Mùa Xuân nói chuyện về thiền và vài nhà "thơ rượu"

Mùa Xuân nói chuyện về thiền và vài nhà "thơ rượu"

Trời đất sinh ra rượu với thơ, 

Không thơ không rượu sống như thừa (1)

Bình rượu, túi thơ là những vật liệu luôn luôn mang bên mình của nhà thi sĩ. Rượu và thơ không thể tách rời nhau, vì rượu mang lại nguồn cảm hứng cho hồn thơ lai láng, mang lại khí hào sảng của đấng trượng phu, và làm toại nguyện ước mơ của người xưa, là: ngâm nga câu thơ dưới ánh trăng, cùng người tri kỷ chuốc rượu...

Nhưng rượu không phải chỉ đem lại nguồn cảm hứng, khí hào sảng, tình tri kỷ. Rượu còn mang lại sự say sưa, quên lảng. Quên sự đời mang đầy ảo tưởng, thất vọng, bất bình. Những nhà "thơ rượu" đa số quả là những nhà thơ bất đắc chí.

Dù là Horace nâng ly ca tụng mùa xuân, khi tuyết tan chảy trên đỉnh đồi, giữa tiếng cừu dê kêu trên đồng nội, dù là Lý Bạch say khướt dưới ánh trăng đến khi tỉnh giấc, lại chuốc rượu hát ca một mình, dù là Tản Đà cất chén quỳnh mải mê đi tìm người tri kỷ:

Rượu thơ mình lại với mình,

Khi say quên cả tấm hình phù du (2).

tất cả đều tìm trong cơn say lúy túy, một giấc mộng bé, trong giấc mộng to...

Vì cuộc đời chẳng là một giấc mộng lớn ư?

Xử thế nhược đại mộng,

Hồ vi lao kỳ sinh?

Sở dĩ chung nhật túy,

Đồi nhiên ngọa tiền doanh... (3)

Một giấc mộng dài đả làm đau lòng nhiều người, vì xấu nhiều đẹp ít, vì thường là một cơn ác mộng, một giấc mộng lắm phiền hà. Khác xa với cái mơ mộng của tuổi thơ, đó là cơn thực mộng phũ phàng của người từng trải:

Đem mộng sự đọ với chân thân thì cũng mệt. (4)

Phải, thất vọng vì cuộc đời, vì con người, ai nấy đều đả trải qua, hơn trong một giây phút. Ai nấy đều đả thoáng nhìn thế sự như mây nổi, bèo trôi, nhìn công danh phú quí như đóa hoa phù dung, như con phù du, sớm tối đả tàn:

Tuồng ảo hóa đả bầy ra đấy,

Cảnh phù du trông thấy mà đau (5).

Chỉ vì định luật vô thường của vũ trụ, với sự biến đổi không ngừng của sự vật, khiến cho "mái tóc sớm như tơ xanh, mà chiều đả thành tuyết" 6, khiến cho "cây cì tươi tốt lúc xuân sang, thu tới đả khô cằn" (7).

Qua Héraclite, qua các nhà hiền triết "n độ Dravidiens với quan niệm samsâra (luân hồi) và mâyâ (ảo giới), tính chất vô thường đả được xác định, cho đến khi được Phật Thích Ca bổ túc bằng thuyết vô ngả, là một giai đoạn quan trọng vô cùng.

Thật vậy, nếu chỉ hiểu vạn vật vô thường, thì con người sẽ suốt đời than thân trách phận, dù lắm khi vì một mối "sầu vạn cổ" vượt khìi thân phận cá nhân mình:

Tiền bất kiến cổ nhân

Hậu bất chi lai giả

Niệm thiên địa chi du du

Độc thương nhiên nhi lệ hạ (8).

Ai người trước đả qua?
Ai người sau sẽ tới?
Ngẫm trời đất khôn cùng
Một mình rơi giọt lệ.

Nhà "thơ rượu" cũng vậy, vì thấy cuộc đời đầy những bụi bậm tranh giành, chỉ vì công danh tiền bạc hảo huyền, trong khi thế giới đảo điên, quốc gia tao loạn, nên tìm quên trong thơ trong rượu, dưới ánh trăng tưởng chừng như trong sáng muôn đời. Cứ như thế: tỉnh rồi lại say, say rồi lại tỉnh. Khi say, thấy "lòng vui cùng cực, sống chết ngang nhau" (9), nhưng lúc tỉnh lại cảm thấy "nỗi sầu muôn vạn mối"(10):

Trừu đao đoạn thủy, thủy cánh lưu

Cử bôi tiêu sầu, sầu cánh sầu (11).

Rút gươm chém nước, nước vẫn trôi
Nâng chén tiêu sầu, sầu càng sầu.

Than ôi! Rượu chẳng tiêu được sầu, ngược lại rượu để lại sau cơn cuồng nhiệt hứng tình, một nỗi buồn ray rứt, khó quên. Trước vò rượu ngổn ngang, túi thơ nhầu nát...

Chỉ vì thi sĩ không quên được cái bản ngả to lớn của mình, không biết thản nhiên trước sự thịnh suy của sự vật chỉ "như hạt sương trên đầu ngọn cỏ" (12), và không hiểu được rằng: nếu thực là mộng, thì mộng cũng chính là thực.

Và nếu cho rằng sống Thiền là sống thực, sống hiện tại, thì còn gì ngược lại tinh thần thiền hơn là trốn tránh thực tại? là để tâm hồn chìm đắm trong một thế giới mộng ảo, say sưa? Thật chẳng khác chi thay vì tự thức tỉnh mình, lại đi sâu vào một giấc mộng con trong giấc mộng lớn! Các nhà "thơ rượu" làm như vậy, chẳng là làm cho cuộc đời đả ngắn ngủi rồi, lại còn ngắn ngủi thêm ư?

Mà dẫu đời người ngắn ngủi đi chăng nữa, đâu có thể nào đo ví bằng thời gian. Cứ xem như con rùa sống hơn trăm năm, cây cổ thụ sống cả ngàn năm, đâu thể nào so sánh với con người sống mấy chục năm? Dĩ nhiên (hay không,... tùy bạn), đả là con người, thì phải sống một cách mảnh liệt, trọn vẹn, không để phí một giây một phút, lại càng không thể tìm quên sự sống trong rượu chè ma túy. Nếu cần, xin lấy con ve sầu làm gương: người ta cho nó tên là "sầu" nhưng nó không sầu chút nào. Trái lại, sau bảy năm đầy đọa dưới đất, nó chỉ sống bảy ngày trên cây, nên suốt ngày chú ta kêu inh ìi, như muốn gửi vào từng tùm cây kẽ lá bức thông điệp của mặt trời và sự sống.

Người tu Thiền, coi mình cũng như mọi sinh vật, nên ý thức được sự quí báu của mỗi giây phút sống trên thế gian này, nhưng tuyệt nhiên không chấp chặt vào sự sống đó, cũng như không chấp chặt vào một vật gì. Điềm nhiên, tự nhiên, và hồn nhiên sống, trong một niềm vui nhẹ nhàng, giải thoát. Không lo, không sợ, không sầu. Cuộc đời tuy như "một vì sao mờ dần buổi bình minh, một ngọn đèn dầu leo lét, một tia chớp trong đám mây hè, một bóng ma, một giấc mộng..."(13), nhưng tiếng hát chim hoàng anh hôm nay thanh hơn bao giờ hết, hương thơm hoa mộc hoa trà hôm nay dịu hơn bao giờ hết!

Và chẳng cần chuốc rượu ngâm thơ, vị Thiền sư cũng thấy lòng vui man mác khi nhìn mặt trăng trong sáng chiếu qua cửa sổ túp lều tranh.  Còn chúng ta? Ngày hôm nay, Xuân đả trở về với bao bải cì non, bao đóa hoa hàm tiếu. Hảy thưởng thức cái đẹp hiện tại nhiệm mầu để rồi khi hồng thưa, xanh rậm, không còn "tiếc làm gì những đóa hoa rơi" (14). Và cũng xin trong một nụ cười cởi mở, cùng một vài nhà "thơ rượu" nhấm nháp, ngâm nga:

Còn thơ còn rượu còn xuân mải

Còn mải xuân còn rượu với thơ. (15)

(1) Tản Đà: Ngày Xuân thơ rượu.

(2) Tản Đà: Ngày Xuân thơ rượu.

(3) Lý Bạch: Xuân nhật túy khởi ngôn chí.

(4) Cao bá Quát: Ngán đời.

(5) Ôn như Hầu: Cung oán ngâm khúc.

(6) Lý Bạch: Tương tiến tửu.

(7) Vạn Hạnh thiền sư.

(8) Trần tử Ngang: Đăng U châu đài ca.

(9) Lý Bạch: Nguyệt hạ độc chước III.

(10) Lý Bạch: Nguyệt hạ độc chước IV.

(11) Lý Bạch: Tuyên châu tiễn biệt hiệu thư Thúc Vân.

(12) Vạn Hạnh thiền sư.

(13) Kim Cương Bát nhả Ba la mật đa.

(14) Vương Duy: Tống xuân từ

(15) Tản Đà: Ngày Xuân thơ rượu.

Nguyên Si

Theo http://chimviet.free.fr/