có thể em sẽ lấy anh đấy.” - nó cười. Và bây giờ nó vẫn
còn cười.
Dmitri Fedorovich đứng bật dậy với thái độ gần như hung cuồng,
đột nhiên chàng như người say. Mắt chàng bỗng đỏ ngầu tia máu.
- Thế anh định lấy chị ấy thật à?
- Nàng bằng lòng thì tôi lấy ngay, không thì tôi vẫn cứ ở lì
tại đấy; tôi sẽ làm người quét sân cho nàng. Chú… chú, Aliosa… - Chàng đứng phắt
lại trước mặt Aliosa, vồ lấy hai vai em, lắc thật lực - Chú là một chàng trai
trong trắng, chú có biết hay không tất cả chuyện ấy là cơn mê sảng, cơn mê sảng
không thể tưởng tượng được, bởi vì đây là tấn bi kịch! Alecxei, chú nên biết rằng
tôi có thể là con người hèn hạ, có những dục vọng xấu xa ti tiện, nhưng Dmitri
Karamazov không bao giờ có thể là kẻ trộm, là tên móc túi, tên ăn cắp vặt.
Nhưng bây giờ chú nên biết tôi là tên ăn cắp, tên móc túi, tên ăn cắp vặt! Ngay
trước khi tôi đến Grusenka để đánh cô ta thì Ekaterina Ivanovna mời tôi đến, nhờ
tôi một việc mà nàng bảo là phải hết sức bí mật, lúc này không để cho ai biết
(vì sao thì tôi không rõ, có lẽ nàng cần như thế): nàng yêu cầu tôi ra thị xã
và gửi bưu điện về Moskva cho Agafia Ivanovna ba ngàn rúp. Ra gửi tận thị xã để
ở đây không ai hay biết. Thế là với ba ngàn rúp trong túi, tôi đến Grusenka và
đưa nàng đi Mokroe.
Sau đó tôi làm ra vẻ như đã ra thị xã, nhưng không đưa cho
Ekaterina xem giấy biên nhận. Tôi nói rằng đã gửi rồi, sẽ đưa cho nàng giấy
biên nhận, nhưng đến giờ vẫn không đưa, vì tôi quên. Bây giờ chú nghĩ sao, hôm
nay chú sẽ đến nói với nàng: “Anh ấy nhờ tôi gửi lời chào chị”, còn nàng sẽ hỏi
chú: “Thế tiền đâu?” Đáng lẽ chú vẫn còn có thể trả lời nàng rằng: “Anh ấy là một
kẻ hèn hạ ham mê nhục dục, là một kẻ ti tiện có những ham muốn không thể kìm
nén được. Anh ấy không gửi số tiền của chị đi, mà đã tiêu hết, vì đã không tự
kìm nén được, thật là đồ súc vật”, nhưng lẽ ra chú vẫn có thể nói thế: “Tuy vậy
anh ấy không phải là quân ăn cắp, ba ngàn rúp của chị đây, anh ấy gửi trả lại,
chị hãy tự tay gửi đi cho Agafia Ivanovna, anh ấy gửi lời chào chị.” Nhưng bây
giờ ngộ nhỡ nàng hỏi: “Thế tiền đâu?”
- Mitia, anh thật là bất hạnh, đúng thế! Nhưng cũng chưa đến
nỗi như anh tưởng đâu, đừng quá thất vọng, đừng quá thất vọng mà hại thân!
- Thế chú tưởng tôi sẽ tự sát nếu không xoay ra ba ngàn rúp để
trả nợ chắc? Khốn nỗi tôi lại không tự sát được kia. Hiện giờ tôi không đủ gan,
sau này thì có thể, còn bây giờ thì tôi sẽ đến Grusenka… Muốn ra sao thì ra!
- Ở luôn đấy ư?
- Tôi sẽ là chồng nàng, rồi nàng sẽ ban cho tôi ân huệ ấy,
còn nếu nhân tình của nàng tới thì tôi sẽ sang phòng khác. Tôi sẽ lau chùi giày
bẩn cho các bạn trai của nàng, sẽ đun ấm xamôva, sẽ để nàng sai vặt…
- Ekaterina Ivanovna sẽ hiểu hết. - Aliosa bỗng nói một cách
trịnh trọng. - Chị ấy sẽ hiểu thấu đáo tất cả nỗi đau xót ấy và sẽ bỏ qua. Chị ấy
hết sức thông tuệ, tự chị ấy sẽ thấy không ai có thể bất hạnh hơn anh.
- Nàng sẽ không bỏ qua hết đâu. - Mitia toác miệng cười. -
Chú ạ, có những điều mà không một người đàn bà nào có thể bỏ qua được. Thế chú
có biết tốt nhất là thế nào không?
- Thế nào kia?
- Trả lại ba ngàn rúp.
- Lấy đâu ra? Này anh ạ, tôi có hai ngàn, Ivan sẽ cho thêm một
ngàn là ba, anh lấy mà trả.
- Bao giờ thì có được ba ngàn ấy của chú? Thêm nữa chú chưa đến
tuổi trưởng thành, mà hôm nay nhất thiết chú phải thay tôi gửi lời cáo biệt
nàng, dù có tiền hay không, vì tôi không thể kéo dài được nữa, mắc mớ là ở đấy.
Ngày mai thì muộn mất, muộn mất. Tôi nhờ chú đến gặp ông già.
- Gặp ba?
- Phải, đến ông già trước khi đến nàng. Hãy hỏi xin ông già
ba ngàn rúp.
- Ba không cho đâu, anh Mitia ạ.
- Đừng hòng, tôi biết chứ. Nhưng Alecxei, chú có biết thế nào
là thất vọng không?
- Biết.
- Thế này nhé: về mặt pháp lí ông già không nợ gì tôi cả. Tôi
đã nhận đủ phần của tôi, điều đó tôi biết. Nhưng về mặt đạo lí, ông còn nợ tôi,
phải thế không? Vì ông bắt đầu làm ăn được là nhờ hai mươi tám ngàn rúp của mẹ
tôi và đã kiếm lời được hàng trăm ngàn. Vậy thì ông hãy cho tôi ba ngàn trong số
hai mươi tám ngàn, chỉ ba ngàn thôi là ông sẽ cứu vớt được linh hồn tôi ra khỏi
địa ngục và ông sẽ chuộc được vô số tội lỗi của ông! Còn về phần tôi, tôi thề với
chú là được ba ngàn rúp ấy là tôi thôi, ông già sẽ không bao giờ còn nghe nói đến
tôi nữa. Lần cuối cùng tôi cho ông ấy có dịp đáng mặt làm người bố. Hãy nói với
ông ấy rằng chính Thượng đế cho ông dịp may đó.
- Anh Mitia, không đời nào ba cho đâu.
- Tôi biết, tôi biết lắm chứ. Nhất là bây giờ. Tôi còn biết
điều này nữa: vừa rồi, mới đây thôi, có lẽ chỉ mới hôm qua thôi, lần đầu tiên
ông nhận đưa tin xác thực (tôi nhấn mạnh là xác thực) rằng Grusenka có lẽ là
không đùa và có ý định lấy tôi thật. Ông ấy biết tính nó, ông biết con mèo cái ấy.
Đã thế thì lẽ nào ông còn cho tôi tiền để tạo cơ hội tốt cho tôi, trong khi chính
ông cũng mê mẩn vì nó? Chưa hết đâu, tôi còn có thể cho chú biết điều này nữa:
tôi biết rằng từ năm ngày nay ông đã để riêng ra ba ngàn rúp, toàn giấy bạc
trăm, để trong một phong bì lớn niêm phong kĩ lưỡng, bên ngoài buộc dải băng đỏ.
Chú thấy đấy, tôi biết tỉ mỉ lắm chứ! Trên phong bì viết: “Tặng thiên thần
Grusenka của tôi, nếu nàng thuận đến đây.” Tự tay ông viết nguệch ngoạc, hết sức
bí mật, không ai hay biết ông có tiền giấu một chỗ, trừ thằng hầu Xmerdiakov mà
ông tin sự thật thà của nó như tin chính bản thân. Đã ba bốn ngày nay ông chờ
Grusenka, hi vọng nó sẽ đến lấy chiếc phong bì, ông đã bắn tin cho nó, còn nó
cũng bắn tin rằng “có thể tôi sẽ đến”. Nếu nó đến với ông già thì tôi còn lấy
nó được chăng? Bây giờ thì chú hiểu vì sao tôi án nấp ở đây và tính cái gì chứ?
- Rình cô ta à?
- Ừ. Mấy con đĩ chủ nhà ở đây cho Foma thuê một căn buồng.
Foma là người vùng ta, trước là lính ở đơn vị tôi. Y hầu hạ bọn kia, đêm thì
canh gác, ngày thì đi bắn gà lôi, sinh nhai bằng cách ấy. Tôi ẩn nấp ở chỗ y. Cả
y và mấy mụ chủ nhà đều không biết bí mật của tôi, không biết tôi ở đây là để
rình mò.
- Chỉ mình Xmerdiakov biết thôi à?
- Chỉ mình nó. Nó sẽ báo cho tôi biết nếu Grusenka đến.
- Chính nó nói với anh về chiếc phong bì ư?
- Nó. Tuyệt đối bí mật. Ngay cả Ivan cũng không biết về món
tiền, không biết gì hết. Ông già sai Ivan đi Trermasma vài ba ngày: có một người
muốn mua khu rừng để đốn gỗ, với giá tám ngàn, ông già nhờ vả Ivan: “con đi
giúp ta” vài ba ngày gì đó. Ông muốn lúc Grusenka đến thì không có Ivan ở nhà.
- Vậy là hôm nay ba chờ Grusenka tới ư?
- Không, hôm nay ả sẽ không đến, có những dấu hiệu cho biết
như vậy. Chắc là sẽ không đến! - Mitia bỗng quát lên. - Cả Xmerdiakov cũng cho
là như vậy. Lúc này ông già đang nhậu nhẹt bên bàn ăn cùng với Ivan. Alecxei,
chú hãy đến hỏi xin ông già ba ngàn ấy…
- Anh Mitia thân mến, anh làm sao thế? - Aliosa kêu lên, bật
dậy khỏi chỗ và nhìn chằm chằm vào Dmitri Fedorovich, lúc này như điên như dại.
Có một lúc anh ngờ anh mình loạn trí.
- Chú sao thế? Tôi không loạn trí đâu. - Dmitri Fedorovich
nhìn chăm chú, thậm chí hơi trình trọng thốt lên. - Tôi nhờ chú đến gặp ba và
tôi biết tôi nói gì: tôi tin phép lạ.
- Phép lạ ư?
- Phép lạ của mệnh trời. Thượng đế biết rõ lòng tôi. Ngài
nhìn thấy tất cả nỗi tuyệt vọng của tôi. Ngài nhìn thấy tất cả cảnh tượng này.
Lẽ nào Ngài để xảy ra việc khủng khiếp? Aliosa, tôi tin có phép lạ, chú đi đi.
- Tôi sẽ đi. Nhưng anh đợi tôi ở đây chứ?
- Tôi sẽ đợi, tôi hiểu rằng không nhanh chóng đâu, không thể
đến một cái là nói độp vào việc ngay được! Lúc này ông già đương say. Tôi sẽ đợi,
dù là ba, bốn, hay năm, sáu, bảy tiếng nhưng chú nên biết rằng hôm nay, dù là nửa
đêm chú cũng phải đến Ekaterina Ivanovna, dù là có tiền hay không có lên, và
nói với nàng: “Anh tôi bảo gửi lời chào chị.” Tôi muốn chú nói đúng như thế:
“Anh tôi bảo gửi lời chào chị.”
- Anh Mitia! Thế ngộ nhỡ Grusenka đến hôm nay… không hôm nay
thì ngày mai, ngày kia thì sao?
- Grusenka hả? Tôi sẽ rình, tôi sẽ xông vào và cản phá…
- Thế nếu…
- Thì tôi sẽ giết. Nếu vậy thì không thể nào chịu nổi.
- Giết ai kia?
- Giết ông già. Tôi sẽ không giết nàng.
- Kìa, anh nói gì vậy!
- Tôi cũng chẳng biết nữa… Có thể tôi sẽ không giết, mà có thể
tôi sẽ giết. Tôi sợ rằng chính lúc ấy cái mặt ông già bỗng làm cho tôi căm thù
ông. Tôi căm ghét cái yết hầu của ông, mũi ông, mắt ông, cái cười giễu cợt trơ
trẽn của ông. Tôi cảm thấy ghê tởm con người ông. Đấy chính là điều tôi sợ. Ngộ
nhỡ tôi không nén nổi…
- Tôi sẽ đi, anh Mitia ạ. Tôi tin rằng Thượng đế sẽ thu xếp
thật khéo để không xảy ra chuyện ghê rợn.
- Còn tôi sẽ ngồi đợi phép lạ. Nếu phép lạ không diễn ra thì…
Aliosa trầm ngâm đi đến nhà bố.
Phần 3
Chương 6 - 7
Chương 6 - 7
Chương 6: Xmerdiakov
Đúng là lúc anh đến bố vẫn ngồi ở bàn ăn. Như lệ thường, bữa
ăn dọn trong phòng khách, tuy nhà có phòng ăn hẳn hoi. Đây là căn phòng lớn nhất,
đồ đạc bày biện với tham vọng tạo nên phong cách cổ. Đồ gỗ rất cổ, màu trắng, lớp
bọc rất cũ kỹ, màu đỏ, bằng thứ vải pha lụa. Ở các khoảng tường giữa các cửa sổ
có đặt nhưng tấm gương với những bộ khung cầu kỳ chạm khắc theo lối cổ, cũng
màu trắng thếp vàng. Trên các bức tường bọc giấy bồi trong nhiều chỗ đã nứt rạn,
có treo hai bức chân dung lớn: chân dung của một công tước nào không rõ ba mươi
năm trước đã từng là tổng đốc tỉnh nhà, và chân dung một giáo chủ cũng đã qua đời
từ lâu. Ở góc phía trước có mấy bức ảnh thánh, ban đêm trước ảnh thắp ngọn đèn
thờ… cốt để sáng phòng hơn là để thờ phụng. Fedor Pavlovich thường đi ngủ rất
muộn, quãng ba, bốn giờ sáng, trước giờ đó ông ta thường đi lại trong phòng hay
ngồi suy nghĩ trong ghế bành. Điều đó đã thành thói quen. Ông ta thường ngủ một
mình trong nhà, cho gia nhân xuống nhà ngang, nhưng nhiều khi vẫn để tên hầu
Xmerdiakov ở lại với mình, hắn ngủ ở phòng ngoài trên một chiếc hòm dài. Lúc Alecxei
đến, bữa ăn đã xong, nhưng người nhà đang đưa mứt và cà phê lên. Sau bữa ăn
Fedor Pavlovich thích dùng đồ ngọt với cognac, Ivan Fedorovich cũng ngồi ở bàn
và uống cognac. Gia nhân Grigori và Xmerdiakov đứng bên bàn. Rõ ràng là cả chú
lẫn tớ đều hào hứng vui vẻ lạ thường.
Fedor Pavlovich cười hô hố; ngay từ phòng ngoài Alecxei đã
nghe thấy tiếng cười chói tai rất quen thuộc của bố và nghe tiếng cười, anh kết
luận rằng bố chưa say chút nào và lúc này là lúc ông dễ tính nhất.
- Nó đây rồi, nó về đây rồi! - Fedor Pavlovich gào lên, đột
nhiên hết sức vui mừng khi thấy Aliosa. - Vào đây với chúng ta, ngồi xuống đi,
dùng cà phê nhé, cà phê là món chay mà, cà phê nóng, tuyệt lắm nhé! Ta không thết
con cognac, con ăn chay mà, nhưng con muốn uống, con muốn phải không? Không, ta
cho con uống rượu mùi thì hơn, rượu mùi trứ danh! Xmerdiakov, ra tủ lấy đi. Ở
ngăn thứ hai bên phải, chìa khóa đây, nhanh lên!
Aliosa từ chối.
- Thì cũng cứ mang ra, con không uống thì chúng ta uống, -
Fedor Pavlovich mặt mày hớn hở. - Nhưng này, con đã ăn chưa?
- Con ăn rồi ạ. - Aliosa nói, thực ra anh mới chỉ ăn một miếng
bánh mì và uống một cốc nước kvaz ở bếp nhà Cha viện trưởng.
- Con yêu quý! Cừ lắm! Nó sẽ uống cà phê. Có phải hâm lại
không? Ồ không, vẫn nóng sôi. Cà phê trứ danh, Xmerdiakov pha đấy Xmerdiakov của
ta là một nghệ sĩ về món cà phê, bánh nướng kulêbik (1) và cả món cháo cá nữa,
chỉ cần cho biết trước. A mà khoan, ta đã báo con hôm nay mang hết nệm gối về hẳn
nhà phải không? Con mang chăn nệm về rồi chứ? Hê - hê hê!…
Chú thích:
(1) Bánh nướng nhân thịt, cá, v.v… (N.D).
(1) Bánh nướng nhân thịt, cá, v.v… (N.D).
- Không, con không mang về. - Aliosa cũng nhếch mép cười.
- Thế nhưng con sợ, lúc ấy con sợ, con sợ phải không? Ồ, con
yêu quý của ta, ta nỡ lòng nào làm con phiền lòng. Này, Ivan ạ, khi nó nhìn vào
mắt ta và cười như thế này này thì ta chịu không nổi, chịu không nổi. Nhìn thấy
nó là ta nở cả ruột gan, ta yêu nó! Aliosa, đến đây ba ban phước cho con trai của
ba nào.
Aliosa đứng lên, nhưng Fedor Pavlovich đã đổi ý.
- Không, không, bây giờ ta chỉ làm dấu thánh cho con thôi,
nào, ngồi xuống. Này nhé, bây giờ con sẽ thích thú, mà chính là về một đề tài
con ưa thích. Con sẽ tha hồ mà cười. Con lừa cái Balaam (2) của chúng ta đã
bắt đầu nói, mà nói ra nói kia chứ! Con lừa Balaam là thằng hầu Xmerdiakov. Nó
còn trẻ, mới hai mươi tư, tính tình rất khó gần và lầm lì. Không phải là nó thô
lậu hay có điều gì hổ thẹn, không, trái lại nó ngạo mạn và dường như khinh miệt
cả thiên hạ. Nhưng không thể không nói đôi lời về nó, mà chính là lúc này. Nó
được Marfa Ignachievna và Grigori Vaxilievich nuôi dạy, nhưng lớn lên nó là đứa
trẻ “hết sức vô ơn”, nói như Grigori, nó thích lánh riêng một mình, ẩn trong xó
tối nhìn đời. Thuở bé nó rất thích treo cổ mèo, rồi làm lễ chôn cất hẳn hoi. Nó
choàng tấm khăn trải giường lên người làm áo thụng thầy tu, vừa hát vừa đưa đi
đưa lại cái gì đó trên xác con mèo như chao bình hương. Việc đó nó làm lén lút
giấu rất kín. Có lần Grigori bắt được nó đang làm cái trò ấy và quật nó một trận
rất đau. Suốt tuần nó chúi vào một xó nhà và gườm gườm nhìn ra. “Nó không yêu
chúng ta, con quái vật này,” - Grigori nói với Marfa Ignatievna - mà nó cũng chẳng
yêu ai. “Mày mà là người ư,” - đột nhiên lão nói thẳng với Xmerdiakov, - “mày
không phải là người, mày từ hơi ẩm nhà tắm mà nảy nòi ra, thế đấy…”
Chú thích:
Chú thích:
(2) Theo huyền thoại thánh, con lừa cái của nhà tiên tri
Ballaam bỗng cất tiếng nói (Thành ngữ này tương tự như “Cóc mở miệng” của ta
(N.D).
Sau này mới rõ ràng Xmerdiakov không bao giờ tha thứ cho lão
nhưng lời đó. Grigori đã dạy cho nó biết đọc và đến năm nó mười hai tuổi, lão bắt
đầu dạy nó sự tích Kinh Thánh. Nhưng đấy là việc thành công cốc. Có lần, mà mới
chỉ trong buổi học thứ hai hay thứ ba, thằng bé bỗng nhếch mép cười mỉa mai.
- Mày cười cái gì? - Grigori hỏi, hầm hè nhìn nó qua cặp
kính.
- Không ạ. Chúa Trời tạo ra thế giới trong ngày đầu, còn mặt
trời, mặt trăng và sao thì đến ngày thứ tư mới tạo ra. Vậy ngày đầu tiên lấy
đâu ra ánh sáng?
Grigori ngây người. Thằng bé nhìn thấy với vẻ giễu cợt. Ngay
trong ánh mắt của nó đã có cái gì cao ngạo. Grigori không nén nổi. “Ánh sáng ở
đây ra này!” - lão quát lên và cho nó cái tát trời giáng. Tháng bé chịu đựng,
không thốt lên lấy một lời. Nhưng lại chúi vào xó nhà mấy ngày. Chẳng hiểu sao
sau đó một tuần, nó bỗng phát bệnh động kinh lần đầu tiên trong đời, và chứng bệnh
ấy suốt đời không buông tha nó. Biết việc này, Fedor Pavlovich bỗng có cái nhìn
khác đối với thằng bé. Trước kia ông ta thờ ơ với nó, tuy không bao giờ mắng chửi,
và mỗi khi gặp bao giờ ông ta cũng cho nó một xu. Lúc hứng chí, đôi khi ông ta
bảo đem cho nó món đồ ngọt gì đó trên bàn ăn của mình.
Nhưng khi biết nó mắc bệnh, ông ta bắt đầu chăm nom nó, ông mời
bác sĩ, muốn chạy chữa cho nó, nhưng hóa ra bệnh nó không thể chữa được. Trung
bình nó lên cơn mỗi tháng một lần, kì hạn không nhất định. Cơn cũng mạnh yếu khác
nhau: có những cơn nhẹ, có những cơn rất nặng. Fedor Pavlovich nghiêm cấm
Grigori đánh đập thằng bé và cho nó lui tới nhà trên với mình. Tạm thời ông ta
cũng cấm không được bắt nó học hành gì cả những có lần hồi nó đã mười lăm,
Fedor Pavlovich thấy nó vơ vẩn cạnh tủ sách và đọc tên sách qua ô kính. Fedor
Pavlovich có khá nhiều sách, khoảng hơn một trăm cuốn, nhưng chưa ai thấy ông
ta đọc sách bao giờ. Ông ta lập tức trao chìa khóa tủ cho Xmerdiakov: “Thế thì
đọc đi, mày làm thủ thư cho tao còn hơn là đi tha thẩn ngoài sân, ngồi mà đọc
sách đi. Đọc cuốn này này” - và Fedor Pavlovich lấy cho nó cuốn “Nhưng buổi chiều
ở một ấp gần Dikanki” (3).
Chú thích:
Chú thích:
(3) Tập truyện ngắn của nhà văn Nga nổi tiếng N. Gogol (N.D).
Thằng bé đọc hết, nhưng không thích, không lần nào mỉm cười,
trái lại đọc xong nó cau có.
- Sao? Không buồn cười à? - Fedor Pavlovich hỏi. Xmerdiakov
im lặng.
- Trả lời đi, thằng ngốc.
- Toàn những chuyện bịa đặt. - Nó cười khẩy, nói lí nhí.
- Cút xéo đi, cái thứ tôi đòi có khác. Khoan đã, đây là cuốn
“Lịch sử thế giới” của Xmaragdov, viết toàn sự thật thôi, đọc đi.
Nhưng Xmerdiakov không đọc được nổi mười trang của Xmaragdov,
vì cảm thấy chán quá. Thế là tủ sách lại khóa kín. Ít lâu sau Marfa và Grigori
kể với Fedor Pavlovich rằng thằng này bỗng dưng trở nên rất lạ, tự dưng có tính
hay kinh tởm: ngồi trước đĩa súp, nó cầm thìa khuấy tìm mãi, cúi xuống nhìn kĩ,
múc một thìa giơ ra ánh sáng.
- Có con gián ư? - Có lần Grigori hỏi.
- Hay con ruồi - Marfa nói.
Gã trai ưa sạch sẽ không lần nào trả lời, nhưng với bánh mì,
và mọi món ăn khác cũng đều như thế: nó dùng đĩa giơ miếng ăn ra chỗ sáng, xem
xét kĩ như soi kính hiển vi, cân nhắc chán rồi mới đưa vào mồm. “Gớm chưa, rõ
ra tuồng cậu ấm con nhà.”
Grigori làu bàu nhìn nó. Nghe nói về đức tính mới nảy sinh của
nó, Fedor Pavlovich lập tức quyết định dùng nó làm đầu bếp và gửi nó đi học ở
Moskva. Sau mấy năm học ở đấy, nó trở về, mặt nom khác hẳn đi. Nó già đi nhanh
lắm, mặt nhăn nheo quá so với tuổi nước da vàng bủng, nom nó như một kẻ bị hoạn.
Về tính tình thì cũng vẫn gần như trước khi đi Moskva, vẫn ưa cô độc, không mảy
may cảm thấy cần giao du với ai cả. Ở Moskva, theo lời người ta kể lại, nó cũng
lầm lầm lì lì như trước; bản thân Moskva không rõ vì sao rất ít làm nó hứng
thú, thành thử nó chỉ biết được một đôi điều, còn mọi cái khác nó không hề để ý
đến, nhậm chí nó có đi nhà hát một lần, nhưng lúc về nó không nói chẳng rằng,
coi bộ không ưng ý. Nhưng khi ở Moskva trở về, nó ăn vận tươm tất, áo đuôi tôm
và đồ lót sạch sẽ, ngày nào nó cũng hai lần tự tay chải quần áo cẩn thận, còn ủng
của nó là đôi ủng sang trọng bằng da bê, nó rất thích đánh ủng bằng một loại xi
đặc biệt của Anh, thành thử đôi ủng lúc nào cũng bóng loáng như gương. Nó trở
thành một tay nấu bếp thượng thặng, Fedor Pavlovich định đền công cho nó, hầu
như toàn bộ số tiền đó Xmerdiakov tiêu hết vào việc sắm quần áo, kem mặt, nước
hoa, v.v.… Nhưng với phụ nữ, hình như nó cũng coi khinh chẳng kém gì coi khinh
giới đàn ông, nó làm bộ đạo mạo, gần như không thể đến gần được. Fedor
Pavlovich bắt đầu nhìn nó bằng con mắt khác. Độ này cơn động kinh của nó xảy ra
thường xuyên hơn và nặng hơn, những ngày ấy Marfa Ignatievna thay nó nấu ăn và
Fedor Pavlovich không vừa ý chút nào.
- Vì sao mày lên cơn nhiều hơn trước? - Đôi khi ông nhìn
chòng chọc vào mặc gã đầu bếp mới, hỏi. - Mày nên lấy vợ đi thì hơn, mày có muốn
lấy vợ không?
Nghe những lời đó, Xmerdiakov chỉ tái mặt đi vì bực tức,
nhưng không trả lời gì hết. Fedor Pavlovich phẩy tay bỏ đi. Có lần Fedor
Pavlovich say rượu để rơi xuống vũng bùn sân nhà ba tờ một trăm rúp vừa nhận được,
mãi đến hôm sau ông ta mới nhớ đến. Ông ta vừa đâm bổ đi lục tìm các túi áo thì
những tờ giấy bạc ấy đã nằm trên bàn của ông ta, đủ cả ba tờ. Ở đâu ra?
Xmerdiakov nhặt được và để lên đấy từ hôm qua. “Này chú mày lạ
thật, ta chưa từng thấy ai như chú mày.” - Khi ấy Fedor Pavlovich chỉ nói gọn lỏn
như vậy và thưởng cho nó mười rúp. Cần nói thêm rằng chẳng những ông ta tin nó
ngay thẳng, mà chẳng rõ vì sao còn yêu nó, tuy với ông ta nó cũng gườm gườm như
với người khác, và lúc nào cũng im lặng. Họa hoằn lắm nó mới mở miệng. Lúc ấy nếu
có người nào nhìn nó mà nảy ra câu hỏi: thằng cha này quan tâm đến chuyện gì và
nó hay nghĩ đến điều gì nhiều hơn cả thì quả tình là không thể tìm ra câu giải
đáp. Thế nhưng nhiều khi ở trong nhà hay ở sân, hay ở ngoài đường nó bỗng dừng
lại, trầm ngâm và đứng như thế có đến mười phút. Nhà tướng số nhìn kĩ nó hắn sẽ
nói rằng ở đây chẳng có suy tư nghĩ ngợi gì hết, mà chỉ là một trạng thái chiêm
nghiệm. Họa sĩ Kramxkoi có một bức tranh đặc sắc nhan đề “Người chiêm nghiệm” vẽ
một cánh rừng mùa đông, trên con đường chạy qua rừng một người nông dân mặc chiếc
áo kaftan rách rưới, đi dép bện bằng cỏ cây, đứng trơ trọi một mình giữa nơi cô
tịch, nom như đang suy tưởng, nhưng anh ta chẳng hề nghĩ ngợi gì, mà đang “chiêm
nghiệm”. Nếu như đụng vào anh ta, anh ta sẽ giật mình nhìn ta, như chợt tỉnh giấc,
nhưng chẳng hiểu gì cả. Sự thực thì anh ta tỉnh hẳn ngay, nhưng nếu hỏi anh ta
nghĩ ngợi gì mà đứng như thế thì chắc hẳn anh ta sẽ chẳng nhớ được gì, nhưng hẳn
là anh ta vẫn giữ trong lòng cái cảm tưởng đã có trong lúc chiêm nghiệm. Nhưng
cảm tưởng ấy rất quý báu đối với anh ta, chắc là anh ta tích lũy chúng mà không
để ý đến mà không hề có ý thức gì - cố nhiên cũng không biết là vì sao và đề
làm gì. Có thể sau khi tích lũy cảm tưởng trong nhiều năm, đột nhiên anh ta sẽ
vứt bỏ hết và đi Jeruzalem, lang thang đi tìm sự cứu rỗi, có thể anh ta đột
nhiên sẽ đốt làng quê mình, mà cũng có thể hai việc cùng xảy ra đồng thời.
Trong dân gian có khá nhiều kẻ chiêm nghiệm. Có lẽ Xmerdiakov là một trong những
kẻ chiêm nghiệm như vậy, có lẽ hắn cũng háo hức tích lũy cảm tưởng mà gần như
không biết để làm gì.
Chương 7: Cuộc tranh luận
Nhưng con lừa Balaam bỗng lên tiếng. Về một đề tài kì dị: buổi
sáng, nhân đến lấy hàng ở tiệm buôn của Lukianov, Grigori được ông ta kể cho
nghe câu chuyện về một người lính Nga bị những người châu Á bắt làm tù binh tại
một vùng biên giới xa xôi, chúng buộc anh ta phải từ bỏ đạo Kito và theo đạo Hồi,
dọa nếu không nghe chúng sẽ hành hạ khổ sở cho chết một cách chậm chạp, anh
lính không chịu bỏ đạo và nhận khổ hình, chịu cho chúng lột da mình, chết mà vẫn
ngợi ca Chúa Kito. Công tích đó được đăng trên tờ báo nhận được hôm ấy. Grigori
kể câu chuyện ấy trong bữa ăn. Xưa nay cứ sau bữa ăn, lúc dùng món tráng miệng,
Fedor Pavlovich vẫn thích vui cười và tán gẫu, dù là chỉ với Grigori. Lúc này
ông ta đang thoải mái và thích thú. Ông ta vừa nhấp cognag vừa nghe, nghe xong
ông ta báo rằng nên phong thánh cho người lính đó và đưa bộ da bị lột của anh
ta về một tu viện nào đó: “Thiên hạ sẽ đổ xô đến và sẽ cũng khối tiền.” Grigori
nhăn nhó vì thấy Fedor Pavlovich đã không cảm động chút nào, mà còn nhạo báng
theo thói quen xưa nay của mình. Lúc ấy Xmerdiakov đứng cạnh bỗng nhếch mép cười.
Trước đây Xmerdiakov cũng vẫn hay được phép đến đứng gần bàn
ăn, đúng hơn là vào cuối bữa ăn. Từ khi Ivan Fedorovich về nhà thì gần như bữa
nào Xmerdiakov cũng đến.
- Mày cười gì vậy? - Fedor Pavlovich hỏi, ông ta nhận thấy
ngay nụ cười và cố nhiên ông ta hiểu đây là cười Grigori.
- Con nghĩ đến anh chàng nọ. - Xmerdiakov đột nhiên nói to. -
Nếu như công tích của người lính đáng khen ấy thực hết sức lớn lao thì theo
con, anh ta cùng chẳng có tội lỗi gì nếu anh ta chối bỏ tên đấng Kito và phép rửa
tội của mình để cứu lấy tính mạng mình. Sống để làm những việc thiện mà nhiều
năm sau sẽ chuộc được sự yếu hèn chốc lát.
- Sao lại không có tội là thế nào? Mày nói nhảm, vì thế mày
đáng phải xuống địa ngục và sẽ bị nướng trong lửa như miếng thịt cừu. - Fedor
Pavlovich nói.
Vừa hay Aliosa vào, Fedor Pavlovich, như chúng ta đã biết, rất
đỗi vui mừng khi thấy Aliosa.
- Đang nói về đề tài quen thuộc của con đây, về đề tài quen
thuộc của con đây! - Ông ta cười hì hì, kéo Aliosa ngồi nghe.
- Về chuyện nướng trong lửa địa ngục thì không có đâu, sẽ
không có chuyện gì đâu, theo đúng lẽ công bằng thì không thể có chuyện như thế
được. - Xmerdiakov nói một cách đĩnh đạc.
- Theo đúng lẽ công bằng là thế nào? - Fedor Pavlovich la lên
càng vui vẻ hơn, huých đầu gối vào Aliosa.
- Nó là thằng đê tiện, thế thôi! - Grigori buột thốt lên. Lão
hằm hằm nhìn thẳng vào mắt Xmerdiakov.
- Chớ vội gọi con là kẻ đê tiện, bác Grigori Vaxilievich ạ. -
Xmerdiakov cãi lại một cách bình tĩnh và từ tốn. - Bác nên suy xét một chút thì
hơn: một khi con đã rơi vào tay những kẻ hành hạ người Kito giáo và chúng bắt
con phải nguyền rủa tên Đức Chúa Trời và chối bỏ lễ rửa tội của con thì con
hoàn toàn có quyền tuân theo trí xét đoán của mình, bởi vì như thế không có tội
gì hết.
- Điều đó thì mày nói rồi, đừng tô vẽ thêm nữa, mà chứng minh
đi! - Fedor Pavlovich quát lên.
- Thằng bếp mạt hạng! - Grigori làu bàu với vẻ khinh miệt.
- Xin chớ vội quá lời, bác đừng chửi mắng mà hãy suy xét xem,
bác Grigori Vaxilievich ạ, chỉ vì hễ con nói với bọn hành hạ rằng: “Không, tôi
không phải là người Kito giáo và tôi nguyền rủa Chúa Trời đích thực của tôi,”
là lập tức con sẽ bị tòa phán xét tối cao của Chúa Trời nguyền rủa, con sẽ bị
giáo hội rút phép thông công như một kẻ tà đạo, thậm chí ngay giây lát đó, -
không cần con nói ra câu đó, mà hễ con vừa có ý định nói ra là chưa đầy một phần
tư giây đồng hồ con đã bị rút phép thông công có phải thế không, bác Grigori
Vaxilievich.
Nó nói với Grigori với vẻ thích thú ra mặt, tuy thực ra nó chỉ
trả lời những câu hỏi của Fedor Pavlovich và nó hiểu rất rõ điều đó nhưng cố ý
làm ra vẻ như những câu hỏi ấy là do Grigori đặt ra cho nó.
- Ivan! - Fedor Pavlovich bỗng lớn tiếng gọi. - Hãy cúi xuống
sát tai ba. Nó biện luận dông dài như thế cốt để con nghe đấy, nó muốn con khen
nó đấy. Khen nó một chút đi.
Ivan Fedorovich nghe câu nói hoan hỉ đó của bố với thái độ hết
sức nghiêm trang:
- Khoan, Xmerdiakov, hãy im đi một lát. - Fedor Pavlovich lại
lớn tiếng nói. - Ivan, lại cúi sát gần nữa đi, Ivan Fedorovich lại cúi xuống với
vẻ hết sức nghiêm trang.
- Ba yêu con cũng ngang với Aliosa. Đừng nghĩ rằng ta không
yêu con. Con uống cognac chứ?
- Vâng. - “Nhưng ba say lắm rồi.” - Ivan Fedorovich nhìn bố
chằm chằm.
Chàng nhìn Xmerdiakov bằng con mắt hết sức tò mò.
- Ngay lúc này mày cũng bị nguyền rủa rồi. - Grigori bỗng nổi
khùng. - Thằng khốn kiếp, vậy thì làm sao mày còn dám luận bàn nếu như…
- Đừng thóa mạ, Grigori, đừng thóa mạ! - Fedor Pavlovich ngắt
lời.
- Hãy cố kiên nhẫn một chút xíu, bác Grigori Vaxilievich và
xin hãy nghe nốt, vì con chưa nói hết mà. Này nhé, đúng vào lúc con bị Thượng đế
nguyền rủa, đúng vào thời khác cực trọng ấy, con tuồng như đã trở thành một kẻ
tà đạo, lễ rửa tội của con bị xóa bỏ và không còn ràng buộc gì nữa, phải thế
không ạ?
- Kết luận đi, chú mày, kết luận đi. - Fedor Pavlovich giục,
khoái trá nhấp cognac.
- Nếu con không còn là người Kito giáo thì tức là con không
nói dối quân dữ khi chúng hỏi: “Mi có phải là tín đồ Kito giáo không?” bởi vì
chính Chúa Trời đã cởi bỏ đạo Kito cho con rồi, chỉ vì con đã có ý định chối đạo
và ngay trước khi con kịp mở miệng nói với quân dữ. Một khi con đã mất đạo thì
bằng cách nào và vì lẽ gì mà ở thế giới bên kia người ta có quyền xét hỏi con
như một người Kito giáo về tội chối bỏ Chúa Kito, khi con chỉ mới có ý định chứ
chưa kịp chối bỏ thì đã mất phép rửa tội rồi! Một khi con không còn là người
Kito giáo, tức là con không thể chối bỏ đấng Kito, bởi vì lúc ấy con chẳng có
gì để mà chối bỏ nữa. Bác Grigori Vaxilievich ạ, sẽ chẳng có ai hỏi tội một tên
Tarta theo tà đạo, dù là chất vấn ở trên trời đi nữa, về việc tại sao hắn không
sinh ra là người Kito giáo, chẳng ai lại đi trừng phạt hắn về tội ấy, bởi vì
không thể lột da con bò hai lần được.
Và chính Thượng đế toàn năng nếu có hỏi tội tên Tarta khi hắn
chết đi thì con cho rằng Ngài chỉ phạt rất nhẹ thôi (vì không thể hoàn toàn
không trừng phạt được) bởi Ngài nghĩ rằng hắn chẳng có tội gì khi bố mẹ hắn
theo tà đạo lại sinh ra hắn là kẻ tà đạo. Chúa Trời liệu có thể dùng quyền phép
bắt đi một tên Tarta rồi bảo rằng hắn là tín đồ Kito giáo không? Nếu vậy thì đấng
Toàn năng hoàn toàn nói trái sự thật. Đấng Tối cao cai quản bầu trời và trái đất
có thể dối trá như vậy được không, dù chỉ là một lời dối trá thôi?
Grigori ngây người trố mắt nhìn kẻ hùng biện. Lão không hiểu
rõ lắm, nhưng đột nhiên lão cũng hiểu đôi chút những lời rối rắm ấy và lão như
người bỗng nhiên vập trán vào tường.
Fedor Pavlovich uống nốt li rượu và cười ré lên:
- Aliosa. Aliosa, kì chưa! A, nhà quỷ biện! Chắc là nó đã từng
gặp gỡ các thầy tu dòng Tên ở đâu đó, Ivan ạ. Chà chà, mày sặc mùi dòng Tên, ai
dạy mày thế hả? Nhưng chẳng qua là mày nói dối, thằng quỷ biện ạ, mày nói dối,
nói dối và nói dối. Đừng buồn phiền, Grigori chúng ta sẽ đập nó tan tành ngay
bây giờ. Này, mày nói đi, con lừa kia: ừ thì trước mắt quân dữ mày có lí, nhưng
tự trong tâm tưởng mày đã chối bỏ đạo của mày và mày nói rằng ngay lúc đó mày
đã bị nguyền rủa, mà một khi mày đã bị nguyền rủa thì xuống địa ngục người ta sẽ
không xoa đầu mày đâu. Về việc này mày nghĩ sao, gã tu sĩ dòng Tên tuyệt diệu của
ta?
Ivan Fedorovich nghe câu nói hoan hỉ đó của bố với thái độ hết
sức nghiêm trang:
- Đương nhiên là tự trong tâm tưởng con đã bỏ đạo; nhưng như
vậy cũng chẳng có tội lỗi gì lắm, nếu có tội thì tội cũng rất thường thôi.
- Sao lại rất thường là thế nào? Mày nói lão, thằng trời
đánh! - Grigori rú lên.
- Bác hãy tự suy xét xem, bác Grigori Vaxilievich, -
Xmerdiakov nói tiếp bằng giọng đều đều đĩnh đạc, nó biết mình thắng, nhưng dường
như khoan hồng với kẻ bại. - Bác hãy tự mình suy xét xem, bác Grigori
Vaxilievich: Kinh Thánh nói rằng nếu có đức tin dù chỉ bằng hạt thóc thôi thì bảo
trái núi lăn xuống biển, núi cũng lăn xuống tức thì, chỉ cần ta ra lệnh. Này
bác Grigori Vaxilievich ạ, con là kẻ không tin đạo, còn bác là người giàu đức
tin đến độ luôn luôn mắng mỏ con, vậy bác hãy thử bảo trái núi kia lăn đi,
không phải là lăn xuống biển (vì biển xa đây quá), mà chỉ cần lăn xuống con
sông nhỏ hôi hám chảy qua sau vườn nhà ta thôi, và bác sẽ thấy ngay rằng chẳng
có cái gì nhúc nhích, tất cả vẫn y nguyên như trước, dù bác có quát thét thế
nào đi nữa. Như vậy tức là cả bác cũng không tin đạo một cách thích đáng, mà chỉ
vin vào cớ đó để mắng người khác thôi. Lại còn thế này nữa, trong thời đại
chúng ta, không riêng gì bác, mà dứt khoát là không một ai, kể từ những đấng bậc
cao cả nhất cho đến người mugich hèn kém nhất, không một ai có thể làm cho núi
lăn xuống biển, may ra thì trên cả trái đất này có được một người, nhiều lắm là
hai, có thể làm được việc đó, nhưng có lẽ họ giấu mình tu hành ở một chỗ nào
trong sa mạc Ai Cập, vì vậy không thể tin được họ. Nhưng nếu vậy, nếu tất cả mọi
người còn lại đều không tin đạo, tức là cả bàn dân thiên hạ, trừ có vài người ẩn
tu trong sa mạc, thì lẽ nào hết thảy đều bị Chúa Trời nguyền rủa, mặc dù ai
cũng biết rằng Ngài lòng lành vô cùng, lẽ nào Ngài không tha thứ cho ai hết. Vì
thế con hi vọng rằng dù con có nghi ngờ đi nữa, con cũng sẽ được tha thứ khi
con nhỏ nước mắt ăn năn.
- Hãy khoan! - Fedor Pavlovich la ré lên khoái chí tột độ. -
Vậy là có hai người có thể bắt núi phải chuyển chỗ, mày vẫn thừa nhận là có những
người như thế chứ gì? Ivan, nhớ kĩ lấy điểm ấy, ghi vào: toàn bộ bản chất người
Nga thể hiện ở đấy.
- Ba nhận xét hoàn toàn đúng: đấy là một nét đặc biệt của tín
ngưỡng dân gian, - Ivan Fedorovich mỉm cười tán thành nói.
- Con đồng ý! Con mà đồng ý thì đúng là như thế rồi! Aliosa,
có phải đúng như thế không? Tín ngưỡng Nga hoàn toàn là như thế phải không?
- Không, Xmerdiakov hoàn toàn không có tín ngưỡng của người
Nga. - Aliosa nói một cách nghiêm chỉnh và cả quyết.
- Ba không nói về tín ngưỡng của hắn, mà về cái nét ấy, về
hai người tu trong sa mạc, chỉ về nét ấy thôi: đấy là theo lối Nga phải không?
- Vâng, đấy là một đặc điểm hoàn toàn Nga. - Aliosa mỉm cười.
- Câu ấy của mày đáng giá một đồng tiền vàng, con lừa ạ, tao
sẽ giao cho mày đồng tiền ấy ngay hôm nay, nhưng còn về mọi cái khác dù mày nói
lão khoét, lão khoét. Này thằng ngốc ạ, mày nên biết rằng tất cả chúng tao ở
đây mà không tin đạo thì chỉ vì tính lông bông, vì không có thời giờ: thứ nhất
là công việc bù đầu, thứ hai là Trời cho ít thời gian quá, một ngày chỉ có hai
mươi tư tiếng đồng hồ, thành thử không đủ thời giờ ngủ cho no giấc chứ đừng nói
gì đến chuyện ăn năn. Còn mày chối đạo nước quân dữ khi mày chỉ còn có việc
nghĩ đến đạo và chính là lúc cần chứng tỏ đức tin! Như vậy là có tội, chú mày ạ,
tao nghĩ vậy đúng không?
- Có tội thì có tội nhưng bác hãy xét xem, bác Grigori
Vaxilievich ạ, dẫu sao thì tội cũng nhẹ thôi. Vì là con có tội nếu không vì đạo
của mình mà chịu khổ nhục, mà lại theo tà đạo của Mohamet. Nhưng lẽ ra cũng
không đến nỗi phải chịu khổ hình, bởi vì lúc đó chỉ cần bảo trái núi: hãy đè bẹp
con gián, và con sẽ ung dung bỏ đi, miệng ngợi ca uy danh Chúa Trời. Nhưng nếu
chính lúc ấy con đã thử thách mọi cách, thét lên với trái núi: đè chết những
quân dữ kia đi, mà núi vẫn trơ ra thì bác bảo làm sao con không nghi ngờ cho được,
nhất là vào cái giờ ghê rợn sợ đến chết người như thế? Vả chăng con vẫn biết rằng
con không thể được hưởng trọn vẹn nước thiên đàng (bởi vì núi không chuyển dịch
theo lời con bảo thì nghĩa là Trời chẳng tin gì lắm đức tin của con, bởi thế phần
thưởng dành cho con ở thế giới bên kia chẳng to tát gì lắm), đã thế thì cớ gì
con phải chịu cho người ta lột da con khi sự hi sinh đó chẳng có lợi gì cả? Bởi
vì cho dù con có bị lột da đến ngang lưng đi nữa thì núi vẫn không hề nhúc
nhích khi con bảo nó hay gào thét lên. Lúc ấy chẳng những có thể nghi ngờ, mà
còn có thể mất trí vì khiếp sợ nữa kia, thành thử không thể phán đoán gì được nữa.
Vậy thì con có tội lỗi gì ghê gớm nếu như không thấy mình có lợi lộc gì, phần
thưởng gì cả ở đấy cũng như ở đây, con tìm cách ít ra cùng cứu lấy cái mạng
mình? Và bởi vì con rất tin vào lòng nhân từ của Chúa Trời, nên con hi vọng rằng
con sẽ được tha thứ hoàn toàn…
Phần 3
Chương 8:
Cuộc tranh luận đã chấm dứt, nhưng thật lạ lùng, Fedor
Pavlovich trước đó vui vẻ như thế mà về cuối bỗng đâm ra càu cạu. Ông ta cau có
tợp một ly, như vậy đã là quá lắm rồi.
- Các người xéo đi, những thầy tu dòng Tên kia, xéo. - Ông ta
quát gia nhân. - Xuống nhà đi, Xmerdiakov. Hôm nay tao sẽ cho mày đồng tiền
vàng đã hứa, nhưng mày xuống nhà đi. Đừng buồn, Grigori, về với Marfa đi, mụ sẽ
an ủi lão, sẽ thu xếp cho lão nghỉ ngơi. Bọn vô lại, chúng bay không để cho người
ta yên tĩnh một chút sau bữa ăn. - Ông ta bỗng thốt lên một cách bực bội sau
khi gia nhân đã lui hết theo lệnh ông ta. - Thằng Xmerdiakov bây giờ bữa nào
cũng mò lên, ấy là vì nó tò mò về con, con mơn trớn nó bằng cách nào vậy? - Ông
ta nói thêm với Ivan Fedorovich.
- Chẳng có gì hết. - Ivan đáp. - Tự dưng nó tỏ ra kính trọng
con: nó là thằng nịnh bợ và đểu cáng. Thế nhưng nó sẽ là cái bia thịt đi tiên
phong khi thời cơ đến.
- Đi tiên phong à?
- Sẽ có cả những đứa khác khá hơn, nhưng cũng có cả những đứa
như thế. Thoạt tiên là những đứa như thế, rồi tiếp sau đó là những đứa khá hơn.
- Thế bao giờ thì đến lúc ấy?
- Hỏa tiễn sẽ phụt lửa, nhưng không cháy hết, có lẽ thế. Hiện
thời dân chúng không ưa chuộng gì lắm những tên nấu bếp mạt hạng như thế.
- Phải đấy, con ạ, con lừa Balaam ấy cứ nghĩ ngợi hoài, có mà
quỷ biết được nó sẽ nghĩ ra cái gì.
- Nó tích lũy tư tưởng - Ivan cười mỉa.
- Này con ạ, ta biết là nó không chịu đựng được ta, nó cũng
chẳng chịu đựng được ai, kể cả con nữa, tuy con có cảm tưởng rằng “tự dưng nó tỏ
ra kính trọng con”, với Aliosa cũng thế, nó khinh cả Aliosa. Nhưng nó không ăn
cắp, không ngồi lê đôi mách, nó không lên tiếng, không đem chuyện nhà đi rêu
rao, nó nướng bánh kulebiac tuyệt khá, nhưng mà thôi kệ xác nó, thực ra có đáng
nói gì về nó không nhỉ?
- Tất nhiên là không.
- Còn về những điều nó ngấm ngầm nghĩ trong đầu thì nói chung
cần phải đánh đòn, gã mugich Nga thì cần phải cho ăn đòn. Trước nay ta vẫn chủ
trương như vậy. Gã mugich của chúng ta vốn hay bịp bợm, không nên thương nó,
may mà bây giờ đôi khi người ta vẫn nện nó. Đất Nga vững chắc là nhờ có bạch
dương. Hủy diệt rừng thì đất Nga sẽ diệt vong. Ba đứng về phía những người
thông minh. Vì ngu ngốc mà chúng ta đã thôi không đánh bọn mugich nữa, nhưng
chúng nó vẫn tiếp tục tự đánh đòn chúng nó. Chúng nó làm thế là tốt. Hiện giờ
đo bằng cái thước ấy thì trong tương lai cũng sẽ đo bằng cái thước ấy, hay là
nói thế nào nhỉ… Tóm lại là vẫn sẽ đo bằng cái thước ấy. Còn nước Nga thì thật
là nhơ nhớp. Con ơi, nếu con biết ta căm ghét nước Nga như thế nào… nghĩa là
không phải thù ghét nước Nga, mà là thù ghét tất cả những thói xấu ấy… mà có lẽ
là cả nước Nga nữa cũng nên. Tout cela c’est de la cochonnerie (1). Con có biết
ta yêu thích cái gì không? Ta yêu thích sự sắc sảo.
Chú thích:
Chú thích:
(1) Tiếng Pháp trong nguyên bản: tất cả những cái đó thật là
bỉ ổi.
- Ba lại uống ly nữa rồi. Nên thôi đi thì hơn.
- Khoan, ba uống ly nữa, rồi lại một ly nữa, rồi sẽ thôi hẳn.
Không, đừng, con ngắt lời ba rồi. Mới đây nhân đi qua Mokroe ba có hỏi một ông
già, ông ấy nói: “Chúng tôi thích nhất là xử phạt đánh đòn bọn con gái, chúng
tôi giao cho bọn trai trẻ làm việc đó. Hôm sau gã trai đến hỏi cô gái đã bị gã
đánh đòn làm vợ, thành thử đối với bọn con gái điều đó đã thành tục lệ.” Theo
kiểu hầu tước de Sade, phải không (2)? Muốn gì thì gì, tài tình đấy chứ. Chúng
ta cũng nên đến xem cho biết, sao? Aliosa, con đỏ mặt ư? Đừng xấu hổ, con ạ. Tiếc
rằng vừa rồi ba không ở lại dự bữa ăn ở nhà Cha viện trưởng và kể cho các thầy
tu nghe về con gái Mokroe. Aliosa đừng giận vì mới rồi ba đã trêu chọc Cha viện
trưởng. Con ạ, đấy là vì ta điên tiết lên. Nếu như có Trời thật thì ba có lỗi
và phải chịu tội, nếu như không có Trời thì cần gì đến họ nữa, các cha đạo của
con ấy mà? Nếu như thế thì chặt đầu họ đi cũng chưa đủ, vì họ kìm hãm sự phát
triển. Ivan ạ, con tin rằng điều đó khiến ba bị dằn vặt trong tình cảm ư?
Không, con không tin, nhìn mắt con, ta biết. Con tin lời người ta cho rằng ba
chỉ là thằng hề. Aliosa, con có tin rằng ba không phải chỉ là thằng hề không?.
Chú thích:
Chú thích:
(2) Hầu tước de Sade bút danh của nhà văn Pháp Donaxieng
Anfonxơ Franxoa (1740-1814) người viết những tác phẩm miêu tả thói bạo dâm.
- Con tin như thế.
- Ba tin là con nói thành thật. Con nhìn một cách thành thật
và nói thành thật. Còn Ivan thì không. Ivan tự cao tự đại… Nhưng dẫu sao ba muốn
loại bỏ cái tu viện của con. Cần tức khắc trừ bỏ tất cả sự thần bí đó trên toàn
đất Nga, để làm cho tất cả những kẻ ngu muội tỉnh ngộ hẳn. Sẽ có biết bao nhiêu
bạc vàng chảy về Nhà đúc tiền!
- Tại sao phải trừ bỏ kia chứ? - Ivan nói.
- Để chân lí chóng ngời sáng, thế đấy.
- Nhưng nếu chân lí ngời sáng thì ba sẽ là người trước tiên bị
tước đoạt rồi sẽ bị… trừ khử.
- Chu choa! Có lẽ con nói đúng. Chà, ta là con lừa, - Fedor
Pavlovich bỗng kêu lên, vỗ nhẹ tay vào trán. - Thôi, nếu vậy thì cứ để nguyên
cái tu viện của con đấy, Aliosa ạ. Những người thông minh chúng ta sẽ được yên ấm
và uống cognac. Này Ivan, con có biết tại sao Thượng đế lại chủ tâm an bài như
thế không? Ivan, con nói đi: có Thượng đế hay không? Khoan: nói dứt khoát
nghiêm chỉnh đấy nhé. Sao con lại cười?
- Con cười vì ban nãy ba đã nhận xét rất tinh về niềm tin của
Xmerdiakov: về việc hắn tin rằng có hai trưởng lão có thể khiến núi phải di
chuyển.
- Thật thế ư?
- Đúng thế.
- Nếu vậy thì ba cũng là người Nga, ba cũng có nét riêng của
người Nga, còn con tuy là một triết gia, nhưng cũng có thể bắt chộp được ở con
có cái nét loại ấy. Nếu con muốn, ba sẽ chộp được cho mà xem. Đánh cuộc là chỉ
ngày mai thôi là ba sẽ chộp được. Nhưng con nói đi: có Thượng đế hay không?
Nhưng phải nghiêm chỉnh đấy! Bây giờ ba cần lời nói nghiêm chỉnh.
- Không, không có Thượng đế.
- Aliosa, có Thượng đế không?
- Có Thượng đế.
- Ivan, thế có sự bất diệt không; bằng một cách nào đó, dù là
rất nhỏ thôi, xoàng xĩnh thôi?
- Không có sự bất diệt.
- Tịnh không?
- Tịnh không.
- Tức là một con số không tròn trĩnh hay một cái gì đó? Có thể
có một cái gì đó chăng? Dẫu sao cũng không thể không có cái gì!
- Số không tuyệt đối.
- Aliosa, có sự bất diệt không?
- Có.
- Thế còn Thượng đế và sự bất diệt?
- Cả Thượng đế, cả sự bất diệt đều có. Sự bất diệt là Thượng
đế.
- Hừm. Có lẽ Ivan có lý. Trời ơi, thứ nghĩ mà xem, con người
đã phí hoài bao nhiêu niềm tin, bao nhiêu sức lực cho niềm mơ ước đó và hàng
bao nhiêu nghìn năm nay rồi. Ai là kẻ nhạo báng con người như thế. Ivan, trả lời
dứt khoát lần cuối cùng đi: có Thượng đế hay không? Ta hỏi lần cuối cùng đấy.
- Xin trả lời lần cuối cùng: không!
- Vậy thì kẻ nào nhạo báng con người như vậy?
- Quỷ, hẳn là vậy, - Ivan Fedorovich cười mỉa.
- Thế có quỷ không?
- Không, không có quỷ.
- Tiếc thật. Bố khỉ, như vậy thì ba chưa biết ba sẽ làm gì
cái kẻ đầu tiên đã bày đặt ra Thượng đế. Treo cổ nó lên còn là nhẹ.
- Nếu không bịa đặt ra Thượng đế thì sẽ không có văn minh.
- Vậy ư? Không thể không có Thượng đế ư?
- Đúng thế. Mà sẽ không có cả cognac nữa. Nhưng dù sao cũng
phải cất hai chai cognac của ba đi thôi.
- Khoan, khoan, con ơi, thêm một ly nữa đã. Ba đã làm Aliosa
buồn phiền. Con không giận chứ, Alecxei? Alecxei yêu dấu của ba, Alecxei bé bỏng!
- Không, con không giận. Con biết những ý nghĩ của ba. Trái
tim ba cao thượng hơn cái đầu ba!
- Ta có trái tim cao thượng hơn cái đầu ư? Trời ơi, mà ai nói
ra điều đó kia chứ? Ivan, con có yêu Aliosa không?
- Có chứ ạ.
- Hãy yêu nó (Fedor Pavlovich đã say lắm rồi). Này, Aliosa, vừa
rồi ba đã vô lễ với trưởng lão của con. Nhưng đấy là vì ba bị kích động. Còn vị
trưởng lão ấy thật là hóm hỉnh, con nghĩ thế nào, Ivan?
- Có lẽ vậy - Đúng thế đấy, il y a du Piron là - dedans (3). Đấy
là một thầy tu dòng Tên người Nga. Là một người cao quý, trong ông già có sự phẫn
nộ ngấm ngầm sục sôi vì cứ phải đóng kịch… phải mang cái lốt thánh thiện.
Chú thích:
Chú thích:
(3) Ở ông ấy có cái gì của Piron (tiếng Pháp trong nguyên bản).
Piron Alesis (1689-1773) là nhà thơ và nhà soạn kịch Pháp, viết nhiều tác phẩm
tục tĩu.
- Nhưng trưởng lão tin ở Thượng đế.
- Không mảy may. Thế con không biết ư? Chính Cha đã nói điều
đó với tất cả mọi người, đúng ra dù không phải là với tất cả, mà với những người
thông minh đến thăm Cha. Với ông tổng Sunxơ, Cha nói thẳng: cređo (4), nhưng
không biết là tin cái gì.
Chú thích:
Chú thích:
(4) Tiếng latin: tôi tin.
- Thật ư?
- Đúng vậy. Nhưng ba quý trọng trưởng lão. Ở ông già ấy có
cái gì của Meflxtofen, hay đúng hơn, của “một anh hùng thời đại”… Arbenin hay
gì ấy nhỉ… (5) nghĩa là, con ạ, ông ấy là một người ham nhục dục; ông ấy
ham nhục dục đến độ ngay bây giờ, nếu con gái hay vợ ta đến xưng tội với ông ấy
thì ta cũng vẫn sợ. Con có biết không, hễ ông ấy bắt đầu kể chuyện… Năm kia ông
ấy mời chúng ta đến uống trà, có cả rượu mùi nữa (các bà gửi biếu ông ấy rượu
mùi), ông ấy kể cho nghe những chuyện cũ, làm chúng ta cười đến vỡ bụng. Đặc biệt
là chuyện ông ấy chữa khỏi bệnh cho một bà mắc bệnh suy nhược. “Chân tôi mà
không đau,” - ông ấy nói, - “thì tôi sẽ nhảy với bà một điệu vũ.” “Gớm lắm đấy
chứ, hả?” “Trong đời tôi, tôi đã chơi bời khá nhiều.” Ông ấy đã phỗng của
thương gia Demidov sáu chục ngàn.
Chú thích:
Chú thích:
(5) Đúng ra là Petrorin. Arbenin là nhân vật trong vở kịch
“Vũ hội hóa trang” của Lermontov (N.D).
- Sao, ăn cắp à?
- Vì tin Cha là người tử tế, tay thương gia đem tiền đến gần:
“Nhờ ông giữ hộ, ngày mai họ khám nhà tôi.” Thế rồi Cha giữ luôn không trả.
“Ông cũng cho nhà thờ rồi kia mà.” - Cha bảo người thương gia. Ông ta bảo Cha:
ông thật là đểu giả. “Không,” ông ấy trả lời, “tôi không phải là kẻ đểu giả, mà
tôi có đầu óc phóng khoáng…” Ờ, nhưng đấy không phải là ông ấy… Đấy là một người
khác. Ta lẫn lộn với một người khác… mà không biết. Nào, thêm một ly nữa rồi
thôi; cất cái chai đi, Ivan. Ta nói nhảm đấy, sao con không ngăn ta lại, Ivan…
và không nói rõ là ta nói nhảm?
- Con biết là tự ba sẽ dừng lại.
- Nói dối, ấy là bởi mày thù ghét tao, chỉ vì thù ghét thôi.
Mày khinh tao. Mày đến với tao, và ở trong nhà tao mà lại khinh tao.
- Con đi nghỉ đây. Ba say rồi đấy.
- Tao hết lời cầu xin mày đi Tresniasnia hộ tao… một hai ngày
mà mày không đi.
- Ngày mai con sẽ đi, nếu ba cứ muốn như thế.
- Mày sẽ không đi. Mày muốn ở đây để rình mò tao, ý định của
mày là thế đấy, thằng độc ác ạ, vì thế mày sẽ không đi phải không?
Ông già không chịu thôi. Ông ta đã quá say, say đến độ ấy thì
nhiều người trước nay vốn hiền lành đột nhiên bỗng trở nên hung hăng, muốn tỏ
ra ta đây chẳng phải tay vừa.
- Sao mày cứ nhìn tao như thế? Mặt mày sao lạ vậy? Cắp mắt
mày nói với tao: “Lão già say bỉ ổi.” Mắt mày đầy vẻ ngờ vực, đấy khinh miệt…
Mày về đây là đã có sẵn rắp tâm. Còn Aliosa thì khác mắt nó ngời sáng. Aliosa
không khinh tao. Alecxei, đừng yêu Ivan.
- Ba đừng giận anh con! Đừng xúc phạm anh ấy nữa. - Aliosa bỗng
thốt lên bằng giọng khẩn khoản.
- Ừ thôi được. Ôi, nhức đầu quá. Cất cognac đi, Ivan, ta bảo
lần thứ ba rồi mà. - Ông ta nghĩ ngợi, rồi bỗng mỉm cười. - Anh quái Ivan đừng
giận lão già hom hem. Ta biết con không yêu ta, nhưng dẫu sao cũng đừng giận.
Mà ta có gì đáng yêu đâu nữa. Mai con đi Tresniasnia, ta sẽ đến với con, đem
quà cáp đến. Ta sẽ chỉ cho con một con bé mà ta nhắm từ lâu. Hiện thời nó vẫn
còn đi chân đất. Đừng sợ những con bé đi chân đất, đừng có khinh thường - những
hòn ngọc đấy!
Ông ta bỗng hôn tay mình đánh chụt một tiếng.
- Đối với ta. - Ông ta bỗng linh hoạt hẳn lên, dường như phút
chốc tỉnh rượu khi vừa vớ được đề tài ưa thích, - đối với ta… ơ này, chúng mày!
Các con ơi, chúng mày là những chú lợn nhóc, đối với ta… suốt đời ta không coi
người đàn bà nào là xấu xí, đấy là phương châm của ta! Tụi bay hiểu được không?
Ở nhà làm sao chúng mày hiểu được: chảy trong người chúng mày không phải là
máu, mà là sữa, chúng mày là gà con chưa ra hẳn khỏi vỏ trứng! Theo phương châm
của ta, ở mỗi người phụ nữ đều có thể tìm được một cái gì hết sức thú vị mà ta
không thể tìm thấy ở người phụ nữ khác, quái quỷ thế, chỉ cần biết tìm cho ra,
mấu chốt là ở đấy! Đấy là một loại tài năng! Đối với ta, không có đàn bà nào là
xấu, chỉ riêng việc người ấy là đàn bà cũng đã đáng giá lắm rồi… nhưng bọn bay
hiểu sao nổi! Ngay cả ở các ả gái già, đôi khi cũng có thể tìm thấy những cái mặn
mà đến nỗi ta đâm ra ngạc nhiên không hiểu tại sao lại có những thằng ngốc để mặc
cho họ già đi và mãi đến giờ không để ý đến họ! Với một ả đi chân đất xấu xí
thì trước hết phải làm cho nó choáng ngợp, có thể mới chiếm được nó. Mày có biết
thế nào không? Cần phải làm cho nó choáng ngợp đến độ bàng hoàng, thẹn thùng vì
cái thứ dân đen quê kệch như nó mà lại được một người đàn ông cao sang say mê.
May mắn thay, trên đời xưa nay vẫn có và vẫn sẽ có những ông chủ đểu giả, thế
thì mãi mãi vẫn sẽ có thứ con sen để thỏa lòng ông chủ của nó, chỉ cần như thế
là đủ cho đời đáng sống! Khoan… nghe đây, Aliosa, với mẹ con cũng thế, ta luôn
luôn làm cho bà ấy ngạc nhiên; có điều là kiểu cách hơi khác. Không bao giờ tao
âu yếm bà ấy, nhưng đột nhiên, đến lúc cần thiết, tao bỗng xun xoe quy lụy bà ấy
hết mức, tao quỳ gối lết tới, hôn chân bà ấy và lần nào cũng thế - bây giờ tao
vẫn còn nhớ như in - tao làm cho bà ấy cười khúc khích, tiếng cười rời rạc,
lanh lảnh, không to, khác thường do thần kinh kích động. Bà ấy chỉ có lối cười
như thế thôi. Ta biết rằng như thế là bà ấy bắt đầu phát bệnh, ngày mai bà ấy sẽ
la hét vì lên cơn, còn tiếng cười nhỏ lúc này không có nghĩa là một sự hân hoan
nào cả, nhưng mặc dù đó là cái bề ngoài lừa dối thì cũng vẫn là vẻ hân hoan. Ấy
thế đấy, mọi cái đều có nét đặc sắc của nó, phải biết tìm cho ra. Có lần
Beliavxh - một thằng cha đẹp trai giàu có vẫn tán tỉnh bà ấy đến nhà ta, đột
nhiên y bỗng tát ta một cái ngay trước mặt bà ấy. Bà ấy vốn hiền lành như con cừu,
ta vẫn tưởng thế, vậy mà bà ấy dám đánh ta vì cái tát ấy, bà ấy quát: “Anh chịu
để cho người ta đánh, chịu thôi, anh để nó tát anh! Anh đã bán tôi cho nó…Sao
nó dám đánh anh trước mặt tôi! Anh đừng bao giờ cả gan vác mặt đến với tôi nữa,
không bao giờ! Anh hãy chạy ngay đi thách đấu súng với nó…” Thế rồi tao đưa bà ấy
đến tu viện để làm cho bà ấy nguôi đi, các Cha đã răn bảo bà ấy. Nhưng thề có
Trời, Aliosa ạ, tao chưa bao giờ xúc phạm người vợ bệnh tật của tao! Chỉ có một
lần trong năm đầu chung sống: bà ấy cầu nguyện rất thành kính, đặc biệt những
ngày lễ Đức Mẹ đồng minh thì bà ấy giữ gìn cẩn thận lắm và không cho tao vào
phòng. Ừ được, tao nghĩ, ta sẽ trừ khử cho bà ấy cái bệnh thần bí này. Tao bảo:
“Mình thấy đấy nhé, đây là bức ảnh thánh của mình, đây này, tôi sẽ tháo bỏ nó
đi cho mà xem. Hãy nhìn xem, mình cho là nó có phép lạ, vậy mà bây giờ tôi sẽ
nhổ nước bọt vào nó ngay trước mắt mình, thế rồi tôi cũng chẳng việc gì đâu!…”
Trời ơi, ta nghĩ, bây giờ bà ấy sẽ giết ta cho mà xem, nhưng bà ấy chỉ nhảy chồm
lên, đập hai tay vào nhau, rồi bỗng đưa hai tay lên bưng mặt, toàn thân run bần
bật và ngã xuống sàn… cứ thế đổ dụi xuống…
- Aliosa, Aliosa! Con làm sao thế, con làm sao thế!
Ông già sợ hãi chồm dậy. Ngay từ lúc ông ta bắt đầu nói về mẹ
anh, mặt Aliosa dần dần biến sắc, đỏ bừng lên, mắt nảy lửa, môi run run… Lão
già say rượu mải nói phun cả nước bọt ra, không nhận thấy gì mãi cho đến lúc với
Aliosa bỗng xảy ra một điều hết sức lạ lùng, lặp lại đúng hệt sự việc mà ông ta
vừa kể về người vợ “ngộ dại”, Aliosa ngồi bên bàn bỗng đứng bật dậy hệt như mẹ
anh trong câu chuyện bố kể, đập hai tay vào nhau, rồi đưa hai tay bưng mặt, đổ
dụi xuống ghế, toàn thân run bần bật trong cơn thần kinh, nước mắt đau khổ cứ lặng
lẽ trào ra. Ông già hết sức sửng sốt: sao mà giống mẹ quá.
- Ivan Ivan! Mau lấy nước cho nó. Y như bà ấy, y hệt như bà ấy
như mẹ nó hồi ấy! Ngậm nước phun vào mặt nó, tao cũng vẫn làm như thế với bà ấy.
Ấy là nó bệnh mẹ nó, bệnh mẹ nó… - Lão nói lí nhí với Ivan.
- Con thiết tưởng mẹ nó cũng là mẹ con, ba nghĩ thế nào? -
Ivan buột thốt lên với giọng khinh miệt và giận dữ không sao kìm nén nổi. Luồng
mắt quắc lên của chàng khiến ông già giật mình. Nhưng lúc đó bỗng xảy ra một điều
hết sức lạ lùng, thực ra chỉ trong giây lát thôi. Lão quả thật dường như chợt
quên hẳn rằng mẹ Aliosa cũng là mẹ Ivan…
- Sao lại mẹ con? - Ông ta ấp úng, không hiểu. - Con nói thế
là thế nào? Con nói bà mẹ nào?… Chàng lẽ bà ấy… A, quỷ thật. Ờ mà bà ấy cũng là
mẹ con! A, quái quỷ. Ôi chao, lú lẫn quá đi mất, xin lỗi, vậy mà ta cứ ngờ rằng…
Ivan… Hề hề hề. Lão dừng lại. Nụ cười toác miệng, ngây ngô của kẻ say làm cho mặt
lão dãn ra. Đột nhiên, đúng lúc ấy ở phòng ngoài có tiếng ầm ầm và va động ghê
gớm, có tiếng la hét cuồng loạn. Cửa mở và Dmitri Fedorovich chạy ào vào. Lão
già sợ hãi đâm bổ đến với Ivan:
- Nó giết, nó giết tao mất. Đừng để tao rơi vào tay nó, đừng!
- Lão gào toáng lên bấu chặt lấy tà áo Ivan Fedorovich.
Phần 3
Chương 9: Những kẻ ham nhục dục
Liền đó, cả Grigori và Xmerdiakov cũng chạy vào theo sau
Dmitri Fedorovich. Hai người đã vật lộn với Dmitri ở phòng ngoài, không cho
chàng vào (mấy ngày trước chính Fedor Pavlovich đã dặn như vậy). Nhân lúc
Dmitri Fedorovich dừng lại trong phòng để xem xét, Grigori chạy vòng quanh bàn,
đóng cả hai cánh cửa cái đối diện với cửa ra vào, cửa này dẫn vào phòng trong
và lão đứng chắn trước cái cửa đã đóng, hai tay bắt chéo chữ thập sẵn sàng chắn
lối vào, cho dù phải hi sinh đến giọt máu cuối cùng, nếu có thể nói như vậy. Thấy
thế, Dmitri không quát tháo, mà dường như rú lên và xông vào Grigori.
- Vậy là cô ta ở đây! Người ta giấu cô ta ở đây! Lui ra, thằng
khốn kiếp!
Chàng toan kéo lão ra, nhưng lão xô chàng một cái. Điên tiết,
Dmitri vung tay thẳng cánh giáng cho lão một đòn. Lão già đổ dụi xuống, Dmitri
nhảy qua lão lao vào cửa.
Xmerdiakov vẫn ở đầu kia phòng, tái mét và run như cầy sấy,
nép sát vào Fedor Pavlovich.
- Cô nàng ở đây. - Dmitri quát lên. - Chính mắt ta vừa trông
thấy cô ta rẽ về nhà này, nhưng ta không đuổi kịp. Cô ta ở đâu? Cô ta ở đâu?
Tiếng quát đó gây nên một ấn tượng không thể hiểu được đối với
Fedor Pavlovich: “Cô ta ở đây!” Ông ta hết hẳn sợ.
- Bắt lấy nó, bắt lấy nó! - Ông ta tru tréo lên và lao theo
Dmitri. Trong lúc đó Grigori đã đứng dậy được, nhưng vẫn còn choáng váng, Ivan
Fedorovich và Aliosa chạy theo bố. Ở căn phòng thứ ba bỗng có tiếng một vật gì
rơi xuống sàn vỡ loảng xoảng: đấy là cái bình hoa lớn bằng thủy tinh (không thuộc
loại đắt tiền) đặt trên cái đôn bằng đá hoa cương bị Dmitri Fedorovich quật đổ.
- Bắt lấy nó? - Ông già gào lên. - Cứu tôi với!
Ivan Fedorovich và Aliosa đuổi kịp ông ta và dùng sức mạnh
lôi ông trở về phòng lớn.
- Đuổi theo làm gì! Anh ấy có thể giết ba thực sự! - Ivan
Fedorovich giận dữ quát bố.
- Vanesla, Leseska (1), vậy là cô ấy ở đây. Grusenka ở đây, nó
nói là chính nó nhìn thấy cô ấy chạy vào…
Chú thích:
Chú thích:
(1) Tên gọi âu yếm của Ivan và Aliosa (N.D).
Ông ta nghẹn thở. Lần này ông ta không chờ đợi Grusenka, cái
tin bất ngờ Grusenka hiện nay có ở đây tức thì làm ông mất trí. Ông ta run lên,
ông ta dường như hóa điên.
- Nhưng chính mắt ba thấy cô ta không đến kia mà! - Ivan kêu
lên.
- Có thể cô ấy vào lối kia thì sao?
- Cửa ấy đóng, mà chìa khóa ba giữ…
Dmitri bỗng xuất hiện trong phòng. Cố nhiên chàng đã thấy cửa
vào lối ấy đóng, mà chìa khóa đúng là ở trong túi Fedor Pavlovich. Cửa sổ tất cả
các phòng cũng đóng: như vậy Grusenka không vào lối nào được và cũng không ra
được.
- Giữ lấy nó! - Fedor Pavlovich rít lên khi lại thấy Dmitri.
- Nó ăn cắp tiền trong buồng ngủ của tao! - Và ông ta vùng ra khỏi tay Ivan lại
nhảy xổ vào Dmitri. Nhưng Dmitri bỗng vung hai tay lên, bất thần tóm lấy hai mảng
tóc mai cuối cùng còn lại của lão già, giật mạnh, quật lão đổ huỵch xuống sàn.
Chàng còn kịp nện hai ba gót giày vào mặt kẻ nằm dưới sàn. Lão già rên lên đến
chói tai. Ivan Fedorovich tuy không khỏe bằng anh mình, nhưng cũng ôm lấy anh
và gắng sức giằng ra khỏi ông già, Aliosa cũng gắng sức giúp Ivan, ôm cứng lấy
Dmitri ở phía trước.
- Đồ điên, anh giết ba rồi! - Ivan hét.
- Đáng đời ông ta! - Dmitri hổn hển kêu lên. - Nếu lần này
chưa giết chết thì lần khác ta sẽ đến giết cho bằng được. Các chú không bảo vệ
được đâu.
- Dmitri! Anh ra khỏi đây ngay! - Aliosa thét lên bằng giọng
oai nghiêm.
- Alecxei! Hãy cho tôi biết một điều, tôi chỉ xin chú thôi! Vừa
rồi cô ấy có đây hay không? Chính mắt tôi nhìn thấy cô ấy men theo hàng rào, từ
ngõ hẻm lẻn về phía này. Tôi gọi thì cô ấy bỏ chạy…
- Thề với anh là chị ấy không có ở đây và ở đây chẳng ai chờ
đợi chị ấy đến.
- Nhưng tôi nhìn thấy cô ấy… Như vậy là cô ấy… Lát nữa tôi sẽ
dò ra cô ấy ở đâu… Tạm biệt, Alecxei! Bây giờ đừng nói gì với Ezov về chuyện tiền
nong, và nhất định phải đến Ekaterina Ivanovna ngay: “Anh ấy bảo tôi đến chuyển
lời chào chị, anh ấy bảo tôi đến chuyển lời chào chị, chuyển lời chào chị!” Hãy
kể cho cô ấy nghe việc diễn ra ở đây.
Trong lúc đó Ivan và Grigori nâng ông già dậy và dìu ngồi vào
ghế bành. Mặt ông ta đẫm máu, nhưng ông ta tỉnh táo và háo hức lắng nghe tiếng
quát tháo của Dmitri. Ông ta vẫn có cảm giác rằng Grusenka quả thật ở đâu đó
trong nhà.
Lúc đi ra, Dmitri Fioaorovich nhìn ông ta bằng con mắt căm
thù.
- Tôi không hối hận vì đã làm ông đổ máu đâu! - Chàng la lên.
- Hãy coi chừng, ông già, hãy gìn giữ ước mơ của ông, vì tôi cũng có mơ ước của
tôi! Tôi nguyền rủa ông và tôi từ ông đấy…
Chàng chạy ra khỏi phòng.
- Nàng ở đây, đúng là nàng ở đây! Xmerdiakov, Xmerdiakov! -
Lão già nói lí nhí bằng giọng khò khè, vẫy ngón tay gọi Xmerdiakov.
- Không có cô ta ở đây, không có đâu, ông già điên rồ. - Ivan
hằn học quát lên. - Kìa, ông ấy ngất đi rồi. Lấy nước, khăn mặt! Mau lên,
Xmerdiakov.
Xmerdiakov đâm bổ đi lấy nước. Cuối cùng người ta cởi áo
ngoài cho ông già, khiêng vào buồng ngủ, đặt lên giường. Người ta lấy khăn ướt
quấn quanh đầu ông ta. Nhược lử vì cognac, vì những xúc động mạnh và bị đánh
đau, vừa đặt đầu xuống gối là ông ta nhắm mắt thiếp đi ngay, Ivan Fedorovich và
Aliosa trở lại phòng lớn. Xmerdiakov dọn những mảnh bình vỡ, còn Grigori đứng
bên bàn, ảo não gằm mặt xuống.
- Lão cũng nên đắp khăn ướt lên đầu và đi nằm đi. - Aliosa
nói với Grigori. - Chúng tôi sẽ ở đây trông nom ông: anh ấy đánh ông đau quá…
vào đầu.
- Cậu ấy dám đánh tôi kia chứ! - Grigori nói dằn từng tiếng bằng
giọng rầu rĩ.
- Đến cả bố mình anh ấy còn “dám” đánh nữa là lão! - Ivan
Fedorovich bĩu miệng nói.
- Tôi đã tắm cho cậu ấy trong chậu hồi cậu ấy còn bé… Vậy mà
cậu ấy dám thế! - Grigori nhắc lại.
- Khỉ thật, tôi mà không giằng anh ấy ra thì có lẽ anh ấy giết
thật đấy. Giết chết Ezov có khó gì đâu? - Ivan Fedorovich thì thầm với Aliosa.
- Cầu trời đừng để xảy ra chuyện ấy! - Aliosa kêu lên.
- “Cầu trời” làm gì kia chứ? - Ivan nói tiếp vẫn bằng giọng
thì thầm như thế, mặt rúm lại một cách dữ tợn. - Rắn nuốt rắn, thế là đi đời cả
hai!
Aliosa giật mình.
- Tất nhiên tôi sẽ không để xảy ra án mạng, cũng như ban nãy
tôi đã ngăn chặn. Chú ở lại đây, Aliosa, tôi ra sân đi dạo một lát; tôi thấy nhức
đầu.
Aliosa vào buồng ngủ thăm bố, ngồi ở đầu giường sau tấm bình
phong chừng một giờ. Ông già bỗng mở mắt và im lặng nhìn Aliosa hồi lâu, rõ
ràng là cố nhớ lại đầu đuôi sự tình, bỗng nhiên mặt ông ta lộ vẻ xúc động lạ
thường.
- Aliosa, - ông ta thì thầm một cách sợ sệt - Ivan đâu?
- Ở ngoài sân, anh ấy đau đầu. Anh ấy canh cho ba con ta.
- Đưa cho ba chiếc gương kia, kia kìa, đưa đây!
Aliosa đưa cho ông già chiếc gương tròn bé nhỏ gấp xếp được đặt
trên tủ ngăn. Ông già soi gương mũi sưng vù, trên trán một vết bầm đỏ úa phía
trên lông mày trái.
- Ivan nói gì? Aliosa yêu dấu, con trai duy nhất của ta, ta sợ
Ivan: ta sợ Ivan hơn sợ thằng kia: chỉ có con là ta không sợ thôi…
- Ba đừng sợ anh Ivan, anh ấy giận dữ thế nhưng anh ấy sẽ bảo
vệ ba.
- Aliosa, thế còn thằng kia? Nó chạy đến với Grusenka rồi!
Thiên thần yêu dấu ơi, nói thật đi, ban nãy Grusenka có đây không?
- Chẳng ai nhìn thấy cô ta. Tưởng lầm vậy thôi, cô ta không
có đây.
- Mitka muốn lấy nó, muốn lấy nó làm vợ!
- Cô ta sẽ không lấy anh ấy.
- Không lấy đâu, không lấy đâu, không đời nào!… - Ông già sướng
run lên, như thể lúc này không thể có câu gì làm ông ta vui sướng hơn. Quá hoan
hỉ, ông ta chộp lấy tay Aliosa áp chặt vào ngực chỗ tim đập. Thậm chí mắt ông
ta long lanh giọt lệ. - Bức ảnh Đức Mẹ mà ban nãy ta vừa kể đây này, con cầm lấy
mà mang theo. Ta cho phép con trở lại tu viện, vừa rồi ba đùa đấy, đừng giận.
Ba đang nhức đầu, Aliosa ạ… Aliosa, hãy làm cho ba đỡ thắc thỏm, thiên thần của
ba ơi, nói thật đi!
- Ba lại vẫn lấn bấn về chuyện ấy: cô ta có đây hay không. -
Aliosa cay đắng thốt lên.
- Không, không, không, ba tin con, nhưng thế này nhé: con hãy
đến Grusenka hay làm cách nào gặp cô ấy, hỏi rõ cô ấy, mà càng sớm càng tốt, và
con hãy tự xét đoán xem cô ấy muốn về với ai, với ba hay với nó? Sao? Thế nào?
Con có làm được không?
- Nếu gặp thì con sẽ hỏi. - Aliosa nói lí nhí, coi bộ lúng
túng.
- Không, nó sẽ không nói với con đâu, - ông già ngắt lời, -
nó là ranh ma lắm. Nó sẽ hôn con và nói rằng nó muốn lấy con. Nó là đứa lừa dối,
nó trơ trẽn lắm, con không thể đến gặp nó được đâu không thể được!
- Mà cũng không tiện, ba ạ, rất không tiện.
- Vừa rồi thằng kia bảo con đi đâu, lúc chạy đi nó hét “hãy đến
đấy” mà?
- Bảo con đến Ekaterina Ivanovna.
- Đến hỏi tiền hả?
- Không, không phải để hỏi tiền.
Nó không có tiền, không có một xu. Này, Aliosa, đêm nay ba sẽ
suy nghĩ kĩ, còn con cứ đi đi. Có thể con sẽ gặp cô ta… Nhưng sáng mai nhất định
con phải lại đây với ba đấy nhé, nhất định nhé. Ngày mai ba sẽ nói với con một
điều quan trọng, con đến chứ?
- Con sẽ đến.
- Khi đến thì hãy làm ra vẻ tự con đến thăm ba. Đừng nói với
ai rằng ba bảo con đến. Chớ hở ra với Ivan.
- Vâng, được ạ.
- Tạm biệt, thiên thần của tôi, ban nãy con che chở cho ba,
suốt đời ba sẽ không quên. Ngày mai ba sẽ nói với con một điều nhưng phải suy
nghĩ đã…
- Bây giờ ba cảm thấy trong người thế nào?
- Ngày mai, ngày mai ba sẽ dậy và đi lại được, sẽ hoàn toàn
khỏe mạnh, hoàn toàn khỏe mạnh, hoàn toàn khỏe mạnh!…
Khi đi qua sân, Aliosa gặp anh Ivan ngồi trên chiếc ghế dài cạnh
cồng và đang dùng bút ghi ghi cái gì vào quyển sổ tay.
Aliosa nói với anh rằng ông già đã thức giấc và tỉnh táo, ông
cho phép anh về ngủ đêm ở tu viện.
- Aliosa, sáng mai tôi sẽ rất vui lòng gặp lại chú. - Ivan nhổm
dậy, nói một cách niềm nở, sự niềm nở đó hoàn toàn bất ngờ đối với Aliosa.
- Ngày mai tôi sẽ đến nhà bà Khokhlakova. - Aliosa trả lời. -
Ngày mai có lẽ tôi cũng sẽ đến Ekaterina Ivanovna, nếu như bây giờ tôi không gặp
được…
- Bây giờ chú vẫn còn đến Ekaterina Ivanovna à? Để “gửi lời
chào, gửi lời chào” chứ gì? Ivan bỗng mỉm cười. Aliosa bối rối.
- Hình như tôi đã hiểu được qua những lời buột thốt lên ban
nãy và qua một số điều trước đây. Chắc hẳn anh Dmitri nhờ chú đến cô ấy và nói
lại rằng anh… ờ, tóm lại là “chào chia li” chứ gì?
- Anh ơi! Câu chuyện khủng khiếp ấy giữa ba và anh Dmitri rồi
sẽ kết thúc thế nào?
- Không thể đoán chắc được. Có lẽ chẳng sao cả: sẽ xẹp đi
thôi. Ả ấy là con yêu tinh. Dù sao cần giữ ông già trong nhà và không cho
Dmitri vào nhà.
- Anh ơi, cho tôi hỏi điều này: chẳng lẽ mỗi người có quyền
phán xét người khác để quyết định kẻ nào đáng sống, kẻ nào không đáng sống ư?
- Chuyện đáng hay không đáng có liên can gì đến đây? Vấn đề
này thường là được giải quyết trong trái tim của người ta hoàn toàn không dựa
trên cơ sở đáng hay không đáng, mà vì những nguyên nhân khác tự nhiên hơn nhiều.
Còn về quyền thì ai không có quyền mong muốn?
- Nhưng không phải là mong muốn cái chết đó cho người khác chứ?
- Tại sao không nhỉ? Tự dối mình làm gì, khi mọi người đều sống
như thế và không thể sống khác được. Đấy là chú nói về câu ban nãy của tôi: “Rắn
nuốt rắn” chứ gì? Nếu vậy tôi hỏi chú nhé: chú có cho rằng tôi cũng như Dmitri,
có khả năng làm đổ máu Ezov, nghĩa là giết Ezov không? Sao hả?
- Ơ kìa anh Ivan! Chưa khi nào tôi có ý nghĩ như vậy. Ngay cả
về anh Dmitri, tôi cũng không cho rằng…
- Như vậy thì dù sao cũng cảm ơn chú. - Ivan nhếch mép cười -
Chú nên biết rằng bao giờ tôi cũng bảo vệ ông già. Nhưng về mong ước của tôi
thì trong trường hợp này tôi giành cho mình sự tự do hoàn toàn. Thôi đến mai
nhé. Đừng lên án tôi và coi tôi là kẻ bất lương… - Ivan mỉm cười nói thêm.
Hai người xiết chặt tay nhau, trước kia chưa bao giờ như thế.
Aliosa cảm thấy rằng ông anh đi bước trước đến với anh như vậy
là có mục đích gì đó, nhất định có chủ ý.
Phần 3
Chương 10: Hai người với nhau
Ở nhà bố ra, Aliosa bơ phờ chán nản hơn lúc đến. Ý nghĩ của
anh cứ vụn ra, tản mạn, đồng thời anh sợ không dám liên kết chúng lại và rút ra
một ý niệm chung từ những mâu thuẫn khổ ải mà đã trải qua trong ngày hôm đó.
Anh đã đứng sát bên bờ tuyệt vọng, trước kia chưa bao giờ Aliosa cảm thấy như
thế. Trùm lấp lên tất cả, lù lù như trái núi, là câu hỏi chủ yếu, ác nghiệt,
không thể giải đáp được: câu chuyện giữa bố và anh Dmitri sẽ kết thúc ra sao
khi có mặt người phụ nữ đáng sợ ấy?
Bây giờ chính anh anh đã chứng kiến. Anh đã có mặt lúc ấy và
nhìn thấy hai người đối đầu với nhau. Những người bất hạnh, bất hạnh hoàn toàn
và ghê gớm, chỉ có thể là anh Dmitri: chắc chắn là tai họa đang rình anh. Cũng
còn nhiều người khác liên can đến những chuyện ấy, có lẽ nhiều gấp bội so với
điều Aliosa tưởng trước kia. Thậm chí có cái gì bí ẩn. Anh Ivan đã đi một bước
đến với anh, Aliosa từ lâu vẫn mong muốn điều đó, thế mà giờ đây không hiểu sao
anh cảm thấy bước làm thân ấy khiến anh hoảng sợ. Còn hai người phụ nữ kia? Kỳ lạ thật ban nãy, trên đường đến nhà Ekaterina Ivanovna, anh bối rối lạ thường,
vậy mà lúc này anh không cảm thấy gì hết, trái lại anh đi gấp đến gặp nàng, như
mong chờ nàng sẽ chỉ bảo cho anh điều gì. Tuy nhiên, bây giờ nói lại với nàng
những điều nhắn gửi rõ ràng là khó khăn hơn trước: vấn đề ba ngàn đồng đã được
giải quyết dứt khoát, còn anh Dmitri bây giờ cảm thấy mình là kẻ bất lương và
không còn chút hi vọng nào, tất nhiên sẽ không dừng bước trước bất cứ sự sa ngã
nào. Thêm nữa anh còn bảo phải kể lại với Ekaterina Ivanovna tấn kịch vừa xảy
ra ở nhà bố.
Đã bảy giờ và trời đã sẩm tối khi Aliosa đến nhà Ekaterina
Ivanovna, nàng ở một ngôi nhà rất rộng và thuận tiện ở Phố Lớn.
Aliosa biết rằng nàng ở với hai bà cô. Một trong hai bà chỉ
là cô của Agafia Ivanovna, chị nàng: đấy là bà cô trầm lặng ở nhà bố, nàng, đã
cùng với chị nàng chăm sóc nàng hồi nàng từ trường đại học về thăm bố. Bà cô
kia là một bà quý phái ở Moskva, đài các và trang nghiêm, nhưng không có của cải.
Nghe nói cả hai bà đều nhất nhất phục tùng Ekaterina Ivanovna và ở với nàng chỉ
để cho có nghi thức, Ekaterina Ivanovna chỉ phục tùng ân nhân của mình, bà quan
ở lại Moskva vì ốm đau và nàng có bổn phận mỗi tuần gửi cho bà hai lá thư cho
biết tỉ mỉ về bản thân nàng.
Khi Aliosa vào phòng ngoài và bảo người hầu phòng ra mở cửa
cho anh vào trình chủ thì rõ ràng ở phòng khách người ta đã biết có anh đến (có
lẽ người ta đã nhìn thấy anh từ cửa sổ).
Aliosa đột nhiên nghe thấy tiếng ồn ào, tiếng bước chân phụ nữ,
sống áo sột soạt: có lẽ có hai hoặc ba phụ nữ lánh đi. Aliosa lấy làm lạ rằng
anh đến gây nên sự xáo động như thế. Nhưng anh được mời vào phòng khách ngay. Đấy
là một phòng lớn, bày biện nhiều đồ đạc trang nhã, không quê kệch chút nào. Có
nhiều đi văng và trường kỉ, bàn lớn bàn nhỏ, trên tường có những bức tranh, những
lọ hoa và đèn để trên bàn, nhiều hoa, có cả một bể cá cạnh cửa sổ. Quãng giờ
này trong phòng hơi tối. Trên chiếc đi văng rõ ràng là ban nãy vừa có người ngồi,
Aliosa nhìn thấy một tấm khăn choàng dài bằng lụa còn vương lại, còn trên bàn
trước đi văng có hai chén sôcôla uống dở, bích quy, một đĩa pha lê đựng nho
khô, màu xanh, và một cái đĩa khác đựng kẹo. Nhưng thứ đem ra mời khách. Aliosa
đoán ra là mình đến giữa lúc đang có khách và anh nhăn mặt. Nhưng vừa hay màn cửa
vén lên và Ekaterina Ivanovna vội vã bước nhanh vào, hai tay giơ về phía
Aliosa, miệng mỉm cười vui sướng. Lúc đó người hầu gái vào và đặt lên bàn hai
cây nến sáng.
- Ơn nhờ Chúa, rốt cuộc chú đã đến! Suốt ngày hôm nay tôi chỉ
cầu trời mong chú đến! Mời chú ngồi.
Sắc đẹp của Ekaterina Ivanovna đã từng làm Aliosa ngạc nhiên
khi cách đây ba tuần, anh Dmitri đưa anh đến nhà nàng lần đầu tiên để giới thiệu
hai người với nhau, vì Ekaterina Ivanovna rất muốn như vậy. Tuy nhiên, trong buổi
gặp ấy, cuộc chuyện trò giữa hai người không được mặn mà. Thấy Aliosa quá bẽn lẽn,
Ekaterina Ivanovna muốn để cho anh thoải mái và suốt thời gian ấy nàng chỉ nói
chuyện Dmitri Fedorovich, Aliosa im lặng, nhưng thấy rất rõ nhiều điều. Anh sửng
sốt về dáng vẻ oai quyền, cử chỉ thoải mái mà vẫn kiêu hãnh, thái độ tự tin của
cô gái kiêu kì này. Tất cả những đặc điểm đó đều hiển nhiên. Aliosa cảm thấy
anh không cường điệu. Anh thấy rằng đôi mắt to, đen, sáng rực của nàng tuyệt đẹp
và rất mực hài hòa với khuôn mặt trái xoan tái nhợt, thậm chí hơi bủng của
nàng. Nhưng đôi mắt ấy cũng như đường nét của đôi môi thanh tú tuy có cái gì cố
nhiên có thể làm cho anh trai anh say mê ghê gớm, nhưng có lẽ không thể khiến
tình yêu lâu bền được. Sau cuộc gặp gỡ, anh gần như nói thẳng tuột ý nghĩ của
mình với Dmitri, khi anh Dmitri cứ hỏi riết, vật nài anh đừng giấu giếm cảm tưởng
của mình sau khi gặp vợ chưa cưới của anh ấy.
- Anh sẽ sống hạnh phúc với chị ấy, nhưng có lẽ là… hạnh phúc
không êm đềm.
- Chính thế, chú ạ, những người như thế trước sau vẫn cứ thế,
họ không chịu khuất phục số phận. Thế chú cho rằng tôi sẽ không yêu nàng mãi
mãi à?
- Không, có thể anh sẽ yêu chị ấy mãi mãi, nhưng có lẽ sống với
chị ấy không phải bao giờ anh cũng có hạnh phúc…
Lần ấy, khi bày tỏ ý kiến của mình, Aliosa đỏ mặt và tự giận
mình đã nể anh mà nói ra những ý nghĩ “dớ dẩn”. Bởi vì vừa nói xong anh lập tức
cảm thấy ý kiến của mình thật dớ dẩn. Thêm nữa anh hổ thẹn vì đã nói quyết như
thế về một người phụ nữ.
Bây giờ mới thoạt nhìn Ekaterina Ivanovna chạy ra đón anh,
anh càng ngạc nhiên hơn vì cảm thấy lần ấy mình đã lầm to. Lần này gương mặt
nàng ngời lên vẻ đôn hậu hồn nhiên bất chợt, sự chân thành thật thà và nồng nhiệt.
Thay cho “cái tự hào và kiêu kì” trước kia đã làm cho Aliosa rất đỗi ngạc
nhiên, bây giờ chỉ là nghị lực can trường cao quý và một niềm tự tin tươi sáng,
mãnh liệt. Thoạt nhìn nàng, thoạt nghe nàng nói, Aliosa đã hiểu ngay rằng tình
cảnh bi kịch của nàng trong quan hệ với người nàng yêu không còn là điều bí mật
đối với nàng nữa, có lẽ nàng đã biết hết, không còn sót điều gì. Tuy nhiên, mặc
dù gương mặt nàng rạng rỡ, đầy niềm tin vào tương lai, Aliosa cảm thấy mình có
lỗi với nàng lắm lắm. Anh đã bị đánh bại và đồng thời bị quyến rũ. Ngoài ra,
thoạt nghe nàng nói anh đã nhận thấy nàng đang xúc động ghê gớm, có lẽ là sự
xúc động khác thường ở nàng, thậm chí gần giống như sự cuồng nhiệt.
- Tôi nóng lòng mong chú, vì chỉ có chú mới cho tôi biết được
toàn bộ sự thật, không còn ai khác nữa!
- Tôi đến… - Aliosa ấp úng, rồi trí. - Tôi… anh ấy bảo tôi đến…
- A, anh ấy bảo chú đến, tôi cũng linh cảm thấy thế mà. Bây
giờ tôi biết cả rồi, biết cả rồi! - Ekaterina Ivanovna kêu lên, mắt long lanh.
- Khoan đã, Alecxei Fedorovich, tôi sẽ nói trước cho chú biết vì sao tôi mong
chú đến thế. Chú ạ, có lẽ tôi biết hơn chú nhiều; tôi không cần chú đem lại tin
tức cho tôi. Tôi cần chú cho biết điều này kia: tôi cần biết cảm tưởng riêng cuối
cùng của chú về anh ấy, tôi cần chú kể cho tôi biết - thật thẳng thừng không tô
điểm, thậm chí thô lỗ cũng được thôi, thô lỗ thế nào cũng được. Chú thấy thế
nào về anh ấy và tình cảm của anh ấy sau khi gặp anh ấy hôm nay? Như vậy có lẽ
còn hơn tôi trực tiếp nói chuyện với anh ấy, mà anh ấy có muốn đến gặp tôi nữa
đâu. Chú hiểu tôi muốn gì ở chú chứ? Nào, anh ấy bảo chú đến gặp tôi có việc gì
tôi cũng thừa biết là anh ấy bảo chú đến, hãy nói một cách giản dị, nói tiếng
nói tối hậu đi!
- Anh ấy bảo tôi… gửi lời chào chị, nhắn rằng anh ấy sẽ chẳng
bao giờ đến nữa… và gửi lời chào chị.
- Chào à? Anh ấy nói như thế, nói đúng như thế à?
- Vâng. Có lẽ là trong lúc vội vàng, tình cờ thốt ra, anh ấy
đã dùng lời không đúng, không chọn đúng tiếng cần thiết chăng?
- Không, anh ấy dặn tôi nói lại đúng như thế: “Chào chị.” Sợ
tôi quên, anh ấy dặn lại ba lần.
Ekaterina Ivanovna đỏ bừng mặt.
- Bây giờ chú phải giúp tôi, Alecxei Pavlovich, bây giờ tôi cần
sự giúp đỡ của chú: tôi sẽ nói với chú tôi nghĩ thế nào, còn chú chỉ việc cho
tôi biết tôi nghĩ thế có đúng hay không. Chú ạ, nếu anh ấy chỉ nói qua loa bảo
chú gửi lời chào tôi, không khẩn khoản chờ chú nói lại, không nhấn mạnh đừng lời
thì thế là không còn gì nữa… Thế là chấm dứt! Nhưng nếu anh ấy đặc biệt nhấn mạnh
đến tiếng ấy, nếu anh ấy dặn kĩ chú đừng quên nói lại với tôi tiếng “chào” ấy
thì như thế có lẽ là anh ấy đang bị kích động, mất bình tĩnh chăng? Anh ấy đã
quyết định mà lại sợ hãi về quyết định của mình! Anh ấy không vững bước rời bỏ
tôi, mà lăn xuống dốc. Nhấn mạnh tiếng đó có thể chỉ có nghĩa là nói mạnh cho
ra vẻ can đảm…
- Chính thế, chính thế! - Aliosa sôi nổi xác nhận. - Bây giờ
chính tôi cũng có cảm giác như thế.
- Nếu vậy thì anh ấy chưa đến nỗi hỏng hẳn! Anh ấy mới chỉ
tuyệt vọng, nhưng tôi vẫn còn có thể cứu anh ấy. Khoan, anh ấy có nói gì với
chú về chuyện tiền nong, về ba ngàn rúp không?
- Chẳng những có nói, mà có lẽ đấy là điều làm anh ấy phiền
muộn nhất. Anh ấy nói rằng bây giờ anh ấy mất hết danh dự và anh ấy bất cần gì
nữa. - Aliosa hăm hở trả lời, anh cảm thấy bằng tất cả tấm lòng rằng hi vọng
đang ngập tràn tim anh và có lẽ có lối thoát cho anh Dmitri của anh. - Nhưng chị…
chị biết về số tiền ấy ư? - Anh bỗng nói thêm và ngừng bặt.
- Tôi biết từ lâu, và biết đích xác! Tôi đã đánh điện hỏi ở
Moskva và biết từ lâu rằng người ta không nhận được tiền. Anh ấy không gửi tiền
đi nhưng tôi làm lơ. Tuần trước tôi được biết, anh ấy lại bí tiền… Trong việc ấy
tôi chỉ có một mục đích: làm cho anh ấy biết anh ấy nên trở lại với ai và ai là
người bạn trung thành nhất của anh ấy. Không, anh ấy không muốn tin rằng tôi là
người bạn trung thành nhất của anh ấy, anh ấy không muốn hiểu tôi anh ấy chỉ
coi tôi là một người phụ nữ. Suốt tuần một mối lo ghê gớm giày vò tôi: làm thế
nào để anh ấy không xấu hổ với tôi về việc đã tiêu phí ba ngàn rúp? Nghĩa là
anh ấy cứ việc xấu hổ với mọi người và với bản thân, nhưng đừng xấu hổ với tôi.
Thì anh ấy vẫn nói hết với Chúa mà không xấu hổ kia mà. Làm sao cho đến giờ anh
ấy vẫn không biết tôi có thể chịu đựng biết bao nhiêu vì anh ấy? Vì sao, vì sao
anh ấy vẫn không biết tôi, vì lẽ gì anh ấy có thể không biết tôi sau tất cả những
gì đã xảy ra? Tôi muốn cứu anh ấy mãi mãi. Cho dù anh ấy quên tôi là vợ chưa cưới
của anh ấy! Vậy mà anh ấy sợ mất danh dự với tôi! Nhưng anh ấy có sợ bộc lộ với
chú đâu, Alecxei Fedorovich? Vì sao cho đến giờ tôi vẫn không xứng đáng được
như thế.
Câu sau cùng nàng nói qua hàng nước mắt: lệ trào ra trên mắt
nàng.
- Tôi phải nói cho chị biết, - Aliosa nói, giọng cũng run
run, - về việc vừa xảy ra giữa anh ấy và ba tôi.
Và anh kể lại tất cả màn kịch, kể lại rằng anh được sai đi
xin tiền, Dmitri đã xông vào nhà đánh bố và sau đó khẩn khoản nhắc lại với anh
về việc nhờ anh đến đây “gửi lời chào”… Aliosa khẽ nói thêm.
- Thế chú tưởng tôi không chịu đựng nổi người phụ nữ ấy sao?
Anh ấy tưởng tôi không chịu đựng nổi sao? Nhưng anh ấy không lấy cô ta đâu. -
Nàng bỗng cất tiếng cười ngặt nghẽo. - Một người dòng họ Karamazov có thể giữ
suốt đời ngọn lửa đam mê như thế chăng? Đấy là sự đam mê chứ không phải là tình
yêu. Anh ấy không lấy cô ta, vì cô ta sẽ không lấy anh ấy… - Ekaterina Ivanovna
lại cười một cách kỳ lạ.
- Có lẽ anh ấy lấy đấy. - Aliosa thốt lên một cách buồn rầu,
mắt nhìn xuống.
- Anh ấy không lấy, tôi bảo với chú mà! Cô gái ấy là một
thiên thần, chú có biết điều đó không? Chú biết! - Ekaterina Ivanovna kêu lên một
cách hăm hở lạ thường. - Đấy là một hiện tượng quái dị nhất trong những cái
quái dị! Tôi biết cô ấy thích quyến rũ, nhưng tôi biết cô ấy nhân hậu, cương
quyết, cao quý. Sao chú nhìn tôi thế Alecxei Fedorovich. Có lẽ chú ngạc nhiên về
lời tôi nói, hay chú không tin tôi chăng? Agrafena Alecxandrovna, thiên thần của
tôi ơi. - Nàng bỗng lớn tiếng gọi một người nào, đồng thời nhìn sang một phòng
khác. - Sang đây với chúng tôi, có Aliosa đây này, chàng trai dễ thương này biết
hết mọi việc của chúng ta đấy, chị ra đi!
- Em vẫn dừng sau rèm chờ chị gọi đây. - Một giọng phụ nữ dịu
dàng, thậm chí hơi quá ngọt ngào cất lên.
Màn cửa vén lên và… chính Grusenka tươi cười hớn hở đến gần
bàn. Trong Aliosa như có cái gì giật bắn lên. Anh dán mắt vào cô ta, không dứt
ra được. Cô ta đây, người phụ nữ khủng khiếp ấy đây - “con yêu tinh” theo lời
anh Ivan cách đây nửa giờ đã buột miệng nói về cô ta. Tuy nhiên, đứng trước mặt
anh là một người nom dường như hoàn toàn bình thường và giản dị - một phụ nữ
phúc hậu, dễ thương, có thể gọi là đẹp, nhưng rất giống tất cả những phụ nữ đẹp
“bình thường” khác! Thực ra, cô ta rất xinh, rất rất xinh là đằng khác - một vẻ
đẹp Nga mà nhiều người say mê. Đấy là một phụ nữ tầm vóc khá cao, nhưng hơi thấp
hơn Ekaterina Ivanovna (Ekaterina Ivanovna thuộc loại rất cao), đẫy đà, cử động
mềm mại và êm nhẹ, cũng lả lướt ngọt lịm như giọng nói của nàng. Nàng đến gần,
bước đi êm ru chứ không mạnh mẽ lanh lẹn như Ekaterina Ivanovna. Nàng nhẹ nhàng
ngồi vào ghế bành, chiếc áo dài sang trọng bằng lụa đen khẽ sột soạt, và nàng uể
oải choàng chiếc khăn len đắt tiền lên cái cổ tròn trĩnh trắng muốt và đôi vai
rộng. Nàng hai mươi hai tuổi, khuôn mặt biểu hiện đúng cái tuổi ấy. Nước da rất
trắng, ánh lên sự hồng nhạt cao quý. Khuôn mặt dường như hơi bè, hàm dưới hơi
nhô ra một chút. Môi trên thanh mảnh, môi dưới hơi thưỡn ra, lớn gấp đôi và
mòng mọng. Mái tóc màu vàng sẫm dày rậm tuyệt đẹp, lông mày màu lông chồn nâu
và cặp mắt xanh xám tình tứ với hàng mi dài khiến cho người đàn ông thản nhiên
và đãng trí nhất, cho dù gặp nàng trong đám đông, trong cuộc hội hè chen lấn,
cũng nhất định phải dừng lại ngắm khuôn mặt ấy và rồi sẽ còn nhớ mãi. Trên
khuôn mặt ấy, điều làm Aliosa ngạc nhiên nhất là cái vẻ trẻ thơ, hồn nhiên của
nó. Nàng có cái nhìn như trẻ thơ, nàng biểu lộ niềm vui sướng như trẻ thơ, nàng
đến gần bàn với thái độ chính như thế, “vui sướng” như thể đang mong đợi cái gì
với sự tò mò nôn nóng và cả tin của trẻ thơ. Ánh mắt của nàng gieo niềm vui vào
lòng người, Aliosa cảm thấy thế. Ở nàng còn có một cái gì mà Aliosa không thể
hay không dám diễn giải cho rõ ràng, nhưng có lẽ anh vẫn cảm thấy nó một cách
vô thức, đấy là sự mềm mại, sự dịu dàng ấy của cử động thân thể, dáng uyển chuyển
êm nhẹ như mèo của những cử động ấy. Tuy nhiên đấy là một thân hình mạnh mẽ và
phốp pháp. Dưới tấm khăn choàng lồ lộ đôi vai rộng đầy đặn, bộ ngực cao vẫn còn
thanh xuân lắm. Tấm thân này có lẽ hứa hẹn dáng hình của tượng thần vệ nữ ở
Mi-lo tuy nhất định là tỉ lệ hơi thái quá, ta linh cảm như vậy. Nhìn Grusenka,
những người am hiểu vẻ đẹp của phụ nữ Nga có thể nói trước không chút sai lầm rộng
chỉ đến ba mươi tuổi là vẻ dẹp thanh xuân mơn mởn này sẽ mất sự hài hòa, sẽ mờ
nhạt đi, mặt sẽ phị ra, quanh mắt và trên trán sẽ xuất hiện rất nhanh những nếp
nhăn nhó, da mặt sẽ thô đi, có lẽ sẽ trở nên đỏ lựng - tóm lại, đây là một nhan
sắc nhất thời, chóng tàn thường gặp chính ở phụ nữ Nga. Aliosa tất nhiên không
nghĩ đến điều đó, nhưng mặc dù mê hồn trước vẻ đẹp ấy, anh vẫn có phần bực bội
và dường như tiếc rẻ tự hỏi: tại sao nàng cứ kéo dài từng tiếng ra, không thể
nói năng cho tự nhiên? Rõ ràng nàng cho rằng việc kéo dài các vần và âm thanh
như vậy, đồng thời cố lấy giọng ngọt xớt tạo nên cho lời nói của nàng một vẻ đẹp.
Cố nhiên đó là một thói quen xấu biểu hiện sự thô lậu, nó chứng tỏ sự giáo dục
thấp kém, quan niệm sai lệch đã ăn sâu từ bé về sự thanh lịch. Tuy nhiên,
Aliosa cho rằng lối nói õng ẹo ấy mâu thuẫn gần như không thể chấp nhận được với
vẻ mặt hồn nhiên hớn hớ như trẻ thơ ấy với ánh mắt long lanh hạnh phúc, hiền
hòa của hài nhi ấy! Ekaterina Ivanovna tức khắc mời nàng ngồi xuống chiếc ghế
bành đối diện với Aliosa và hân hoan hôn mấy lần vào đôi môi tươi cười của
nàng, tuồng như si mê nàng.
- Chúng tôi gặp nhau lần đầu đấy, chú Alecxei Fedorovich ạ. -
Nàng nói một cách say sưa. - Tôi muốn hiểu rõ chị ấy, muốn nhìn thấy chị ấy, muốn
đến nhà chị ấy, nhưng tôi vừa ngỏ ý thì chị ấy thân hành đến đây. Tôi vẫn biết
rằng tôi và chị ấy sẽ giải quyết được hết mà, sẽ ổn thỏa hết! Trái tim tôi linh
cảm thấy thế… Người ta can ngăn tôi dừng làm như thế này, nhưng tôi cảm thấy là
có kết quả và tôi đã không lầm. Grusenka đã nói rõ hết với tôi, cho biết mọi dự
định, chị ấy là một thiên thần nhân hậu, chị ấy đã bay đến đây, đem đến sự yên ổn
và niềm vui…
- Tiểu thư đã không khinh tôi, thưa tiểu thư kính mến. -
Grusenka dài giọng nói như hát, miệng vẫn nở nụ cười vui sướng đáng yêu.
- Chớ có nói với tôi những lời như chế, hỡi con người duyên
dáng có phép phù thủy kia ơi! Khinh chị ư. Tôi sẽ hôn làn môi dưới của chị lần
nữa đây này. Nó hình như hơi mọng lên, vậy thì bây giờ nó sẽ càng mọng hơn nữa,
mọng lên hơn nữa… Chú nhìn xem chị ấy cười đấy kia, Alecxei Fedorovich, nhìn
thiên thần này lòng ta vui như mở hội… - Aliosa đỏ mắt và một cơn run rất nhẹ
không ai nhận thấy truyền khắp cơ thể anh.
- Tiểu thư cưng chiều tôi, thưa tiểu thư quý hóa, nhưng có lẽ
tôi hoàn toàn không xứng đáng với sự trìu mến của tiểu thư.
- Không xứng đáng! - Ekaterina Ivanovna lại kêu lên, vẫn hăm
hở như thế. - Này, Alecxei Fedorovich, chú nên biết rằng chị em chúng tôi tuy
ngông cuồng, thích thế nào làm thế, nhưng chúng tôi có trái tim kiêu hãnh, rất
kiêu hãnh! Chúng tôi cao quý, Alecxei Fedorovich ạ, chúng tôi hào hiệp, chú có
biết thế không? Có điều là chúng tôi bất hạnh. Chúng tôi quá sẵn sàng hy sinh tất
thảy cho một người đàn ông có lẽ là không xứng đáng, hoặc nông nổi. Chúng tôi
yêu một người cũng là sĩ quan, chúng tôi đã hiến dâng tất cả cho người đó, chuyện
xảy ra đã lâu rồi, năm năm trước, vậy mà anh ta đã quên chúng tôi, đã lấy vợ.
Bây giờ anh ta đã góa vợ, anh ba đã viết thư cho chúng tôi, bây giờ anh ta đang
về đây, chú nên biết rằng chúng tôi chỉ yêu có người ấy, suốt đời vẫn chỉ yêu
có người ấy! Người ấy sẽ đến và Grusenka sẽ hạnh phúc, còn suốt năm năm qua chị
ấy đã đau khổ. Nhưng ai dám trách chị ấy, ai có thể khoe là đã được hưởng ân huệ
của chị ấy! Chỉ có ông già thương gia liệt chân thôi, nhưng ông ta là người
cha, người bạn, người che chở thì đúng hơn. Ông ta gặp chúng tôi giữa lúc chúng
tôi đang tuyệt vọng, đau khổ, bị người yêu bỏ rơi… hồi đó chị ấy đã toan trầm
mình, ông già đã cứu chị ấy đã cứu chị ấy!
- Tiểu thư bênh vực tôi nhiều quá, thưa tiểu thư quý hóa, tiểu
thư quá vội vã trong mọi chuyện đấy. - Grusenka lại nói dài giọng.
- Tôi bênh chị ư? Chị mà lại cần tôi bênh ư, mà tôi lại dám
bênh chị ư? Grusenka thiên thần của tôi, hãy đưa tay chị đây, hãy nhìn bàn tay
mũm mĩm, xinh xắn mĩ miều này. Alecxei Fedorovich, chú biết không, chị ấy đã
đem lại hạnh phúc cho tôi và làm tôi sống lại, bây giờ tôi sẽ hôn tay chị ấy,
hôn cả mặt trước và lòng bàn tay, đấy, đấy, đấy! - Như say mê ngất ngây, nàng
hôn ba lần bàn tay quả thực là mĩ miều, có lẽ là hơi quá mũm mĩm của Grusenka.
Grusenka chìa tay ra cho hôn, vừa cười khúc khích một cách bồn chồn vừa nhìn
“tiểu thư quý hoá” và thích thú ra mặt về việc người ta hôn tay nàng như thế.
“Có lẽ là bốc đồng quá đáng đấy.” - Aliosa thoáng nghĩ. Anh đỏ mặt. Suốt thời
gian đó, trong lòng anh bồn chồn lạ thường.
- Đừng làm tôi xấu hổ, thưa tiểu thư quý hóa, ai lại hôn tay
tôi trước mắt Alecxei Fedorovich như vậy.
- Tôi mà lại muốn làm chị xấu hổ ư? - Ekaterina Ivanovna nói,
hơi ngạc nhiên. - A, bạn thân mến ơi, chị hiểu tôi sai quá đấy!
- Nhưng tiểu thư có lẽ cũng không hoàn toàn hiểu tôi, thưa tiểu
thư quý hóa, có lẽ tôi xấu hơn tiểu thư tưởng. Tôi tâm tính xấu xa, thích thế
nào làm thế ấy. Tôi quyến rũ Dmitri Fedorovich chỉ để chế nhạo anh ấy thôi, tội
nghiệp anh ấy.
- Nhưng bây giờ chị sẽ cứu anh ấy. Chị đã hứa mà. Chị sẽ làm
cho anh ấy anh ngộ, chị sẽ cho anh ấy biết chị yêu một người khác từ lâu, bây
giờ người ấy xin cưới chị làm vợ…
- Ồ, không, tôi không hứa điều gì như thế cả. Đấy toàn là những
điều chính chị nói ra, chứ tôi không hứa hẹn gì cả.
- Như vậy là tôi hiểu chị chưa đúng. - Ekaterina Ivanovna khẽ
thốt lên, dường như hơi tái mặt. - Chị đã hứa…
- Ồ không, thưa tiểu thư thiên thần, tôi chẳng hứa gì cả. -
Grusenka ngắt lời, nói khẽ và đều đều, vẫn vui vẻ và hồn nhiên như trước. -
Thưa tiểu thư đáng kính, bây giờ thì thấy rõ ràng đối với tiểu thư, tôi là một
đứa xấu xa, lông bông, tôi cứ muốn thế nào là làm thế ấy. Ban nãy có lẽ tôi có
hứa với tiểu thư điều gì đó, nhưng bây giờ tôi lại nghĩ: ngộ nhỡ tôi lại thích
Mitia thì sao, có một lần tôi đã rất thích anh ấy, suốt một giờ tôi gần như
thích anh ấy. Chưa biết chừng bây giờ tôi sẽ đến bảo anh ấy từ hôm nay đến ở với
tôi… ấy tôi hay thay đổi bất thường như thế đó…
- Ban nãy chị nói… khác hẳn… - Ekaterina Ivanovna nói lí nhí.
- A, ban nãy! Tôi vốn mềm yếu, ngốc nghếch mà. Thử nghĩ mà
xem, anh ấy đã phải chịu đựng biết bao nhiêu vì tôi! Biết đâu khi trở về nhà
tôi bỗng động lòng thương anh ấy thì sao?
- Tôi không ngờ rằng…
- Chao ôi, thưa tiểu thư, so với tôi thì tiểu thư thật là
nhân đức cao quý. Nhưng bây giờ có lẽ tiểu thư sẽ chán con ngốc này, vì tính nết
của tôi như thế kia mà. Xin tiểu thư đưa bàn tay đáng yêu của tiểu thư cho tôi,
tôi sẽ hôn tay tiểu thư như tiểu thư đã hôn tay tôi, tiểu thư đã hôn tay tôi ba
lần, vậy thì tôi phải hôn tay tiểu thư ba trăm lần để đền đáp lại, để cho xong
nợ. Cứ phải như thế đã, còn sau thì tùy trời; có thể tôi sẽ hoàn toàn là kẻ nô
lệ của tiểu thư và sẽ hết lòng trăm sự chiều theo ý tiểu thư. Thôi thì trời muốn
thế nào sẽ nên thế, không, có bất cứ sự thỏa thuận và hứa hẹn nào giữa chúng ta
cả: Bàn tay xinh xắn, bàn tay tiểu thư thật đáng yêu, bàn tay xinh xắn, tiểu
thư mới đáng yêu làm sao, tiểu thư của tôi là trang tuyệt thế giai nhân!
Grusenka nhẹ nhàng đưa bàn tay lên môi mình, thực ra với một
mục đích kỳ lạ: “trả xong nợ” những cái hôn, Ekaterina Ivanovna không rút tay
ra; lòng nàng chớm một niềm hi vọng rụt rè khi nghe lời hứa cuối cùng của Grusenka,
tuy nó được diễn tả đến là kỳ quặc: cô ta sẽ chiều ý nàng như “một kẻ nô lệ”.
Nàng nhìn một cách căng thẳng vào mắt Grusenka; nàng thấy trong đôi mắt ấy vẫn
một vẻ hồn nhiên, cả tin ấy, vẫn sự vui vẻ tươi sáng ấy. Có lẽ cô ta quá ngây
thơ!” - niềm hy vọng thoáng hiện trong trái tim Ekaterina Ivanovna. Trong lúc
đó Grusenka như mê thích bàn tay xinh đẹp, chầm chậm đưa nó lên môi. Nhưng đến
sát môi nàng bỗng giữ nó lại giây lát, như nghĩ ngợi gì.
- Tiểu thư biết không, thiên thần của tôi, - nàng bỗng nói
kéo dài bằng một giọng hết sức dịu dàng và ngọt xớt. - Tiểu thư ạ, tôi sẽ không
hôn tay tiểu thư nữa đâu. - Nàng bật cười, tiếng cười nhỏ nhẹ hết sức vui vẻ.
- Tùy chị thôi… chị làm sao thế? - Ekaterina Ivanovna bỗng giật
mình.
- Tiểu thư hãy khắc sâu vào kí ức rằng tiểu thư đã hôn tay
tôi, còn tôi không hôn tay tiểu thư. - Mắt nàng đột nhiên lóe lên. Nàng nhìn
chòng chọc vào Ekaterina Ivanovna.
- Láo xược! - Ekaterina Ivanovna thốt lên, dường như chợt hiểu
ra điều gì, nàng đỏ bừng mặt và đứng phát dậy, Grusenka cũng thong thả đứng dậy.
- Rồi đây tôi sẽ kể cho Mitia nghe tiểu thư hôn tay tôi như
thế nào, còn tôi không hôn tay tiểu thư. Anh ấy sẽ cười bằng thích!
- Đồ đểu cút xéo!
- Chết nỗi, thật đáng hổ thẹn, tiểu thư ạ, đáng hổ thẹn biết
bao, một người như tiểu thư mà dùng những lời như thế tiểu thư quý hóa ạ.
- Xéo đi, con đĩ! - Ekaterina Ivanovna gào lên. Mặt nàng biến
dạng hẳn, run lên.
- Ừ thì làm đĩ đấy. Chính bản thân chị trước đây tối tối vẫn
đến ve vãn bọn thanh niên ăn chơi để làm tiền, chị bán nhan sắc của mình, tôi
biết thừa đi rồi.
Ekaterina Ivanovna thét lên, toan nhảy xổ vào Grusenka, nhưng
Aliosa ra sức ghìm lại:
- Đứng yên, đừng nói gì hết! Đừng nói câu nào, đừng trả lời
gì hết, chị ấy sẽ đi, chị ấy sẽ đi ngay bây giờ!
Ngay lúc đó, nghe tiếng kêu, hai bà cô của Ekaterina Ivanovna
cùng với người hầu phòng chạy vào, họ đâm bổ đến với nàng.
- Tôi sẽ rời khỏi đây. - Grusenka nói, cầm lấy tấm khăn
choàng trên đi văng. - Aliosa yêu mến, anh tiễn tôi nhé!
- Chị đi đi, đi mau đi! - Aliosa chắp tay van vỉ.
- Aliosa quý mến, anh đưa tiễn tôi về! Trên đường tôi sẽ nói
với anh một điều tuyệt hay! Tôi bày ra màn kịch này để anh xem đấy! Đưa tôi về
đi, bạn yêu quý, anh sẽ thấy thú vị mà.
Aliosa quay đi, hai tay xoay vặn vào nhau. Grusenka cười giòn
giã, chạy ra khỏi nhà.
Ekaterina Ivanovna bị một cơn kích động thần kinh. Nàng nức nở,
nghẹt thở. Mọi người cuống quýt quanh nàng.
- Cô đã bảo cháu rồi mà, - bà cô lớn tuổi nói. - Cô đã can
cháu đừng làm như thế… cháu quá hăm hở… sao lại có thể liều lĩnh như vậy được!
Cháu không biết bọn nặc nô ấy đâu, nhất là con này, nó tệ hại nhất… Hừ, cháu chỉ
theo ý cháu thôi.
- Đấy là con hổ cái. - Ekaterina Ivanovna la lên. - Sao chú lại
giữ tôi Alecxei Fedorovich, không thì tôi đã cho nó một trận!
Phần 3
Chương 11: Lại một thanh danh nữa tiêu ma
Nàng không đủ sức giữ bình tĩnh trước mặt Aliosa, mà nàng
cũng không muốn giữ bình tĩnh.
- Con ấy đáng đánh đòn, trên đoạn đầu đài, bằng tay đao phủ,
trước công chúng…
Aliosa giật lùi về phía cửa.
- Nhưng Trời ơi! - Ekaterina Ivanovna bỗng kêu lên, đập hai
tay vào nhau, - anh ấy mà lại thế! Anh ấy lại có thể bất nhân bất nghĩa đến như
thế! Anh ấy đi kể với con khốn nạn ấy chuyện đã xảy ra hôm đó, vào cái ngày ác
hại muôn đời đáng nguyền rủa nọ! “Cô đến bán sắc đẹp, tiểu thư quý hóa ạ!” Nó
biết! Anh chú là đồ đểu cáng. Alecxei Fedorovich Aliosa muốn nói điều gì, nhưng
không tìm được lời. Tim anh quặn thắt lại.
- Chú về đi, Alecxei Fedorovich! Tôi xấu hổ, thật là khủng
khiếp! Ngày mai… tôi quỳ gối van xin chú, ngày mai chú đến đây! Đừng lên án
tôi, thứ lỗi cho tôi, tôi chưa biết sẽ làm gì với bản thân mình đây.
Aliosa ra đường, chân bước lảo đảo. Anh cũng muốn khóc như
Ekaterina Ivanovna. Bỗng nhiên có người hầu theo kịp anh.
- Tiểu thư quên không đưa cho cậu lá thư của bà Khokhlakova,
thư nhận được từ bữa ăn trưa.
Như cái máy, Aliosa cầm lấy phong thư nhỏ màu hồng và gần như
vô ý thức nhét vào túi.
Từ thành phố đến tu viện chỉ hơn một dặm. Aliosa vội vã đi
trên con đường vắng ngắt vào giờ này. Gần như đã về đêm, cách ba mươi bước đã
khó nhận rõ vật gì. Ở quãng nửa đường có một ngã tư ở đó, dưới một cây liễu
trúc đơn độc thoáng thấy một bóng người. Aliosa vừa tới nơi thì bóng đó bật khỏi
chỗ, nhảy xổ vào anh và thét lên bằng giọng cuồng loạn:
- Đưa tiền đây, không thì mất mạng!
- Anh Mitia, hóa ra là anh! - Aliosa giật nảy mình, ngạc
nhiên.
- Ha - ha - ha! Chú không ngờ chứ gì? Tôi nghĩ mãi: chờ chú ở
đâu được nhỉ? Ở nhà cô ấy ư? Từ đấy ra có ba con đường, có thể đón trượt. Cuối
cùng tôi nghĩ ra là nên đón ở đây, vì nhất định chú phải đi qua đây, không còn
con đường nào khác về tu viện. Nào, kể hết sự thật đi, giẫm bẹp tôi như giẫm
con gián đi… Mà chú làm sao thế?
- Không sao, anh ạ… là vì tôi hoảng sợ đấy thôi. Ôi chao, anh
Dmitri! Vừa rồi máu của ba… - Aliosa bật khóc, anh muốn khóc từ lâu và bây giờ
trong tâm hồn anh có cái gì bục ra. - Anh suýt giết chết ba… - Anh suýt giết chết
ba… anh nguyền rủa ba… vậy mà bây giờ… lúc nãy… anh bông đùa… “đưa tiền đây,
không thì mất mạng”!
- Vậy thì sao chứ? Bất nhã phải không? Không hợp với tình thế
ư?
- Không… tôi nói vậy thôi…
- Khoan. Hãy nhìn cảnh đêm kia: tối tăm biết bao, những đám
mây kia, gió thổi ào ào! Tôi đứng nấp dưới cây liễu đợi chú, và bỗng nhiên tôi
nghĩ (thề có trời): sống lay lắt nữa làm gì, chờ đợi cái gì? Sẵn đây có cây liễu,
có khăn tay, có sơ mi, có thể bện thành dây thừng, nhúng ướt đi nữa, và giải
thoát cho trái đất khỏi phải nặng mình vì tôi, khỏi phải ô danh vì sự có mặt
hèn hạ của tôi! Thế rồi tôi nghe thấy tiếng bước chân chú. Trời ơi, tuồng như
có luồng ánh sáng rọi xuống người tôi; vậy là trên đời này vẫn còn có một người
mà tôi yêu mến, người đó đây kia, người em dễ thương mà tôi yêu nhất trên đời,
người duy nhất mà tôi yêu! Tôi yêu chú quá chừng, giây phút ấy tôi yêu chú đến
nỗi muốn nhảy bổ đến ôm quàng lấy cổ chú! Nhưng một ý nghĩ ngu ngốc chợt nảy
ra: “Ta dọa chú ấy một tí cho vui.” Tôi gào lên như thằng ngốc: “Đưa tiền đây!”
Chú tha thứ cho hành động ngu xuẩn ấy, đây chỉ là trò vớ vẩn, chứ trong tâm hồn
tôi… cũng không đến nỗi nào… Mà thôi, nói đi, ở đấy ra sao? Nàng nói gì? Đè bẹp
tôi đi, hạ thủ tôi đi, đừng tiếc thương! Nàng điên tiết lên phải không?”
- Không, không phải thế… Hoàn toàn không phải thế, anh Mitia ạ.
Ở đấy… vừa rồi tôi gặp cả hai người.
- Hai người nào?
- Grusenka ở nhà Ekaterina Ivanovna.
Dmitri Fedorovich sững người:
- Không có lẽ! - Chàng kêu lên. - Chú mê sảng! Grusenka đến
nhà nàng?
Aliosa kể lại tất cả mọi chuyện xảy ra từ lúc anh vào nhà
Ekaterina Ivanovna. Anh kể chừng mười phút, không thể nói là trơn tru mạch lạc,
nhưng anh tường thuật xem ra là rõ ràng, nắm được những lời cốt yếu nhất, những
cử chỉ chính yếu và tả lại một cách sinh động, thường chỉ bằng một nét, cảm tưởng
của anh. Anh Dmitri im lặng nghe, nhìn chằm chằm với vẻ đờ đẫn đến đáng sợ,
nhưng Aliosa thấy rõ ràng anh mình hiểu hết, nắm được toàn bộ sự việc. Nhưng
càng kể tiếp câu chuyện, mặt chàng chẳng những càng rầu rĩ, mà dường như trở
nên dữ tợn. Chàng chau mày, nghiến răng, cái nhìn đờ đẫn càng đờ đẫn hơn, dai dẳng
hơn, đáng sợ hơn… Rồi thật là bất ngờ, toàn bộ vẻ mặt Dmitri đang giận dữ và
hung tợn bỗng thay đổi nhanh chóng không thể nào hiểu nổi, đôi môi mím chặt dằn
ra, Dmitri Fedorovich bỗng phá lên cười sằng sặc, cười thực bụng. Đúng là cười
sằng sặc, thậm chí mãi chưa nói được.
- Thế là nó không hôn tay! Thế là nó không hôn và bỏ ra về! -
Chàng reo lên trong cơn hoan hỉ trâng tráo, nếu như nó không tự nhiên đến như
thế. - Còn Ekaterina gào lên bảo nó là con hổ cái à! Đúng là con hổ cái! Đáng
đưa nó lên thớt chém mà? Đúng, đúng, đáng phải như thế, chính tôi cũng cho là
như thế, cần phải như thế từ lâu rồi! Này chú ạ, thớt chém thì thớt chém nhưng
phải lấy lại sức khỏe đã. Tôi hiểu bà chúa của sự trâng tráo ấy, tất cả bản chất
của nó bộc lộ ở bàn tay ấy, con yêu quái đó! Đó là bà chúa của mọi ả yêu quái
có thể tưởng tượng ra trên đời này! Khoái quá đi! Thế là nó bỏ về à? Bây giờ
tôi… chà… tôi sẽ chạy đến nó! Aliosa, đừng kết tội tôi, tôi đồng ý rằng bóp cổ
nó chết còn là nhẹ…
- Nhưng còn Ekaterina Ivanovna! - Aliosa buồn rầu kêu lên.
- Nàng thì tôi cũng hiểu, tôi nhìn thấy tâm can nàng, và nhìn
rõ hơn bao giờ hết. Đây là một khám phá của cả bốn nước trên thế giới. Ồ không,
năm nước chứ!(1) Dám đi một nước cờ như thế! Đấy đích thị là cô Katenka
sinh viên dám đến gặp gá sĩ quan thô lỗ ngông cuồng với mục đích cao quý là cứu
cha mình, bất chấp nguy cơ có thể bị làm nhục ghê gớm! Vẫn là những thói kiêu
hãnh ấy, vẫn là nhu cầu mạo hiểm ấy, vẫn là sự thách thức số phận, sự thách thức
đẩy tới giới hạn tột cùng! Chú bảo là bà cô nàng đã can ngăn phải không? Chú
nên biết đấy là bà cô độc đoán nhất đấy là em ruột của bà quan ở Moskva, bà ta
còn kiêu kỳ hơn cả cháu, nhưng chồng bà ta biển thủ công quỹ bị vỡ lở, mất hết
tài sản và mọi thứ khác, thế là bà vợ kiêu ngạo phải xuống nước, từ đó hết vênh
vang. Bà ta đã can ngăn Katia mà cô nàng không nghe. “Ta có thể không được hết,
tất cả đều tùy thuộc ở ta, nếu ta muốn ta sẽ bùa chài được cả Grusenka nữa.” -
Nàng tin chắc ở bản thân mình, đánh giá quá cao khả năng của mình, vậy thì lỗi
tại ai? Chú tưởng nàng cố ý hôn tay Grusenka trước là có tính toán ranh mãnh hả?
Không, thực bụng đấy, nàng thực bụng mê say Grusenka, nghĩa là không phải mê
say Grusenka, mà là mê say niềm mơ ước của nàng, cơn mê sảng của nàng, vì mơ ước
ấy, cơn mê sáng ấy chính là nàng! Aliosa yêu quý, chú làm thế nào thoát khỏi
tay nhưng cô nàng như thế? Chú vén áo thụng lên mà chạy phải không? Ha ha ha!.
Chú thích:
Chú thích:
(1) Mitia định nói là “năm châu” (N.D).
- Anh ơi, hình như anh không để ý đến việc anh đã xúc phạm chị
Ekaterina Ivanovna vì đã kể cho Grusenka câu chuyện xảy ra hôm ấy, Grusenka nói
đốp vào mặt chị ấy: “Cô lén đến bán sắc đẹp của mình cho bọn ăn chơi.” Anh ơi,
còn gì xúc phạm hơn thế nữa? - Aliosa khổ tâm nhất vì ý nghĩ rằng anh mình dường
như vui sướng về việc Ekaterina Ivanovna bị sỉ nhục, mặc dù cố nhiên không thể
có chuyện như vậy.
- Chết nỗi! - Dmitri Fedorovich bỗng cau có và đập tay vào
trán. Mãi đến bây giờ chàng mới sực nhớ ra, tuy vừa rồi Aliosa đã kể hết, cả sự
xúc phạm, cả tiếng kêu của Ekaterina Ivanovna: “Anh chú là thằng đểu cáng.” - Ồ,
quả có vậy, có lẽ tôi đã kể với Grusenka về “cái ngày ác hại ấy”, như Katia đã
nói. Phải, đúng thế tôi đã kể, tôi nhớ ra rồi! Đấy là ở Mokroe lần ấy tôi say,
bọn gái Zigan hát xướng… Nhưng tôi khóc nức nở, tôi khóc nức nở, quỳ gối cầu khấn
trước ảnh Chúa, và Grusenka hiểu điều đó. Lúc ấy nó hiểu hết, tôi nhớ, chính nó
cũng khóc… A, đồ quỷ! Nhưng bây giờ có thể khác được không? Lúc ấy nó khóc, mà
bây giờ… Bây giờ nó “thọc mũi dao vào tim!” Đàn bà là thế đấy.
Chàng cúi đầu nghĩ ngợi.
- Đúng tôi là thằng đểu cáng! Hiển nhiên là thằng đểu - Chàng
bỗng thốt lên bằng giọng ảo não. - Đằng nào cũng thế thôi khóc hay không thì vẫn
cứ là thằng đểu! Chú hãy nói lại với nàng rằng tôi xin chịu cái tiếng ấy, nếu
điều đó có thể an ủi nàng. Thôi đủ rồi, vĩnh biệt chú, lắm lời làm gì! Chàng
vui vẻ gì. Chú đi đường chú, tôi đi đường tôi. Tôi không muốn gặp chú nữa trước
phút chót. Vĩnh biệt Alecxei! - Chàng xiết chặt tay Aliosa và vẫn cúi gằm xuống,
không ngẩng đầu lên, tuồng như chạy trốn, rảo bước đi về phía danh phố. Aliosa
nhìn theo anh, không tin rằng anh mình cứ thế đi hẳn.
- Khoan đã. Alecxei, còn một điều này nữa, mà chỉ thú nhận với
chú thôi đấy! - Dmitri Fedorovich đột nhiên quay lại. - Hãy nhìn tôi nhìn cho
kĩ vào: chú thấy đấy, ở đây, chỗ này này, một sự ô nhục ghê gớm đang được chuẩn
bị. (Khi nói mấy tiếng: “chỗ này này”, Dmitri Fedorovich đầm vào ngực mình với
bộ dạng kì lạ như thể sự ô nhục được giữ chính trong ngực chàng, ở chỗ nào đó,
có lẽ trong túi, hay trong cái túi khâu đeo ở cổ.) Chú biết tôi đó: tôi là thằng
đê tiện, thằng đê tiện có hạng! Nhưng chú nên biết rằng cho dù trước kia, bây
giờ hay sau này, tôi có làm gì đi nữa thì cũng không cái gì có thể sánh với cái
điều ô nhục mà giờ đây, lúc này tôi đang mang trên ngực tôi đây, chỗ này, chỗ
này, cái đó nó đang hoạt động, đang diễn ra, tôi hoàn toàn có quyền chặn nó lại,
tôi có thể chặn nó lại hay thực hiện nó, chú nên biết như vậy! Chú nên biết rằng
tôi sẽ làm việc đó, chứ không dẹp nó đi. Ban nãy tôi đã kể hết với chú, những
chuyện này thì tôi không thể, bởi vì ngay cả tôi cũng chưa đủ trơ đến thế! Tôi
vẫn còn có thể dừng lại; nếu dừng lại thì ngày mai tôi còn có thể cứu vãn được
một nửa danh dự, nhưng tôi sẽ không dừng lại, tôi sẽ thực hiện một mưu đồ đê mạt,
chú sẽ là người làm chứng rằng tôi đã nói trước, đã biết trước! Cái chết và
bóng tối! Không cần giải thích, đến lúc ấy chú sẽ biết. Cái ngõ hẻm hôi hám và ả
yêu quái! Vĩnh biệt. Đừng cầu nguyện cho tôi, tôi không xứng đáng, với lại cũng
chẳng cần, hoàn toàn không cần tôi hoàn toàn không cần! Xê ra!…
Dmitri đột nhiên bỏ đi, lần này thì đi hẳn, Aliosa đi về tu
viện. “Sao ta lại không bao giờ thấy mặt anh ấy nữa là thế nào, anh ấy nói gì vậy
nhi? - Aliosa ngơ ngác. - Ngày mai nhất định tìm gặp anh ấy, ta sẽ tìm bằng được,
anh ấy nói cái gì kỳ quặc vậy!”
Aliosa đi vòng quanh tu viện và qua khoảng rừng thông vào thẳng
tu xá. Người ta mở cửa cho anh, tuy vào giờ này người ta không cho ai vào nữa.
Tim anh run rẩy khi anh vào phòng trưởng lão: “Sao ta lại đi, tại sao Cha lại bảo
ta: “hoàn tục”? Ở đây yên tĩnh, thánh thiện, còn ở ngoài thì rối loạn. Ở đây tối
tăm mịt mù làm ta lập tức mất hướng và lạc đường…”
Trong phòng trưởng lão có anh tập tu Porfin và một thầy tu,
Cha Paixi. Cha Paixi cứ mỗi giờ lại vào thăm nom sức khỏe Cha Zoxima. Aliosa lo
sợ khi biết tình trạng của trưởng lão mỗi lúc một nguy kịch. Hôm nay ngay cả cuộc
mạn đàm buổi tối với giảo hữu tông phải bó. Thông thường ngày nào cũng thế, buổi
tối sau khi làm lễ, trước khi đi ngủ, các giáo hữu trong tu viện kéo đến phòng
trưởng lão, mỗi người xưng tội với trưởng lão, công nhiên nói trước mọi người
những tội lỗi của mình trong ngày hôm ấy, những mơ ước và ý nghĩ tội lỗi, những
sự cám dỗ, cả những chuyện xích mích với nhau nếu có. Một số người quỳ gối xưng
tội. Trưởng lão xá miễn, dàn hòa, răn bảo, bắt sám hối, ban phước rồi cho về.
Những người chống đối chế độ trưởng lão đã kích chính lối “xưng tội” tập thể
như thế, cho rằng nó bôi bác phép xưng tội vốn là một bí tích, nó là sự nhạo
báng, tuy sự thực khác hẳn. Thậm chí người ta trình với đấng bề trên địa phận rằng
lối xưng tội như thế chẳng những không đạt được mục đích tốt lành, mà thực ra
còn cố ý đưa người ta vào tội lỗi và cám dỗ. Nhiều giáo hữu lấy làm khó chịu
khi phải đến họp mặt ở phòng trưởng lão, nhưng buộc lòng phải đến vì mọi người
đều làm như thế, và để khỏi mang tiếng là kiêu căng và rắp tâm nổi loạn. Nghe
nói rằng một số giáo hữu trước khi đến xưng tội buổi tối, đã bàn định trước với
nhau: “Tôi sẽ nói là ban sáng tôi cáu với anh, anh cứ nhận là đúng thế nhé.” -
Chỉ cốt để có cái mà nói cho xong chuyện. Aliosa biết rằng đôi khi có thế thật.
Anh cũng biết rằng có những giáo hữu rất bất bình về cái lệ ngay cả thư từ của
bà con gửi đến cho người trong tu viện cũng phải đưa lên trưởng lão bóc ra đọc
trước đã. Tất nhiên với giả định là việc đó phải được thực hiện một cách tự do
và chân tình, thực bụng, do phục tùng tự nguyện cốt để được khuyên bảo nhằm cứu
rỗi linh hồn, nhưng thực ra nhiều khi cũng chẳng thành thật gì cho cam, mà trái
lại còn gượng gạo và giả dối.
Nhưng những người nhiều tuổi và giàu kinh nghiệm nhất trong
các giáo hữu cứ một mực cho rằng “với những người thành tâm vào đây tu hành thì
sự vâng lời và công ích ấy chắc chắn sẽ đem lại sự cứu rỗi và vô cùng có lợi
cho họ; trái lại người nào lấy thế làm khó chịu và ca thán thì có thể nói đấy
không phải là bậc chân tu và họ vào tu viện chỉ hoài công, cõi tục mới là chỗ của
họ. Chẳng riêng gì trong cõi tục, mà ngay cả trong đền thờ cũng không tránh được
tội lỗi và ma quỷ, vì vậy không nên dung nong tội lỗi”.
- Cha yếu lắm rồi, bây giờ lúc nào cũng thiêm thiếp. - Cha
Paixi thì thầm với Aliosa sau khi đã ban phước cho anh. - Đánh thức Cha dậy rất
khó. Nhưng cũng không nên đánh thức. Cha đã thức giấc chừng năm phút. Cha yêu cầu
chuyển sự ban phước của Cha cho giáo hữu và bảo các giáo hữu cầu nguyện ban đêm
cho Cha. Sáng mai Cha có ý định chịu lễ ban thánh thể lần nữa. Cha có nhắc đến
con, Alecxei ạ. Cha hỏi con đã đi chưa, chúng ta trả lời rằng con hiện ở thành
phố. “Ta đã ban phước cho nó, chỗ của nó là ở đấy, chứ hiện thời chưa phải ở
đây.” - Cha dạy như vậy đấy. Cha nhắc đến con với tấm lòng yêu thương, chăm
sóc, con có hiểu tại sao con được như thế không? Nhưng tại sao Cha lại định rằng
tạm thời con phải hoàn tục? Như vậy là Cha thấy được điều gì trong số phận của
con! Alecxei, con nên hiểu rằng nếu con có hoàn tục dù là để thực hiện một nhiệm
vụ mà trưởng lão giao phó cho con, chứ không phải là để đấu tranh với cuộc sống
hư phù và thú vui trần thế…
Cha Paixi đi ra. Trưởng lão sắp từ trần. Aliosa không còn hồ
nghi gì nữa. Cha còn có thể sống được một vài ngày nữa. Với tấm lòng nồng nhiệt.
Alecxei quyết định dứt khoát rằng mặc dù anh đã hứa đến gặp bố, gặp mẹ con bà
Khokhlakova, gặp anh Dmitri và Ekaterina Ivanovna, ngày mai anh sẽ không rời khỏi
tu viện và sẽ ở bên trưởng lão cho đến khi Cha mệnh chung. Tim anh bừng lên niềm
yêu thương. anh tự trách mình trong thời gian vào thành phố đã có lúc quên đi
người sắp qua đời ở trong tu viện, người mà anh sùng kính nhất đời. Anh vào
phòng trưởng lão quỳ xuống và rạp đầu sát đất trước người đang ngủ.
Trưởng lão ngủ yên, không động cựa, thở đều và yếu ớt, hầu
như khó nhận thấy. Mặt Cha điềm tĩnh.
Khi đến lại phòng bên kia, căn phòng mà ban sáng trưởng lão
tiếp khách, Aliosa hầu như không thay quần áo, chỉ tháo ủng, nằm lên chiếc đi
văng nhỏ bọc da hẹp và cứng mà lâu nay anh vẫn ngủ đêm tại đó, chỉ mang đến một
chiếc gối. Đã lâu anh quên trải nệm (cái nệm mà bố đã bảo anh mang về nhà). Anh
chỉ cởi áo thụng và đắp thay chăn. Nhưng trước khi ngủ, anh quỳ xuống cầu nguyện
hồi lâu. Trong khi cầu nguyện nhiệt thành, anh không cầu xin Chúa giúp anh hiểu
rõ nguồn cơn sự bối rối của mình, mà chỉ hết lòng cầu mong có được cảm giác thiết
tha vui sướng bao giờ cũng đến với anh sau mỗi lần ngợi khen Chúa, tất cả bài
nguyện của anh trước khi đi ngủ chỉ là ngợi khen Chúa.
Niềm vui sướng đến với anh đưa anh vào giấc ngủ nhẹ nhàng êm ả.
Trong lúc cầu nguyện, tình cờ anh sờ thấy trong túi phong thư nhỏ màu hồng mà
cô người hầu của Ekaterina Ivanovna đã đuổi theo anh và trao cho anh. Anh bối rối,
nhưng anh đọc hết bài nguyện. Rồi ngần ngừ một lát, anh mở phong thư. Bức thư
kí tên Liza, cô con gái nhỏ tuổi nhất của bà Khokhlakova mà ban sáng đã chế nhạo
anh trước mặt trưởng lão.
“Anh Alecxei Fedorovich,” - cô gái viết, - “em viết thư cho
anh tuyệt không để ai biết, kể cả mẹ nữa, em biết như thế là không tốt. Nhưng
em không thể sống được nếu không nói với anh những gì đã nảy sinh trong tim em,
điều đó tạm thời không ai được biết ngoài hai chúng ta. Nhưng em làm thế nào
nói được với anh điều em muốn nói? Người ta bảo giấy không biết đỏ mặt, em cam
đoan với anh rằng nói thế là không đúng, giấy cũng biết đỏ mặt tưng bừng như em
lúc này đây. Aliosa yêu dấu, em yêu anh, yêu từ tấm bé, từ hồi ở Moskva, khi
anh hoàn toàn không như bây giờ, và yêu suốt đời. Em đã chọn anh trong trái tìm
em để hòa nhập hẳn với anh, rồi về già thì đôi ta cùng lìa bỏ cõi đời một lúc.
Cố nhiên với điều kiện là anh rời bỏ tu viện. Còn về tuổi chúng ta thì chúng ta
sẽ chờ cho đến tuổi luật định. Đến lúc ấy nhất định em sẽ hạnh phúc, em sẽ đi lại
và khiêu vũ được. Điều ấy khỏi nói.
Anh thấy đấy, em đã nghĩ kĩ hết, duy có một điều em nghĩ
không ra: anh sẽ nghĩ thế nào về em khi đọc lá thư này? Em lúc nào cũng cười cợt
và nghịch ngợm, vừa rồi em chọc tức anh, nhưng em cam đoan với anh rằng lúc
này, trước khi cầm bút, em cầu nguyện trước ảnh Đức Mẹ, ngay cả giờ đây em cũng
đang cầu nguyện và gần như khóc, điều bí mật của em ở trong tay anh, ngày mai
khi anh đến, em không biết làm sao em có thể nhìn mặt anh. Ôi chao, anh Alecxei
Fedorovich, nếu như em lại không nén được và như một con ngốc, nhìn anh em lại
phá lên cười như mới đây thì sẽ ra sao? Anh sẽ cho em là một con bé xấu bụng
hay chế nhạo và sẽ không tin lá thư của em. Bởi thế em van anh, anh yêu dấu, nếu
anh thông cảm với em thì ngày mai khi đến đây anh đừng nhìn thẳng vào mắt em,
vì bắt gặp mắt anh có lẽ thế nào em cũng phá lên cười, nhất là anh sẽ mặc chiếc
áo dài ấy… Ngay lúc này em cũng lạnh toát cả người khi nghĩ đến lúc ấy, vậy lúc
vào anh hãy đừng nhìn em vội, mà nhìn mẹ hay nhìn ra cửa sổ…
Thế là em đã viết cho anh một lá thư anh, trời ơi, em đã làm
gì thế này! Anh Aliosa, xin đừng khinh em, còn nếu em đã làm điều gì rất xấu
khiến anh phiền lòng thì hãy thứ lỗi cho em. Bây giờ thanh danh em đã vĩnh viễn
tiêu ma, điều bí mật ấy nằm trong tay anh.
Hôm nay thế nào em cũng sẽ khóc. Tạm biệt, chờ đến cuộc gặp gỡ
khủng khiếp. Liza.
P.S: Anh Aliosa, thế nào anh cũng đến nhé, nhất định đến nhé!
Liza!”
Aliosa đọc thư mà ngạc nhiên, anh đọc hai lần, nghĩ ngợi và bỗng
cười khe khẽ, thích thú. Anh giật mình, cảm thấy cười như thế là tội lỗi.
Nhưng lát sau anh lại cười, tiếng cười vẫn khe khẽ và hạnh
phúc như thế. Anh chậm rãi cho thư vào phong bì, làm dấu thánh và đi nằm. Tâm hồn
anh bỗng trở lại thư thái. “Lạy Chúa, xin Chúa tha thứ cho tất cả bọn họ. Chúa
che chở cho những con người bất hạnh và cuồng loạn, xin Chúa dắt dẫn họ. Chúa cứu
vớt họ đi lên con đường của Chúa. Chúa là tình yêu. Chúa sẽ ban niềm vui cho mọi
người!” - Aliosa lầm bầm, làm dấu thánh và thiếp đi trong giấc ngủ yên lành.
Phần 3
Chương 11: Lại một thanh danh nữa tiêu ma
Nàng không đủ sức giữ bình tĩnh trước mặt Aliosa, mà nàng
cũng không muốn giữ bình tĩnh.
- Con ấy đáng đánh đòn, trên đoạn đầu đài, bằng tay đao phủ,
trước công chúng…
Aliosa giật lùi về phía cửa.
- Nhưng Trời ơi! - Ekaterina Ivanovna bỗng kêu lên, đập hai
tay vào nhau, - anh ấy mà lại thế! Anh ấy lại có thể bất nhân bất nghĩa đến như
thế! Anh ấy đi kể với con khốn nạn ấy chuyện đã xảy ra hôm đó, vào cái ngày ác
hại muôn đời đáng nguyền rủa nọ! “Cô đến bán sắc đẹp, tiểu thư quý hóa ạ!” Nó
biết! Anh chú là đồ đểu cáng. Alecxei Fedorovich Aliosa muốn nói điều gì, nhưng
không tìm được lời. Tim anh quặn thắt lại.
- Chú về đi, Alecxei Fedorovich! Tôi xấu hổ, thật là khủng
khiếp! Ngày mai… tôi quỳ gối van xin chú, ngày mai chú đến đây! Đừng lên án
tôi, thứ lỗi cho tôi, tôi chưa biết sẽ làm gì với bản thân mình đây.
Aliosa ra đường, chân bước lảo đảo. Anh cũng muốn khóc như
Ekaterina Ivanovna. Bỗng nhiên có người hầu theo kịp anh.
- Tiểu thư quên không đưa cho cậu lá thư của bà Khokhlakova,
thư nhận được từ bữa ăn trưa.
Như cái máy, Aliosa cầm lấy phong thư nhỏ màu hồng và gần như
vô ý thức nhét vào túi.
Từ thành phố đến tu viện chỉ hơn một dặm. Aliosa vội vã đi
trên con đường vắng ngắt vào giờ này. Gần như đã về đêm, cách ba mươi bước đã
khó nhận rõ vật gì. Ở quãng nửa đường có một ngã tư ở đó, dưới một cây liễu
trúc đơn độc thoáng thấy một bóng người. Aliosa vừa tới nơi thì bóng đó bật khỏi
chỗ, nhảy xổ vào anh và thét lên bằng giọng cuồng loạn:
- Đưa tiền đây, không thì mất mạng!
- Anh Mitia, hóa ra là anh! - Aliosa giật nảy mình, ngạc
nhiên.
- Ha - ha - ha! Chú không ngờ chứ gì? Tôi nghĩ mãi: chờ chú ở
đâu được nhỉ? Ở nhà cô ấy ư? Từ đấy ra có ba con đường, có thể đón trượt. Cuối
cùng tôi nghĩ ra là nên đón ở đây, vì nhất định chú phải đi qua đây, không còn
con đường nào khác về tu viện. Nào, kể hết sự thật đi, giẫm bẹp tôi như giẫm
con gián đi… Mà chú làm sao thế?
- Không sao, anh ạ… là vì tôi hoảng sợ đấy thôi. Ôi chao, anh
Dmitri! Vừa rồi máu của ba… - Aliosa bật khóc, anh muốn khóc từ lâu và bây giờ
trong tâm hồn anh có cái gì bục ra. - Anh suýt giết chết ba… - Anh suýt giết chết
ba… anh nguyền rủa ba… vậy mà bây giờ… lúc nãy… anh bông đùa… “đưa tiền đây,
không thì mất mạng”!
- Vậy thì sao chứ? Bất nhã phải không? Không hợp với tình thế
ư?
- Không… tôi nói vậy thôi…
- Khoan. Hãy nhìn cảnh đêm kia: tối tăm biết bao, những đám
mây kia, gió thổi ào ào! Tôi đứng nấp dưới cây liễu đợi chú, và bỗng nhiên tôi
nghĩ (thề có trời): sống lay lắt nữa làm gì, chờ đợi cái gì? Sẵn đây có cây liễu,
có khăn tay, có sơ mi, có thể bện thành dây thừng, nhúng ướt đi nữa, và giải
thoát cho trái đất khỏi phải nặng mình vì tôi, khỏi phải ô danh vì sự có mặt
hèn hạ của tôi! Thế rồi tôi nghe thấy tiếng bước chân chú. Trời ơi, tuồng như
có luồng ánh sáng rọi xuống người tôi; vậy là trên đời này vẫn còn có một người
mà tôi yêu mến, người đó đây kia, người em dễ thương mà tôi yêu nhất trên đời,
người duy nhất mà tôi yêu! Tôi yêu chú quá chừng, giây phút ấy tôi yêu chú đến
nỗi muốn nhảy bổ đến ôm quàng lấy cổ chú! Nhưng một ý nghĩ ngu ngốc chợt nảy
ra: “Ta dọa chú ấy một tí cho vui.” Tôi gào lên như thằng ngốc: “Đưa tiền đây!”
Chú tha thứ cho hành động ngu xuẩn ấy, đây chỉ là trò vớ vẩn, chứ trong tâm hồn
tôi… cũng không đến nỗi nào… Mà thôi, nói đi, ở đấy ra sao? Nàng nói gì? Đè bẹp
tôi đi, hạ thủ tôi đi, đừng tiếc thương! Nàng điên tiết lên phải không?”
- Không, không phải thế… Hoàn toàn không phải thế, anh Mitia ạ.
Ở đấy… vừa rồi tôi gặp cả hai người.
- Hai người nào?
- Grusenka ở nhà Ekaterina Ivanovna.
Dmitri Fedorovich sững người:
- Không có lẽ! - Chàng kêu lên. - Chú mê sảng! Grusenka đến
nhà nàng?
Aliosa kể lại tất cả mọi chuyện xảy ra từ lúc anh vào nhà
Ekaterina Ivanovna. Anh kể chừng mười phút, không thể nói là trơn tru mạch lạc,
nhưng anh tường thuật xem ra là rõ ràng, nắm được những lời cốt yếu nhất, những
cử chỉ chính yếu và tả lại một cách sinh động, thường chỉ bằng một nét, cảm tưởng
của anh. Anh Dmitri im lặng nghe, nhìn chằm chằm với vẻ đờ đẫn đến đáng sợ,
nhưng Aliosa thấy rõ ràng anh mình hiểu hết, nắm được toàn bộ sự việc. Nhưng
càng kể tiếp câu chuyện, mặt chàng chẳng những càng rầu rĩ, mà dường như trở
nên dữ tợn. Chàng chau mày, nghiến răng, cái nhìn đờ đẫn càng đờ đẫn hơn, dai dẳng
hơn, đáng sợ hơn… Rồi thật là bất ngờ, toàn bộ vẻ mặt Dmitri đang giận dữ và
hung tợn bỗng thay đổi nhanh chóng không thể nào hiểu nổi, đôi môi mím chặt dằn
ra, Dmitri Fedorovich bỗng phá lên cười sằng sặc, cười thực bụng. Đúng là cười
sằng sặc, thậm chí mãi chưa nói được.
- Thế là nó không hôn tay! Thế là nó không hôn và bỏ ra về! -
Chàng reo lên trong cơn hoan hỉ trâng tráo, nếu như nó không tự nhiên đến như
thế. - Còn Ekaterina gào lên bảo nó là con hổ cái à! Đúng là con hổ cái! Đáng
đưa nó lên thớt chém mà? Đúng, đúng, đáng phải như thế, chính tôi cũng cho là
như thế, cần phải như thế từ lâu rồi! Này chú ạ, thớt chém thì thớt chém nhưng
phải lấy lại sức khỏe đã. Tôi hiểu bà chúa của sự trâng tráo ấy, tất cả bản chất
của nó bộc lộ ở bàn tay ấy, con yêu quái đó! Đó là bà chúa của mọi ả yêu quái
có thể tưởng tượng ra trên đời này! Khoái quá đi! Thế là nó bỏ về à? Bây giờ
tôi… chà… tôi sẽ chạy đến nó! Aliosa, đừng kết tội tôi, tôi đồng ý rằng bóp cổ
nó chết còn là nhẹ…
- Nhưng còn Ekaterina Ivanovna! - Aliosa buồn rầu kêu lên.
- Nàng thì tôi cũng hiểu, tôi nhìn thấy tâm can nàng, và nhìn
rõ hơn bao giờ hết. Đây là một khám phá của cả bốn nước trên thế giới. Ồ không,
năm nước chứ!(1) Dám đi một nước cờ như thế! Đấy đích thị là cô Katenka
sinh viên dám đến gặp gá sĩ quan thô lỗ ngông cuồng với mục đích cao quý là cứu
cha mình, bất chấp nguy cơ có thể bị làm nhục ghê gớm! Vẫn là những thói kiêu
hãnh ấy, vẫn là nhu cầu mạo hiểm ấy, vẫn là sự thách thức số phận, sự thách thức
đẩy tới giới hạn tột cùng! Chú bảo là bà cô nàng đã can ngăn phải không? Chú
nên biết đấy là bà cô độc đoán nhất đấy là em ruột của bà quan ở Moskva, bà ta
còn kiêu kỳ hơn cả cháu, nhưng chồng bà ta biển thủ công quỹ bị vỡ lở, mất hết
tài sản và mọi thứ khác, thế là bà vợ kiêu ngạo phải xuống nước, từ đó hết vênh
vang. Bà ta đã can ngăn Katia mà cô nàng không nghe. “Ta có thể không được hết,
tất cả đều tùy thuộc ở ta, nếu ta muốn ta sẽ bùa chài được cả Grusenka nữa.” -
Nàng tin chắc ở bản thân mình, đánh giá quá cao khả năng của mình, vậy thì lỗi
tại ai? Chú tưởng nàng cố ý hôn tay Grusenka trước là có tính toán ranh mãnh hả?
Không, thực bụng đấy, nàng thực bụng mê say Grusenka, nghĩa là không phải mê
say Grusenka, mà là mê say niềm mơ ước của nàng, cơn mê sảng của nàng, vì mơ ước
ấy, cơn mê sáng ấy chính là nàng! Aliosa yêu quý, chú làm thế nào thoát khỏi
tay nhưng cô nàng như thế? Chú vén áo thụng lên mà chạy phải không? Ha ha ha!.
Chú thích:
Chú thích:
(1) Mitia định nói là “năm châu” (N.D).
- Anh ơi, hình như anh không để ý đến việc anh đã xúc phạm chị
Ekaterina Ivanovna vì đã kể cho Grusenka câu chuyện xảy ra hôm ấy, Grusenka nói
đốp vào mặt chị ấy: “Cô lén đến bán sắc đẹp của mình cho bọn ăn chơi.” Anh ơi,
còn gì xúc phạm hơn thế nữa? - Aliosa khổ tâm nhất vì ý nghĩ rằng anh mình dường
như vui sướng về việc Ekaterina Ivanovna bị sỉ nhục, mặc dù cố nhiên không thể
có chuyện như vậy.
- Chết nỗi! - Dmitri Fedorovich bỗng cau có và đập tay vào
trán. Mãi đến bây giờ chàng mới sực nhớ ra, tuy vừa rồi Aliosa đã kể hết, cả sự
xúc phạm, cả tiếng kêu của Ekaterina Ivanovna: “Anh chú là thằng đểu cáng.” - Ồ,
quả có vậy, có lẽ tôi đã kể với Grusenka về “cái ngày ác hại ấy”, như Katia đã
nói. Phải, đúng thế tôi đã kể, tôi nhớ ra rồi! Đấy là ở Mokroe lần ấy tôi say,
bọn gái Zigan hát xướng… Nhưng tôi khóc nức nở, tôi khóc nức nở, quỳ gối cầu khấn
trước ảnh Chúa, và Grusenka hiểu điều đó. Lúc ấy nó hiểu hết, tôi nhớ, chính nó
cũng khóc… A, đồ quỷ! Nhưng bây giờ có thể khác được không? Lúc ấy nó khóc, mà
bây giờ… Bây giờ nó “thọc mũi dao vào tim!” Đàn bà là thế đấy.
Chàng cúi đầu nghĩ ngợi.
- Đúng tôi là thằng đểu cáng! Hiển nhiên là thằng đểu - Chàng
bỗng thốt lên bằng giọng ảo não. - Đằng nào cũng thế thôi khóc hay không thì vẫn
cứ là thằng đểu! Chú hãy nói lại với nàng rằng tôi xin chịu cái tiếng ấy, nếu
điều đó có thể an ủi nàng. Thôi đủ rồi, vĩnh biệt chú, lắm lời làm gì! Chàng
vui vẻ gì. Chú đi đường chú, tôi đi đường tôi. Tôi không muốn gặp chú nữa trước
phút chót. Vĩnh biệt Alecxei! - Chàng xiết chặt tay Aliosa và vẫn cúi gằm xuống,
không ngẩng đầu lên, tuồng như chạy trốn, rảo bước đi về phía danh phố. Aliosa
nhìn theo anh, không tin rằng anh mình cứ thế đi hẳn.
- Khoan đã. Alecxei, còn một điều này nữa, mà chỉ thú nhận với
chú thôi đấy! - Dmitri Fedorovich đột nhiên quay lại. - Hãy nhìn tôi nhìn cho
kĩ vào: chú thấy đấy, ở đây, chỗ này này, một sự ô nhục ghê gớm đang được chuẩn
bị. (Khi nói mấy tiếng: “chỗ này này”, Dmitri Fedorovich đầm vào ngực mình với
bộ dạng kì lạ như thể sự ô nhục được giữ chính trong ngực chàng, ở chỗ nào đó,
có lẽ trong túi, hay trong cái túi khâu đeo ở cổ.) Chú biết tôi đó: tôi là thằng
đê tiện, thằng đê tiện có hạng! Nhưng chú nên biết rằng cho dù trước kia, bây
giờ hay sau này, tôi có làm gì đi nữa thì cũng không cái gì có thể sánh với cái
điều ô nhục mà giờ đây, lúc này tôi đang mang trên ngực tôi đây, chỗ này, chỗ
này, cái đó nó đang hoạt động, đang diễn ra, tôi hoàn toàn có quyền chặn nó lại,
tôi có thể chặn nó lại hay thực hiện nó, chú nên biết như vậy! Chú nên biết rằng
tôi sẽ làm việc đó, chứ không dẹp nó đi. Ban nãy tôi đã kể hết với chú, những
chuyện này thì tôi không thể, bởi vì ngay cả tôi cũng chưa đủ trơ đến thế! Tôi
vẫn còn có thể dừng lại; nếu dừng lại thì ngày mai tôi còn có thể cứu vãn được
một nửa danh dự, nhưng tôi sẽ không dừng lại, tôi sẽ thực hiện một mưu đồ đê mạt,
chú sẽ là người làm chứng rằng tôi đã nói trước, đã biết trước! Cái chết và
bóng tối! Không cần giải thích, đến lúc ấy chú sẽ biết. Cái ngõ hẻm hôi hám và ả
yêu quái! Vĩnh biệt. Đừng cầu nguyện cho tôi, tôi không xứng đáng, với lại cũng
chẳng cần, hoàn toàn không cần tôi hoàn toàn không cần! Xê ra!…
Dmitri đột nhiên bỏ đi, lần này thì đi hẳn, Aliosa đi về tu
viện. “Sao ta lại không bao giờ thấy mặt anh ấy nữa là thế nào, anh ấy nói gì vậy
nhi? - Aliosa ngơ ngác. - Ngày mai nhất định tìm gặp anh ấy, ta sẽ tìm bằng được,
anh ấy nói cái gì kỳ quặc vậy!”
Aliosa đi vòng quanh tu viện và qua khoảng rừng thông vào thẳng
tu xá. Người ta mở cửa cho anh, tuy vào giờ này người ta không cho ai vào nữa.
Tim anh run rẩy khi anh vào phòng trưởng lão: “Sao ta lại đi, tại sao Cha lại bảo
ta: “hoàn tục”? Ở đây yên tĩnh, thánh thiện, còn ở ngoài thì rối loạn. Ở đây tối
tăm mịt mù làm ta lập tức mất hướng và lạc đường…”
Trong phòng trưởng lão có anh tập tu Porfin và một thầy tu,
Cha Paixi. Cha Paixi cứ mỗi giờ lại vào thăm nom sức khỏe Cha Zoxima. Aliosa lo
sợ khi biết tình trạng của trưởng lão mỗi lúc một nguy kịch. Hôm nay ngay cả cuộc
mạn đàm buổi tối với giảo hữu tông phải bó. Thông thường ngày nào cũng thế, buổi
tối sau khi làm lễ, trước khi đi ngủ, các giáo hữu trong tu viện kéo đến phòng
trưởng lão, mỗi người xưng tội với trưởng lão, công nhiên nói trước mọi người
những tội lỗi của mình trong ngày hôm ấy, những mơ ước và ý nghĩ tội lỗi, những
sự cám dỗ, cả những chuyện xích mích với nhau nếu có. Một số người quỳ gối xưng
tội. Trưởng lão xá miễn, dàn hòa, răn bảo, bắt sám hối, ban phước rồi cho về.
Những người chống đối chế độ trưởng lão đã kích chính lối “xưng tội” tập thể
như thế, cho rằng nó bôi bác phép xưng tội vốn là một bí tích, nó là sự nhạo
báng, tuy sự thực khác hẳn. Thậm chí người ta trình với đấng bề trên địa phận rằng
lối xưng tội như thế chẳng những không đạt được mục đích tốt lành, mà thực ra
còn cố ý đưa người ta vào tội lỗi và cám dỗ. Nhiều giáo hữu lấy làm khó chịu
khi phải đến họp mặt ở phòng trưởng lão, nhưng buộc lòng phải đến vì mọi người
đều làm như thế, và để khỏi mang tiếng là kiêu căng và rắp tâm nổi loạn. Nghe
nói rằng một số giáo hữu trước khi đến xưng tội buổi tối, đã bàn định trước với
nhau: “Tôi sẽ nói là ban sáng tôi cáu với anh, anh cứ nhận là đúng thế nhé.” -
Chỉ cốt để có cái mà nói cho xong chuyện. Aliosa biết rằng đôi khi có thế thật.
Anh cũng biết rằng có những giáo hữu rất bất bình về cái lệ ngay cả thư từ của
bà con gửi đến cho người trong tu viện cũng phải đưa lên trưởng lão bóc ra đọc
trước đã. Tất nhiên với giả định là việc đó phải được thực hiện một cách tự do
và chân tình, thực bụng, do phục tùng tự nguyện cốt để được khuyên bảo nhằm cứu
rỗi linh hồn, nhưng thực ra nhiều khi cũng chẳng thành thật gì cho cam, mà trái
lại còn gượng gạo và giả dối.
Nhưng những người nhiều tuổi và giàu kinh nghiệm nhất trong
các giáo hữu cứ một mực cho rằng “với những người thành tâm vào đây tu hành thì
sự vâng lời và công ích ấy chắc chắn sẽ đem lại sự cứu rỗi và vô cùng có lợi
cho họ; trái lại người nào lấy thế làm khó chịu và ca thán thì có thể nói đấy
không phải là bậc chân tu và họ vào tu viện chỉ hoài công, cõi tục mới là chỗ của
họ. Chẳng riêng gì trong cõi tục, mà ngay cả trong đền thờ cũng không tránh được
tội lỗi và ma quỷ, vì vậy không nên dung nong tội lỗi”.
- Cha yếu lắm rồi, bây giờ lúc nào cũng thiêm thiếp. - Cha
Paixi thì thầm với Aliosa sau khi đã ban phước cho anh. - Đánh thức Cha dậy rất
khó. Nhưng cũng không nên đánh thức. Cha đã thức giấc chừng năm phút. Cha yêu cầu
chuyển sự ban phước của Cha cho giáo hữu và bảo các giáo hữu cầu nguyện ban đêm
cho Cha. Sáng mai Cha có ý định chịu lễ ban thánh thể lần nữa. Cha có nhắc đến
con, Alecxei ạ. Cha hỏi con đã đi chưa, chúng ta trả lời rằng con hiện ở thành
phố. “Ta đã ban phước cho nó, chỗ của nó là ở đấy, chứ hiện thời chưa phải ở
đây.” - Cha dạy như vậy đấy. Cha nhắc đến con với tấm lòng yêu thương, chăm
sóc, con có hiểu tại sao con được như thế không? Nhưng tại sao Cha lại định rằng
tạm thời con phải hoàn tục? Như vậy là Cha thấy được điều gì trong số phận của
con! Alecxei, con nên hiểu rằng nếu con có hoàn tục dù là để thực hiện một nhiệm
vụ mà trưởng lão giao phó cho con, chứ không phải là để đấu tranh với cuộc sống
hư phù và thú vui trần thế…
Cha Paixi đi ra. Trưởng lão sắp từ trần. Aliosa không còn hồ
nghi gì nữa. Cha còn có thể sống được một vài ngày nữa. Với tấm lòng nồng nhiệt.
Alecxei quyết định dứt khoát rằng mặc dù anh đã hứa đến gặp bố, gặp mẹ con bà
Khokhlakova, gặp anh Dmitri và Ekaterina Ivanovna, ngày mai anh sẽ không rời khỏi
tu viện và sẽ ở bên trưởng lão cho đến khi Cha mệnh chung. Tim anh bừng lên niềm
yêu thương. anh tự trách mình trong thời gian vào thành phố đã có lúc quên đi
người sắp qua đời ở trong tu viện, người mà anh sùng kính nhất đời. Anh vào
phòng trưởng lão quỳ xuống và rạp đầu sát đất trước người đang ngủ.
Trưởng lão ngủ yên, không động cựa, thở đều và yếu ớt, hầu
như khó nhận thấy. Mặt Cha điềm tĩnh.
Khi đến lại phòng bên kia, căn phòng mà ban sáng trưởng lão
tiếp khách, Aliosa hầu như không thay quần áo, chỉ tháo ủng, nằm lên chiếc đi
văng nhỏ bọc da hẹp và cứng mà lâu nay anh vẫn ngủ đêm tại đó, chỉ mang đến một
chiếc gối. Đã lâu anh quên trải nệm (cái nệm mà bố đã bảo anh mang về nhà). Anh
chỉ cởi áo thụng và đắp thay chăn. Nhưng trước khi ngủ, anh quỳ xuống cầu nguyện
hồi lâu. Trong khi cầu nguyện nhiệt thành, anh không cầu xin Chúa giúp anh hiểu
rõ nguồn cơn sự bối rối của mình, mà chỉ hết lòng cầu mong có được cảm giác thiết
tha vui sướng bao giờ cũng đến với anh sau mỗi lần ngợi khen Chúa, tất cả bài
nguyện của anh trước khi đi ngủ chỉ là ngợi khen Chúa.
Niềm vui sướng đến với anh đưa anh vào giấc ngủ nhẹ nhàng êm ả.
Trong lúc cầu nguyện, tình cờ anh sờ thấy trong túi phong thư nhỏ màu hồng mà
cô người hầu của Ekaterina Ivanovna đã đuổi theo anh và trao cho anh. Anh bối rối,
nhưng anh đọc hết bài nguyện. Rồi ngần ngừ một lát, anh mở phong thư. Bức thư
kí tên Liza, cô con gái nhỏ tuổi nhất của bà Khokhlakova mà ban sáng đã chế nhạo
anh trước mặt trưởng lão.
“Anh Alecxei Fedorovich,” - cô gái viết, - “em viết thư cho
anh tuyệt không để ai biết, kể cả mẹ nữa, em biết như thế là không tốt. Nhưng
em không thể sống được nếu không nói với anh những gì đã nảy sinh trong tim em,
điều đó tạm thời không ai được biết ngoài hai chúng ta. Nhưng em làm thế nào
nói được với anh điều em muốn nói? Người ta bảo giấy không biết đỏ mặt, em cam
đoan với anh rằng nói thế là không đúng, giấy cũng biết đỏ mặt tưng bừng như em
lúc này đây. Aliosa yêu dấu, em yêu anh, yêu từ tấm bé, từ hồi ở Moskva, khi
anh hoàn toàn không như bây giờ, và yêu suốt đời. Em đã chọn anh trong trái tìm
em để hòa nhập hẳn với anh, rồi về già thì đôi ta cùng lìa bỏ cõi đời một lúc.
Cố nhiên với điều kiện là anh rời bỏ tu viện. Còn về tuổi chúng ta thì chúng ta
sẽ chờ cho đến tuổi luật định. Đến lúc ấy nhất định em sẽ hạnh phúc, em sẽ đi lại
và khiêu vũ được. Điều ấy khỏi nói.
Anh thấy đấy, em đã nghĩ kỹ hết, duy có một điều em nghĩ
không ra: anh sẽ nghĩ thế nào về em khi đọc lá thư này? Em lúc nào cũng cười cợt
và nghịch ngợm, vừa rồi em chọc tức anh, nhưng em cam đoan với anh rằng lúc
này, trước khi cầm bút, em cầu nguyện trước ảnh Đức Mẹ, ngay cả giờ đây em cũng
đang cầu nguyện và gần như khóc, điều bí mật của em ở trong tay anh, ngày mai
khi anh đến, em không biết làm sao em có thể nhìn mặt anh. Ôi chao, anh Alecxei
Fedorovich, nếu như em lại không nén được và như một con ngốc, nhìn anh em lại
phá lên cười như mới đây thì sẽ ra sao? Anh sẽ cho em là một con bé xấu bụng
hay chế nhạo và sẽ không tin lá thư của em. Bởi thế em van anh, anh yêu dấu, nếu
anh thông cảm với em thì ngày mai khi đến đây anh đừng nhìn thẳng vào mắt em,
vì bắt gặp mắt anh có lẽ thế nào em cũng phá lên cười, nhất là anh sẽ mặc chiếc
áo dài ấy… Ngay lúc này em cũng lạnh toát cả người khi nghĩ đến lúc ấy, vậy lúc
vào anh hãy đừng nhìn em vội, mà nhìn mẹ hay nhìn ra cửa sổ…
Thế là em đã viết cho anh một lá thư anh, trời ơi, em đã làm
gì thế này! Anh Aliosa, xin đừng khinh em, còn nếu em đã làm điều gì rất xấu
khiến anh phiền lòng thì hãy thứ lỗi cho em. Bây giờ thanh danh em đã vĩnh viễn
tiêu ma, điều bí mật ấy nằm trong tay anh.
Hôm nay thế nào em cũng sẽ khóc. Tạm biệt, chờ đến cuộc gặp gỡ
khủng khiếp. Liza.
P.S: Anh Aliosa, thế nào anh cũng đến nhé, nhất định đến nhé!
Liza!”
Aliosa đọc thư mà ngạc nhiên, anh đọc hai lần, nghĩ ngợi và bỗng
cười khe khẽ, thích thú. Anh giật mình, cảm thấy cười như thế là tội lỗi.
Nhưng lát sau anh lại cười, tiếng cười vẫn khe khẽ và hạnh
phúc như thế. Anh chậm rãi cho thư vào phong bì, làm dấu thánh và đi nằm. Tâm hồn
anh bỗng trở lại thư thái. “Lạy Chúa, xin Chúa tha thứ cho tất cả bọn họ. Chúa
che chở cho những con người bất hạnh và cuồng loạn, xin Chúa dắt dẫn họ. Chúa cứu
vớt họ đi lên con đường của Chúa. Chúa là tình yêu. Chúa sẽ ban niềm vui cho mọi
người!” - Aliosa lầm bầm, làm dấu thánh và thiếp đi trong giấc ngủ yên lành.
Phần 4
Chương 1: Cha Ferapont
Alecxei thức dậy từ tinh mơ, lúc chưa sáng.
Trưởng lão đã thức giấc và cảm thấy mình yếu lắm, tuy vậy,
Cha muốn trở dậy ra ngồi ghế bành. Cha hoàn toàn tỉnh táo; vẻ mặt Cha tuy rất mệt
mỏi, nhưng tươi tỉnh, gần như vui sướng, ánh mắt vui vẻ, niềm nở, mời mọc. “Có
lẽ Cha sẽ không sống qua được ngày hôm nay.” - Cha nói với Aliosa: rồi Cha ngỏ
ý muốn xưng tội và chịu phép ban thánh thể ngay. Giáo đạo của trưởng lão bao giờ
cũng là Cha Paixi. Xong hai bí tích đến lễ xức dầu thánh. Các tu sĩ kéo đến,
trai phòng dần dần đầy chật người ở tu xá. Ngày đã sáng rõ. Rồi người của tu viện
cũng kéo đến. Xong lễ, trưởng lão muốn vĩnh biệt và hôn mọi người. Căn phòng chật
chội, người đến trước lui ra nhường chỗ cho người khác.
Trưởng lão đã sang ngồi ghế bành, Aliosa đứng cạnh Cha. Cha
nói và dạy bảo, gắng hết sức còn lại, tiếng nói của Cha tuy yếu, nhưng rắn rỏi.
“Bao nhiêu năm tôi dạy bảo anh em, thành thử dường như đã thành thói quen hay
nói, mà đã nói là khuyên bảo, thành thử đối với tôi im lặng hầu như còn khó hơn
nói, các Cha và giáo đồ yêu quý ạ, dù là lúc yếu đau như bây giờ.”
Cha nói đùa, cảm động nhìn những người xúm xít xung quanh.
Sau này Aliosa nhớ lại một số điều Cha đã nói lúc ấy. Nhưng mặc
dù Cha nói rành rẽ, giọng nói khá rắn rỏi, nhưng lời lẽ khá rời rạc. Cha nói
nhiều điều, dường như muốn nói hết, nói hết một lần nữa trước phút chót tất cả
những gì chưa kịp nói, không phải chỉ để răn dạy, mà dường như vì khao khát
chia sẻ niềm vui sướng xuất thần với tất cả mọi người, thổ lộ tâm tình một lần
nữa trong đời…
- Hãy thương yêu lẫn nhau, hỡi các Cha. - Trưởng lão khuyên dạy
(như sau này Aliosa nhớ lại). - Hãy yêu mến con dân của Chúa. Chúng ta không
thánh thiện hơn người thế tục dù rằng chúng ta ẩn mình tu hành trong những bức
tường này, trái lại mỗi người đến đây đều tự biết rằng mình đến đây tức là mình
tồi tệ hơn mọi người thế tục trên trái đất… Người tu hành sống càng lâu ở nơi ẩn
cư thì càng phải nhận thấy điều đó một cách nhạy bén hơn. Bởi vì nếu trái lại
thì chẳng việc gì ta phải đến đây. Chỉ khi nhận rõ được rằng chẳng những ta tồi
hơn mọi người thế tục, mà còn có lỗi với mọi người về mọi tội lỗi của con người,
cả những tội lỗi chung của nhân loại cũng như riêng của từng người, dù khi đó mục
đích thống nhất của chúng ta mới đạt được, bởi vì, hỡi các giáo hữu thân
thương, nên biết rằng mỗi người chúng ta chắc chắn đều phải chịu lỗi về mọi sự
và mọi người trên trái đất, không phải chỉ về lỗi chung của nhân loại, mà mỗi
người riêng biệt phải chịu trách nhiệm về tất cả mọi người và về từng người
trên trái đất này. Ý thức đó là công quả của con đường tu hành và của mỗi người
trên trái đất, bởi vì người tu hành không phải loại người riêng biệt, họ chỉ là
những người mà mọi người trên trái đất cũng phải được như thế. Chỉ khi ấy trái
tim chúng ta mới thấm thía tình yêu vô lượng, phổ quát không biết chán. Khi ấy
mỗi người chúng ta sẽ thu phục, được cả thế giới bằng tình yêu và gột rửa sạch
tội lỗi của thế gian bằng nước mắt… Mỗi người hãy suy ngẫm về bản thân, hãy
không ngừng xưng tội. Đừng sợ tội lỗi của mình, dù đã ý thức được tội lỗi, miễn
là biết ăn năn, nhưng đừng đặt điều kiện với Thượng đế. Tôi nhắc lại, đừng kiêu
ngạo. Đừng kiêu ngạo với người bé mọn, cũng đừng kiêu ngạo với người lớn lao. Đừng
thù ghét những người chối bỏ mình, những người bêu riếu mình, những người lăng
mạ mình hay vu khống mình. Đừng thù ghét những người vô thần, những kẻ truyền
bá điều ác, những người duy vật, kể cả những kẻ độc ác trong bọn họ, chứ đừng
nói gì những người tốt, bởi vì trong số họ có nhiều người tốt, nhất là trong thời
đại chúng ta. Lúc cầu nguyện hãy nhớ đến họ: lạy Chúa, hãy cứu vớt tất cả những
người không có ai cầu nguyện cho, cả những người không muốn cầu nguyện. Tôi xin
thêm: không phải vì kiêu ngạo mà con cầu Chúa như thế, lạy Chúa, mà vì chính
con xấu xa hơn tất thảy… Hãy yêu con dân của Chúa, đừng để những người lạ đoạt
mất bầy chiên, vì nếu ta ngủ thiếp đi trong sự lười nhác và kiêu căng ngạo mạn,
nhất là trong sự vụ lợi thì người cửa tất cả các nước sẽ đến và lấy mất bầy
chiên của ta. Hãy không ngừng giảng Phúc âm cho dân chúng… đừng bắt quyên cúng
nặng nề… Đừng ham vàng bạc, đừng cất giữ. Hãy vững đức tin và giữ lấy ngọn cờ.
Hãy giương cao ngọn cờ.”
Trưởng lão nói rời rạc hơn so với sự mình bày ở đây mà
Alecxei đã ghi lại sau này. Đôi khi Cha ngừng hẳn, như để lấy hơi sức, nhưng
Cha dường như ở trạng thái xuất thần. Mọi người cảm kích nghe Cha nói tuy nhiều
người ngạc nhiên về lời lẽ của Cha và thấy nó tối tăm… Sau này họ nhớ lại tất cả
những lời đó.
Khi Aliosa rời khỏi phòng chốc lát, anh sửng sốt vì vẻ hồi hộp
và chờ đợi của tất cả các giáo đồ tụ tập trong phòng và xung quanh phòng. Một số
người gần như lo lắng, số khác thì nghiêm trang. Tất cả đều chờ đợi một cái gì
vĩ đại xảy ra ngay sau khi trưởng lão mệnh một. Xét theo một góc độ nào đó, sự
chờ đợi ấy chỉ là xốc nổi, nhưng ngay cả những thầy tu nghiêm nghị nhất cũng
lây nhiễm tâm trạng đó. Nghiêm nghị nhất là khuôn mặt Cha Paixi. Aliosa rời khỏi
phòng chỉ vì có một tu sĩ nhắn riêng anh rằng Rakitin từ thành phố đến mang
theo một lá thư lạ lùng của bà Khokhlakova gửi cho anh. Bà cho Aliosa biết một
tin kỳ dị, hết sức kịp thời. Số là hôm qua, trong số những người đàn bà bình
dân giàu đức tin đến để tỏ lòng sùng kính trưởng lão và xin ban phước, có một
bà già ở thành phố, tên là Prokhorovna, vợ một hạ sĩ quan. Bà ta hỏi trưởng
lão: liệu bà có thể ghi tên xin cầu nguyện cho con trai bà, coi như người đã chết,
trong lễ cầu siêu ở nhà thờ được không? Con trai bà là Vaxenka, tòng ngũ ở tận
Sibir xa xôi, tỉnh Irkursk, đã một năm nay không có tin tức gì. Trưởng lão trả
lời hết sức nghiêm khắc, cấm làm như vậy và bảo rằng việc làm như vậy chẳng
khác gì thuật phù thủy. Nhưng sau đó Cha tha thứ cho bà ta về sự ngu dốt, Cha
nói thêm “như đọc trong cuốn sách hậu vận” (lời bà Khokhlakova viết trong lá
thư) và an ủi bà lão rằng “Vaxia con trai bà chắc chắn còn sống và chẳng bao
lâu nữa sẽ về hay sẽ gửi thư về, bà cứ về nhà chờ sẽ thấy.” “Thế rồi thế nào?”
- Bà Khokhlakova hoan hỉ viết thêm, - “lời tiên tri đã thành sự thực, đúng phăm
phắp, thậm chí còn hơn thế nữa.” Bà lão vừa về đến nhà thì người ta đưa ngay
cho bà lá thư bà hằng mong đợi từ Sibir gửi về. Nhưng không phải chỉ có vậy:
trong lá thư ấy, viết ở dọc đường, từ Ekaterinburg, Vaxia báo tin cho mẹ biết
anh đang trên đường trở về Nga, cùng đi với một viên chức, ba tuần sau khi mẹ
nhận được thư này, anh ta “hy vọng được ôm hôn mẹ”. Bà Khokhlakova khẩn khoản
yêu cầu Aliosa báo ngay cho Cha viện trưởng và toàn thể các giáo đồ biết “phép
lạ tiên tri” ấy đã thành sự thật: “Tất cả mọi người phải được biết điều đó!” -
bà kết luận bức thư của mình bằng lời cảm thán như thế.
Thư viết một cách vội vã, sự xúc động của người viết lộ rõ
trong mỗi dòng. Nhưng Aliosa chẳng cần gì phải báo tin, mọi người đã biết cả rồi:
khi nhờ một tu sĩ đi tìm Aliosa, Rakitin còn nhờ ông ta “kính cẩn trình với Cha
Paixi rằng y có việc muốn báo để Cha biết, nhưng việc đó quan trọng đến mức y
không dám trì hoãn lấy một phút, thành thử y khấu đầu cúi xin Cha miễn thứ cho
sự táo tợn của y”, với vì theo yêu cầu của Rakitin, tu sĩ đã trình với Cha
Paixi trước rồi, nên sau khi Aliosa đọc thư anh chỉ còn đưa Cha để Cha giữ làm
tài liệu. Ngay cả một người nghiêm nghị và hoài nghi như Cha Paixi mà sau khi
cau mày đọc lá thư báo tin về “phép lạ”, Cha cũng không thể hoàn toàn nén được
tình cảm của mình. Mắt Cha lóe lên, miệng mỉm cười nghiêm trang thấm thía.
“Chúng ta sẽ còn thấy nhiều điều nữa, chứ đâu phải chỉ có thế!” Cha buột thốt
lên.
- Chúng ta sẽ còn thấy nhiều điều nữa, sẽ còn thấy nhiều điều
nữa! - Các tu sĩ đứng xung quanh nhắc lại nhưng Cha Paixi lại cau mày, yêu cầu
tất cả mọi người tạm thời đừng nói cho ai biết “cho đến khi có bằng chứng xác
thực hơn, bởi vì trong đời có nhiều chuyện vu vơ lắm, vả chăng trường hợp này
cũng có thể chỉ là việc xảy ra một cách tự nhiên,” - Cha nói thêm một cách thận
trọng, như để khỏi áy náy, tuy Cha gần như không tin lời giáo đầu của mình, người
nghe cũng thấy rõ như vậy. Lúc ấy cả tu viện cũng như nhiêu người thế tục đến dự
lễ trọng cố nhiên cũng biết như vày. Người sửng sốt hơn cả về phép lạ đã diễn
ra có lẽ là thầy tu ở tu viện “Thánh Xilvexer”, một tu viện nhỏ trong tỉnh
Obdorsk ở phương Bắc xa xôi. Ông đã đến chào trưởng lão hôm qua, đứng cạnh bà
Khokhlakova và trỏ vào cô con gái “đã được chữa khỏi bệnh” của bà ta và hỏi trưởng
lão bằng một giọng xúc động: “Sao ông dám làm những việc như thế này?” Bấy giờ
ông đã hơi băn khoăn và gần như không biết nên tin cái gì. Chiều hôm qua ông ta
đã đến thăm Cha Ferapont ở một phòng tu biệt tích sau khu nuôi ong và ông sửng
sốt vì cuộc gặp gỡ ấy nó để lại cho ông ta một cảm tưởng kinh khủng. Ông già ấy,
Cha Ferapont, là tu sĩ cao tuổi nhất, một người thuộc giáo phái “kiêng nói”, ăn
uống vô cùng kham khổ mà chúng tôi đã nói ở trên, ông ta là người chống đối trưởng
lão Zoxima, cái chính là chống đối chế độ trưởng lão mà ông ta coi là sự đổi mới
có hại và khinh suất. Đấy là một đối thủ cực kì nguy hiểm, mặc dù ông ta là người
“kiêng nói” và hầu như không nói năng gì với ai. Ông ta nguy hiểm chủ yếu là vì
rất nhiều giáo đồ hoàn toàn đồng tình với ông ta, rất nhiều người thế tục tôn
sùng ông ta là bậc công chính khổ tu vĩ đại, mặc dù chắc chắn họ coi ông ta là
điên gàn. Nhưng sự điên gàn cũng có sức cám dỗ. Cha Ferapont không bao giờ đến
trưởng lão Zoxima. Tuy ông ta ngụ trong tu xá nhưng ông ta không bao giờ bận
tâm đến nội quy của tu xá, bởi vì ông xử sự đúng như một người điên gàn. Ông ta
đã bảy mươi lăm tuổi, nếu không phải là hơn thế, ông ta ở một chỗ phía sau khu
nuôi ong, nơi góc tường, trong một càn nhà gò cũ kỹ đổ nát, cất từ lâu lắm rồi,
đâu từ thế kỉ trước, dành cho một thầy tu phái “giọng nói” chịu ăn uống kham khổ
cũng không ai bì kịp, đấy là Cha Ivan sống đến một trăm linh năm tuổi và cho đến
nay trong tu viện và các vùng lân cận, người ta vẫn đồn đại những chuyện hết sức
kì dị về công quả của Cha. Bảy năm trước, Cha Ferapont rốt cuộc đã buộc người
ta phải để ông ta đến ở căn nhà cô tịch nhất ấy, đó chỉ là căn nhà nhỏ giống
nhà nguyện vì có rất nhiều ảnh thánh với vô số đèn thờ ngày đêm leo lét ở phía
trước những thứ này do người đi lễ quyên cũng - và Cha Fenpont dường như là người
trông coi đèn nến. Nghe nói mà cũng đúng như thế thật, Cha Ferapont chỉ ăn hai
funt bánh mì trong ba ngày, không hơn. Cứ ba ngày một lần, người nuôi ong ở đây
đem số bánh mì ấy đến cho Cha, nhưng Cha Ferapont cũng ít khi thốt lên lấy một
lời ngay cả với người phục dịch ông như vậy. Bốn funt bánh mì ấy cùng với bánh
thánh ngày chủ nhật mà Cha viện trưởng gửi đều đặn đến cho ông sau buổi lễ muộn
là toàn bộ thực phẩm ông dùng trong một tuần. Nước uống trong chiếc ca thì người
ta thay cho ông hàng ngày. Ít khi ông dự các buổi lễ. Những người sùng mộ đến
thăm có khi thấy ông quỳ gối cầu nguyện suốt ngày, chẳng hề đứng lên và không
nhìn ngó xung quanh. Nếu có nói chuyện với họ dù ông nói gọn lỏn, nhát gừng kỳ lạ và bao giờ cũng thô lỗ. Nhưng rất ít khi ông nói chuyện với khách đến thăm.
Phần lớn trường hợp ông chỉ thốt lên một tiếng kỳ dị bao giờ cũng hết sức bí ẩn
đối với khách, rồi sau đó, bất kể người ta nài ai thế nào, ông cũng không giải
thích gì hết. Ông không có chức sắc, chỉ là một tu sĩ mà thôi. Có tin đồn lạ
lùng, thực ra giữa những người ngu tối nhất, rằng Cha Ferapont tiếp xúc với thần
linh và chỉ đàm luận với thần linh, vì thế Cha không chuyện trò với người trần.
Ông thầy tu ở Obdorsk lần mò đến chỗ đàn ong theo chỉ dẫn của người nuôi ong
cũng là một thầy tu rất ít lời và cau có, rồi ông đến phòng tu của Cha
Ferapont. “Có thể Cha sẽ nói với ông vì ông là khách mới đến, mà cũng có thể
ông chẳng moi được lời nào ở Cha đâu.” - Người nuôi ong đã báo trước cho ông biết.
Lúc đến gần, như lời ông thầy tu thuật lại sau này, trong lòng ông hết sức sợ
hãi. Bấy giờ là cuối chiều Cha Ferapont đang ngồi lên một chiếc ghế băng thấp
bên cửa. Trên đầu Cha, cây du cổ thụ khổng lồ rì rào cành lá. Khí lạnh chiều
hôm lùa tới. Thầy tu Obdorsk phủ phục trước vị thánh hài và xin ban phước.
- Ông muốn tôi phủ phục trước ông sao, thầy tu kia? - Cha
Ferapont thốt lên. - Đứng dậy đi!
Thầy tu đứng dậy.
- Hỡi người ban phước và nhận phước, ngồi xuống đây! Thầy từ
đâu tới?
Điều làm cho ông thầy tu tội nghiệp kia ngạc nhiên nhất là
Cha Ferapont, mặc dù hiển nhiên là ăn uống cực kỳ kham khổ và tuổi đã rất cao,
nhưng nom vẫn quắc thước, thân hình cao lớn, không còng chút nào, mặt tươi tỉnh,
tuy gầy nhưng khỏe mạnh. Chắc chắn là vẫn sung sức lắm. Vóc dáng như lực sĩ. Mặc
dù tuổi cao như thế, râu tóc chưa bạc hẳn, dày rậm, vẫn còn đen. Mắt màu xám,
to, ngời sáng, nhưng, lồi hẳn ra, thậm chí khiến người ta ngạc nhiên. Khi nói
thì nhấn mạnh âm “ô”. Cha mặc chiếc áo armiac (1) bằng dạ thô của tù (loại
dạ này trước kia có tên gọi như thế), một sợi thừng to thay dây lưng. Cổ và ngực
lộ trần ra. Dưới tấm áo armiac là chiếc sơ mi bằng vải thô cực dày, gần như đen
nhẻm, hàng tháng không thay. Nghe nói Cha mang trên mình, dưới tấm áo armiac những
vật nặng tới ba mươi funt. Chân không bít tất đi đôi giày cũ nát bươm.
Chú thích:
Chú thích:
(1) Một loại áo ngoài vạt dài của nông dân thời trước (N.D).
- Tôi ở một nhà tu nhỏ “Thánh Xilvextr” tỉnh Obdorsk tới đây.
- Thầy tu mới tới nói bằng giọng khiêm nhường, cặp mắt tò mò, nhưng hơi sợ hãi
liếc nhanh nhìn nhà ẩn tu.
- Tôi đã đến nhà tu Xilvexer của ông. Tôi đã từng ở đấy.
Xilvexer có khỏe mạnh không?
Thầy tu ngập ngừng.
- Các người ngớ ngẩn quá! Các người ăn kham như thế nào?
- Cứ theo lệ có quy định cho người khổ tu: trong tuần chay,
thứ hai, thứ tư và thứ sáu nhịn ăn hẳn. Thứ ba, thứ năm thì các giáo đồ dùng
bánh mì trắng, nước quả với mật ong, quả ngấy móc hay bắp cải muối trộn bột yến
mạch. Thứ bảy thì canh bắp cải, miến đậu hột, cháo bột nấu bằng nước quả, món
nào cũng trộn dầu cây. Chủ nhật, thêm vào canh bắp cải con cá khô và cháo Tuần
lễ thánh, từ thứ hai cho đến chiều thứ bảy, sáu ngày chỉ có bánh mì với muối,
và rau thì ăn sống, lượng thức ăn cũng hạn chế thôi: không phải ngày nào cũng
được ăn, mà đúng theo lệ luật về tuần đầu tiên. Ngày thứ sáu trước lễ Phục sinh
không ăn gì, ngày thứ bảy cũng nhịn cho đến ba giờ, sau đó ăn ít bánh mì với nước
và mỗi người uống một chén rượu nho. Ngày thứ năm trước lễ Phục sinh thì chúng
tôi ăn món ăn nấu chín không có bơ, uống rượu nho và dùng món ăn khô, bởi vì
Giáo nghị hội ở Laodixe (2) cũng đã nói rõ như sau về ngày thứ năm trước lễ
Phục sinh: “Không được bỏ nhịn ăn ngày thứ năm tuần cuối cùng mà làm hỏng cả tuần
ăn chay.” Ở chỗ chúng tôi tình hình là như thế. Nhưng có thấm thía gì so với
Cha, thưa đức Cha vĩ đại, đã mạnh dạn lên, - thầy tu nói thêm, - bởi vì suốt cả
năm, ngay cả ngày lễ Phục sinh, Cha chỉ dùng bánh mì với nước lã, mà bánh mì
chúng tôi ăn trong hai ngày thì Cha dùng đủ cả tuần. Sự ăn kham ghê gớm như thế
của Cha thật là kỳ diệu.
Chú thích:
Chú thích:
(2) Ở Laodixe, một thành phố Tiểu Á (năm 300 hay 370) có cuộc
Hội nghị Giáo hội đã đề ra những quy tắc khuôn phép của Giáo hội.
- Thế còn nấm mồ trắng? - Cha Ferapont hỏi một cách đột ngột.
- Nấm mồ trắng ư? - Thầy tu ngạc nhiên hỏi lại.
- Chính thế. Tôi có thể bỏ hẳn bánh mì của họ, hoàn toàn
không cần đến nó, khi ấy tôi sẽ vào rừng, sống bằng nấm mồ trắng hay trái cây,
còn bọn họ ở đây không thể bỏ bánh mì được, vì vậy họ bị ràng buộc với quỷ. Hiện
giờ vẫn có những kẻ tà đạo nói rằng chẳng cần gì phải ăn chay kham khổ như thế.
Lời bàn của họ thật kiêu dũng và nhơ nhớp.
- Ôi đúng thế ạ. - Thầy tu thở dài.
- Thế ông đã thấy quỷ ở nhà bọn họ chưa? - Cha Ferapont hỏi.
- Ở nhà ai kia?
- Năm ngoái tôi đến nhà Cha viện trưởng vào dịp lễ Thánh linh
từ đấy tôi không đến nữa. Tôi thấy ở một người thì quỷ ngồi trên ngực, nấp dưới
tấm áo thụng, chỉ thò sừng ra, ở một người khác thì con quỷ từ trong túi nhìn
ra, mắt láo liên, nó sợ tôi; một người khác thì quỷ náu ngay trong bụng, chỗ ô
uế nhất; còn một người nữa thì quỷ bám lủng lẳng ở cổ mà anh ta, không nhìn thấy
nó.
- Cha… Cha nhìn thấy ư? - Thầy tu hỏi.
- Tôi nói là tôi nhìn thấy, nhìn thấu suốt. Lúc rời khỏi nhà
Cha viện trưởng, tôi thấy một con quỷ nấp sau cửa trốn tôi, mà nó to ghê gớm,
cao khoảng một arsin rưỡi hay hơn nữa, cái đuôi kếch sù, màu nâu, dài, đầu đuôi
lọt vào khe cửa, tôi đâu có ngu đần gì, tôi sập cửa kẹp lấy đuôi nó. Nó rú rít,
lồng lộn, tôi làm dấu thánh ếm nó, làm dấu ba lần. Thế là nó chết ngỏm như con
nhện bị giẫm bẹp. Bây giờ hẳn là nó rữa nát ra trong góc nhà, thối inh lên, vậy
mà họ không nhìn thấy, không ngửi thấy. Một năm nay tôi không đến đấy. Vì ông
là người xứ lạ đến, tôi mới tiết lộ cho biết đấy.
- Lời Cha nói đến ghê rợn! Nhưng thưa Cha cao cả, - thầy tu mỗi
lúc một mạnh bạo hơn, - thiên hạ đồn dậy lên, thậm chí cả ở những vùng xa xôi,
rằng Cha luôn luôn giao tiếp với Thánh linh phải không ạ?
- Đôi khi Thánh linh xuống đây.
- Xuống đây là thế nào ạ? Dưới hình dạng nào?
- Một con chim.
- Dưới dạng con chim bồ câu ư?
- Đấy là ông nói Thánh linh, còn đây là Đức Thánh thần. Đức
Thánh thần thì khác. Ngài có thể biến thành thứ chim khác: khi thì là chim én,
khi thì là chim hoàng anh, khi thì là chim sơn tước.
- Làm thế nào Cha nhận ra Đức Thánh thần ở con chim sơn tước?
- Ngài nói.
- Nói bằng tiếng gì?
- Tiếng người.
- Thế ngài nói gì với Cha?
- Hôm nay Ngài báo cho biết sẽ có một thằng ngu đến hỏi những
điều nhăng nhít. Này thầy ạ, thầy muốn biết nhiều quá đấy.
- Lời Cha nói thật khủng khiếp, thưa Đức Cha cực ơn phúc và
thánh thiện. - Thầy tu lắc đầu nói. Trong đôi mắt hoảng hốt của ông ta cũng lộ
rõ cả vẻ ngờ vực nữa.
- Thấy có thấy cái cây kia không? - Cha Ferapont hỏi, sau một
lúc im lặng.
- Ồ có thưa Đức Cha cực ơn phúc.
Đối với thầy thì đó là cây du, nhưng đối với tôi thì là hình ảnh
khác.
- Hình ảnh gì kia ạ? - Thầy tu im lặng, chờ đợi.
- Đôi khi vào ban đêm. Thầy có thấy hai cái cành kia không?
Ban đêm đấy là hai cánh tay Chúa Kito giơ về phía tôi và tìm kiếm tôi. Tôi thấy
rõ rành rành và run lên. Ghê sợ. Ôi ghê sợ!
- Có gì đáng sợ nếu như đấy chính là Chúa Kito?
- Chúa sẽ bắt tôi đem đi.
- Ngay lúc còn sống ư?
- Thầy không nghe nói gì về linh hồn và sự vinh hiển của đấng
tiên tri Ilya à? Chúa sẽ ôm lấy và đem đi…
Tuy sau cuộc nói chuyện đó, thầy tu ở Obdorsk trở về căn
phòng dành riêng cho ông ta mà trong lòng khá băn khoăn, nhưng trái tim ông ta
chắc chắn ngả về Cha Ferapon hơn là Cha Zoxima: Thầy tu Obdorsk trước hết quý
trọng việc ăn chay, cho nên không lấy gì làm lạ rằng người ăn chay vĩ đại như
Cha Ferapont “thấy những điều kì diệu”. Lời Cha nói cố nhiên có vẻ phi lí,
nhưng Chúa Trời biết những lời đó có ý nghĩa gì, mà vì đấng Kito, những thánh
hài đó có những lời nói và hành động còn kì quặc hơn. Ông sẵn lòng thật bụng và
thích thú tin chuyện con quỷ bị kẹp đuôi, chẳng những theo nghĩa bóng, mà còn
theo cả nghĩa đen. Hơn nữa, trước khi đến tu viện, ông đã có thành kiến với thể
chế trưởng lão mà cho đến giờ ông mới chỉ nghe kể và cũng như nhiều người khác,
ông dứt khoát coi là sự đổi mới có hại. Sau một ngày ở tu viện, ông đã kịp nhận
thấy một số giáo đồ xốc nổi, không ưng thể chế trưởng lão, kín đáo bàn tán với
nhau. Vả chăng, bản lĩnh ông là một người hay dò xét và nhanh nhạy, chuyện gì
cũng tò mò muốn biết. Bởi thế, nghe tin về “phép lạ” mới của trưởng lão Zoxima,
ông hết sức băn khoăn.
Sau này Aliosa nhớ lại rằng trong số các tu sĩ xúm xít gần
trưởng lão và quanh phòng trưởng lão, nhiều lần anh thấy bóng dáng ông khách tò
mò ấy lăng xăng, khắp nơi, đến tất cả những chỗ túm năm tụm ba; lắng nghe tất cả,
dò hỏi mọi người. Nhưng lúc đó anh ít để ý đến ông ta và mãi sau này mới nhớ lại
mọi chuyện… Vả chăng anh cũng chẳng bụng dạ đâu nghĩ đến chuyện ấy: trưởng lão
Zoxima lại bị mệt và đã lên giường nằm bỗng mở mắt, nhớ đến anh và cho gọi anh,
Aliosa lật đật đến ngay. Bên trong lão lúc ấy chỉ có Cha Paixi, Cha Ioxifvà anh
tập tu Porfin. Trưởng lão chăm chú nhìn Aliosa với cắp mắt mệt mỏi và đột nhiên
hỏi anh:
- Người ta đang đợi con phải không?
Aliosa ngập ngừng.
- Họ cần con phải không? Hôm qua con có hứa với ai là hôm nay
sẽ đến phải không?
- Con hứa… với ba con… các anh con… những người khác nữa…
- Con thấy đấy. Nhất định con phải đến. Đừng buồn. Con nên biết.
Cha sẽ chưa chết nếu chưa nói với con lời cuối cùng của Cha trên trái đất này.
Cha sẽ nói với con lời đó, con ạ. Cha sẽ nói với con lời giăng giối. Cha sẽ nói
với con, con yêu quý ạ, vì con yêu Cha. Còn bây giờ thì hãy đến với những người
mà con đã hứa sẽ đến.
Aliosa tuân lời ngay, tuy anh đau lòng rời khỏi nơi đây.
Nhưng anh vui sướng đến bằng hoàng vì Cha hứa sẽ nói với anh lời cuối cùng của
Cha trên cõi đời, cái chính là coi như di tàng lại điều đó cho anh. Anh vội vã
để kịp làm xong mọi việc ở thành phố và mau mau trở về. Vừa đúng lúc ấy Cha
Paixi nói với anh mấy lời dặn dò gây cho anh một ấn tượng hết sức mạnh mẽ và bất
ngờ. Ấy là lúc hai người ra khỏi phòng trưởng lão.
Cha Paixi nói luôn, không mào đầu gì hết.
- Anh bạn trẻ ạ, hãy luôn luôn nhớ rằng khoa học của thế gian,
sau khi trở thành một lực lượng vĩ đại, đã đem mổ xẻ, đặc biệt trong thế kỉ gần
đây, tất cả những gì được lưu lại cho chúng ta trong các sách thánh, và sau cuộc
phân tích tàn bạo của các nhà bác học trên thế gian này thì tất cả những gì
thiêng liêng trước kia không còn lại chi nữa hết. Nhưng họ gỡ tung ra từng phần
mà không nhìn thấy toàn bộ, thậm chí thật đáng ngạc nhiên về sự mù quáng đến
như thế. Thế mà cái toàn vẹn vẫn sừng sững trước mặt họ như trước, không gì lay
chuyển nổi, và cổng địa ngục không thắng nổi nó. Chẳng phải nó đã từng sống qua
mười chín thế kỉ đó sao, chẳng phải bây giờ nó vẫn sống trong sự vận động linh
hồn của từng cá nhân và trong sự vận động của quần chúng nhân dân sao? Nó vẫn sống
ngay cả trong sự vận động linh hồn của chính những người vô thần đã phá hủy tất
cả, nó vẫn sống như trước kia, không gì lay chuyển nổi! Bởi vì ngay cả những
người chối bỏ đạo Kito và chống đạo thực ra bản thân họ vẫn cứ theo hình ảnh của
Chúa, họ vẫn cứ là những người như thế, bởi vì cho đến giờ, sự tinh khôn cũng
như nhiệt tâm của họ không tạo nên được cho con người và phẩm giá con người một
hình ảnh nào khác cao cả hơn hình ảnh mà Chúa Kito đã vạch ra tự xưa. Mọi mưu
toan thử nghiệm đều chỉ dẫn đến những cái quái gở. Con hãy nhớ kĩ điều đó, bởi
vì vị trưởng lão sắp tạ thế của con sai con hoàn tục. Có thể khi nhớ tới ngày
trọng đại này, con sẽ không quên cả những lời dặn dò chân tình của ta, bởi vì
con còn non trẻ, mà những cám dỗ trong đời thật là ghê gớm và con chưa đủ sức
chịu đựng đâu. Thôi đi đi, hỡi đứa con côi cút.
Nói đoạn, Cha Paixi ban phước cho Aliosa. Khi đã rời khỏi tu
viện và ngẫm kĩ tất cả những lời bất ngờ ấy. Aliosa chợt hiểu rằng ông thầy tu
nghiêm nghị và mới nay vẫn khe khắt với anh bây giờ đột nhiên trở thành người bạn
mới của anh và là người hướng đạo mới yêu mến anh nồng nhiệt: hình như trưởng
lão biết mình sắp mất đã gửi gắm lại anh cho Cha Paixi, “Có lẽ đúng như thế thật.”
- Aliosa chợt nghĩ. Lời chuyển giáng bất ngờ và thâm thúy mà anh vừa được nghe,
chính cái đó chứ không phải cái gì khác, chứng tỏ tấm lòng nồng nhiệt của Cha
Paixi: Cha vội vã vũ trang càng sớm càng hay cho cái đầu óc non trẻ đấu tranh với
sự cám dỗ và dựng nên bức thành kiên cố nhất mà Cha có thể hình dung ra được để
bảo vệ cái tâm hồn non trẻ được trao lại cho Cha.
Phần 4
Chương 2 - 3
Chương 2 - 3
Chương 2:
Trước hết Aliosa đến nhà bố, đến gần nhà, anh nhớ ra rằng hôm
trước bố khẩn khoản dặn anh vào nhà sao cho thật kín đáo, chớ để anh Ivan biết:
“Tại sao thế nhỉ?” - Bây giờ Aliosa chợt nghĩ, “nếu chỉ là ba muốn nói riêng với
mình điều gì kín đáo thì việc gì mình phải lén lút vào không để ai biết nhỉ?
Đúng là hôm qua ông muốn nói điều gì khác mà không kịp nói.” - Anh quyết định.
Tuy vậy khi Marfa Ignatievna ra mở cửa vườn cho anh (Grigori ốm
nằm nhà dưới) và trả lời anh rằng Ivan Fedorovich đã đi cách đây hai giờ thì
anh rất hài lòng.
- Còn ông nhà?
- Ông đã dậy rồi, đang uống cà phê. - Marfa Ignatievna trả lời
hơi lạnh nhạt.
Aliosa thấy ông già ngồi một mình bên bàn, chân đi giày
păngtup, mặc chiếc áo bành tô ngắn cũ kĩ và đang xem sổ sách gì đó để giải
khuây, nhưng cũng không chăm chú lắm. Ông ta chỉ có một mình trong nhà
(Xmerdiakov đi mua thực phẩm cho bữa trưa). Sổ sách không lôi cuốn ông.
Tuy buổi sáng ông trở dậy sớm và cảm thấy sáng khoái, nhưng
nom ông vẫn mệt mỏi và suy yếu. Trán ông buộc tấm khăn đỏ để che đi những vết bầm
tím đã sưng vù lên qua một đêm. Sau một đêm mũi cũng sưng tướng lên, trên mũi
cũng nổi rõ mấy vết bầm tuy không quan trọng lắm, nhưng làm cho khuôn mặt ông
có một vẻ dữ tợn và cáu kỉnh đặc biệt. Ông già tự biết như vậy và hằm hằm nhìn
Aliosa vừa vào.
- Cà phê nguội rồi, - ông ta nói như quát bằng giọng gay gắt,
- ta sẽ không mời con đâu. Hôm nay ta chỉ ăn cháo cá chay thôi, không mời ai cả.
Con đến có việc gì vậy?
- Thăm sức khỏe của ba. - Aliosa nói.
- Ờ! Mà hôm qua chính ta bảo con đến. Nhảm nhí hết. Con lo lắng
vô ích. Nhưng ta vẫn biết rằng thế nào con cũng đến…
Ông nói câu đó bằng một giọng thể hiện tâm trạng hết sức hằn
học. Đồng thời ông đứng lên và lo lắng soi gương (có lẽ là lần thứ bốn mươi từ
sáng đến giờ) xem cái môi của mình. Ông cũng sửa lại tấm khăn đó trên trán cho
đẹp đẽ hơn.
- Màu đỏ hơn, màu trắng thì nom như ở bệnh viện. - Ông ta nói
với vẻ trịnh trọng. - Tình hình ở đấy thế nào? Trưởng lão của con ra sao?
- Cha yếu lắm rồi, có lẽ nội trong ngày hôm nay thôi. -
Aliosa đáp nhưng ông bố đã không nghe rõ, mà ông ta cũng đã quên ngay câu hỏi của
mình.
- Ivan đi rồi. - Ông bỗng nói. - Nó vẫn tìm mọi cách phỗng lấy
vợ chưa cưới của Mitia, nó ở đây là vì thế. - Ông ta nói thêm một cách dữ tợn
và nhếch miệng nhìn Aliosa.
- Chính anh ấy nói với ba như thế ư? - Aliosa hỏi.
- Phải, mà nó nói từ lâu rồi. Cách đây chừng ba tuần. Có phải
nó về đây để bí mật cắt cổ tao phải không? Nó phải có mục đích gì chứ?
- Kìa ba! Sao ba lại nói thế? - Aliosa hết sức bối rối.
- Nó không xin tiền, quả có thế, vả lại nó cũng không hòng ta
cho gì, Alecxei Fedorovich yêu quý nhất đời của ta ơi, ta có ý định sống trên đời
thật lâu, con nên biết như vậy, vì thế ta cần từng kopek, mà ta sống càng lâu
thì càng cần tiền. - Ông ta vừa nói vừa đi lại từ góc phòng bên này sang góc
phòng bên kia, hai tay thọc trong túi chiếc bành tô rộng lem luốc bằng vải lanh
mỏng màu vàng. - Giờ đây ta vẫn còn là một gã đàn ông sung sức, ta mới có năm
mươi nhăm, nhưng ta muốn về phương diện đàn ông ta vẫn cứ sung sức như thế hai
mươi năm nữa, vì nếu ta già đi thì đàn bà sẽ coi ta là đồ bỏ đi, sẽ không tự
nguyện đến với ta nữa, chính vì thế ta lại càng cần tiền, bởi thế bây giờ ta vẫn
tích cóp sao cho thật nhiều, cho một mình ta thôi. Alecxei Fedorovich con trai
yêu quý của ta ạ, con nên biết điều đó, vì ta muốn sống phóng đãng cho đến chót
đời, con nên biết như thế. Sống phóng đãng thật là khoái: ai cũng chửi nó,
nhưng tất cả đều sống như thế, có điều họ làm lén lút, còn ta thì công nhiên.
Vì ta bộc trực như thế nên bọn phóng đãng sinh sự với ta. Ta không muốn lên cái
thiên đường của con đâu, Alecxei Fedorovich ạ, con nên biết như thế, với lại
người tử tế mà vào cái thiên đường của con thì cũng khiếm nhã kia, cho dù là có
thiên đường thật đi nữa. Theo ý ta, ta sẽ ngủ một giấc không bao giờ dậy nữa,
chứ thế thôi còn các người hãy cầu nguyện cho ta, nếu muốn, còn nếu không thì
quỷ xé xác các người đi. Triết lý của ta là như thế. Hôm qua ở đây Ivan đã nói
rất hay, tuy cả ta lẫn nó đều say. Ivan là thằng khoác lác, mà nó chẳng uyên
bác gì đâu… cũng chẳng có học vấn đặc biệt gì hết, nó cứ lặng thinh và cười nhạo
người khác chỉ bằng cách ấy mà kiếm lợi.
Aliosa nghe và lặng im.
- Tại sao nó không nói chuyện với ta? Mà hễ nói là làm điệu
làm bộ, thằng Ivan của con là thằng xỏ lá! Ta sẽ lấy Grusenka ngay bảy giờ nếu
ta muốn. Bởi vì hễ có tiền thì muốn là được. Alexei Fedorovich ạ. Thằng Ivan sợ
nhất cái đó, nó canh chừng ta để ta đừng lấy vợ, đồng thời nó xúi giục thằng Mitia
lấy con Grusenka: như thế là nó muốn ngăn cách ta với Grusenka (làm như ta sẽ để
lại tiền cho nó nếu ta không lấy Grusenka!), mặt khác nếu thằng Mitia lấy
Grusenka thì Ivan sẽ liếm được cô vợ chưa cưới giàu có, nó tính toán như vậy đấy!
Thằng anh Ivan của con là thằng xỏ lá ba que!
- Ba cáu kỉnh quá đấy. Chỉ tại sự việc xảy ra hôm qua thôi:
ba nên nằm nghỉ đi. - Aliosa nói.
- Con nói thế mà ba có giận con đâu, - ông già bỗng đưa ra nhận
xét, như thế lần đầu tiên chợt nảy ra ý nghĩ này, - còn nếu Ivan cũng nói đúng
như thế thì ta lại giận điên lên. Chỉ có với con thì ta mới có những phút giây
yên lành, còn thì ta là kẻ độc ác.
- Ba không phải là người độc ác, mà chỉ là bị méo mó đi thôi.
- Aliosa mỉm cười.
- Con này, hôm nay ta định cho thằng tướng cướp Mitia vào tù
nhưng bây giờ ta chưa biết nên quyết định thế nào. Cố nhiên thời buổi bây giờ
có cái mốt coi việc con kính cha mẹ là một thành kiến, nhưng theo luật lệ thì
dù là thời buổi nào cũng không có phép đâu nắm tóc bố mà lôi, lại còn dùng gót
giày đạp vào mặt bố ngã nằm trên sàn, hơn nữa lại ngay trong nhà của bố, lại
còn huênh hoang rằng sẽ đến giết bố chết hẳn; tất cả những việc đó đều có người
làm chứng. Nếu ta muốn, ta có thể triệt nó, tống cổ nó vào tù về chuyện xảy ra
hôm qua.
- Ba không định thưa kiện chứ ạ?
- Ivan can ngăn ta. Ta có thể không thèm đếm xỉa gì đến Ivan,
nhưng có điều này…
Ông ta cúi xuống gần Aliosa, thì thầm nói một cách kín đáo.
- Nếu ta tống thằng đểu ấy vào tù, con kia biết nó bị tống
giam bởi tay ta thì sẽ đâm bổ đến với nó. Còn nếu hôm nay ả nghe nói nó đánh ta
gần chết, đánh đập tàn nhẫn một ông già yếu đuối thì có lẽ ả sẽ bỏ nó, và sẽ đến
thăm ta… ấy cái tính ả thế đấy bao giờ cũng làm trái lại. Ta thừa biết ả đi rồi!
Thế nào, con không uống cognac à? Uống cà phê nguội đi vậy, ta sẽ pha thêm vào
đó cho con một phần tư li, tuyệt lắm, con ạ, ngon phải biết.
- Không, không cần, cảm ơn ba. Con xin cái bánh mì này đem về,
nếu ba cho phép. - Aliosa nói và cầm lấy cái bánh mì trắng ba kopek cho vào túi
áo thụng. - Mà ba cũng đừng uống cognac nữa thì hơn. - Anh nhìn chằm chằm vào mặt
ông già, nói một cách e dè.
- Con nói đúng, nó chỉ kích thích thần kinh, không để cho ta
được thanh thản. Nhưng chỉ một li thôi… Ta lấy trong tủ này…
Ông ta lấy chìa khóa mở tủ buypphê, rót một ly uống, rồi khóa
tủ và lại cất chìa khóa vào túi.
- Thôi đủ rồi, một ly cũng chẳng chết ai.
- Bây giờ ba hiền từ hơn rồi. - Aliosa mỉm cười.
- Hừm! Chẳng cần có cognac ta cũng vẫn yêu con, còn với những
thằng đểu thì ta cũng là thằng đểu. Thằng Vanka không đi Trermasma, tại sao? Nó
cần do thám ta: nếu Grusenka đến thì ta có cho ả nhiều tiền không? Toàn là quân
đểu giả. Thằng Ivan thì ta từ hẳn đấy. Do đâu nảy nòi ra một thằng như thế nhỉ?
Tâm hồn nó khác hẳn chúng ta. Nó tưởng ta sẽ để lại cái gì cho nó chắc? Ta sẽ
không để lại chúc thư đâu, chúng mày nên biết như vậy. Còn thằng Mitia thì ta
giẫm bẹp như giẫm con gián. Ban đêm ta dùng dép giẫm chết bốn con gián đen:
bép! Thằng Mitia của con cũng sẽ nổ bép như thế. Ta nói là Mitia của con vì con
yêu nó. Con yêu nó, nhưng con yêu nó thì ta không sợ. Nhưng nếu Ivan yêu nó thì
ta sợ cho bản thân ta. Nhưng Ivan chẳng yêu ai. Ivan không phải là dòng giống
chúng ta, những kẻ như Ivan không phải là dòng giống nhà ta, con ạ, đấy là bụi
bốc lên… Gió thổi là bụi tan… Hôm qua ta đã nảy ra một ý nghĩ ngu ngốc bảo con
về đây: ta muốn qua con dò biết về Mitia, liệu nếu ta cho nó một ngàn đồng, hay
hai ngàn thì cái thằng kiết xác khốn kiếp ấy có chịu cuốn xéo khỏi nơi này độ
năm năm, tốt hơn là ba mươi nhăm năm, mà không dính dấp gì đến con Grusenka, bỏ
hẳn nó không?
- Con… con sẽ hỏi anh ấy… - Aliosa nói lí nhí. - Nếu ba ngàn
đồng thì có lẽ anh ấy…
- Nói nhảm! Thôi, không cần hỏi, không cần hỏi gì hết! Ta
nghĩ lại rồi. Ấy là vì hôm qua ta bỗng đâm quẫn thế thôi. Ta sẽ không cho gì hết,
không một tí gì hết, tiền của ta cần cho chính bản thân ta. - Ông già vung tay.
- Chẳng cần thế ta cũng sẽ giẫm bẹp nó như giẫm con gián. Đừng nói gì với nó cả
không thì nó sẽ còn hi vọng. Bây giờ con chẳng còn việc gì làm ở đây, đi đi. Thế
còn Ekaterina Ivanovna, con vợ chưa cưới của nó mà nó vẫn luôn luôn giấu kĩ
không cho ta thấy mặt, liệu con ấy có lấy nó không? Hôm qua hình như con đến
nhà cô ta phải không?
- Chị ấy một mực không bỏ anh Mitia.
Những tiểu thư dịu hiền ấy lại càng yêu những kẻ trác táng và
đê tiện như thế. Họ là thứ đồ bỏ đi, những cô nương xanh xao ấy ta nói với con
thế đấy; thế nhưng mà… Hừ! Giá ta trẻ như nó và mặt mũi ta như hồi ấy (năm hai
mươi tám tuổi ta đẹp trai hơn nó kia) thì hẳn là ta cũng sẽ thắng cuộc như nó.
Nó là thằng súc sinh. Dù thế nào nó cũng không chiếm được Grusenka đâu, không
chiếm được đâu… Ta sẽ nghiền nó thành bụi đất. - Ông ta lại nổi điên lên khi
nói mấy lời cuối cùng. - Thôi, con cưng đi đi, hôm nay con không có việc gì ở
đây hết! - Ông ta nói gay gắt.
Aliosa đến để từ biệt, hôn vào vai ông già.
- Con làm cái gì thế? - Ông già hơi ngạc nhiên. - Cha con ta
sẽ còn gặp nhau nữa kia mà. Hay con nghĩ rằng ta sẽ không gặp lại nhau nữa?
- Không ạ, chỉ là vô tình thế thôi.
- Mà ba cũng chẳng nghĩ gì đâu, ba nói thế thôi… - ông già
nhìn Aliosa. - Này con, này con. Ông ta hét với theo, - lúc nào đến đây nhé,
chong chóng lên, đến ăn cháo cá, ta sẽ nấu món cháo cá đặc biệt không phải như
cháo cá hôm nay đâu, đến nhé! Ngày mai, nghe không, ngày mai đến nhé!
Aliosa vừa ra khỏi cửa, ông ta lại đến chỗ tủ, làm nửa li nữa.
- Thôi đủ rồi! - Ông ta khà một tiếng, làu bàu, khóa tủ lại,
cho chìa khóa vào nói, rồi vào buồng ngủ, nằm ườn lên giường và ngủ liền.
Chương 3: Bắt quen với bọn học trò
“Ơn Chúa, ông già không hỏi mình về Grusenka.” - Aliosa nghĩ
sau khi ra khỏi nhà bố và đi đến nhà bà Khokhlakova. - “Không thì có lẽ sẽ phải
kể lại cuộc gặp gỡ liên quan tới Grusenka.” Aliosa đau lòng cảm thấy rằng qua một
đêm, các địch thủ đã lấy lại được sức và bây giờ trái tìm họ lại rắn như đá:
“Ba tức giận và hung tợn, ba đã nghĩ ra một cách gì và nhất quyết như thế; còn
anh Dmitri? Qua một đêm anh ấy cũng đã vững tâm thêm, hẳn là anh ấy cũng tức giận
và hung tợn, và tất nhiên cũng đã nghĩ ra điều gì… Ôi, hôm nay dù thế nào ta
cũng phải tìm bằng được anh ấy…”
Nhưng Aliosa chẳng có thời giờ nghĩ ngợi lâu: dọc đường đã xảy
ra một việc bất ngờ. xem ra chẳng quan trọng gì lắm, nhưng khiến anh rất đỗi
kinh ngạc: Anh vừa vượt qua quảng trường, rẽ vào một ngõ hẻm để ra phố Thánh
Mikhail song song với Phố Lớn, cách Phố Lớn chỉ một con kênh (thành phố chúng
tôi chằng chịt những con kênh chạy xuyên suốt) thì bỗng nhìn thấy ở phía dưới,
trước cây cầu con có một tốp mấy đứa học trò, toàn trẻ nhỏ từ chín đến mười hai
tuổi là cùng. Chúng tan học về nhà, túi sách học trò đeo bên vai hoặc cặp da có
quai đeo chéo qua vai, có đứa mặc áo vét, có đứa mặc măng tô, có mấy đứa còn đi
ủng cao xếp nếp, loại ủng mà bọn trẻ nhỏ có bố phong lưu và chiều con rất thích
trưng diện. Cả bọn hăm hở chuyện trò gì đó, chắc là bàn bạc với nhau. Aliosa
không bao giờ có thể dửng dưng khi gặp trẻ em, ở Moskva cũng vậy, và tuy anh
thích nhất trẻ lên ba hay xấp xỉ tuổi ấy, nhưng anh cũng thích bọn học trò mười,
mười một tuổi. Vì thế mặc dù lúc này anh hết sức lo lắng, anh bỗng muốn ghé đến
chỗ bọn trẻ và bắt chuyện với chúng. Đến nơi. anh chăm chú nhìn những gương mặt
nhỏ nhắn, hồng hào, tươi hơn hớn của chúng và chợt nhận ra rằng thằng bé nào
cũng cầm một hòn đá, có đứa hai hòn. Bên kia kênh, cách tốp này chừng ba chục
bước, còn một thằng bé nữa đứng bên hàng rào, bên sườn cũng đeo cặp, nó chừng độ
mười tuổi là cùng, có khi ít hơn, nom xanh xao, ốm yếu, mắt đen quắc lên. Nó
chăm chú và tò mò quan sát bọn sáu đứa học trò, rõ ràng là bạn học của nó, vừa
cùng nó tan học về, nhưng có lẽ giữa nó và bọn này có sự thù địch. Aliosa tới gần,
nói với một thằng bé tóc vàng loăn xoăn, mặt hồng hào, mặc áo vét đen, vừa nói
vừa ngắm nhìn nó:
- Hồi anh cũng đeo cặp đi học như các em thì anh đeo ở phía
bên trái, để dễ lấy bằng tay phải; còn em lại đeo ở bên phải thì lấy đồ dùng
không tiện.
Aliosa mở đầu bằng nhận xét thiết thực đó, không hề có ẩn ý
ranh mãnh gì, mà người lớn cũng không thể mở đầu câu chuyện bằng cách nào khác,
nếu muốn giành ngay được sự tin cậy của đứa trẻ, đặc biệt là một nhóm trẻ. Chính
là phải nhập cuộc một cách nghiêm chỉnh và thiết thực, phải đặt mình ngang bằng
với trẻ. Bản năng khiến Aliosa hiểu điều đó.
- Nhưng nó thuận tay trái mà. - Một thằng bé khác trả lời liền,
thằng này nom ngang tàng và khỏe mạnh, trạc mười một tuổi. Cả năm thằng còn lại
nhìn Aliosa chằm chằm.
- Nó ném đã cũng dùng tay trái đấy. - Thằng thứ ba nói. Giữa
lúc đó một hòn đá bay vào đám trẻ, sượt qua thằng bé thuận tay trái tuy được
ném đi một cách khéo léo và cương quyết. Thằng ở bên kia kênh đã ném hòn đá ấy.
- Cho nó một trận, ném bỏ mẹ nó đi Xmurov! - Cả bọn gào thét.
Nhưng Xmurov (đứa thuận tay trái) chằng cần để bọn kia khích nó trả đũa ngay,
ném hòn đá vào thằng đứng bên kia con kênh: nhưng ném trượt, hòn đá rơi xuống đất.
Thằng bé bên kia kênh lập tức lại ném vào tốp trẻ, lần này nhằm thẳng vào
Aliosa, viên đã trúng vào vai anh, khá đau. Túi thằng bên kia kênh trữ đầy đá.
Cách ba mươi bước cũng nhìn thấy hai túi áo măng tô nó phồng lên.
- Nó ném anh đấy, cố ý nhằm vào anh đấy. Vì anh là anh em nhà
Karamazov mà, anh là Kamazov phải không? - Bọn trẻ cười hô hố, reo lên. - Nào tất
cả cùng ném vào nó, hấp!
Sáu viên đã từ tốp trẻ ném ra nhất loạt văng đi. Một viên
trúng vào đầu thằng bé, nó ngã xuống, nhưng chồm dậy ngay và điên cuồng ném trả.
Hai bên bắt đầu ném nhau tơi bời, nhiều đứa trong bọn trẻ tàng trữ sẵn đá trong
túi.
- Sao lại thế! Không biết xấu hổ ư, các vị! Sáu đánh một, các
em giết chết nó mất. - Aliosa quát lên.
Anh nhảy ra đứng chắn những viên đá bay vun vút để che cho đứa
bé bên kia kênh. Hai hay ba đứa ngừng lại một phút.
- Chính nó gây sự trước! - Thằng bé mặc sơ mi đỏ hét lên bằng
giọng tức giận của trẻ con. - Nó là thằng đê tiện, vừa rồi ở trong lớp nó đã
rút dao nhíp đâm Kraxotkina chảy máu. Thằng Kraxotkina không muốn đánh nó,
nhưng chúng em phải cho nó một trận nhừ tử…
- Nhưng vì cớ gì kia chứ? Chắc là chính các em trêu chọc em ấy
chứ gì?
- Thì nó lại ném đã vào lưng anh đấy. Nó biết anh mà. - Bọn
trẻ la lên. - Bây giờ là nó ném anh, chứ không phải ném chúng em. Nào, tất cả lại
ra tay đi, đừng ném trượt đấy, Xmurov!
Lại bắt đầu ném nhau, lần này rất kịch liệt. Thằng bé bên kia
kênh bị trúng một viên vào ngực: nó thét lên, òa khóc và chạy lên dốc, lao về
phố Thánh Mikhail. Bọn trẻ reo ầm lên: “A ha, sợ rồi, bỏ chạy, búi xơ mướp! Anh
chưa biết thằng này đê hèn thế nào đâu, anh Karamazov ạ, giết nó còn là nhẹ.” -
Thằng mặc áo vét nhắc lại, mắt nó nảy lửa, nó là đứa nhiều tuổi nhất bọn.
- Thế nó làm sao? - Aliosa hỏi. - Nó mách lẻo ư?
Mấy đứa nhìn nhau, như thế mỉm cười giễu cợt.
- Anh đến phố Thánh Mikhail à? - Vẫn thằng bé ấy nói. - Thế
thì anh hãy đuổi cho kịp nó… Đấy kìa, nó dừng lại, đang nhìn anh chờ đợi đấy.
- Nó nhìn anh, nó nhìn anh đấy! - Mấy đứa hùa theo.
- Anh cứ hỏi nó có thích búi xơ mướp kì lưng chừng: búi xơ mướp
tơi tả. Anh cứ hỏi như thế nhé.
Tiếng cười rộ lên. Aliosa nhìn chúng, chúng nhìn anh.
- Đừng đến chỗ nó, nó sẽ làm anh bị thương đấy. - Xmurov lớn
tiếng báo trước.
- Các em ơi, anh sẽ không hỏi em ấy về búi xơ mướp đâu, vì chắc
hẳn đấy là cách các em trêu tức em ấy, nhưng anh sẽ hỏi em ấy xem tại sao các
em căm ghét em ấy đến thế…
- Anh cứ hỏi đi, cứ hỏi đi. - Bọn trẻ phá lên cười.
- Cẩn thận đấy, - bọn trẻ hét lên với theo, báo trước, - nó
không sợ anh đâu, nó sẽ bất ngờ đánh trộm… như với Kraxotkina.
Bọn trẻ đứng nguyên tại chỗ chờ anh. Đến nơi, Aliosa thấy trước
mặt mình một thằng bé không quá chín tuổi, khuôn mặt trái xoan gầy guộc xanh
xao, cặp mắt to sầm tối hằn học nhìn anh. Nó mặc chiếc măng tô cũ đã quá tàng,
trở nên quá cộc đối với nó. Tay áo cũn cỡn để thòi ra đôi tay trần, ống quần
bên phải vá một miếng lớn ở đầu gối, mũi giày thủng một lỗ lớn. Ở chỗ ngón cái,
chỗ ấy rõ ràng bôi đậm mực. Cả hai túi áo măng tô của nó chứa đầy đá, phồng
lên, Aliosa dừng lại cách thằng bé hai bước, nhìn nó với vẻ dò hỏi. Nom mắt Aliosa
thằng bé đoán ra ngay rằng anh sẽ không đánh nó, nó lập tức trở nên can đảm, thậm
chí nói trước:
- Tôi có một mình, chúng nó sáu đứa. Một mình tôi chấp tuốt.
- Nó bỗng nói, mắt long lên.
- Em bị trúng một hòn đá, chắc là đau lắm. - Aliosa hỏi.
- Nhưng tôi ném trúng đầu Xmurov! - Thằng bé kêu lên.
- Các em ấy bảo rằng em biết anh, vì sao em ném đá vào anh? -
Aliosa hỏi.
Thằng bé cau có nhìn anh.
- Anh không biết em. Em biết anh à? - Aliosa gặng hỏi.
- Đừng có rầy rà! - Thằng bé bỗng hét lên một cách tức giận,
nhưng nó vẫn đứng nguyên tại chỗ, như chờ đợi cái gì, mắt nó lại long lên sòng
sọc.
- Thôi được anh đi đây, nhưng anh không biết em và không trêu
chọc em. Các em kia bày cho anh cách trêu chọc em, nhưng anh không muốn làm thế,
tạm biệt nhé.
- Gã thầy tu “truổng cời!” - Thằng bé hét lên, nhìn theo
Aliosa bằng ánh mắt vẫn hằn học và khiêu khích như vậy, đồng thời nó thủ thế vì
cho rằng bây giờ nhất định Aliosa sẽ xông tới đánh nó, nhưng Aliosa quay lại
nhìn nó, rồi bỏ đi. Anh đi chưa được ba bước thì một hòn đá giáng rất đau vào
lưng anh: thằng bé đã ném vào anh hòn đá to nhất trong túi nó.
- Em ném sau lưng à? Vậy ra các em kia bảo em hay đánh lén à,
đúng à? - Aliosa quay người lại, nhưng lần này cậu bé lại ném đá vào anh, ném
thẳng vào mặt, nhưng Aliosa đã kịp che mặt, hòn đá trúng vào khuỷu tay.
- Em không biết xấu hổ ư? Anh làm gì em nào? - Anh kêu lên.
Chẳng nói chẳng rằng, với thái độ thách thức, nó chỉ chờ
Aliosa nhảy xổ vào nó. Thấy rằng ngay cả bây giờ Aliosa cũng không xông tới, nó
trở nên hung dữ như con thú con: nó nhảy chồm vào Aliosa, anh chưa kịp trở mình
thì thằng bé độc ác đã dùng cả hai tay chộp lấy tay trái anh, cúi đầu cắn ngập
răng vào ngón tay giữa của anh đến mười giây không buông. Aliosa đau quá thét
lên, gắng giằng tay ra. Rút cục cậu bé buông tha anh và nhảy lùi về chỗ trước
đây. Vết cắn ở sát móng, sâu đến tận xương, máu chảy ròng ròng. Aliosa lấy mùi
xoa bọc chặt lấy bàn tay bị thương. Mất gần một phút mới bọc xong. Suốt thời
gian đó, cậu bé vẫn đứng đợi. Cuối cùng Aliosa ngước mắt hiền từ nhìn nó.
- Thôi được, - anh nói, - em thấy em cắn anh đau như thế nào
rồi đấy, đủ rồi chứ? Bây giờ thì nói đi, anh đã làm gì em nào?
Thằng bé ngạc nhiên nhìn anh.
- Tuy anh hoàn toàn không biết em và đây là lần đầu tiên gặp
em. - Aliosa nói tiếp, vẫn bình tĩnh như trước, - nhưng không thể nào tự dưng
vô cớ em lại gây đau đớn cho anh. Vậy anh đã làm gì em, anh có lỗi gì với em,
nói đi.
Thay cho câu trả lời thằng bé bỗng òa khóc, khóc gào lên, và
bỏ chạy. Aliosa thong thả đi theo nó về phố Thánh Mikhail, anh còn nhìn thấy nó
hồi lâu: nó chạy ở đằng xa, không lúc nào chậm bước, không nhìn lại phía sau,
và chắc chắn là vẫn khóc ầm lên. Aliosa tự nhủ là hễ có thời gian thì nhất định
anh sẽ tìm bằng được tiếng bé để giải đáp câu đố khiến anh rất đỗi ngạc nhiên
này.
Lúc này anh không có thời giờ.
Phần 4
Chương 4: Ở nhà bà Khokhlakova
Lát sau anh đã đến gần nhà bà Khokhlakova, một ngôi nhà riêng
bằng đá, hai tầng, thuộc loại những ngôi nhà đẹp nhất trong thị trấn chúng tôi.
Tuy bà Khokhlakova thường ở tỉnh khác nhiều hơn, vì ở đó bà có điền trang, hay ở
Moskva nơi bà có nhà riêng nhưng ở thị trấn này bà cũng có ngôi nhà riêng thừa
hưởng của cha ông. Vả chăng điền trang của bà ở hạt chúng tôi cũng là điền
trang lớn nhất trong ba điền trang thuộc quyền sở hữu của bà, nhưng cho đến nay
cũng ít khi bà về tỉnh nhà. Aliosa vào đến phòng ngoài, bà đã chạy ra đón.
- Anh đã nhận được là thư của tôi báo về phép lạ rồi chứ? -
Bà nói nhanh một cách nôn nóng.
- Dạ, nhận được rồi.
- Anh đã loan tin, đã cho mọi người xem thư rồi chứ! Cha đã
trả lại cho bà mẹ một người con tôi.
- Hôm nay cha sẽ từ giã cõi trần. - Aliosa nói.
- Tôi có nghe nói, tôi biết, tôi mong gặp anh để nói chuyện
quá! Nói chung với anh hay với một người nào khác về tất cả những điều đó.
Không, với anh, với anh kia! Rất tiếc là tôi không thể nào đến thăm Cha được! Cả
tỉnh xúc động, mọi người đều chờ đợi. Nhưng lúc này đây… anh có biết Ekaterina
Ivanovna hiện đang ở nhà này không?
- A, thế thì may quá! - Aliosa kêu lên. - Hôm nay tôi phải gặp
chị ấy, hôm qua chị ấy dặn tôi hôm nay thế nào cũng đến.
- Tôi biết, tôi biết hết. Tôi đã nghe kể tỉ mỉ mọi chi tiết về
câu chuyện xảy ra hôm qua ở nhà chị ấy… tất cả những chuyện khủng khiếp do con…
con súc sinh ấy gây ra! C’est tragique (1), ở địa vị chị ấy thì chưa biết tôi sẽ
làm gì! Nhưng anh Dmitri Fedorovich của anh quá đáng lắm, trời ơi! Alecxei
Fedorovich, tôi lầm lẫn, anh tưởng tượng xem: anh của anh hiện ở đây, không phải
người anh khủng khiếp hôm qua đâu, mà là người khác, Ivan Fedorovich, anh ấy
đang nói chuyện với Ekaterina Ivanovna, cuộc nói chuyện nghiêm trang… Giá như
anh biết giữa họ với nhau đang xảy ra chuyện gì, thật là kinh khủng, tôi xin
nói với anh là tan lòng nát ruột, đấy là chuyện hoang đường khủng khiếp không
thể tin được: cả hai đều tự giết mình không biết để làm gì, họ tự biết như thế
mà lại lấy thế làm khoái trá. Tôi chờ đợi anh! Tôi khao khát chờ anh đến! Nhất
là tôi không thể chịu nổi cái đó. Tôi sẽ kể hết cho anh ngay, nhưng bây giờ có
một điều quan trọng nhất, chà chà, thậm chí tôi quên đấy là điều quan trọng nhất:
tại sao Liza lên cơn thần kinh? Vừa hay tin anh tới là nó lên cơn thần kinh
ngay.
Chú thích:
Chú thích:
(1) Tiếng Pháp trong nguyên bản: thật là bi thảm (N.D).
- Maman, lúc này mẹ đang lên cơn thần kinh thì có, chứ đâu phải
con. - Tiếng Liza ở căn phòng lớn bên cạnh nói líu ríu qua khe cửa hé mở. Cái
khe rất nhỏ, còn tiếng nói tắc lại như khi người ta buồn cười nôn ruột mà cố
nén. Aliosa nhận thấy ngay cái khe ấy, chắc là Liza ngồi trên ghế của mình đang
nhìn qua khe cửa, nhưng anh không nhìn rõ được.
- Chẳng có gì lạ, Liza ạ, chẳng có gì lạ… cái tính nhõng nhẽo
của con làm mẹ loạn thần kinh thật đấy, nhưng mà này, con bé ốm quá, Alecxei
Fedorovich ạ, sốt cao suốt đêm, rên rỉ! Tôi nóng lòng chờ đến sáng để mời bác
sĩ Gherxenstube. Ông ấy vẫn hay nói rằng ông ấy không thể hiểu gì hết và phải
chờ thôi. Cái ông Gherxenstube ấy hễ cứ đến là bao giờ cũng nói rằng ông ta chẳng
hiểu gì hết. Anh vừa đến gần nhà là con bé lại la lên và lên cơn thần kinh, đòi
đưa nó trở lại căn buồng trước kia của nó…
- Mẹ ơi, con không hề biết rằng anh ấy đến, hoàn toàn không
phải để tránh mặt anh ấy mà con muốn sang buồng này.
- Con nói không đúng, Liza, Iulia chạy vào báo với con là
Aliosa đang đến, con sai chị ấy đứng chực sẵn để vào báo cho con.
- Mẹ yêu quý của con ơi, mẹ nói thế thật chẳng khôn khéo tí
nào. Nếu mẹ muốn chữa lời và nói một điều gì rất tinh khôn vào lúc này thì mẹ
hãy báo cho tiên sinh Alecxei Fedorovich vừa vào đây biết rằng chỉ riêng việc
ông ấy đến nhà ta hôm nay sau khi đã xảy ra câu chuyện ngày hôm qua và mặc dù bị
chế nhạo như thế cũng đủ chứng tỏ rằng ông ấy không tinh ý.
- Liza, con nói bừa quá đấy, mẹ cam đoan với con rằng thế này
thì mẹ sẽ phải có cách nghiêm khắc với con thôi. Có ai chế nhạo anh ấy đâu, mẹ
lấy làm vui sướng vì anh ấy đã tới, mẹ cần có anh ấy, cần lắm lắm. Ôi Alecxei
Fedorovich, tôi bất hạnh vô cùng!
- Mẹ làm sao thế, mẹ yêu quý?
- Chao ôi, cái thói nhõng nhẽo ấy của con Liza, cái tính khí
thất thường ấy, cái bệnh ấy của con, cái đêm khủng khiếp ấy mà con lên cơn sốt,
cái ông Gherxensnlbe khủng khiếp ấy mà cả đời ta cứ phải luôn luôn nhớ đến, cả
đời cứ phải luôn luôn nhờ đến! Cuối cùng là mọi chuyện, mọi chuyện… Kể cả cái
phép lạ ấy! Ôi phép lạ ấy làm tôi kinh ngạc, bàng hoàng xiết bao, Alecxei
Fedorovich thân mến! Lại tấn bi kịch hiện đang diễn ra trong phòng khách nữa, tấn
bi kịch mà tôi không thể chịu đựng nổi, tôi tuyên bố trước với anh như vậy đấy.
Có lẽ là hài kịch, chứ không phải là bi kịch. Này anh, trưởng lão Zoxima còn sống
được đến mai chứ, còn sống được chứ? Trời ơi, tôi làm sao thế này. Cứ chốc chốc
tôi lại nhắm mắt và thấy rằng tất cả những cái đó là vô lí vô lí hết.
- Tôi khẩn khoản xin bà. Aliosa bỗng ngắt lời. - Cho tôi một
miếng vải sạch để tôi băng ngón tay. Ngón tay tôi bị một vết thương nặng và bây
giờ đau ghê lắm.
Aliosa tháo băng ngón tay bị cắn. Tấm khăn đẫm máu. Bà
Khokhlakova kêu lên, nhắm mắt lại.
- Trời ơi, vết thương ghê quá, khủng khiếp!
Vừa nhìn thấy ngón tay Aliosa qua khe cửa, Liza lập tức đẩy
tung cửa ra.
- Vào đây, vào đây với em. - Cô kêu lên bằng giọng khẩn nài gần
như ra lệnh. - Bây giờ chấm dứt mọi chuyện ngu ngốc đi! Trời ơi, vậy mà anh cứ
đứng mãi chẳng nói gì là làm sao? Khéo anh ấy mất hết máu đấy, mẹ ạ! Vừa rồi
anh ở đâu, làm sao đến nỗi này? Nước, lấy nước đi đã! Cần rửa vết thương, ngâm
tay vào nước lạnh cho hết đau, và cứ để thế. Cứ để như thế… Lấy nước ngay mau
mau lên, đựng vào cái chậu rửa cốc chén. Mà làm nhanh lên. - Cô gái dứt lời một
cách nóng nảy. Cô sợ hãi, vết thương của Aliosa làm cô kinh ngạc.
- Cho mời bác sĩ Gherxenstube chăng? - Bà Khokhlakova kêu
lên.
- Mẹ ơi, mẹ làm con đến chết mất thôi. Ông Gherxenstube có đến
thì sẽ lại nói rằng ông ta không thể thiếu gì cả. Nước, nước! Mẹ ơi, vì Chúa,
xin mẹ đi lấy hộ ít nước, mẹ giục Iulia đi, chị ấy đã ở đâu đó và không bao giờ
đến nhanh được! Mau mau lên, mẹ, không thì con chết mất…
- Ơ kìa, việc đó đáng gì đâu kia chứ. - Aliosa đâm hoảng vì sự
sợ hãi của họ.
Iulia vội vã mang nước đến, Aliosa cho ngón tay vào nước.
- Mẹ ơi, cho con xin ít sợi vải cũ để buộc vết thương. Sợi vải
cũ và cái chất nước đục lờ để rửa vết đứt da, nó tên là gì ấy nhỉ. Nhà ta có đấy,
có đấy… Mẹ ơi, con biết cái lọ thủy tinh ở đâu rồi, ở buồng ngủ trong cái tủ
con bên phải, ở đấy có cái lọ thủy tinh lớn và sợi vải cũ…
- Mẹ sẽ mang đến đủ hết. Liza, nhưng đừng có la gào và cuống
cuồng lên.
- Mẹ thấy Alecxei Fedorovich chịu đựng gan góc chưa. Nhưng
anh đi đâu mà bị thương khiếp thế, Alecxei Fedorovich?
Bà Khokhlakova vội vã ra ngoài. Liza chỉ chờ có thế.
- Trước hết anh hãy trả lời một câu hỏi. - Cô nói nhanh với
Aliosa. - anh đi đâu mà bị thương như vậy? Rồi sau đó em sẽ nói với anh câu
chuyện khác. Nào?
Bằng bản năng, Aliosa cảm thấy rằng quãng thời gian cho đến
lúc bà mẹ quay lại là rất quý đối với cô, anh kể một cách vội vàng bỏ qua nhiều
điều và tóm lược, nhưng vẫn chính xác và rõ ràng về cuộc gặp gỡ bí ẩn với bọn học
trò. Nghe xong, Liza đập hai tay vào nhau:
- Người như anh, nhất là đang mặc bộ áo này mà lại đi dây vào
mấy đứa học trò ấy ư! - Cô giận dữ kêu lên, như thể cô có quyền gì với anh. -
Như vậy thì anh là đứa con nít. Đứa con nít ít tuổi nhất trên đời! Nhưng nhất định
anh phải làm cách nào đó biết về thằng bé mất dạy đó, rồi kể hết cho em nghe,
vì ở đây hẳn có điều gì bí mật. Bây giờ đến việc thứ hai, nhưng trước hết là một
câu hỏi: Alecxei Fedorovich, anh đang đau đớn đến như thế thì liệu anh có thể
nói về những chuyện nhỏ mọn, mà nói một cách chín chắn được không?
- Được chứ, vả lại bây giờ anh cũng không đau lắm nữa.
- Ấy là vì anh ngâm ngón tay vào nước. Phải thay nước đi
thôi, nó nóng lên ngay đấy mà, Iulia, lấy ngay một miếng nước đá dưới hầm nhà
và chậu nước đem đến đây. Thôi chị ấy ra rồi, em nói luôn vào việc: Alecxei
Fedorovich, trả lại ngay cho em bức thư em gửi cho anh hôm qua, trả ngay đi, vì
mẹ em có thể đến bây giờ đấy, mà em không muốn…
- Anh không mang theo đây.
- Không đúng, anh có mang theo. Em cũng biết rằng anh sẽ trả
lời như thế mà. Nó ở trong túi anh đây này. Suốt đêm em hối tiếc về cái trò đùa
ngu xuẩn ấy. Anh trả lại cho em lá thư ngay đi, cho xin nào!
- Thư để nhà mà!
- Nhưng sau lá thư bông đùa ngu xuẩn ấy, anh không được coi
em là con bé nhóc cơ! Em xin lỗi anh về trò đùa ngu xuẩn ấy, nhưng nhất định
anh phải mang lá thư đến trả em, nếu hôm nay anh thực không mang theo, nhất định
đấy, dứt khoát đấy!
- Hôm nay thì không thể được, hôm nay anh sẽ về tu viện và
hai, ba, có khi là bốn ngày nữa anh không đến đây được, vì trưởng lão Zoxima…
- Bốn ngày, vô lí quá! Này anh, anh cười em ghê lắm phải
không?
- Anh không cười tí nào.
- Tại sao vậy?
- Bởi vì anh hoàn toàn tin tất cả mọi điều.
- Đừng nhục mạ em!
- Tuyệt không. Đọc thư em, anh tức khắc nghĩ rằng mọi việc sẽ
như thế, vì rằng hễ trưởng lão Zoxima qua đời là anh phải rời khỏi tu viện. Rồi
anh sẽ tiếp tục đi học và thi tốt nghiệp, rồi đến tuổi luật định thì chúng ta sẽ
cưới nhau. Anh sẽ yêu em. Tuy anh chưa có thời giờ nghĩ thêm nữa, nhưng anh cho
rằng anh sẽ không thể tìm được người nào hơn em làm vợ anh, mà trưởng lão bảo
anh phải lấy vợ…
- Nhưng em tàn phế, người ta phải để em ngồi xe mà đẩy đi?
Liza bật cười, hai má ửng hồng.
- Chính anh sẽ đẩy xe cho em, nhưng anh tin chắc rằng đến lúc
ấy em sẽ khỏi hẳn.
- Anh thật là điên. - Liza nói một cách nóng nảy. - Chỉ là
đùa bỡn thôi mà anh nghĩ ra chuyện vớ vẩn như thế! A, mẹ em kia rồi, có lẽ là rất
đúng lúc. Mẹ ơi, bao giờ mẹ cũng đến muộn, sao lại lâu thế kia chứ! Kìa, chị
Iulia đã mang nước đã đến rồi đấy!
- Chao ôi, Liza, đừng có hét lên, cần nhất là đừng có hét
lên. Con cứ hét lên như thế làm cho mẹ… Làm thế nào được… Chính con đi nhét bó
sợi vải cũ vào chỗ khác… làm mẹ tìm mãi… Mẹ ngờ rằng con cố ý làm như thế.
- Con làm sao biết được anh ấy đến đây với ngón tay bệnh, ờ
mà có lẽ con cố ý thực đấy. Mẹ là thiên thần, mẹ bắt đầu nói những điều ý nhị lạ
thường.
- Ý nhị thì ý nhị. Liza ạ, nhưng lòng dạ rối bời vì ngón tay
của Alecxei Fedorovich và tất cả những cái đó! Ôi, Alecxei Fedorovich thân mến,
tôi hết sức phiền muộn không phải vì những chuyện riêng lẻ, không phải vì cái
ông Gherxenstube nọ, mà vì mọi việc gộp chung lại, thật hết chịu nổi.
- Thôi, mẹ ơi, xin đủ ông Gherxenstube đi cho rồi, - Liza cười
vui vẻ - Mẹ mau mau cho xin sợi vải cũ và nước đây. Đấy chỉ là thứ thuốc rửa
màu chì, Alecxei Fedorovich ạ, em nhớ ra tên nó rồi, thứ thuốc rửa tốt lắm đấy.
Mẹ ơi, mẹ thử tưởng tượng xem, dọc đường anh ấy đã đánh nhau với bọn trẻ con, một
thằng bé đã cắn anh ấy, thế thì anh ấy có con nít không chứ, thế thì anh ấy có
thể lấy vợ được không, hả mẹ, bởi vì mẹ thử tưởng tượng xem, anh ấy muốn lấy vợ,
mẹ ạ. Mẹ có bình dung được anh ấy là người có vợ không, có chết cười không chứ,
có khiếp không chứ?
Liza cứ khúc khích cười một cách nóng nảy, đồng thời nhìn
Aliosa một cách ranh ma.
- Lấy vợ là thế nào. Liza, cớ gì con lại nói như thế, con nói
năng như thế không phải lẽ đâu… nhưng có thể là thằng bé ấy lên cơn dại.
- Ôi mẹ! Lại có những đứa trẻ lên cơn dại ư?
- Sao lại không, Liza, cứ làm như mẹ đã nói một điều gì ngu
ngốc. Cậu bé nọ đã bị chó dại cắn, nó lên cơn dại và cắn bất cứ ai ở gần nó.
Con bé băng cho anh khéo quá. Alecxei Fedorovich ạ, tôi không bao giờ băng được
như thế. Bây giờ anh có đau không?
- Bây giờ chỉ hơi hơi thôi.
- Anh không sợ nước chứ? - Liza hỏi.
- Này, thôi đi. Liza, có lẽ mẹ buột miệng nói về việc thằng
bé lên cơn dại quá là quá hấp tấp, vì thế con suy đoán lung tung.
- Ekaterina Ivanovna vừa hay tin anh đến, Alecxei Fedorovich ạ,
thế là chị ấy bổ đến hỏi tôi, chị ấy đang nóng lòng chờ gặp anh.
- Kìa, mẹ! Mẹ cứ đi một mình đi, anh ấy chưa thể đi ngay bây
giờ đâu, anh ấy còn đang đau lắm mà.
- Không đau chút nào cả, tôi đi được… - Aliosa nói.
- Sao! Anh đi à! Anh mà lại như thế ư? Lại như thế kia ư?
- Có sao đâu? Xong việc ở đấy là anh lại tới đây và chúng ta
lại tha hồ nói chuyện. Anh rất muốn mau mau gặp Ekaterina Ivanovna, bởi vì dù
sao thì hôm nay anh rất muốn sơm sớm về tu viện.
- Mẹ ơi, mẹ đưa anh ấy đi ngay đi. Alecxei Feodorovich gặp
Ekaterina Ivanovna xong anh khỏi nhọc công quay lại đây, cứ về thẳng tu viện
đi, đấy mới là con đường của anh! Tôi buồn ngủ rồi, suốt đêm qua không chợp mắt.
- Ồ kìa, Liza, con chỉ đùa giỡn thôi, nhưng nếu con buồn ngủ
thật thì còn gì bằng? - Bà Khokhlakova kêu lên.
- Anh không biết làm sao mà… Anh sẽ lại đây ba phút nữa, thậm
chí năm phút, nếu em muốn. - Aliosa nói ấp úng.
- Thậm chí năm phút! Mẹ đưa anh ấy đi luôn mẹ, thật là con
quái vật!
- Liza, con điên rồi. Ta đi thôi. Alecxei Fedorovich, hôm nay
nó đồng bóng quá, tôi sợ làm nó bực tức. Ôi, phụ nữ mà bẳn tình thì thật là khốn
khổ, Alecxei Fedorovich! Nhưng có lẽ quả thật nhờ có anh đến mà nó dễ ngủ. Anh
làm thế nào khiến nó dễ ngủ thế kia chứ, may mắn biết bao!
- Ôi, mẹ, mẹ nói dễ thương quá đi, con hôn mẹ cái nào, cảm ơn
mẹ.
- Mẹ cũng hôn con, Liza. Này, anh Alecxei Fedorovich, - lúc
đi ra bà Khokhlakova thì thầm nói nhanh, giọng bí mật và trang nghiêm. - Tôi
không muốn gợi ý gì cho anh, cũng không muốn vén tấm màn bí mật ấy, anh cứ vào
rồi tự anh sẽ thấy những gì diễn ra, thật là khủng khiếp, đấy là tấn hài kịch
quái dị nhất: cô ấy yêu anh Ivan Fedorovich của anh mà lại cứ ra sức tự đoan
quyết với mình rằng cô ấy yêu anh Dmitri Fedorovich của anh. Thật là kinh khủng!
Tôi sẽ vào cùng với anh và nếu họ không đuổi tôi ra thì tôi sẽ chờ đến khi xong
việc.
Phần 4
Chương 5: Nỗi vò xé trong phòng khách
Những cuộc nói chuyện trong phòng khách đã xong: Ekaterina
Ivanovna hết sức xúc động, tuy có vẻ kiên quyết. Lúc Aliosa và bà Khokhlakova
vào, Ivan Fedorovich đứng dậy định đi. Mặt chàng hơi tái, và Aliosa lo ngại
nhìn anh. Số là bây giờ đến đây, Aliosa đã giải đáp được một trong những mối hồ
nghi của mình, một điều bí ẩn ít lâu nay vẫn giày vò anh. Chừng một tháng nay,
những lời bóng gió từ nhiều phía dội đến cho anh hiểu rằng anh Ivan yêu
Ekaterina Ivanovna và điều quan trọng nhất là anh thực sự có ý định “phỗng tay
trên” của Dmitri. Cho đến mãi gần đây, Aliosa vẫn coi đó là chuyện quái gở, tuy
nó làm anh rất lo. Anh yêu cả hai anh, chỉ sợ hai anh trở thành tình địch của
nhau. Thế nhưng hôm qua chính Dmitri Fedorovich bỗng bảo thắng với Aliosa rằng
chàng lấy làm mừng nếu Ivan là tình địch của chàng, như thế tốt cho chàng lắm.
Tốt cái gì? Để anh lấy Grusenka ư? Nhưng Aliosa coi đó là việc vô hi vọng và đốn
đời. Ngoài ra, cho đến tận tối hôm qua, Aliosa vẫn tin chắc như đinh đóng cột rằng
Ekaterina Ivanovna yêu anh Dmitri, say đắm và bền chặt, nhưng chỉ tin đến tối
hôm qua thôi. Hơn nữa, không hiểu sao anh vẫn cứ có cảm giác rằng nàng không thể
yêu được một người như Ivan mà nàng yêu anh Dmitri, với con người như anh hiện
nay, mặc dù tình yêu ấy thật là quái gở. Hôm qua, lúc diễn ra màn kịch có
Grusenka, đột nhiên anh có cảm tưởng khác. Tiếng “vò xé” mà bà Khokhlakova vừa
nói ra khiến anh gần như giật mình, vì chính đêm hôm ấy, lúc tảng sáng nửa thức
nửa ngủ, có lẽ là để đáp lại giấc chiêm bao của mình, anh bỗng thốt lên: “Vò
xé, vò xé!” Suốt đêm anh mơ thấy cảnh tượng diễn ra ở nhà Ekaterina Ivanovna.
Bây giờ Aliosa sửng sốt về lời bà Khokhlakova nói thẳng thừng và nhất quyết rằng
Ekaterina Ivanovna yêu anh Ivan và nàng cố ý tự dối mình, tự làm khổ mình, ép
lòng nói rằng nàng yêu Dmitri, như vậy chẳng qua là nàng đóng kịch, là tự “vò
xé mình” do một sự biết ơn nào đó. “Phải, có lẽ thế, những lời đó hoàn toàn
đúng sự thật!” Nhưng như vậy thì tình cảm của anh Ivan như thế nào? Một bản
năng nào đó khiến Aliosa cảm thấy rằng một tính cách như Ekaterina Oxipovna cần
thống trị, mà nàng chỉ có thể thống trị người như Dmitri, chứ không thể nào thống
trị được người như Ivan, bởi vì chỉ có Dmitri là rốt cuộc (dù là sau một thời
gian dài) có thể quy phục nàng “vì hạnh phúc của mình” (thậm chí Aliosa mong muốn
như thế), nhưng Ivan thì không. Ivan không thể quy phục nàng, và sự quy phục sẽ
không đem lại hạnh phúc cho anh. Không rõ vì sao tự dưng Aliosa có quan niệm
như thế về anh Ivan. Tất cả những phân vân suy nghĩ ấy thoáng qua trong óc anh
lúc anh vào phòng khách.
Một ý nghĩ nữa cũng chợt đến, bất thần và mãnh liệt: “Nếu như
nàng không yêu người nào trong cả hai người thì sao?” Tôi xin lưu ý rằng Aliosa
dường như xấu hổ về những ý nghĩ ấy và tự trách mình vì tháng gần đây những ý
nghĩ ấy đôi khi vẫn đến với anh. “Ta có hiểu quái gì về tình yêu và về phụ nữ
đâu, làm sao ta có thể quyết đoán như thế được?” - Anh tự trách mình sau mỗi lần
có ý nghĩ hay phỏng đoán như vậy. Thế nhưng không thể không suy nghĩ. Chẳng hạn,
bằng bản năng anh hiểu rằng bây giờ sự kình địch đó trong tình yêu là một vấn đề
hết sức quan trọng trong số phận của hai anh mình và có quá nhiều điều phụ thuộc
vào đó. “Rắn nuốt rắn,” - hôm qua trong lúc cáu kỉnh anh Ivan đã nói về bố và
anh Dmitri như vậy. Vậy là dưới con mắt Ivan, Dmitri là con rắn độc và có lẽ là
con rắn độc đã từ lâu rồi. Phải chăng từ ngày Ivan biết Ekaterina Ivanovna? Cố
nhiên hôm qua Ivan vô tình buột ra những lời đó, nhưng vì là vô tình nên càng
quan trọng hơn. Nếu vậy thì làm sao hòa thuận được? Phải chăng trái lại, đây là
những duyên cớ mới gây nên sự thù địch nhau trong gia đình? Nhưng cái chính là
anh, Aliosa, anh nên thương ai? Anh mong muốn gì cho mỗi người? Anh yêu cả hai,
nhưng anh mong muốn gì cho mỗi người giữa lúc có những mâu thuẫn ghê gớm như vậy?
Rất dễ lạc trong cái mê lộ như vậy, mà tim anh Aliosa không thể chịu đựng nổi
tình trạng không biết chắc, bởi vì tình yêu của anh bao giờ cũng là tình yêu bằng
hành động. Anh không thể yêu một cách thụ động được, đã yêu là phải giúp đỡ người
mình yêu. Muốn vậy phải có mục đích, Phải biết chắc người đó thích và cần gì,
và khi đã tin rằng mục đích đã chọn là đúng thì tất nhiên là phải giúp đỡ từng
người trong hai người. Nhưng Aliosa không có mục đích chắc chắn, tất cả chỉ là
mơ hồ, rắc rối “vò xé”, người ta bảo thế. Nhưng anh có hiểu thế nào là vò xé
kia chứ? Anh chẳng hiểu tí gì trong cái mớ bòng bong ấy!
Thấy Aliosa, Ekaterina Ivanovna vui sướng nói nhanh với Ivan
Fedorovich lúc ấy đã đứng lên định đi:
- Khoan, khoan đã! Hãy nán lại một chút. Tôi muốn nghe ý kiến
của người này, con người mà tôi hết lòng tin cậy. Chị Ekaterina Oxipovna, xin
chị cũng đừng đi. - Nàng nói thêm với bà Khokhlakova. Nàng kéo Aliosa ngồi xuống
cạnh mình, còn bà Khokhlakova ngồi ở phía đối diện bên cạnh Ivan Fedorovich.
- Đây toàn là những người bạn của tôi, tất cả những người bạn
tôi có trên đời, các bạn thân mến ạ. - Nàng nói một cách nồng nhiệt bằng một giọng
đầy nước mắt, run run vì đau khổ thành thực, khiến Aliosa lập tức lại có thiện
cảm với nàng, - Alecxei Fedorovich, hôm qua chú đã chứng kiến sự việc… khủng
khiếp ấy và chú thấy tôi như thế nào. Anh không thấy cảnh đó, Ivan Fedorovich ạ,
nhưng chú ấy thấy. Chú ấy nghĩ gì về tối hôm qua, tôi không biết, tôi chỉ biết
có một điều: nếu sự việc lặp lại y nguyên như thế vào hôm nay, lúc này thì tôi
sẽ bộc lộ vẫn những tình cảm tư lự hôm qua, vẫn những tình cảm như thế, những lời
như thế và những cử chỉ như thế. Chú còn nhớ những cử chỉ của tôi đấy Alecxei
Fedorovich ạ, chính chú kìm giữ tôi khi tôi… (Nói đến đây nàng đỏ mặt, mắt quắc
lên). Alecxei Fedorovich, tôi tuyên bố với chú rằng tôi không thể cam chịu như
thế được. Này Alecxei Fedorovich, thậm chí tôi không biết bây giờ tôi có còn
yêu anh ấy không. Bây giờ tôi nhìn thấy anh ấy đáng thương, đấy là một dấu hiệu
chẳng lành về tình yêu. Nếu như tôi yêu anh ấy, vẫn còn yêu thì bây giờ có lẽ
tôi không thương hại anh ấy, mà phải căm thù kia…
Giọng nàng run lên, hai hàng mi long lanh giọt lệ. Aliosa
rung động cõi lòng: “Cô gái này thẳng thắn và thành thật,” - anh nghĩ, - “và
nàng không còn yêu Dmitri nữa!”
- Đúng thế! Phải! - Bà Khokhlakova kêu lên.
- Khoan đã, chị Ekaterina Ivanovna thân mến, tôi chưa nói cái
chính, tôi chưa nói quyết định dứt khoát của tôi hồi đêm. Tôi cảm thấy quyết định
ấy của tôi có lẽ là khủng khiếp cho tôi, nhưng tôi cảm thấy trước rằng dù thế
nào chăng nữa tôi cũng sẽ không đổi ý, sẽ cứ như thế suốt đời tôi. Anh Ivan
Fedorovich bao giờ cũng là người cố vấn thân thiết, tốt bụng, đại lượng của
tôi, người thấu hiểu sâu sắc lòng người, người bạn duy nhất tôi có trên đời,
anh ấy hoàn toàn tán thành và khen ngợi quyết định của tôi. Anh ấy biết quyết định
ấy.
- Vâng, tôi tán thành, - Ivan Fedorovich nói khẽ nhưng cương
quyết.
- Nhưng tôi muốn rằng Aliosa (ôi, Alecxei Fedorovich, chú thứ
lối cho tôi đã gọi chú chỉ là Aliosa) tôi muốn rằng Aliosa nói cho tôi biết
ngay bây giờ, trước các bạn của tôi: tôi đúng hay sai. Tôi có linh cảm rằng
chú, người em thân mến của tôi (vì chú đúng là người em thân mến của tôi). -
Nàng lại hoan hỉ thốt lên, nắm lấy bàn tay lạnh giá của Aliosa trong bàn tay
nóng hổi của mình. - Tôi linh cảm thấy rằng quyết định của chú, sự tán thành của
chú sẽ làm tôi yên tâm, mặc dù tôi hết sức đau khổ, bởi vì sau khi nghe chú
nói, tôi sẽ nguội đi và chịu nhẫn nhục, tôi linh cảm thấy thế!
- Tôi không biết chị sẽ hỏi gì tôi. - Aliosa đỏ mặt nói, - tôi
chỉ biết rằng tôi yêu mến chị và lúc này tôi mong muốn hạnh phúc cho chị hơn là
cho tôi… Nhưng mà tôi có hiểu quái gì nhưng việc ấy đâu kia chứ… - Bỗng nhiên,
chẳng hiểu vì sao anh nói thêm.
- Trong những việc này, Alecxei Fedorovich ạ, trong những việc
này, bây giờ cái chính là danh dự và bổn phận, và còn cái gì nữa có lẽ cao cả
hơn cả bổn phận, tôi cũng chẳng biết rõ. Nhưng trái tim nhắc nhủ tôi cái tình cảm
không thể cưỡng lại được ấy, và nó lôi cuốn tôi không sao cưỡng lại được. Nhưng
tóm lại là tôi đã quyết: cho dù anh ấy có lấy… cái đồ súc sinh ấy, - nàng nói một
cách trịnh trọng, - mặc dù không bao giờ tôi có thể tha thứ cho nó, không bao
giờ, nhưng tôi vẫn không bỏ anh ấy. Từ nay trở đi không bao giờ tôi bỏ anh ấy
được nữa! - Nàng thốt lên bằng giọng run run, biểu lộ một niềm hoan hỉ gượng gạo
vô vị. - Không phải là tôi sẽ bám theo anh ấy, luôn luôn quấn mắt anh ấy đâu.
Không, tôi sẽ sang thành phố khác, bất cứ đâu, nhưng suốt đời tôi sẽ không ngừng
để ý đến anh ấy. Khi nào ả kia làm anh ấy khốn khổ, mà chuyện đó sẽ xảy ra ngay
bây giờ cho mà xem, thì anh ấy cứ đến với tôi, anh ấy sẽ có một người bạn, một
người em gái… Chỉ là một người em gái thôi, cố nhiên và sẽ suốt đời như thế,
nhưng cuối cùng anh ấy sẽ thấy rõ ràng đấy thực sự là người em gái yêu thương
anh và suốt đời hi sinh cho anh. Tôi sẽ đạt được ý định đó, tôi sẽ làm cho anh ấy
cuối cùng hiểu tôi và thổ lộ hết với tôi mà không hổ thẹn! - Nàng kêu lên như
trong cơn thác loạn. - Tôi sẽ là Thượng đế của anh ấy để anh ấy cầu nguyện, thì
ít ra anh ấy cũng mắc nợ tôi vì đã phản bội tôi, vì những gì anh ấy gây ra mà
hôm qua tôi đã phải chịu đựng. Hãy để cho anh ấy suốt đời thấy rằng tôi sẽ suốt
đời trung thành với anh ấy và với lời đã hứa, mặc dù anh ấy không chung thủy và
bội bạc. Tôi sẽ… tôi sẽ chỉ là phương tiện gây dựng hạnh phúc cho anh ấy (hay
nên nói thế nào tôi cũng chẳng biết nữa) là công cụ, là cầu may, để mưu hạnh
phúc cho anh ấy, cứ như thế suốt đời, suốt đời, để cho từ nay trở đi suốt đời
anh ấy nhìn thấy điều đó! Tôi quyết định như vậy đó! Ivan Fedorovich nhiệt liệt
tán thành tôi.
Nàng ngạt thở. Có lẽ nàng muốn diễn đạt ý nghĩ của mình một
cách đích đáng hơn, khéo léo hơn và tự nhiên hơn, nhưng hóa ra lại quá hấp tấp
và quá trần trụi. Có nhiều phần bồng bột trẻ trung nhiều phần chỉ là dư âm của
cơn tức giận hôm qua, là nhu cầu bộc lộ sự kiên nhẫn, tự nàng cũng cảm thấy thế.
Mặt nàng bỗng tối sầm lại, ánh mắt trở nên khó chịu. Aliosa nhận thấy ngay tất
cả những cái đó, trái tim anh rộn lên niềm thương cảm. Ngay lúc đó Ivan nối lời:
- Tôi chỉ nói lên ý nghĩ của tôi thôi, - chàng nói. - Ở bất cứ
người phụ nữ nào khác thì tất cả những cái đỏ đen là do uất ức, bày đặt, nhưng ở
cô thì không. Người khác mà như thế thì không đúng, nhưng cô thì lại là phải.
Tôi không biết luận giải ra sao, nhưng tôi thấy rằng cô hết sức thành thực, vì
vậy cô có lí.
- Đấy chỉ là lúc này thôi… Nhưng lúc này là thế nào? Chỉ là sự
lăng nhục hôm qua, lúc này là như thế đấy! - Bà Khokhlakova thốt nhiên không chịu
nổi, rõ ràng bà không muốn can thiệp vào, nhưng không nén nổi và bỗng nói ra một
ý nghĩ rất xác đáng.
- Đúng thế, đúng thế, - Ivan bỗng nói một cách hăm hở và rõ
ràng là bực tức vì người ta ngắt lời mình, - đúng thế, nhưng đối với người khác
thì phút ấy chỉ là cảm tưởng ngày hôm qua, và chỉ là thoáng chốc, nhưng với
tính tình của Ekaterina Ivanovna thì phút ấy sẽ dài suốt cả cuộc đời. Cái gì đối
với người khác chỉ là lời hứa thì đối với nàng là bổn phận vĩnh viễn, có thế là
một bổn phận nặng nề, khó ưa, nhưng không được xao lãng. Và nàng sẽ sống bằng ý
thức đã làm tròn được bổn phận ấy! Cuộc đời của cô Ekaterina Ivanovna ạ, bây giờ
sẽ trôi đi trong sự chiêm ngưỡng với nỗi lòng đau khổ những tình cảm riêng của
cô, chiêm ngưỡng kỳ công của cô và cuộc đời cô sẽ biến thành sự chiêm ngưỡng dịu
ngọt cái ý định kiên quyết và kiêu hãnh đã được thực hiện một lần dứt khoát, thực
quả là một loại ý định kiêu hãnh, dù sao cũng là tuyệt vọng, nhưng cô đều thực
hiện được, và ý thức rõ điều đó; cuối cùng cô sẽ hoàn toàn thỏa mãn và hòa giải
được với một điều còn lại…
Ivan nói một cách kiên quyết, có phần nào hằn học, rõ ràng là
có chủ ý, thậm chí có lẽ không muốn che giấu ý định của mình, nghĩa là cố ý giễu
cợt.
- Trời ơi, tất cả những cái đó đều không thật! - Bà
Khokhlakova lại kêu lên.
- Alecxei Fedorovich, chú nói đi! Tôi rất cần biết chú sẽ nói
gì với tôi! - Ekaterina Ivanovna kêu lên và bỗng ứa nước mắt. Aliosa đứng dậy
khỏi đi văng.
- Không sao, không sao! - Nàng vừa khóc vừa nói, - ấy là vì
tâm thần rối loạn, vì đêm qua mất ngủ thôi mà, nhưng ở bên cạnh hai người bạn
như chú và anh chú, tôi cảm thấy vững vàng… vì tôi biết… hai người không bao giờ
bỏ rơi tôi…
- Khốn nỗi ngày mai có lẽ tôi phải đi Moskva và sẽ phải xa cô
lâu. Và thật không may, việc đó không thể thay đổi được… - Ivan Fedorovich bỗng
nói.
- Ngày mai, đi Moskva! - Khuôn mặt Ekaterina Ivanovna bỗng
méo đi. - Nhưng… nhưng… Trời ơi, thế thì may mắn biết bao! - Nàng kêu lên bằng
giọng phút chốc đổi khác hẳn và mắt ráo hoảnh như chưa từng có nước mắt. Chính
lúc ấy nàng bỗng đổi khác kì lạ khiến Aliosa sửng sốt: không còn cô gái đáng
thương bị lăng nhục, vừa khóc vì nỗi đau xé lòng nữa, mà đây là người phụ nữ
hoàn toàn tự chủ, thậm chí rất hể hả, dường như chợt có điều gì vui mừng.
- Ồ không phải tôi vui sướng vì anh xa tôi đâu, tất nhiên là
không. - Dường như nàng nói chữa, miệng mỉm cười lịch thiệp đến dễ thương, - một
người bạn như anh không thể nghĩ như vậy được. Trái lại tôi rất khổ tâm vì thiếu
vắng anh (nàng chạy vội đến nắm lấy hai tay Ivan Fedorovich, xiết chặt tay
chàng với tình cảm nồng nhiệt); nhưng thật là may mắn quá, bây giờ về Moskva,
anh có thể trực tiếp thuật lại với các cô tôi và chị Agafia tất cả tình cảm của
tôi, tất cả nỗi khủng khiếp hiện nay của tôi, hoàn toàn thành thật với Agafia
và không nương nhẹ bà cô đáng mến của tôi, anh biết cách nói. Anh không thể tưởng
tượng nổi hôm qua và sáng hôm nay tôi khổ sở biết bao vì không biết làm cách
nào viết nổi lá thư ghê gớm ấy… bởi vì trong thư tôi không sao thuật lại nổi điều
đó… Bây giờ tôi viết thư dễ dàng rồi, vì anh sẽ đến nhà bà cô tôi và sẽ nói rõ
cho họ hiểu mọi chuyện. Ôi, tôi vui mừng biết bao! Nhưng tôi vui mừng chỉ vì lẽ
ấy thôi, anh hãy tin tôi. Đối với tôi, cố nhiên anh là người không ai thay thế
được… Tôi đi viết thư ngay đây. - Nàng kết luận và thậm chí đã cất bước toan rời
khỏi phòng.
- Nhưng còn Aliosa? Cô rất muốn nghe ý kiến của Alecxei
Fedorovich kia mà? - Bà Khokhlakova kêu lên, giọng có vẻ cay độc và giận dữ.
- Tôi không quên đâu. - Ekaterina Ivanovna bỗng dừng lại. -
Nhưng tại sao lúc này chị có vẻ ghét tôi thế, chị Ekaterina Oxipovna? - Nàng
nói với giọng trách móc cay đắng và sôi nổi.
- Tôi đã nói gì thì tôi xác nhận. Tôi cần nghe ý kiến của chú
ấy, hơn nữa tôi cần chú ấy quyết định! Chú ấy bảo thế nào thì sẽ nên thế. Tôi
khao khát nghe lời chú nói. Alecxei Fedorovich ạ. Nhưng chú làm sao thế?
- Tôi không ngờ, tôi không thể tưởng tượng nổi! - Aliosa bỗng
kêu lên một cách chua xót.
- Cái gì, cái gì?
- Anh ấy đi Moskva mà chị lại reo lên rằng chị vui mừng,
chính chị cố ý reo lên như thế! Rồi chị lại giải thích rằng chị vui mừng không
phải vì anh ấy ra đi, trái lại chị lấy làm tiếc rằng… chị mất một người bạn,
nhưng đấy là chị cố tình đóng kịch… như thể chị diễn tấn hài kịch trên sân khấu!…
- Như trên sân khấu ư? Sao?… Thế là thế nào? - Ekaterina
Ivanovna kêu lên, rất đỗi ngạc nhiên, đỏ bừng mặt và cau mày.
- Mặc dù chị đoan quyết với anh ấy rằng vắng anh ấy chị thiếu
mất một người bạn, nhưng chị lại nói độp vào mặt anh ấy rằng chị vui sướng vì
anh ấy ra đi… - Aliosa nói mà gần như nghẹn thở. Anh đứng bên bàn, không ngồi.
- Chú nói gì tôi không hiểu.
- Thì chính tôi cũng không hiểu… Bất thần như có thần cảm…
Tôi biết rằng nói ra thật không tiện, nhưng tôi vẫn cứ nói. - Aliosa nói tiếp,
giọng vẫn run run và ngắc ngứ như thế. - Linh cảm bảo tôi rằng có lẽ chị không
hề yêu anh Dmitri… ngay từ đầu. Và anh Dmitri có lẽ cũng chẳng yêu chị… ngay từ
đầu… mà chỉ kính trọng chị thôi… Thực tình tôi không biết tại sao lúc này tôi
dám nói ra như thế, nhưng cũng phải có người nào nói sự thật chứ… bởi vì ở đây
không ai muốn nói sự thật…
- Sự thật nào? - Ekaterina Ivanovna kêu lên, giọng nàng như
trong cơn thác loạn.
- Thế này này - Aliosa nói ấp úng, như thể anh nhảy từ mái
nhà xuống, - chị hãy mời anh Dmitri đến đây, tôi sẽ tìm được anh ấy, hãy để anh
ấy đến đây cầm lấy tay chị, rồi cầm lấy tay anh Ivan và đặt tay hai người vào
nhau. Chị làm khổ anh Ivan, chỉ vì chị yêu anh ấy… Chị làm khổ Ivan vì tình yêu
của chị đối với Dmitri chỉ là nỗi vò xé đau đớn… chị yêu không thật lòng… bởi
vì chị cố làm cho mình tin như thế…
Aliosa ngừng bặt.
- Chú… chú là đứa con nít điên dại, thế đấy! - Mặt tái nhợt,
môi méo xệch đi vì tức giận, Ekaterina Ivanovna nói xẵng giọng.
Ivan Fedorovich bỗng bật cười đứng lên, hai tay cầm mũ.
- Chú lầm, Aliosa tốt bụng của tôi ạ. - Chàng nói, chưa bao
giờ Aliosa thấy anh mình có vẻ mặt như thế, nó biểu lộ sự chân thành của tuổi
trẻ và một tình cảm mãnh liệt bộc trực. - Chưa bao giờ Ekaterina Ivanovna yêu
tôi! Nàng vẫn biết tôi yêu nàng, tuy tôi chưa hề nói với nàng một lời nào về
tình yêu của tôi, nàng biết, nhưng nàng không yêu tôi. Tôi cũng chưa bao giờ là
bạn của nàng, không một ngày nào; một người phụ nữ kiêu hãnh không cần tình bạn
của tôi. Nàng giữ tôi ở bên cạnh để không ngừng trả thù. Nàng bắt tôi hứng chịu
sự trả thù về tất cả sự xúc phạm của Mitia mà nàng thường xuyên phải chịu đựng
suốt thời gian ấy, không phút nào nguôi, kể từ lần gặp gỡ đầu tiên… Bởi vì bản
thân cuộc gặp gỡ lần đầu giữa hai người in lại trong tim nàng như một sự xúc phạm.
Trái tim nàng như thế đấy! Tôi luôn luôn chỉ có một việc là nghe nàng nói về
tình yêu của nàng với Dmitri. Bây giờ tôi đi đây, nhưng Ekaterina Ivanovna ạ,
cô nên biết bằng thực ra cô chỉ yêu có Dmitri. Anh ấy càng xúc phạm cô thì cô
càng yêu anh ấy hơn. Vì thế cô bị vò xé. Cô yêu anh ấy trong tình trạng anh ấy
như hiện nay, yêu khi anh ấy xúc phạm cô. Nếu như anh ấy sửa chữa, cô sẽ bỏ anh
ấy và cũng chẳng yêu nữa. Nhưng cô cần anh ấy để không ngừng chiêm ngưỡng kì
công về lòng chung thủy của cô và trách móc anh ấy không chung thủy. Tất cả là
do tính kiêu hãnh của cô. Ôi, cô bị hạ thấp và bị lăng nhục nhiều, nhưng tất cả
là do lòng kiêu hãnh… Tôi quá trẻ và quá yêu cô. Tôi biết, lẽ ra tôi không nên
nói với cô điều đó, tôi chỉ nên từ biệt cô mà đi thì phải hơn: như vậy sẽ ít tổn
thương đến cô hơn. Nhưng lần này tôi đi xa và sẽ không bao giờ trở lại nữa. Giã
từ mãi mãi… Tôi không muốn cứ ngồi bên sự đau đớn vò xé… Ờ mà tôi không biết diễn
đạt đâu, tôi nói hết rồi đấy… Vĩnh biệt, Ekaterina Ivanovna, cô không được giận
tôi, bởi vì tôi đã bị trừng phạt gấp một trăm lần cô: chỉ riêng việc không bao
giờ còn thấy mặt cô nữa đã là hình phạt đối với tôi rồi. Vĩnh biệt. Vĩnh biệt.
Tôi không cần cô đưa tay cho tôi. Cô hành hạ tôi một cách hoàn toàn có ý thức,
nên lúc này tôi không thể tha thứ cho cô được. Sau này thì có thể, chứ bây giờ
thì tôi không cần cô trao tay cho tôi.
- Den Danh, Dame, begehr ich nicht (1), - chàng nói thêm với một
nụ cười méo xệch đi, nhưng như vậy thật là bất ngờ, chàng đã chứng tỏ là chàng
có thể đọc thuộc lòng thơ Sille, điều mà trước đây, Aliosa hẳn không tin. Chàng
ra khỏi phòng, thậm chí không chào chủ nhà, bà Khokhlakova, Aliosa ngạc nhiên
chắp hai tay vào nhau.
Chú thích:
Chú thích:
(1) Tiếng Đức: tôi không cần được ban thưởng, thưa bà.
- Anh Ivan, - Aliosa luống cuống hét với theo, - trở lại đi,
anh Ivan! Không, không, bây giờ không đời nào anh ấy quay trở lại! - Anh kêu
lên, một ý nghĩ mới mẻ chua xót lại lóe sáng. - Nhưng đấy là tại tôi, chính tôi
đã khơi chuyện! Anh Ivan nói năng giận dữ, hằn học. Bất công và giận dữ… -
Aliosa kêu lên như điên dại.
Ekaterina Ivanovna đột nhiên bỏ sang phòng bên.
- Anh không làm gì sai trái cả, anh xử sự như một thiên thần.
Bà Khokhlakova thì thầm nói nhanh bằng giọng hoan hỉ với
Aliosa đang đau xót. - Tôi sẽ gắng hết sức ngăn Ivan Fedorovich đừng đi…
Gương mặt bà lộ vẻ vui mừng hớn hở khiến Aliosa hết sức rầu
lòng, nhưng Ekaterina Ivanovna bỗng quay trở lại. Tay nàng cầm hai tờ giấy bạc
một trăm.
- Tôi có một việc rất cần nhờ đến chú, Alecxei Fedorovich ạ.
- Nàng nói thẳng với Aliosa bằng giọng đều đều và rõ ràng là bình tĩnh như
không có gì xảy ra. - Cách đây một tuần, đúng, đâu như một tuần trước, Dmitri
Fedorovich đã có hành động nóng nảy và bất công, hết sức bậy bạ. Ở đây có một địa
điểm tệ hại, một quán rượu. Ở đấy anh ấy đã gặp một sĩ quan về vườn, chính ông
đại úy mà ba anh đã sai khiến làm việc này việc nọ cho ông. Không hiểu vì sao
Dmitri Fedorovich tức giận viên đại úy ấy, anh túm râu ông ta lôi ra phố trước
tất cả mọi người và cứ lôi đi như thế ở ngoài phố một lúc lâu, nghe nói đứa con
trai ông ta còn nhỏ tuổi, hiện đang học ở trường địa phường nhà, chạy theo bên
cạnh, khóc nức nở và xin tha cho bố, van xin mọi người can thiệp giúp, nhưng
người ta chỉ cười. Xin lỗi chú Alecxei Fedorovich, nhưng tôi không thể không phẫn
nộ khi nhớ lại việc làm đáng xấu hổ như thế của anh ấy… một việc mà chỉ có
Dmitri Fedorovich dám làm khi tức giận… hay đam mê! Tôi không thể kể lại được,
không đủ can đảm… Tôi nói lộn xộn quá. Tôi đã dò hỏi về người bị xúc phạm và được
biết ông ta rất nghèo. Họ ông ta là Xneghirev. Do phạm lỗi gì đó trong công vụ,
ông ta bị thải hồi, tôi không thể kể rõ với chú được, bây giờ ông ta sống với
gia đình, một gia đình khổ sở gồm những đứa con ốm và bà vợ đâu như bị điên,
ông ta rơi vào cảnh nghèo nàn ghê gớm. Ông ta ở thành phố này đã lâu, làm gì
không rõ, đâu như làm nghề chép thuê, nhưng bây giờ bỗng dưng mất việc. Chợt
nhìn chú, tôi nghĩ… tôi không biết nói thế nào… chú ạ tôi muốn nhờ chú, chú
Alecxei Fedorovich rất mực nhân hậu của tôi, tôi nhờ chú đến nhà ông ta, tìm cớ
gì đến nhà ông ta, cái ông đại úy ấy mà. Trời ơi, tôi nói lộn xộn quá, chú làm
cách nào tế nhị, dè dặt, chỉ có chú mới biết cách làm như thế (Aliosa bỗng đỏ mặt)
đưa cho ông ta hai trăm rúp để giúp ông ta. Chắc là ông ấy sẽ nhận… nghĩa là
nói khéo thế nào để ông ta nhận. Hay là không, thế nào nhỉ? Chú ạ, đây không phải
là tiền lo lót cho ông ta chịu thôi đi, đừng thưa kiện (bởi vì hình như ông ta
định thưa kiện), đây chỉ là để bày tỏ sự đồng tình, là ý muốn giúp đỡ của tôi,
vợ chưa cưới của Dmitri Fedorovich, chứ không phải của chính anh ấy… Tóm lại,
chú làm được… lẽ ra tôi tự đến, nhưng chú làm việc đó khéo hơn tôi nhiều. Ông
ta ở phố Ozero, trong ngôi nhà của bà Kanmykova… Vì Chúa. Alecxei Fedorovich,
hãy giúp tôi việc ấy, còn bây giờ… bây giờ… bây giờ tôi hơi mệt. Tạm biệt…
Nàng bỗng quay ngoắt đi và lại biến sau tấm rèm cửa, không để
Aliosa kịp nói một lời nào, mà anh thì muốn lên tiếng. Anh muốn xin tha thứ, muốn
xin tha thứ, muốn quy lỗi cho mình, muốn nói một điều gì vì trái tim anh tràn ứ,
anh không muốn cứ thế mà ra về. Nhưng bà Khokhlakova cầm lấy tay anh và dẫn anh
ra. Ở phòng ngoài, bà lại giữ anh lại như ban nãy.
- Cô ấy kiêu hãnh, đang cố vượt thắng bản thân mình, nhưng cô
ấy nhân hậu, đáng yêu, rộng lượng! - Bà Khokhlakova thì thầm thốt lên. - Ôi,
tôi yêu cô ấy biết chừng nào, đôi lúc như thế, và bây giờ tôi vui mừng xiết bao
về mọi sự! Anh Alecxei Fedorovich thân mến, điều này anh không biết đâu, anh ạ,
tất cả chúng tôi, - tôi, hai bà cô của cô ấy, ngay cả Liza, - suốt một tháng
nay chúng tôi chỉ mong muốn điều ấy và cầu cho cô ấy đoạn tuyệt với Dmitri
Fedorovich của anh, vì anh ta, không đếm xỉa đến cô ấy và không yêu cô ấy, cầu
mong cho cô ấy lấy Ivan Fedorovich, chàng trai có học và rất tốt, yêu cô ấy hơn
hết thảy mọi thứ trên đời. Chúng tôi đã sắp đặt một âm mưu, có lẽ chỉ vì thế mà
tôi chưa đi khỏi đây…
- Nhưng chị ấy khóc, chị ấy lại bị xúc phạm kia mà! - Aliosa
kêu lên.
- Đừng tin nước mắt đàn bà, Alecxei Fedorovich! Tôi luôn luôn
chống lại đàn bà trong trường hợp này, tôi về phe đàn ông.
- Mẹ ơi, mẹ làm hư anh ấy đấy. - Tiếng Liza lanh lảnh sau cửa.
- Không, tất cả là tại tôi, tôi có lỗi nhiều lắm! - Aliosa vẫn
không nguôi, anh nhắc lại, đau đớn hổ thẹn vì sự thất thố của mình, thậm chí
hai tay bưng mặt vì xấu hổ.
- Trái lại anh xử sự như một thiên thần, như một thiên thần,
tôi sẵn sàng nhắc lại điều đó nghìn vạn lần.
- Mẹ ơi, anh ấy làm gì mà lại như một thiên thần? - Lại tiếng
Liza.
- Không hiểu sao khi nhìn tất cả những sự việc ấy, tôi bỗng
tưởng tượng rằng chị ấy yêu anh Ivan, - Aliosa nói tiếp, dường như không nghe
thấy tiếng Liza, - thế là tôi nói ra ý nghĩ ngu ngốc ấy… bây giờ rồi sẽ ra sao!
- Nhưng với ai, với ai hả! - Liza la lên. - Mẹ ơi, mẹ làm con
chết mất thôi. Con hỏi mà mẹ không trả lời.
Phần 4
Chương 6: Nỗi vò xé trong gian nhà lụp xụp
Lúc đó hầu phòng chạy vào.
- Tiểu thư Ekaterina Ivanovna khó ở… Tiểu thư khóc… lên cơn
thần kinh, vật vã.
- Thế là thế nào? - Liza kêu lên, giọng đầy lo lắng. - Mẹ ơi,
có mà con sẽ lên cơn thần kinh thì có, chứ không phải cô ấy!
- Liza, vì Chúa, đừng có la hét, con làm mẹ chết mất thôi. Ở
tuổi con không thể biết hết những chuyện mà người lớn được biết, rồi mẹ sẽ đến
với con và kể cho con nghe tất cả những gì có thể cho con biết được. Trời ơi!
Tôi chạy đi đây… Lên cơn thần kinh, đấy là dấu hiệu tốt lành. Alecxei
Fedorovich ạ, cô ấy phát cơn thần kinh thì tuyệt quá. Chính là phải như thế.
Trong trường hợp này bao giờ tôi cũng chống lại đàn bà, tôi chống lại tất cả những
cơn thần kinh ấy và nước mắt đàn bà, Iulia, chạy đến bảo với tiểu thư rằng tôi
sẽ lại ngay. Còn về việc Ivan ra đi như thế là lỗi tại cô ấy. Nhưng anh ấy sẽ
không đi đâu. Liza, hãy, vì Chúa, đừng có la hét!
- Ơ mà con có la hét đâu, chính mẹ lá hét đấy chứ?
- Thứ lỗi cho mẹ của con, nhưng mà mẹ mừng quá, mừng quá đỗi!
Alecxei Fedorovich, anh có để ý thấy ban nãy Ivan Fedorovich đi ra nom trẻ
trung thế nào không, nói tất cả những điều đó và ra về! Tôi thiết nghĩ, một người
uyên bác như thế, một viện sĩ, vậy mà bỗng nhiên bộc lộ tình cảm một cách nồng
nhiệt, bộc trực và trẻ trung như thế, non nớt và trẻ trung, thật là tuyệt diệu,
tuyệt diệu, hệt như anh… Lại còn đọc thơ tiếng Đức nữa chứ, hệt như anh! Thôi,
tôi đi đây, tôi đi đây, Alecxei Fedorovich, anh hãy mau mau đi lo giúp cho cái
việc cô ấy nhờ cậy anh và trở lại ngay nhé. Liza, con có cần gì không? Vì Chúa,
đừng giữ Alecxei Fedorovich một chút nào nữa, anh ấy sẽ trở lại với con ngay
thôi mà…
Rút cục bà Khokhlakova cũng rời khỏi nơi này, trước khi ra đi
Aliosa toan mở cửa vào gặp Liza.
- Không được! - Liza kêu lên. - Bây giờ thì nhất quyết không
được! Cứ đứng đấy mà nói, qua khe cửa. Vì lẽ gì anh được tôn lên hàng thiên thần
vậy? Tôi chỉ muốn biết điều ấy thôi.
- Anh đã làm một việc ngu xuẩn kinh khủng. Liza ạ! Chào em
nhé.
- Trả lời quấy quá như thế rồi bỏ đi là không được đâu! -
Liza toan thét lên.
- Liza, anh đang có một nỗi đau buồn nghiêm trọng! Anh sẽ
quay lại, nhưng anh đang có một nỗi đau buồn lớn lao, một nỗi đau buồn lớn lao!
Và anh chạy ra khỏi phòng.
Quả thực anh có một nỗi đau buồn nghiêm trọng hiếm khi anh gặp
phải. Anh đã lanh chanh “làm điều dại dột”, mà trong việc gì kia chứ: trong
tình yêu! “Ta có hiểu gì về chuyện ấy đâu, ta hiểu quái gì về những việc loại
này?” - Anh đỏ mặt tự nhắc lại với mình lần thứ một trăm. “Ôi, xấu hổ cũng
không hề gì, xấu hổ chỉ là sự trừng phạt đích đáng đối với ta. Khốn nỗi bây giờ
chắc chắn ta là nguyên nhân gây ra những nỗi bất hạnh mới… Vậy mà trưởng lão
sai ta đi để giải hòa và làm cho mọi người đoàn kết lại. Làm cho người ta đoàn
kết như thế ư?” Đến đây anh bỗng nhớ lại mình đã “tác thành cuộc hôn nhân” như
thế nào và anh hổ thẹn ghê gớm. “Tuy ta làm tất cả những việc đó một cách thành
tâm, nhưng lần sau cần khôn ngoan hơn.” - Anh bỗng kết luận mà thậm chí không mỉm
cười về kết luận của mình.
Ekaterina Ivanovna nhờ anh đến phố Ozero, anh Dmitri lại ở một
ngõ ngay gần phố Ozero, trên đường đi của anh. Aliosa quyết định dù thế nào
cũng lại đến nhà anh trước khi đến ông đại úy tuy anh linh cảm rằng sẽ không gặp
anh ở nhà. Anh ngờ rằng anh Dmitri lúc này có lẽ cố ý lẩn tránh anh, nhưng phải
tìm bằng được anh ấy. Thời gian trôi qua, ý nghĩ về trưởng lão sắp từ trần
không phút giây nào rời bỏ anh, kể từ lúc anh từ tu viện ra đi.
Trong sự việc Ekaterina Ivanovna nhờ cậy anh, có một tình tiết
làm anh hết sức quan tâm: khi Ekaterina Ivanovna nhắc tới thằng con trai nhỏ tuổi
đang đi học của viên đại úy, thằng bé chạy theo bên cạnh bờ, khóc lóc thì
Aliosa chợt nghĩ rằng đấy hẳn là đứa học trò vừa rồi đã cắn ngón tay anh khi
anh gặng hỏi nó xem anh đã làm gì xúc phạm đến nó. Bây giờ Aliosa hầu như tin
chắc như thế, tuy chính anh cũng chưa biết tại sao. Như vậy, bận tâm về những
chuyện khác, anh nguôi nguôi phần nào và quyết định không “nghĩ” tới “tai hoạ”
anh vừa gây ra, không giày vò mình vì hối hận nữa, mà giải quyết công việc, rồi
sau muốn ra sao thì ra.
Nghĩ như thế, anh phấn chấn hẳn lên. Khi rẽ vào ngõ nhà
Dmitri, anh cảm thấy đói, anh lấy trong túi ra chiếc bánh mì xin của bố và vừa
đi vừa ăn. Ăn vào anh thấy khỏe hẳn lên.
Dmitri không có nhà. Chủ nhà - người thợ mộc già, bà vợ già của
ông ta và đứa con trai - nhìn Aliosa với vẻ nghi ngờ. “Ba ngày nay cậu ấy không
ngủ ở nhà, có lẽ cậu ấy đi đâu xa,” - đáp lại những câu hỏi nằn nì của Aliosa,
ông già trả lời. Aliosa hiểu rằng ông làm theo đúng lời dặn của anh mình. Khi
anh hỏi: “Anh ấy có ở nhà Grusenka không hay lại trốn tránh ở nhà Foma?”
(Aliosa có ý nói tuột ra như vậy), mọi người trong nhà sợ hãi nhìn anh. “Như vậy
là họ yêu mến anh ấy, đứng về phía anh ấy,” - Aliosa nghĩ, - “thế là tốt.”
Cuối cùng, ở phố Ozero anh tìm được nhà của bà tiểu thị dân
Kanmykova, một ngôi nhà nhỏ cũ kĩ, xiêu vẹo, chỗ có ba cửa sổ trông ra đường với
một cái sân bẩn thỉu, giữa sân một con bò cái đứng trơ trọi. Cửa quay ra sân, dẫn
vào phòng ngoài; bà già ở phía bên trái với người con gái cũng đã già, hình như
cả hai đều điếc: Aliosa hỏi về ông đại úy, hỏi đi hỏi lại mấy lần, cuối cùng một
trong hai người hiểu rằng anh hỏi những người thuê nhà, bèn giơ tay trỏ qua
phòng ngoài: ở đấy có cửa vào một gian nhà sạch sẽ, ông đại úy quả thực chỉ ở
gian ấy thôi. Aliosa toan nắm lấy cái tay sắt mở cửa thì bỗng ngạc nhiên về sự
im ắng lạ thường ở bên trong. Theo lời Ekaterina Ivanovna, anh biết ông đại úy
về vườn ở với gia đình. “Hoặc là họ ngủ cả, hay có lẽ họ nghe tin mình đến, nên
đợi mình mở cửa; tốt hơn hết là ta gõ cửa,” - và anh gõ cửa. Có tiếng trả lời,
nhưng không phải là ngay tức thời, mà có lẽ đến mười giây sau.
- Ai đấy? - Có tiếng quát to, đặc biệt cáu kỉnh.
Aliosa mở của bước vào. Gian nhà khá rộng nhưng đầy người và
bộn bề đủ thứ đỗ dùng trong nhà. Phía bên trái là một bếp lò Nga khá lớn. Một sợi
dây thừng từ bếp lò đến cửa sổ bên trái, xuyên qua cả gian phòng, treo các thứ
quần áo linh tinh rách rưới. Tường bên trái và tường bên phải, mỗi bên kê một
chiếc giường trái tấm chăn đan lấy. Giường bên trái lù lù một chồng bốn chiếc gối
vải hoa xếp theo thứ tự từ lớn đến nhỏ. Giường bên phải chỉ có một chiếc gối rất
nhỏ. Xa chút nữa, ở góc phía trước, một tấm rèm hay tấm khăn trải giường cùng
treo trên sợi dây căng chéo, ngăn ra một khoảng nhỏ. Sau tấm rèm là chiếc giường
ghép bởi một chiếc ghế dài và chiếc ghế dựa kề liền vào nhau. Một chiếc bàn
vuông đơn sơ kiểu nông dân kê gần cửa sổ giữa. Cả ba cửa sổ, mỗi cửa có bốn ô cửa
bánh nhỏ màu lá mạ mốc meo, đều rất mờ và đóng bên, thành thử trong phòng khá
ngột ngạt và không sáng lắm. Trên bàn có cái chảo với ít trứng tráng còn lại, một
ổ bánh mì đã cắt phần phía trên, ngoài ra còn có một chai rượu chỉ còn dính đáy
chai. Cạnh giường bên trái có một người đàn bà ngồi trên ghế, nom bà ta như một
phu nhân, mặc áo dài váy hoa. Mặt bà ta rất gầy, vàng vọt; đôi má hõm sâu cho thấy
ngay rằng, bà ta đau ốm. Nhưng điều làm Aliosa ngạc nhiên nhất là cái nhìn của
người đàn bà tội nghiệp: vừa rất đỗi băn khoăn lại vừa hết sức kiêu kỳ. Trong
lúc Aliosa nói chuyện với ông chủ, bà ta không nói gì, chỉ đưa cặp mắt to màu
cánh gián nhìn hết người này đến người kia, vẫn với vẻ dò hỏi và kiêu kì như thế.
Đứng ở cửa sổ bên trái, gần người đàn bà ấy, là một cô gái khuôn mặt khá xấu
xí, tóc màu hung thưa thớt, y phục xoàng xĩnh, nhưng rất tề chỉnh. Cô ta nhìn
Aliosa vừa vào với vẻ khinh miệt. Ngồi ở mé bên phải, cùng bên cạnh giường, còn
có một phụ nữ nữa. Đấy là một con người rất tội nghiệp, cũng là một cô gái trẻ,
tuổi trạc đôi mươi, gù, không đi lại được, bị teo chân, như người ta nói với
Aliosa sau này. Đôi nạng của cô ta dựng gần đấy, trong góc nhà, giữa chiếc giường
và tường. Cặp mắt tuyệt đẹp và nhân hậu của cô gái tội nghiệp nhìn Aliosa với một
vẻ nhu mì điềm tĩnh. Ông chủ nhà ngồi ở bàn, đang ăn nốt món trứng tráng, ông
khoảng bốn mươi lăm tuổi, không lấy gì làm cao, gầy yếu, tóc hung, râu màu hung
thưa thớt, rất giống búi xơ mướp tơi tả, (sự so sánh đó và đặc biệt là tiếng
“búi xơ mướp” không hiểu sao chợt lóe lên trong trí Aliosa ngay lúc mới thoạt
nhìn, sau này anh nhớ lại như vậy). Rõ ràng đấy chính là người đã quát lên “Ai
đấy!” ở sau cửa, vì trong nhà không còn người đàn ông nào khác. Nhưng khi
Aliosa vào. Ông ta dường như bật dậy khỏi chiếc ghế băng mà ông ta đang ngồi,
đưa tấm khăn ăn rách lau miệng qua quýt, rồi đâm bổ đến chỗ Aliosa.
- Thầy tu đi quyên tiền cho tu viện, rõ khéo tìm người hằng
tâm! - Cô gái đứng ở góc nhà bên trái nói to. Nhưng người đàn ông chạy đến gặp
Aliosa tức khắc xoay mình bằng gót giày, quay về phía cô gái, trả lời cô ta bằng
giọng xúc động, đứt quãng.
- Không, Varvara Nikolaevna, không phải thế đâu, con đoán
không đúng rồi! Xin cho phép hỏi, - đột nhiên ông ta lại quay về phía Aliosa. -
Có việc gì khiến ông đến… cái hang hốc này?
Alecxei chăm chú nhìn ông ta, lần đầu tiên anh gặp con người
này. Ở ông ta có cái gì đó góc cạnh, vội vã và cáu kỉnh. Tuy rõ rằng ông ta vừa
uống rượu, nhưng không say. Mặt ông ta nom cực kì trâng tráo, đồng thời kỳ lạ
thay, lại tính tình là nhát gan. Ông ta giống như một người bao lâu nay vẫn phục
tùng và chịu đựng, nhưng đột nhiên vùng lên và muốn tỏ rõ mình cũng như ai. Hay
đúng hơn nữa, ông ta giống một người rất muốn đánh kẻ khác nhưng rất sợ bị đánh
lại. Lời nói và âm sắc giọng nói khá chói tai của ông ta có một vẻ hài hước
điên khùng, khi thì độc ác, khi thì rụt rè, khi thì hổn hển và đứt quãng. Khi
nói đến “cái hang hốc”, toàn thân ông ta run lên, mắt trợn ngược và ông ta sấn
sổ xông tới trước Aliosa đến nỗi tự dưng anh lùi lại một bước. Ông ta mặc chiếc
áo bành tô sẫm màu, rất tồi tàn, bằng vải Nam Kinh, vá víu và đầy vết bẩn. Quần
của ông ta màu rất sáng, loại quần đã lâu năm không ai mặc bằng loại vải gì rất
mỏng kẻ ô vuông, hai ống nhàu nát và ngắn cũn cỡn, khiến ông ta như một gã thiếu
niên lớn quá nhanh mà vẫn phải dùng quần cũ.
- Tôi là… Alecxei Karamazov.
- Tôi rất hiểu, - ông ta xẵng giọng đáp, như để cho Aliosa hiểu
rằng chỉ cần nói ông ta cũng đã biết anh là ai. - Còn về tôi, tôi là đại úy
Xneghiriov. Nhưng tôi chỉ muốn biết lí do gì xui khiến ông…
- Tôi tiện đường ghé vào thôi. Thực ra, riêng tôi thì tôi muốn
nói với ông một lời… Nếu như ông cho phép…
- Nếu vậy thì ghế đây, mời ông ngồi. Trong các hài kịch thời
xưa người ta nói: “Thỉnh tiên sinh an tọa…” - Bằng một cử chỉ nhanh nhẹn, ông đại
úy vơ lấy chiếc ghế gỗ kiểu nhà quê đơn sơ, không bọc gì hết, đặt ghế gần như ở
giữa phòng, rồi vơ lấy chiếc ghế nữa cũng như thế cho mình, ngồi xuống trước mặt
Aliosa, gần cận đến nỗi đầu gối hai người hầu như chạm vào nhau.
- Tôi là Nikolai Ilich Xneghiriov, cựu đại úy bộ binh Nga,
tuy có bị ô danh vì nhưng thói xấu của mình, nhưng vẫn là đại úy. Nhưng tôi có
gì đáng cho ông để ý đến thế, vì tôi sống trong một hoàn cảnh không thể bày tỏ
lòng mến khách được.
- Tôi đến… chính về việc ấy…
- Chính về việc ấy ư? - Ông đại úy nóng nảy ngắt lời.
- Về cuộc gặp gỡ giữa ông và anh Dmitri tôi. - Aliosa nói một
cách ra ngượng ngập.
- Cuộc gặp gỡ nào? Có phải là chính cuộc gặp gỡ ấy không? Vậy
là về búi xơ mướp, búi xơ mướp kì lưng phải không? - Ông ta bỗng xích tới gần đến
nỗi lần này đầu gối đụng hẳn vào Aliosa, môi ông ta mím lại thành một đường mảnh
như sợi chỉ.
- Búi xơ mướp nào kia? - Aliosa nói lí nhí.
- Ông ta đến mách ba về con đấy, ba ạ. - Có tiếng nói to sau
tấm màn ở góc nhà, Aliosa nhận ra tiếng nói của thằng bé đã gặp ban nãy. - Vừa
rồi con cắn ngón tay ông ấy đấy!
Tấm màn vén lên, Aliosa nhìn thấy kẻ thù hồi nãy của mình
trong góc nhà, dưới những bức ảnh thánh, nằm trên tấm nệm giường trải trên chiếc
ghế băng và chiếc ghế dựa ghép lại. Thằng bé đắp chiếc măng tô của nó và tấm mền
bông cũ kĩ.
Rõ ràng nó ốm, và cứ nom đôi mắt rừng rực của nó thì biết nó
đang lên cơn sốt. Bây giờ nó nhìn Aliosa một cách gan dạ, khác trước, ra ý:
“Tôi đang ở nhà, anh không động được đến tôi.”
- Con cắn ngón tay nào kia? - Ông đại úy nhổm dậy trên ghế. -
Thế ra nó cắn ngón tay ông ư?
- Vâng, vừa rồi em nó và một bọn trẻ dùng đá ném nhau ở ngoài
phố, chúng nó sáu đứa, mà em ấy chỉ có một mình. Tôi đến chỗ em ấy. Em ấy ném
đã vào tôi, một viên văng vào đầu. Tôi hỏi: “Anh làm gì em nào?” Em ấy bỗng nhảy
bổ tới và cắn vào ngón tay tôi rất đau, tôi không biết vì sao.
- Tôi cho nó một trận ngay bây giờ. Cho luôn một trận. - Ông
đại úy chồm dậy khỏi ghế.
- Không phải tôi than phiền đâu, tôi chỉ thuật lại chuyện đã
xảy ra thôi… tôi hoàn toàn không muốn đánh em ấy. Vả lại hình như em ấy ốm…
- Thế ông tưởng tôi sẽ đánh nó chắc! Ông tưởng tôi sẽ đánh
Iliuxa trước mặt ông để ông hả dạ chắc? Ông cần thấy tôi đánh ngay phải không?
- Ông đại úy nói, đột nhiên quay về phía Aliosa, coi bộ như chực nhảy xổ vào
anh. - Thưa tiên sinh, tôi lấy làm tiếc về ngón tay của ngài, nhưng ngài có muốn
trước khi đánh Iliusetrka, tôi sẽ chặt bốn ngón tay tôi ngay bây giờ, trước mắt
ngài để cho ngài được hả dạ một cách chính đáng không, nếu vậy tôi sẽ dùng con
dao này chặt ngay bây giờ. Tôi thiết tưởng bốn ngón tay cũng đủ để làm đã cơn
khát khao trả thù của ngài chứ ạ, ngài sẽ không đòi ngón thứ năm chứ?… - Ông ta
bỗng dừng lại và dường như ngạt thở. Mỗi đường nét trên mặt ông đều rung động
và co giật, mắt đầy vẻ thách thức. Ông ta như điên dại.
- Bây giờ hình như tôi đã hiểu hết. - Aliosa nói khẽ, giọng
buồn bã và vẫn ngồi. - Vậy thì con trai ông là đứa con tốt, nó yêu bố và trừng
trị tôi vì tôi là em của kẻ đã xúc phạm ông… Bây giờ thì tôi hiểu. - Anh trầm
ngâm nhắc lại. - Nhưng anh Dmitri tôi hối hận về hành động của mình, tôi biết,
và hễ có dịp đến ông được hay tốt hơn hết là gặp ông vẫn chỗ ấy dù anh ấy sẽ
xin lỗi cho ông trước tất cả mọi người… nếu ông muốn.
- Nghĩa là vặt râu người ta xong rồi xin lỗi… Ta đã cho hắn
lãnh đủ và ta thỏa mãn rồi, thế chứ gì?
- Ồ không, trái lại, anh ấy sẽ làm tất cả những gì ông muốn
theo cách ông muốn!
- Vậy nếu tôi đòi vị đại nhân ấy quỳ trước mặt tôi trong
chính quán rượu ấy nó tên là quán “Thủ đô” - hay trên quảng trường thì ông ta
có chịu không?
- Vâng, anh ấy sẽ làm như thế.
- Ông làm tôi cảm động quá. Ông làm tôi cảm động quá đến rơi
nước mắt. Tôi đến là hay mủi lòng. Cho phép tôi giới thiệu: đây là cả gia đình
tôi, hai con gái và con trai tôi, dòng dõi của tôi. Tôi mà chết đi thì ai sẽ
yêu thương chúng? Trong lúc tôi còn sống thì ai yêu thương một kẻ hèn hạ như
tôi, ngoài chúng ra? Đấy là một điều vĩ đại mà Thượng đế đã sắp đặt nên cho mỗi
người thuộc loại như tôi. Bởi vì cũng cần làm sao cho mỗi người thuộc loại tôi
được một người nào yêu mến chứ…
- Chao ôi, hoàn toàn đúng như vậy! - Aliosa kêu lên.
- Thôi đi diễn trò hề như thế đủ lắm rồi đấy: bất cứ thằng ngốc
nào đến là ba cũng bêu riếu cả nhà! - Cô gái ở gần cửa sổ bất chợt kêu lên với
ông bố, vẻ mặt kinh tởm và miệt thị.
- Khoan khoan đã, Varvara Nikolaevna, hay để ba tiếp tục luồng
ý nghĩ của ba. - Ông bố quát cô ta bằng giọng quyền uy, nhưng lại nhìn cô ta với
vẻ hoàn toàn tán thành, - ấy tính nết nó thế đấy. - Ông ta lại quay về phía
Aliosa. - “Trong khắp cả thiên nhiên, nó không muốn ban phép lành gì hết.” (1)
Chú thích:
Chú thích:
(1) Câu trong bài “Con quỷ” của Lermontov (N.D).
Nghĩa là nên đổi sang giống cái: cô ả không muốn ban phép
lành gì hết. Nhưng cho phép tôi giới thiệu ông với vợ tôi: đây là Anna
Peerovna, một phu nhân bại liệt, bốn mươi ba tuổi, đi lại được, nhưng một chút
thôi. Con nhà thường dân, Anna Petrovna, hãy tươi nét mặt lên chút nào: đây là
ông Alecxei Fedorovich Karamazov. Đứng dậy. Alecxei Fedorovich, - ông ta nắm lấy
tay anh và đột nhiên kéo anh đứng lên với một sức mạnh mà anh không thể nào ngờ
tới. - Ông được giới thiệu với một phu nhân, phải đứng dậy chứ. Không phải
Karamazov kia đâu, mẹ nó ạ… hừm, mà đây là em trai gã kia, người này đức độ hiền
lành. Anna Petrovna, cho phép tôi hôn tay bà đã nhé.
Và ông ta kính cẩn, thậm chí là âu yếm hôn tay vợ. Cô gái đứng
ở cửa sổ bực bội quay mặt đi tránh nhìn cảnh tượng ấy, gương mặt băn khoăn kiêu
kì của bà vợ bỗng trở nên trìu mến lạ thường.
- Chào ông, xin mời ngồi, ông Tremomazov. - Bà ta nói.
- Karamazov, bà nó ạ. Karamazov (Chúng tôi là người bình dân
mà). - Ông đại úy thì thầm nhắc.
- Ừ thì Karamazov hay gì cũng được, nhưng bao giờ tôi cũng cứ
gọi là Tremomazov… ông ngồi xuống đi, ông ấy kéo ông đứng dậy làm gì kia chứ? Bại
chân, ông ấy nói thế, nghĩa là có chân nhưng chân sưng tướng lên bằng cái xô,
còn thân hình tôi thì héo quắt đi. Trước kia tôi béo khiếp lên được, còn bây giờ
thì như nuốt phải cái kim…
- Chúng tôi là người bình dân, người bình dân mà. - Ông đại
úy nhắc lại lần nữa.
- Ba ơi, ba ơi! - Cô gái gù bỗng thốt lên và lấy khăn tay che
mắt, nãy giờ cô vẫn ngồi im trên ghế của mình.
- Rõ là hề! - Cô gái đứng bên cửa sổ buột miệng kêu lên.
- Ông thấy ở nhà chúng tôi thế nào rồi đấy, - bà mẹ dang hai
tay ra, trỏ hai người con gái, - như có những đám mây lướt qua, mây trôi qua
thì âm nhạc của chúng tôi lại nổi lên. Trước kia, khi chúng tôi còn là quân
nhân, thì có nhiều vị khác cũng như ông đến thăm chúng tôi. Ông ạ, tôi không so
bì đâu. Ai yêu ai thì tùy chứ. Vợ viên trợ tế hồi ấy thường hay đến và nói:
“Alecxandr Alecxandrovich là con người có tâm hồn tuyệt vời, còn Nataxia
Petrovna là con quỷ cái.” “Ờ,” - tôi trả lời, - “cái đó còn tùy theo ta yêu ai,
còn mày chỉ là một đống cỏn con, lại hôi thối nữa.” “Cái thứ như mày,” - chị ta
nói, - “là cứ phải trị thẳng tay mới xong.” “A, mày là con quỷ đen tối hiểm độc,”
- tôi bảo ả, - “mày đến dạy ai đấy?” “Tao hít thở không khí trong sạch,” - ả
nói, - “còn mày hít thở không khí ô uế.” “Mày hãy hỏi tất cả các ngài sĩ quan
xem,” - tôi đáp, - “không khí trong người tao là không khí trong sạch hay thế
nào?” Từ đó, điều ấy cứ đè ép mãi trong tâm tư tôi đến nỗi mới vừa rồi, tôi ngồi
ở đây như lúc này, tôi thấy chính vị tướng quân ấy đi vào, ngài đến đây nhân tuần
lễ thánh. “Thưa tướng quân,” - tôi nói với ngài, - “phu nhân cao quý của ngài
có được hít thở không khí tự do không ạ?” “Có chứ,” - ngài trả lời, - “nhà này
cần mở cửa thông gió hay cửa lớn ra, bởi vì không khí ở đây tù hãm quá.” Đúng
là mọi cái đều như thế. Can gì họ bận tâm đến không khí của tôi? Mùi tử thi
cũng không khó chịu hơn. “Tôi sẽ không làm hỏng không khí của các người,” - tôi
nói, - “tôi sẽ thử đôi giày và sẽ đi nơi khác.
- Ôi các con thân yêu, đừng trách móc mẹ của các con! Nikolai
Ilich mình ơi, phải, chúng tôi không còn vừa ý mình nữa, bây giờ tôi chỉ còn có
thằng Iliusetrka, chỉ có nó yêu mến tôi khi nó đi học về. Hôm qua nó mang về một
quả táo. Thứ lỗi cho tôi, hỡi những người thân yêu của tôi, thứ lỗi cho mẹ, các
con yêu quý, mẹ hoàn toàn cô độc, tại sao các con lại ghê tởm không khí của mẹ!
Người đàn bà tội nghiệp bỗng òa khóc nức nở, nước mắt tuôn
như suối ông đại úy đâm bổ đến với vợ.
- Bà nó ơi, bà nó ơi, mình ơi, thôi, thôi mà! Minh không cô
đơn đâu. Cả nhà yêu mình cả nhà tôn sùng mình! - Ông ta lại hôn cả hai tay vợ
và dùng hai tay âu yếm vuốt ve mặt bà ta: ông ta vơ lấy chiếc khăn ăn lau nước
mắt cho bà ta. Aliosa có cảm giác như chính anh cũng ứa lệ. - Nào, ông nhìn thấy
chứ? Nghe thấy chứ? - Ông ta đột nhiên hung hãn quay về phía anh, giơ tay chỉ
người vợ mất trí tội nghiệp.
- Tôi nhìn thấy và nghe thấy, - Aliosa nói lí nhí.
- Ba ơi, ba! Chẳng lẽ có ông ta, ba lại… Mặc xác ông ta, ba!
- Thằng bé bỗng hét lên, nhỏm dậy trên chiếc giường của nó và nhìn bố bằng tia
mắt nảy lửa.
- Này thôi, làm trò hề đủ rồi đấy, đừng giở trò ngu ngốc nữa,
không đi đến đâu đâu! - Varvara Nikolaevna bỗng gào lên vẫn từ cái góc buồng ấy,
cô ta đã điên tiết lắm rồi, thậm chí giậm chân xuống sàn.
- Lần này con nổi nóng thật bất công quá đấy. Varvara
Nikolaevna ạ, ba sẽ làm con vừa lòng ngay đây. Xin mời ông đội mũ vào, chúng ta
sẽ đi chỗ khác. Cần phải nói với ông một điều nghiêm chỉnh, nhưng không phải ở
đây. Cô gái đang ngồi kia là con gái tôi. Nina Nikolaevna, tôi quên không giới
thiệu với ông, đấy là một thiên thần bằng da bằng thịt… từ trên trời xuống với
người trần… nếu như ông có thể hiểu được điều đó. - Kìa, ông già run bắn cả người
lên như cơn linh giật. - Varvara Nikolaevna vẫn phẫn uất. Còn cô gái vừa giẫm
chân với tôi và gọi tôi là hề cũng là một thiên thần bằng xương bằng thịt đấy,
và gọi tôi như thế cũng là phải. Chúng ta đi đi, ông Alecxei Fedorovich, cần giải
quyết cho xong…
Ông ta nắm lấy tay Aliosa, kéo anh ra khỏi phòng, đưa thẳng
ra đường.
Phần 4
Chương 7: Ngoài trời thoáng đãng
- Không khí ở đây trong sạch, chứ ở cung điện của chúng tôi
thì thật là tù hãm, hiểu theo mọi nghĩa.
- Tôi cũng có một việc rất quan trọng muốn nói với ông… -
Aliosa nói.
- Làm gì mà không biết được rằng ông đến tôi là có việc.
Không có việc thì hẳn là chẳng bao giờ ông quá bộ đến nhà tôi. Chẳng lẽ ông đến
chỉ để mách tội thằng bé nhà tôi thôi à? Không có nhẽ? Nhân tiện xin nói về thằng
bé: tôi không thể nói rõ mọi ngọn ngành với ông được, nhưng bây giờ tôi sẽ miêu
tả cho ông thấy cảnh tượng ấy. Ông ạ, mới một tuần trước thôi, búi xơ mướp dày
rậm hơn - tôi nói về bộ râu của tôi đấy; người ta gọi bộ râu của tôi là búi xơ
mướp mà, chủ yếu là bọn học trò. Thế này nhé, hôm ấy anh Dmitri Fedorovich của
ông túm râu tôi lôi từ quán rượu ra quảng trường, đúng vào lúc tan học, thằng
Iliusa cùng ra về với chúng bạn. Thấy tôi như thế, nó chạy bổ đến với tôi: “Ba
ơi,” nó la lên, “ba ơi!” Nó níu lấy tôi. Ôm tôi, muốn giằng tôi ra, gào lên với
kẻ làm nhục tôi: “Buông ra, buông ra, đây là ba tôi, ba tôi, tha thứ cho Người,”
- nó gào lên như thế. “Xin hãy tha thứ.” Nó cũng níu lấy ông ta bằng đôi tay nhỏ
bé, và hôn tay ông ta, hôn chính bàn tay ấy… Tôi nhớ giây phút ấy, khuôn mặt
lúc ấy, tôi không quên và không bao giờ quên được!
- Tôi thề với ông, - Aliosa kêu lên, - anh tôi sẽ bày tỏ với
ông sự hối hận thành thực nhất, đầy đủ nhất, thậm chí là quỳ gối ngay trên quảng
trường ấy…
- A ha, đấy mới là dự định, không phải trực tiếp từ ông ta,
mà chỉ là do sự cao quý của cái tim nồng nhiệt của ông mà có. Đáng ra ông nên
nói luôn như thế thì hơn. Không, nếu vậy hãy cho phép tôi nói nốt về tinh thần
nghĩa hiệp và thượng võ của anh ông, bởi vì hôm ấy ông ta đã bộc lộ rõ. Sau một
chập túm râu tôi lôi đi, ông ta buông tôi ra: “Mi là sĩ quan,” - ông ta nói, -
“ta cũng là sĩ quan. Nếu mi tìm được một người đứng đắn ra làm chứng thì bảo
người đó đến tìm ta, ta sẽ cho mi được toại ý, mặc dù mi là kẻ vô lại!” Ông ta
nói thế đấy. Đích thị là tinh thần hiệp sĩ! Sau đó tôi ra về với thằng Iliusa,
nhưng cái cảnh tượng gia đình truyền kiếp ấy mãi mãi hằn lại trong tâm hồn nó.
Không, như vậy thì chúng tôi còn là quý tộc đâu nữa. Thì ông cứ suy xét xem,
ông vừa ở nhà tôi ra, ông thấy gì? Ba phụ nữ, một người bại liệt và lẩn thẩn, một
người bại liệt và gù, người thứ ba đi lại được, nhưng quá thông minh, sinh
viên, đang háo hức trở lại Peterburg để đi tìm quyền lợi cho phụ nữ trên bờ
sông Neva. Về Iliusa thì tôi không nói, nó mới có chín tuổi, đơn thương độc mã,
bởi vì nếu tôi chết đi thì cả nhà tôi sẽ ra sao, tôi chỉ hỏi ông câu ấy thôi? Bởi
vậy nếu tôi thách đấu với ông ta mà chẳng may ông ta giết chết tôi thì cơ sự sẽ
ra sao? Cả nhà tôi sẽ ra sao? Tệ hại hơn nữa, nếu không bị giết chết, mà chỉ
tàn tật: không làm gì được nữa, mà vẫn cần ăn, khi ấy ai nuôi tôi, ai sẽ nuôi cả
nhà? Hay Iliusa sẽ phải thôi học để ngày ngày đi ăn xin? Đối với tôi, thách đấu
ông ta là như thế đấy, chỉ là chuyện dớ dẩn, có vậy thôi.
- Anh ấy sẽ xin lỗi ông, sẽ khấu đầu dưới chân ông giữa chốn
đông người. - Aliosa lại kêu lên.
- Tôi muốn kiện ông ta, - đại úy nói tiếp, - nhưng ông hãy giở
bộ luật của chúng ta ra mà xem, dù tôi có được kiện thì kẻ làm nhục tôi có phải
bồi thường cho tôi nhiều lắm không? Đã thế Agrafena Alecxandovna còn gọi tôi đến
và quát mắng: “Đừng có mà dại! Người mà kiện anh ấy thì ta sẽ làm tóe loe ra
cho cả bàn dân thiên hạ biết rằng anh ấy đánh ngươi là vì ngươi lừa bịp, như vậy
thì chính ngươi sẽ bị lôi ra tòa.” Chỉ có Trời biết ai sai khiến tôi lừa bịp và
cái thứ tôm tép như tôi hành động như thể là theo lệnh của ai - chẳng phải là
do chính cô ta và cụ Fedor Pavlovich sai bảo hay sao? Cô ta còn nói thêm: “Ta sẽ
đuổi cổ nhà ngươi đi, nhà người sẽ không kiếm được đồng nào của ta nữa. Ta sẽ
nói với ông thương gia của ta, ông ấy cũng sẽ đuổi cổ nhà ngươi đi.” Tôi nghĩ:
nếu như cả ông thương gia cũng đuổi tôi nữa thì tôi kiếm sống bằng cách nào?
Tôi chỉ có hai người thôi, bởi vì cụ Fedor Pavlovich nhà ông chẳng những không
tin cậy tôi nữa vì một nguyên nhân khác, mà dựa vào những giấy biên nhận của
tôi hiện đang ở trong tay cụ, cụ còn muốn đưa tôi ra tòa. Vì thế tôi đành ngậm
miệng, ông đã thấy cái hang chuột của tôi rồi đấy. Bây giờ xin hỏi: thằng
Iliusa nó cắn ngón tay ông có đau không? Ở nhà tôi không dám hỏi kĩ trước mặt
nó.
- Đau lắm. Em ấy rất tức tối. Em ấy trả thù tôi vì tôi là người
của gia đình Karamazov, bây giờ thì tôi hiểu rõ rồi. Nhưng giá như ông thấy em
nó ném đã với bọn bạn học như thế nào. Nguy hiểm lắm, trẻ con nó dại dột, một
hòn đá có thể choang vỡ đầu.
- Nó cũng bị trúng một hòn rồi đấy chứ, không vào đầu, nhưng
vào ngực, phía trên tim một chút, tím bầm, về đến nhà nó khóc rên rỉ, rồi nó ốm.
- Ông nên biết là chính em ấy đánh trước, vì căm uất thay cho
ông mà em ấy phát khùng lên, chúng nó bảo em đã rút dao díp đâm vào mạng sườn một
thằng bé tên là Kraxotkina…
- Tôi có nghe nói, nguy hiểm thật. Kraxotkina là một viên chức
ở đây, có thể rầy rà đấy…
- Tôi khuyên ông, - Aliosa hăm hở nói tiếp, - nên cho em ấy
nghỉ học ở nhà một thời gian, để cho em nó nguôi nguôi…
- Giận dữ! - Viên đại úy tiếp lời. - Đúng là giận dữ. Một đứa
bé mang trong lòng cơn giận dữ vĩ đại. Ông không biết những điều đó đâu. Hãy để
tôi kể lại thật rõ câu chuyện ấy. Số là sau khi xảy ra việc ấy, tất cả bạn học
trò ở trường đều trêu chọc nó, gọi nó là búi xơ mướp. Bọn học trò là ác lắm
kia: để riêng từng đứa thì chúng là thiên thần, tụ tập với nhau, đặc biệt là ở
trường, thì chúng thường rất ác. Chúng bắt đầu trêu chọc Iliusa, khơi dậy trong
nó đức tính cao quý. Một đứa con trai bình thường, yếu đuối sẽ cam chịu, xấu hổ
về bố mình, còn thằng này một mình chống lại tất cả để bênh vực bố. Bênh vực bố
và bảo vệ chân lí, bảo vệ sự thật. Bởi vì khi nó hôn tay anh ông và la lên với
ông ta: “Thứ lỗi cho ba tôi, thứ lỗi cho ba tôi,” nó phải dằn lòng biết chừng
nào, điều đó chỉ có Chúa Trời biết, tôi biết. Thế đấy, con cái chúng tôi -
không phải con cái các ông, mà con cái chúng tôi, con của những kẻ nghèo khổ, bị
khinh miệt, nhưng cao quý, - con cái chúng tôi biết rõ sự thật trên trái đất
ngay từ khi mới có chín tuổi đầu. Những người giàu làm sao mà biết được: suốt đời
họ không tìm hiểu sâu sắc như thế, còn thằng Iliusa nhà tôi thì ngay lúc nó hôn
tay ông ta trên quảng trường nó đã thấu hiểu toàn bộ chân lí, ngay lúc ấy. Chân
lí ấy đã nhập vào nó và làm nó mang thương tích suốt đời, - ông đại úy nói một
cách hăng say và như điên cuồng, nắm tay phải đấm vào lòng bàn tay trái như muốn
diễn tả cụ thể “chân lí” gây thương tích cho Iliusa của ông như thế nào. - Ngay
hôm ấy nó lên cơn sốt, mê sảng suốt đêm. Suốt ngày hôm ấy nó ít nói với tôi, thậm
chí hoàn toàn im lặng, tôi để ý thấy nó cứ nhìn tôi hoài từ trong cái xó của
nó, nó luôn luôn xán đến gần cửa sổ, làm như học bài, nhưng tôi thấy nó chẳng
màng gì đến bài vở đâu. Hôm sau tôi uống rượu, tôi chẳng còn nhớ gì mấy, tôi thật
là tội lỗi, là vì đau xót mà. Mẹ nó khóc. - Tôi yêu mẹ nó lắm, - chỉ vì đau khổ
mà tôi phung phí những đồng tiền cuối cùng. Thưa ông, xin chớ khinh tôi; ở nước
Nga chúng ta những người say rượu là người tốt bụng nhất. Những người tốt bụng
nhất ở nước ta là người say rượu. Hôm ấy tôi nằm bẹp và chẳng nhớ đến Iliusa nữa,
nhưng chính hôm ấy, ở trường từ sáng chúng bạn đã chế giễu nó; hét vào mặt nó:
“Búi xơ mướp, người ta túm búi xơ mướp của bố mày lôi ra khỏi quán rượu còn mày
chạy bên cạnh và xin tha thứ.” Hôm sau nữa, nó đi học về, tôi thấy mặt nó thất
thần, tái xanh tái xám. Tôi hỏi: “Con làm sao thế?” Nó lặng thinh. Ở nhà thì
không thể chuyện trò gì được, mẹ và các chị nó sẽ xen vào ngay, các chị nó đã
biết ngay từ hôm đầu tiên. Varvara Nikolaevna đã cằn nhằn tôi: “Ba là thằng hề,
ba mà có làm được việc gì cho ra hồn ư?” “Đúng thế,” - tôi nói, - “Varvara
Nikolaevna ạ, chúng ta thì làm sao có được cái gì cho ra hồn kia chứ?” Lần ấy
tôi lảng tránh bằng cách như thế. Đến chiều tôi đưa thằng bé đi dạo chơi. Ông
nên biết rằng ngay từ trước đấy, chiều nào tôi với nó cũng đi dạo chơi, trên
chính con đường mà tôi với ông đang đi đây này, từ cổng rào nhà chúng tôi đến tận
tảng đã lớn nằm trơ trọi trên đường bên hàng rào kia kìa, bắt đầu từ đó là bãi
chăn thả của thành phố: một nơi rất hoang vắng và tuyệt đẹp. Hai bố con tôi đi
với nhau, tay nắm tay, như thường lệ; tay nó nhỏ nhắn, ngón tay thanh mảnh, lạnh
giá, nó vẫn bị đau ngực mà. “Ba ơi, nó nói, ba!” “Gì kia?” - tôi nói: tôi thấy
mắt nó quắc lên. “Ba ơi, nó làm nhục ba quá, ba ơi.” “Làm thế nào được,
Iliusa,” - tôi nói. “Đừng chịu nhịn nó ba ạ, đừng chịu. Bọn ở trường con bảo rằng
nó cho ba mười rúp để ba chịu cho nó làm như vậy.” “Không, tôi nói, Iliusa ạ,
bây giờ ba không đời nào lấy tiền của nó.” Thế là nó run cả người lên, vồ lấy
tay tôi mà hôn. “Ba ơi, nó nói, ba thách nó quyết đấu đi, ở trường chúng nó chọc
tức con, bảo ba là hèn nhát, không dám thách đấu, mà sẽ nhận mười rúp của nó.”
“Ba không thể thách đấu với nó, Iliusa ạ,” tôi đáp và trình bày vắn tắt với nó
tất cả những gì mà tôi vừa nói với ông. Nghe xong nó nói: “Ba ơi, ba, dù sao ba
cũng đừng chịu dàn hoà; khi nào lớn lên con sẽ thách đấu và con sẽ giết nó!” Mắt
nó quắc lên, nảy lửa. Dẫu sao tôi cũng là người bố, phải nói cho nó biết sự thật.
Tôi bảo nó: “Giết người là phải tội, dù là trong trận thách đấu đi nữa.” “Ba
ơi,” - nó nói, - “Ba, khi nào lớn lên con sẽ quật ngã nó, con sẽ dùng liếm đánh
bật kiếm của nó đi, con xông tới quật ngã nó, vung kiếm lên vào bảo nó: bây giờ
tao có thể giết mày, nhưng tao tha cho mày, cứ liệu hồn!” Ông thấy đấy, thưa
ông, ông nên biết trong hai ngày ấy những gì đã diễn ra trong đầu nó, ngày đêm
nó chỉ nghĩ đến cuộc báo thù ấy, ban đêm hẳn là nó nói mê về chuyện ấy. Mãi đến
khi nó đi học về bị đánh đau, ấy là ngày hôm kia, tôi mới biết hết, và ông nói
phải, tôi sẽ không cho nó đến trường ấy nữa. Tôi được biết là một mình nó chống
lại cả lớp và nó thách thức tất cả mọi người, nó điên tiết lên, tim nó bừng bừng
lửa hận, tôi sợ cho nó. Bố con tôi lại đi dạo. “Ba ơi,” - nó hỏi, - “ba ơi, có
phải những người giàu là người mạnh nhất trên đời phải không?” “Đúng,” - tôi
nói, - “Iliusa ạ, trên đời không có ai mạnh hơn người giàu.” “Ba ơi,” - nó nói,
- “rồi con sẽ giàu có, con sẽ trở thành sĩ quan: và sẽ đánh bại mọi địch thủ.
Nga hoàng sẽ ban thưởng cho con, khi ấy con về với ba và không kẻ nào dám…”
Nó im lặng một lát rồi nói, môi nó vẫn run run như trước: “Ba
ơi nó nói, cái thành phố của chúng ta sao mà tồi quá đi thôi, ba ạ!” “Đúng,” -
tôi nói, - “Iliusetrka, thành phố của chúng ta chẳng lấy gì làm tử tế lắm.” “Ba
ơi, chúng ta chuyển sang thành phố khác đi,” - nó nói, - “đến một thành phố tử
tế, ở đó không ai biết chúng ta.” “Chúng ta sẽ đi,” - tôi nói, - “sẽ đi, Iliusa
ạ, bao giờ ba dành dụm đủ tiền thì đi.” Tôi vui mừng vì có dịp làm cho nó quên
đi những ý nghĩ đen tối và tôi cùng với nó mơ ước dọn nhà sang tỉnh khác, chúng
tôi sẽ mua một con ngựa và một cỗ xe. “Chúng ta sẽ để mẹ và các chị ngồi xe,
che nắng che gió cho họ, còn bố con ta sẽ đi bên cạnh, thỉnh thoảng ba sẽ cho
con lên xe, còn ba sẽ đi bên cạnh, vì cần giữ sức ngựa, không thể cả nhà ngồi
xe được, chúng ta sẽ lên đường.” Nó thích quá, cái chính là sẽ có ngựa nhà và tự
mình điều khiển ngựa. Ai chẳng biết trẻ con Nga sinh ra đã mê ngựa. Bố con tôi
huyên thuyên hồi lâu. Tạ ơn Chúa, tôi nghĩ, ta đã làm cho nó khuây khỏa, đã an ủi
được nó. Đấy là chiều hôm kia, chiều hôm qua thì khác hẳn. Buổi sáng nó lại đến
trường, lúc về nó rầu rĩ, rất đỗi rầu rĩ. Buổi chiều tôi cầm tay nó, dẫn đi dạo,
nó im lặng không nói gì. Gió hây hây thổi, mặt trời đã khuất, đã cảm thấy không
khi mùa thu, trời đã tối, bố con tôi đi, cả hai đều buồn rầu. “Này, con ơi,” -
tôi nói, - “chúng ta sửa soạn lên đường như thế nào đây?” - tôi định trở lại
câu chuyện hôm qua. Nó lặng thinh. Tôi cảm thấy những ngón tay nhỏ bé của nó
run lên trong tay tôi. Bố con tôi đến tận chỗ tảng đá này, như bây giờ đây, tôi
ngồi xuống tảng đá này, còn trên trời người ta thả diều, tiếng diều u u, vi
vút, khoảng ba mươi chiếc. Bây giờ là mùa thả diều mà. “Này, Iliusa ạ, tôi nói,
bố con ta cũng nên đem chiếc diều năm ngoái ra thả đi thôi. Ba sẽ chữa lại, con
cất nó ở đâu rồi?” Thằng con tôi im lặng, nhìn đi nơi khác, nó đứng bên cạnh
tôi.
Gió bỗng nổi lên vù vù, cuốn tung cái bụi… Nó bỗng nhảy bổ
lên, hai tay ôm chầm lấy cổ tôi ghì thật chặt. Ông biết đấy, trẻ con mà trầm lặng
và kiêu hãnh, cố nén khóc thật lâu thì khi gặp nỗi đau xót lớn, không nén nổi nữa,
nước mắt sẽ tuôn ra như suối, chứ không phải là bình thường. Nó bỗng khóc như
mưa, nước mắt âm ấm tưới đẫm cả mặt tôi. Nó khóc rưng rức, run bần bật, như lên
cơn kinh giật, nép mình vào tôi, tôi ngồi trên tảng đá “Ba ơi, nó gào lên, ba
ơi, ba thân yêu, nó làm nhục ba!” Tôi cũng nức nở cùng với nó, hai bố con tôi
ngồi ôm lấy nhau mà run lên. “Ba ơi,” - nó nói, - “ba ơi!” “Iliusa,” - tôi nói
với nó, - “Iliusetrka!” Chẳng ai nhìn thấy chúng tôi lúc ấy, chỉ có trời nhìn
thấy có lẽ trời sẽ ghi nhận cho tôi. Ông hãy cảm ơn ông anh ông, Alecxei
Fedorovich ạ. Không, tôi sẽ không đánh con trai tôi để làm vừa lòng ông đâu.
Ông ta chấm dứt vẫn bằng những lời lẽ độc ác và điên khùng
như ban nãy. Nhưng Aliosa cảm thấy ông ta đã tin cậy mình và nếu không phải là
anh, mà là một người khác thì ông ta sẽ không “nói chuyện” và không cho biết những
điều ông ta vừa nói ra. Điều đó làm Aliosa phấn chấn, anh cảm động đến ứa nước
mắt.
- Ôi tôi muốn hòa giải với con trai ông quá! - Anh kêu lên. -
Giá như ông dàn xếp được việc đó…
- Chắc chắn là như thế. - Đại úy nói.
- Nhưng thôi gác chuyện ấy lại, có một việc khác hẳn, ông
nghe đây nhé, - Aliosa nói tiếp, - ông nghe đây nhé. Người ta nhờ tôi nói với
ông việc này: chính anh Dmitri tôi đã lăng nhục cả người vợ chưa cưới của mình,
một cô gái rất mực cao quý mà chắc là ông cũng có nghe nói đến. Tôi có quyền tiết
lộ với ông sự lâng nhục ấy, thậm chí tôi có bổn phận làm như thế, bởi vì, sau
khi việc ông bị xúc phạm và biết hoàn cảnh khó khăn của ông, chị ấy nhờ tôi… mới
vừa rồi thôi… mang đến cho ông một món tiền trợ giúp ông, đấy là tiền của chị ấy…
của riêng chị ấy, không phải của Dmitri, anh tôi đã bỏ chị ấy, hoàn toàn không
phải của anh, cũng không phải của tôi, em anh ấy, không phải của ai hết, mà là
tiền của chị ấy, chỉ của chị ấy thôi! Chị ấy khẩn khoản mong ông nhận sự giúp đỡ
của chị… cả ông và chị ấy cùng bị xúc phạm bởi con người đó… Chị ấy nhớ đến ông
chỉ sau khi đã bị anh Dmitri xúc phạm cũng đau như ông! Đây coi như người em
gái giúp đỡ ông anh… Chị ấy nhờ tôi nói với ông nhận cho hai trăm rúp này, xin
coi chị ấy như người em gái. Không ai biết chuyện này, không thể có những lời
đơm đặt nhảm nhí được… hai trăm rúp ấy đây, tôi thề với ông là ông phải nhận, nếu
không… nếu không thì mọi người trên đời đều là thù địch lẫn nhau! Nhưng trên đời
vẫn có những người anh em: ông có tấm lòng cao thượng… ông phải hiểu điều đó,
ông phải hiểu…
Aliosa chìa ra cho ông ta hai tờ giấy bạc một trăm rúp ngũ sắc
mới toanh. Lúc ấy hai người đứng ngay bên tảng đá lớn cạnh hàng rào, xung quanh
không có ai. Hình như hai tờ giấy bạc gây cho ông đại úy một ấn tượng ghê gớm:
ông ta giật mình, nhưng lúc đầu dường như chỉ vì ngạc nhiên: ông ta không hề tưởng
tượng đến chuyện như thế, không hề chờ đợi một kết cục như thế. Dù sao trong
chiêm bao ông ta cũng không mơ ước được ai giúp đỡ, mà lại với số tiền lớn như
thế. Ông ta cầm lấy hai tờ giấy bạc và khoảng một phút gần như không thể trả lời
được, mặt ông thoáng có một vẻ gì mới mẻ.
- Đấy là tiền đưa tôi, đưa tôi, ngần ấy tiền, hai trăm rúp!
Chu cha! Bốn năm trời tôi chưa từng trông lấy số tiền lớn như thế, trời ơi! Và
cô ấy bảo coi như cô ấy là em gái… thật thế chứ, thật thế chứ?
- Tôi thề với ông rằng tất cả những điều tôi nói với ông đều
là sự thật! - Aliosa kêu lên.
- Này, ông bạn thân mến ơi, hãy nghe đây, nếu tôi nhận thì
tôi có phải là kẻ đê hèn không? Ông không coi tôi là kẻ đê hèn chứ, hả ông
Alecxei Fedorovich? Không, ông Alecxei Fedorovich, ông hãy nghe đây, hãy nghe
cho hết nhé. - Ông ta vội vã, chốc chốc lại chạm cả hai tay vào Aliosa, - ngoài
miệng ông khuyên tôi nhận, coi như tiền của “em gái” gửi cho, nhưng trong lòng,
trong thâm tâm, ông không khinh tôi nếu như tôi nhận chứ?
- Ồ không, không! Tôi xin viện sự cứu rỗi ra mà thề với ông
là không có như vậy đâu! Không bao giờ có ai biết được, chỉ có chúng ta thôi:
tôi, ông, chị ấy và một phu nhân, bạn thân của chị ấy. Bà bạn cũng chẳng sao.
- Ông nghe đây, ông Alecxei Fedorovich, nghe cho đầy đủ nhé,
bây giờ đã đến lúc cần phải nghe cho trọn bởi vì ông không thể hiểu được hai
trăm rúp ấy có ý nghĩa thế nào đối với tôi đâu, - con người tội nghiệp nói tiếp,
dần dần chuyển sang một trạng thái hân hoan cuồng loạn và gần như man rợ. Ông
ta như rối trí, nói năng cực kì vội vã hấp tấp như sợ người ta không để ông nói
hết. - Ngoài ra đây là tiền có được một cách chính đáng, do cô “em gái” đáng
kính và thánh thiện gửi cho, ông có biết rằng bây giờ tôi có thể chữa bệnh cho
vợ tôi và Ninotrka, con bé thiên thần gù lưng của lôi không? Bác sĩ
Gherxenstube đã có lòng tốt đến nhà tôi thăm bệnh cho cả hai mẹ con suốt một giờ.
“Tôi không hiểu gì cả, ông nói,” nhưng nước khoáng có bán tại hiệu thuốc ở đây
(ông đã kê, đơn cho dùng thứ này) chắc chắn sẽ có lợi cho bà ấy, và bác sĩ cũng
cho đơn thuốc ngâm chân. Nước khoáng giá ba mươi kopek một chai, có lẽ cần uống
bốn chục chai. Tôi đã cầm đơn để lên xichđông dưới bức ảnh thánh và cho đến giờ
nó vẫn nằm ở đấy.
Còn Ninotrka thì theo đơn bác sĩ cho, phải tắm nước nóng pha
một dung dịch gì đó, hàng ngày sáng và tối, nhưng nhà cửa chúng tôi như thế,
không có người giúp việc, không ai giúp đỡ, không có chum vại, không có nước
thì chữa theo cách ấy sao được? Ninotrka bị tê thấp toàn thân, tôi chưa nói ông
biết điều đó, ban đêm nó đau nhức cả nửa người bên phải, đau đớn khổ sở, vậy mà
ông có tin được không, thiên thần của tôi gắng chịu để khỏi làm phiền chúng
tôi, không rên để khỏi làm chúng tôi thức giấc. Chúng tôi ăn uống gặp chăng hay
chớ, kiếm được gì ăn nấy, còn Nina chọn miếng tồi nhất, chỉ dám vứt cho chó ăn,
nó nói: “Tôi không đáng ăn miếng ấy, tôi ăn báo cô mọi người, tôi là gánh nặng
cho cả nhà.” Ấy là tôi muốn miêu tả cái quan điểm thiên thần ấy. Chúng tôi phục
dịch nó, nó lấy thế làm đau lòng: “Tôi không đáng được như thế, không đáng được
chăm sóc tôi là một kẻ tàn phế vô ích sự,” - nhưng nó mà lại không đáng là thế
nào, tính dịu dàng thiên thần của nó là phước lành Thượng đế ban cho tất cả
chúng tôi, không có nó, không có lối ăn nói dịu dàng của nó thì nhà chúng tôi sẽ
là cái địa ngục, nó làm cho cả Varia cũng dịu tính dịu nết đi. Còn Varvara
Nikolaevna thì ông cũng dừng chê trách, nó cũng là một thiên thần cũng bất hạnh.
Nó về nhà từ mùa hè, vốn liếng có mười sáu rúp đấy là tiền công nó dạy học và
dành dụm để làm tiền tàu xe, để đến tháng chín, tức là bây giờ đây thì có tiền
trở lại Peterburg. Vậy mà chúng tôi tiêu lẹm hết vào tiền của nó và bây giờ nó
không có tiền để trở về đấy nữa, thế đó. Mà nó cũng không thể trở lại nơi ấy, bởi
vì nó phải làm lụng như con tù khổ sai để giúp nhà, nó phải làm quần quật như
trâu ngựa vì chúng tôi đi mua cái gì cũng nó, rồi nào là sữa chữa mọi đồ dùng,
giặt giũ, cọ sàn, đỡ mẹ lên giường nằm, mà mẹ thì khó tính khó nết, động một tí
là khóc, bà ấy điên mà!… Bây giờ với hai trăm rúp ấy tôi có thể thuê người làm,
ông có hiểu không, Alecxei Fedorovich, tôi có thể chữa bệnh cho những người
thân thương, tôi sẽ cho cô sinh viên trở lại Peterburg, tôi sẽ mua thịt bò, lập
chế độ ăn mới.
Aliosa hết sức vui sướng vì mình đã đem lại cho người khác biết
bao hạnh phúc, vì con người đáng thương này ưng thuận để người ta đem lại hạnh
phúc cho mình.
- Khoan đã, ông Alecxei Fedorovich. - Ông đại úy lại vồ lấy một
ước mơ mới chợt hiện ra với ông và lại nói liến thoắng như phát rồ phát dại, -
ông có biết không, bây giờ có lẽ tôi với Iliusa quả thật sẽ thực hiện được ước
mơ của mình, bố con tôi sẽ mua một con ngựa, một cỗ xe có mui, mà là ngựa ô, nó
nhất quyết muốn có ngựa ô kia và chúng tôi sẽ lên đường như hôm kia tôi đã miêu
tả. Ở tỉnh K, tôi có quen một luật sư, bạn từ thuở nhỏ, ông có nhắn tôi qua một
người tin cậy rằng nếu tôi đến chỗ ông thì ông sẽ thu xếp cho tôi một chân thư
kí văn phòng, chưa biết đâu ông ấy có thể tìm việc cho tôi thật sự… Thế thì sẽ
để nhà tôi và Ninotrka lên xe, Iliusetrka thì cho điều khiển ngựa, còn tôi sẽ
đi bộ, sẽ đưa cả nhà đến nơi. Trời ơi, nếu tôi thu hồi được món nợ không hi vọng
gì đòi lại thì có lẽ cũng sẽ đủ cho chuyến đi ấy.
- Đủ chứ, đủ chứ! - Aliosa kêu lên. - Ekaterina Ivanovna sẽ
còn gửi thêm tiền cho ông, muốn bao nhiêu cũng có, mà ông ạ, tôi cũng có tiền,
ông cần bao nhiêu cứ lấy, cứ coi tôi như người con, người bạn, sau này ông sẽ
hoàn lại tôi… Ông có biết không, không bao giờ ông có thể nghĩ ra điều gì đắc
sách hơn là chuyển sang tỉnh khác đâu! Đấy là sự cứu thoát cho ông, cái chính
là cho con trai ông và ông ạ, nên mau mau lên, trước mùa đông, khi trời chưa lạnh,
rồi ông sẽ viết thư cho chúng tôi, chúng ta sẽ vẫn cứ là anh em… Không, đấy
không phải là mơ ước!
Aliosa muốn ôm lấy ông ta, anh đắc ý quá. Nhưng nhìn ông ta,
anh bỗng dừng lại: ông ta đứng đấy, cổ vươn dài, môi trề ra, mặt tái mét cuồng
nộ, môi mấp máy như muốn nói gì; không phát ra âm thanh, vậy mà môi bỗng mấp
máy, thật kì lạ.
- Ông làm sao thế! - Không hiểu sao Aliosa bỗng giật mình.
- Alecxei Fedorovich… tôi… ông. - Ông ta nói lắp bắp, nhìn thẳng
vào Aliosa một cách hung hãn và lạ lùng với vẻ kiên quyết của một người ngã
nhào từ trên cao xuống, thế nhưng môi dường như vẫn mỉm cười. - Tôi… ông… ông
có muốn tôi làm cho ông xem một trò ảo thuật ngay bây giờ không! - Ông ta thì
thầm nói nhanh và kiên quyết, giọng càng hổn hển hơn.
- Trò ảo thuật gì?
- Rồi ông sẽ thấy, - viên đại úy thì thầm, miệng ông ta méo lệch
về bên trái, mắt trái nheo nheo, ông ta vẫn nhìn chằm chằm vào Aliosa, như bị
hút vào anh.
- Ông làm sao thế, trò quỷ thuật nào kia? - Anh la lên, sợ
hãi.
- Thế này này, xem đây! - Viên đại úy bỗng rít lên.
Ông ta chìa ra trước mặt anh hai tờ giấy bạc ngũ sắc mà suốt
thời gian nói chuyện ông ta vẫn nắm chắc ở góc giữa ngón cái và ngón trỏ của
bàn tay phải, rồi ông ta hung hăng cầm lấy chúng, vò nát và xiết chặt trong bàn
tay phải.
- Ông thấy rồi đấy, thấy rồi đấy! - Ông ta rít lên với
Aliosa, mặt tái mét, điên cuồng rồ dại, giơ cao nắm tay thẳng cánh ném cả hai tờ
giấy bạc nhàu nát xuống cát. - Ông thấy rồi chứ? - Ông ta lại rú lên, trỏ ngón
tay vào chúng, - như thế đấy!… Bỗng nhiên, ông ta nhấc cao chân phải hung hãn
nhảy tới dùng gót giày chà đạp lên hai tờ giấy bạc cứ mỗi lần nện gót lại nghẹn
ngào kêu lên:Tiền của ông đấy! - Đột nhiên ông ta nhảy lùi lại và vươn thẳng
người trước Aliosa. Tất cả bộ dạng của ông biểu lộ một vẻ kiêu hãnh khôn tả.
- Ông hãy về nói lại cho những người sai ông đến đây biết rằng
búi xơ mướp không bán danh dự của mình. - Ông ta quát lên, một tay dang ra. Rồi
ông ta quay ngoắt đi và bỏ chạy, nhưng chưa được năm bước ông ta bỗng quay cả
toàn thân lại, vẫy chào Aliosa. Rồi chạy chưa được năm bước nữa, ông ta quay lại
lần cuối cùng, lần này thì không còn nụ cười mếu máo nữa, trái lại khuôn mặt
run rẩy chan hòa nước mắt. Ông ta gào lên bằng một giọng thảm thiết, nghẹn
ngào, đứt quãng:
- Tôi sẽ nói gì với chúng con tôi nếu như tôi nhận món tiền của
các người đền bù cho sự nhục nhã của tôi?
Nói xong ông ta bỏ chạy và lần này không quay lại nữa. Aliosa
nhìn theo ông ta, lòng buồn khôn xiết. Ôi, anh hiểu rằng cho đến phút chót ông
ta vẫn không biết rằng ông ta vò nát và vứt đi những tờ giấy bạc. Ông già không
quay lại lần nào nữa, Aliosa không muốn chạy theo và cũng không muốn gọi ông
ta, anh biết tại sao. Khi ông ta đã khuất dạng, Aliosa nhặt hai tờ giấy bạc
lên. Hai tờ giấy nát nhàu, bẹp dí, bị nhấn sâu vào cát, nhưng vẫn nguyên lành,
thậm chí còn sột soạt như mới khi Aliosa trải chúng ta, vuốt cho phẳng. Vuốt phẳng
rồi, anh gấp chúng lại, cho vào túi và về báo cho Ekaterina Ivanovna biết kết
quả việc anh làm theo sự nhờ cậy của nàng.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét