Tính chất siêu thực trong thơ và tình yêu của Hàn Mặc Tử

Tính chất siêu thực trong thơ và tình yêu của Hàn Mặc Tử

Hàn Mặc Tử có nhiều người yêu trong cuộc đời ngắn ngủi của ông.  Những mối tình ấy rất thơ mộng nhưng cuối cùng đều tan vỡ.  Nhưng dù sao, tình yêu của Hàn Mặc Tử là nguồn cảm hứng chính, sức sống mãnh liệt của thơ, và cũng là sức mạnh nuôi dưỡng tâm linhcủa thi sĩ  trong những năm tháng dài bị bệnh hủi.    

Trong số chín người tình, Hàn Mặc Tử chỉ thật sự yêu bốn người, đó là Hoàng Cúc, Mộng Cầm, Mai Đình, và Thương Thương, còn năm người kia thì chỉ được Hàn Mặc Tử làm thơ tặng, như Ngọc Sương, Thanh Huy, Thu Yến, Mỹ Thiện và Thu Hà.

Mộng Cầm là mối tình đầu lãng mạn của Hàn Mặc Tử khi hai người gặp gỡ nhau tại Phan Thiết và Qui Nhơn. Họ thề nguyền gắn bó keo sơn, thường xuớng họa thi văn, đưa nhau đi viếng thắng cảnh, nhất là lầu Ông Hoàng. Nhưng sáu tháng sau khi biết tin Hàn Mặc Tử lâm bệnh nặng, Mộng Cầm đã quyết định đi lấy chồng. Tất  cả nỗi ai oán chất chứa trong tâm hồn được Hàn Mặc Tử giãi bày trong những vần thơ bất hủ: 

Làm sao giết được người trong mộng

Để trã thù duyên kiếp phũ phàng.

(Lang Thang)

Người đi, một nửa hồn tôi mất,

Một nửa hồn tôi bỗng dại khờ.

(Những Giọt Lệ)

Hàn Mặc Tử quen Hoàng Cúc tại Qui Nhơn khi hai người có dịp gặp nhau bình phẩm văn thơ. Nhưng sau đó Hoàng Cúc theo gia đinh về Huế. Nàng bắt đầu ăn chay trường, trở thành cư sĩ, sống cuộc đời lặng lẽ bí ẩn. Trong thời gian ấy, Hàn Mặc Tử in tập thơ mớiđầu tiên Gái Quê. Những câu thơ sau phải chăng đã thể hiện tình cảm sâu đậm của Hàn Mặc Tử đối với Hoàng Cúc: 

Em có ngờ đâu trong những đêm

Trăng ngà giãi bóng, mặt hồ êm,

Anh đi thơ thẩn như ngây dại,

Hứng lấy hương nồng trong áo em ...

(Âm Thầm)

Trong nhiều năm, Hàn Mặc Tử không liên lạc với Hoàng Cúc.  Nhưng đến khi Hoàng Cúc nghe tin Hàn Mặc Tử lâm bệnh, nàng liền gửi thư thăm hỏi. Quá cảm động, Hàn Mặc Tử đã sáng tác bài Đây Thôn Vỹ Dạ gửi tặng nàng "Áo trắng thôn Vỹ Dạ". Bài thơ này rất nổi tiếng, với những câu thơ chứa chan tình, pha lẫn với hương vị đắng và đã được phổ nhạc và dịch sang Pháp ngữ:

Sao anh không về chơi thôn Vỹ ?

Nhìn nắng hàng cau nắng mới lên.

Vườn ai mướt quá, xanh như ngọc

Lá trúc che ngang mặt chữ điền.

Gió theo lối gió, mây đường mây,

Dòng nước buồn hiu, hoa bắp lay ...

Thuyền ai đậu bến sông Trăng đó,

Có chở trăng về kịp tối nay ?

Mơ khách đường xa, khách đường xa,

Áo em trắng quá nhìn không ra ...

Ở đây sương khói mờ nhân ảnh,

Ai biết tình ai có đậm đà?

Bài thơ trên được Hàn Mặc Tử sáng tác vào năm 1939 trong khi tác giả lâm bệnh nặng. Định mệnh đắng cay không ngăn được nguồn thơ thật mãnh liệt của Hàn Mặc Tử. Dòng nước buồn hiu như thân phận con người, và ánh trăng xưa không trở về bến cũ vì người yêu lỗi hẹn, để rồi phải cách xa như gió theo lối gió, mây đường mây   Cái thế giới tình yêu của Hàn Mặc Tử mờ ảo, thật hư hòa lẫn.  Tà áo người yêu chỉ là mầu trắng mơ hồ và hình ảnh người yêu như nhạt mờ trong sương khói. Vì trí tuệ hay tri thức luôn đưa về hiện tại, một hiện tại đầy khổ đau của thân xác hay của những mối tình tan vỡ, Hàn Mặc Tử luôn đi tìm những gì đã mất hay tạo cho mình một thế giới thật huyền ảo để hồn vội thoát ra khỏi bờ trí tuệ (Siêu Thoát).

Tình yêu của Hàn Mạc Tử đôi khi không còn là sự liên hệ tình cảm và thể xác thông thường, nó trở thành một thực thể siêu hình:

Chúng ta biến, em ơi, làm thanh khí,

Cho tan ra hòa hợp với tinh anh

Của trời đất, của muôn vàn ý nhị,

Và tình ta sáng láng như trăng thanh.

(Sáng Láng)

Em, hãy nhập hồn em trong bóng nguyệt.

(Hãy Nhập Hồn Em)

Hàn Mặc Tử cũng đã dành cho Thương Thương nhiều tình cảm đặc biệt. Nàng đã trở thành nguồn cảm hứng cho Hàn Mặc Tử yêu đời sáng tác nhiều tập thơ như Cẩm Châu Duyên và hai kịch thơ Duyên Kỳ Ngộ và Quần Tiên Hội. Hàn Mặc Tử đã đặt cho Thương Thương biệt danh "Người lụa bến sông Hương". 

Bây giờ đây khóc than niềm ly hận

Hỡi Thương Thương, người ngọc của lòng anh.

(Kịch thơ Duyên Kỳ Ngộ)

Trong các người tình của Hàn Mặc Tử, có lẽ không ai yêu nhà thơ tha thiết bằng nữ sĩ Mai Đình, tên thật là Mai Thị Lệ Kiều. Nàng thường gửi những bài thơ ký tên Lệ Kiều và xin nhà thơ sửa và đăng báo. Từ đó tình thơ bắt đầu chớm nở. Khi nghe tên nhà thơ bị bệnh, ba lần Mai Đình đến thăm nhưng không đươc gặp, nhưng cuối cùng Hàn Mặc Tử thuận cho gặp nhưng với điều kiện là nàng phải bịt kín đôi mắt để không nhìn thấy sự tàn phá của chứng bệnh trên thân xác nhà thơ. Hàn Mặc Tử đã đáp lại tình yêu đó trong khi biết rỏ mình không còn sống lâu ở trần gian:

Anh rõ trước sẽ có ngày cách biệt,

Ngó như gần, song vẫn thiệt xa khơi!

(Trường Tương Tư)

Sau này khi về thăm mộ Hàn Mặc Tử, nữ sĩ Mai Đình đã viết những vần thơ như sau:

Hình anh em khắc trong tim,

Cho mai trắng nở quanh viền mộ anh.

Một mối tình thủy chung, bi đác nhưng thật đẹp! Dù thể xác Mai Đình đã bị vùi dập giửa dòng đời cay nghiệt trước khi gặp Hàn Mặc Tử,  tình yêu của nàng dành cho Hàn Mặc Tử vẫn luôn trong sáng, thanh cao như cánh hoa "mai trắng".

Dù yêu hay được yêu, Hàn Mặc Tử luôn cảm thấy mình cô đơn và khổ đau:

Lòng ta sầu thảm hơn mùa lạnh,

Hơn hết u buồn của nước mây,

Của những tình duyên thương lỡ dở,

Của lời rên siết gió heo may.

(Sầu Vạn Cổ)

Nhưng hình như Hàn Mặc Tử đã tìm ra một lối thoát cho riêng mình khi nhận thấy rằng tình yêu không đơn thuần là sự kết hợp của hai con tim hay hai thể xác, theo cái nhìn của thế gian. Vì tình yêu không còn được chia xẻ và cảm nhận bằng giác quan hay tình cảm, nó trở thành môt cái gì trừu tượng, siêu thực, trong cái thế giới đầy mộng ảo, kỳ bí của tiềm thức thi nhân. Vì tính chất siêu thực của tình yêu, nó không còn bị hủy diệt.

Dù tình yêu có tan vỡ, người yêu có xa cách, hương nồng vẫn còn phảng phất trong không gian:

Em có ngờ đâu trong những đêm

Trăng ngà giãi bóng, mặt hồ êm,

Anh đi thơ thẩn như ngây dại,

Hứng lấy hương nồng trong áo em ...

(Âm Thầm)

Đối với Hàn Mặc Tử, tình yêu là một cái gì thật huyền ảo, có khi nó được đồng hóa với thiên nhiên, với ánh trăng huyền diệu:

Tôi với hồn hoa vẫn nín thinh,

Ngấm ngầm trao đổi những ân tình,

Để thêm ấm áp nguồn tơ tưởng,

Để bóng trời khuya bớt giật mình ...

Không gian dầy đặc toàn trăng cả,

Tôi cũng trăng mà nàng cũng trăng.

(Huyền Ảo)

Trong nhiều bài thơ của Hàn Mặc Tử, ánh trăng được nhân cách hóa và ám ảnh tâm trí của thi nhân một cách huyền bí, đôi khi hình ảnh như gợi tình:

Trăng nằm sóng soải trên cành liễu

Đợi gió đông về để lả lơi ...

Ô kìa bóng nguyệt trần truồng tắm

Lộ cái khuông vàng dưới đáy khe .. .

(Bẽn Lẽn)

Bóng nguyệt leo song sờ sẩm gối

Gió thu lọt cửa cọ mài chăn.

(Đêm Không Ngủ)

Đôi khi chỉ một cơn gió thoảng cũng đủ để Hàn Mặc Tử cảm thấy gần người yêu:

Nghe hơi gió ôm ngay lấy gió,

Tưởng chừng như trong đó có hương ..

(Muôn Năm Sầu Thảm)

Tình yêu của Hàn Mặc Tử vượt thời gian và không gian, nó trở nên bất diệt:

Đừng nghe chi âm hưởng địa cầu đang

Vỡ toang ra từng mảnh cả không gian

Cả thời gian từ tạo thiên lập địa

Đều trộn trạo điều hòa và xí xóa

Thành hư không như tình ái của đôi ta.

(Đôi Ta)

Tuy cuộc đời của Hán Mặc Tử bắt đầu tan nát khi mới 24 tuổi vì con bệnh hủi, thi sĩ vẫn tiếp tục sáng tác, luôn đi tìm một nguồn vui trong sáng và mãnh liệt, trong sự kết tinh thật lạ lùng của tình yêu trần thế và một thứ tình yêu khác, cao xa và huyền bí hơn, mà Hàn Mặc Tử gọi là Harmonie Suprême (Thượng Thanh Khí). Thơ của Hàn Mặc Tử vì vậy đã hoàn toàn vượt ra khỏi tri thức giới hạn của con người, nó trở nên siêu thực, kỳ bí, mênh mông đến lạnh người.  Hàn Mặc Tử đã viết trong bài tựa Thơ Điên: "Vườn thơ tôi rộng rinh không bờ bến. Càng đi xa càng ớn lạnh". 

Khi đọc thơ Hàn Mặc Tử chúng ta không thể quên tập Thơ Điên, gồm có Hương Thơm, Mật Đắng, Máu Cuồng và Hồn Điên.  Trong Máu Cuồng và Hồn Điên, Hàn Mặc Tử đã đưa chúng ta ra khỏi thế giới hiện hữu để vào một thế giới kỳ lạ, ngập ánh trăng, không phải ánh trăng huy hoàng của mộng tưởng mà là một vật thể rất linh động, có khi cay nghiệt hay nao nức dục tình.  Phải chăng đó là cái thế giới kỳ dị và xa thẳm của một tâm hồn đã quá đau khổ trong tình yêu và bệnh hoạn?

Bỗng đêm nay, trước cửa bóng trăng quỳ

Sấp mặt xuống cúi mình theo dáng liễu.

(Hãy Nhập Hồn Em)

Xác ta sẽ hút bao nguồn trăng loạn

Ngấm vào trong cơ thể những hoa hương.

(Hồn Lìa Khỏi Xác)

Nhưng cái thế giới đó đôi khi thật đẹp:

Ngả nghiêng đồi cao bọc trăng ngủ

Đầy mình lốm đốm những hào quang.

(Ngủ Với Trăng)

Hàn Mặc Tử đã hờn đau trăm vạn nỗi niềm riêng , tâm linh như chìm đắm trong bễ khổ trần gian (Biển Hồn Ta ),  nhưng Hồn thì như thoát khỏi cơn đau triền miên của thể xác vì nó có khả năng hòa nhập với ánh sáng vũng trăng êm.

Thịt da tôi sượng sần và tê điến,

Tôi đau vì rùng rợn đến vô biên.

Tôi dìm hồn xuống một vũng trăng êm,

Cho trăng ngập, trăng dồn lên tới ngực.

(Hồn Là Ai)

Tuy Hàn Mặc Tử là một thi sĩ theo đạo Thiên Chúa, và đã dựng lên một ngôi đền thật huy hoàng để thờ Chúa:

Đường thơ bay sáng láng như sao sa

Trên lụa trắng mười hai hàng chữ ngọc

Thêu như thêu rồng phượng kết tinh hoa.

(Nguồn Thơm)

Nhưng ý tưởng của Hàn Mặc Tử đôi khi như phảng phất triết lý nhà Phật, nhất là khi quan niệm rằng thế gian này chỉ là bến tạm và thân xác con người sẽ trở về cát bụi:

Chỉ có trăng sao là bất diệt

Cái gì khác thảy đều đi qua.

(Thời Gian)

Khi Hàn Mặc Tử tự hỏi, Ta là ta hay không phải là ta trong bài thơ Siêu Thoát , phải chăng thi sĩ cũng đã ý thức được cái hư không (emptiness) của nhà Phật? 

Ánh sáng tâm linh của Hàn Mặc Tử như vươn lên và hòa nhập với ánh sáng linh diệu của Thượng Đế, nhất là khi sắp lìa đời. Trong những tuần lể cuối cùng của đời mình, Hàn Mặc Tử đã cố gắng viết những dòng thơ bằng Pháp ngữ: 

Anges du Ciel, anges de Dieu, anges de Paix et de Gaité, apportez-moi une couronne,

Je veux me baigner dans l’Océan de Lumière et de l’Amour divin.

Cái cảm giác ớn lạnh đã đến với Hàn Mặc Tử khi thi sĩ biết mình không còn sống lâu ở trần thế. Vũ trụ trở nên mênh mông khi con người sắp lìa bõ xác thân để ra đi. Sự mong manh của mạng sống con người như hơi thở chạm tơ vàng thật đáng sợ, nhưng Hàn Mặc Tử luôn giữ vửng niềm tin nơi ơn trìu mến của Đức Mẹ Maria, nhất là trong những ngày cuối cùng ở trại phong Quy Hòa, còn được gọi là Thung Lũng Tình Thương. Bài thơ cuối cùng Hàn Mạc Tử đã sáng tác, La Pureté De L’âme (Tâm Hồn Thanh Khiết), vào đêm 8 tháng 11, 1940 cũng là bài thơ ca tụng Đức Mẹ và các nữ tu Phan Sinh đã săn sóc thi sĩ.

Maria, linh hồn tôi ớn lạnh

Run như run thần tử thấy long nhan

Run như hơi thở chạm tơ vàng

Nhưng lòng vẫn thấm nhuần ơn trìu mến.   

(Thánh Nữ ĐồngTrinh Maria)

Để thoát khỏi sự khổ đau của những mối tình tuyệt vọng, Hàn Mặc Tử đã đưa tình yêu vào thế  giới siêu hình, để rồi cuối cùng âm thầm ra đi trong câu kinh, lời nguyện, và tan biến trong Tình Yêu bao la huyền nhiệm của Thượng Đế.

Theo http://www.songvang.net/