Hoài Giang Lê Bá Diệp, cõi đời tóc bạc u buồn trăm năm

Hoài Giang Lê Bá Diệp, cõi đời tóc bạc u buồn trăm năm 

Đồng bằng sông Cửu Long là một khu vực trù phú, bao gồm nhiều tỉnh thành có nét đặc thù riêng biệt, mang sắc thái đa dạng về xã hội, nhân sinh và thiên nhiên…Lữ khách tứ phương trôi dạt về tận phương trời này, cũng đều ghi trong tâm thức nhiều dấu ấn nghĩa tình, với nơi vừa lưu trú. Sự hiền dịu và mến khách, phát sinh từ chân tâm mộc mạc trong lành của dân bản xứ, khiến người đi vẫn rơi rớt lại những cái ngoáy nhìn lưu luyến. Trà Vinh dày đặc những hàng cổ thụ trăm năm, như khu rừng nhân tạo phủ trùm lên toàn cảnh thị xã, với môi trường sinh thái có một không hai, mà nét đặc biệt tuyệt vời không nơi nào có được. Đằng đẳng hơn 40 năm qua, tôi ít dịp đi – về với phố thị Trà Vinh, dù rằng nơi này đã thấm đẫm nhiều kỷ niệm mà lâu nay tôi hằng đặt trọn tin yêu.

Những năm thập niên 60-70, thời buổi còn quá nhiều khó khăn, bởi chiến cuộc dàn trải khắp mọi chiến trường miền Nam. Trà Vinh cũng không ngoại lệ, giao thông càng lúc càng hiểm trở, từ tỉnh lỵ này sang tỉnh lỵ kế cận, chỉ cách khoảng nhau chừng 50-60 cây số, muốn di chuyển được nhanh chóng chỉ còn một phương cách là sử dụng xe gắn máy cá nhân, vừa tránh những tra xét hàng chục trạm gác ven tỉnh lộ, vừa thâu ngắn khoảng cách lộ trình. Hè 1969, tôi có một thời gian về thăm lại quê nhà chất đầy kỷ niệm thời thơ ấu. Tiếng chim rúc trên những con đường núi quanh co, hay những buổi bình minh lãng đãng sương bay giữa những hồi chuông công phu, khoan thai âm vọng giữa không gian trầm mặc của phố núi. Những lần như thế, tôi có thói quen thức dậy rất sớm, một mình đi rong ruổi trên những con đường vắng lặng còn mờ mịt hơi sương. Một buổi còn tờ mờ sáng, phố núi đã lui đèn, chan hòa gió lùa ướt đẫm giữa cơn mưa lất phất nhẹ hạt. Tôi vội vã ghé tạt vào một quán cóc nằm ven dòng sông Hậu, khí hậu ẩm thấp nên có gì hạnh phúc bằng ngồi lẳng lặng uống từng ngụm cà phê nóng ấm nhìn ra thiên hạ bắt đầu nhộn nhịp mưu sinh.

Chuyện đời trôi chảy như một định mệnh, bất chợt một bóng dáng thân quen kéo trệt chiếc nón lưỡi trai, vừa cười vừa đấm vào vai tôi vừa hỏi một cách giang hồ, ê mới về hả, chưa chết sao? Trong giây phút hốt hoảng tôi chợt nhận ra người bạn thân từ thuở thiếu thời, đã bấy lâu không gặp gỡ. Anh là võ sư chưởng môn một môn phái võ Thất Sơn, mà hồi còn học trung học, thường rủ rê tôi dạo khắp miền Tây sông nước, với những cuộc hẹn hò so tài, tỉ thí võ thuật với các bằng hữu rải rác Nam kỳ lục tỉnh xa xưa. Sau cơn bàng hoàng, tôi định thần kéo ghế mời võ sư Hồ Minh Triều ngồi thù tạc. Vóc dáng cũng như ngày nào, phong sương tràn đầy trên nếp áo, nhưng ngoài vẻ nhanh nhẹn của tuổi thanh niên, đặc biệt ở chàng còn vướng víu chuyện say mê thi phú. Chính điểm đặc biệt này, mới dẫn dắt tôi quen biết thêm các nhà thơ - nhà văn - họa sĩ - nhạc sĩ như: Tô Nhược Châu, Phố Thu, Diệp Hồng Phương, Hoài Giang Lê Bá Diệp, Sa Vũ, Hồ Thủy, Hồng Băng… của vùng quê hương Trà Vinh tràn đầy thắng cảnh như Ao Bà Om đầy truyền thuyết… Hồ Minh Triều cho tôi biết đang làm việc tại Ngân hàng Nông nghiệp Trà Vinh, và có quen biết với anh em văn nghệ xứ nhà. Hôm nay là ngày phải trở lại Trà Vinh, hứng khởi anh rủ tôi tháp tùng để giới thiệu với bạn bè.

Dự tính tôi cũng sẽ về Sài Gòn sau hơn hai tuần về thăm song thân, nên chấp nhận rong ruổi một phen với Triều, chuyến phiêu lưu mới cho thỏa bước giang hồ. Từ Trà Vinh về Châu Đốc, Hồ Minh Triều thong dong trên con ngựa sắt 67, nên anh đề nghị tôi tháp tùng một xe cho tiện đồng hành. Tính khí Hồ Minh Triều dù chân chất, nhưng là con nhà võ nên bộc trực và bồng bột, chính vậy tôi dành lái xe, một là an tâm trên đường đi, hai là xuyên ngang tỉnh thành nào cũng có thể chủ động ghé thăm bằng hữu văn nghệ. Thời gian hạn hẹp,  nên chỉ ghé Cần Thơ thăm Trần Kiêu Bạt rồi quầy quả về thị xã Trà Vinh cho kịp trong ngày. Hồ Minh Triều rất hồ hỡi và tinh tế, vừa vứt xe trong phòng trọ, là một mạch chạy báo tin với Tô Nhược Châu, Hoài Giang Lê Bá Diệp để quy động anh em làm một cuộc tẩy trần. Thời buổi trước 1975, rượu là một thứ xa xỉ sức khỏe, nên anh em họp mặt đầy đủ tại một quán cà phê nhạc khang trang trong phố chợ…

Cách đây hơn 40 năm, phong thái của Hoài Giang Lê Bá Diệp và anh em văn nghệ trẻ đều mang nặng trong tâm thức một nét sống khuynh khoái, chân thành và tài hoa. Trà Vinh có nhiều khuôn mặt văn nghệ lừng lẫy, tạo dựng cho địa phương một sức sống tinh thần hào nhoáng, đầy sinh khí. Đến nay, người còn người mất, lớp kế thừa vẫn còn mang nặng dáng dấp của những người cầm bút đi trước, chan hòa tình thâm như Vĩnh An, Nhạn Trắng…

Tôi hân hạnh tiếp xúc với Lê Bá Diệp từ giai đoạn đó. Thơ anh đã đăng rải rác trên các báo chí từ những năm 1960, và nhận được nhiều đồng điệu của chư vị văn nhân trang trọng tán thưởng trên các tạp chí, chương trình thi ca của đài phát thanh. Lê Bá Diệp sáng tác như một nghiệp dĩ, mang nặng trong số kiếp của người làm thơ  là một quá trình sáng tạo công phu và vật vã. Sự kim chỉ thận trọng trong sáng tác giúp anh tạo dựng được một dáng đứng uy mảnh trên văn đàn. Khi nhắc đến Trà Vinh, thời đó tên tuổi Hoài Giang Lê Bá Diệp đã là một biểu tượng rực sáng. Tôi đọc thơ anh không nhiều, vì hầu như gia tài đồ sộ của nhà thơ đã bị thất lạc sau cái chết đau thương của anh.

Đến nay không hiểu trên thế gian này, những đứa con tinh thần của Hoài Giang còn sót lại bao nhiêu? Năm 2000, thiên niên kỷ trôi qua khép lại một phần quá khứ, tôi được nhà thơ Hồng Băng chuyển lên Sài Gòn, một thi tập Những Sợi Tóc Bạc, toàn bộ viết bằng thủ bút của nhà thơ trước khi lâm chung. Trang cuối cùng, là một bài thơ chép tay còn màu mực học trò, có lẽ trong giai đoạn sức cùng lực kiệt, anh đã nhờ một cháu gái trong gia đình lưu lại cho anh một hơi thở cuối cùng, và có chữ ký Lê Bá Diệp của anh dưới góc bài thơ Nhà Mới.

Kiếp tầm Hoài Giang Lê Bá Diệp một đời nhả tơ, gói ghém lại gần cả ngàn bài, nhưng giữa đời sống vô cùng lận đận, thì bóng dáng thơ lại là nguồn an ủi duy nhất đồng hành suốt lộ trình lang bạt ở cõi thế gian này. Hôm anh lên Sài Gòn ghé thăm tôi, khoảng năm 1988, mái tóc ngày xưa đã bạc trắng từng giờ giữa cơm gạo bạc tiền. Nét già  dặn trước tuổi, và sự hào nhoáng còn sót lại trong ngôn ngữ là một cách thức làm trầm đi nỗi suy tư trăn trở của anh. Đêm đó tại thư trang của tôi, anh cụng từng ly hạnh phúc với nhiều bạn bè văn nghệ Sài Gòn như Nguyễn Thành Xuân, Nguyễn Phan Thịnh, Yên Bằng, Phan Tấn Thi, Minh Nguyễn… Vẫn thói quen của một thời kiêu bạt làm thấm đẫm bóng mình trong cõi siêu nhiên của thi ca, Hoài Giang Lê Bá Diệp cao hứng đọc vài bài thơ trong cơn túy tửu tuyệt cùng. Sự thư thả hào phóng với văn nghệ, đưa đẩy anh trở lại hình dáng thực của mình mà anh tâm sự ngàn ngày có một. Tôi không hiểu sao, quá nhiều bằng hữu cùng một thời lao mình vào thơ, phần đông đều gánh những cái bất hạnh giữa cuộc đời, làm gẫy đỗ tất cả ước vọng. Ở nơi đô thị, ánh sáng văn hóa cũng chập chờn rào đón, nhưng anh em văn nghệ vẫn cố sức truyền hơi thở cho nhau, bằng tác phẩm hằng ngày được trao tay trong những buổi tọa đàm gặp gỡ. Nhưng ở vùng quê, cái cùng cực của người làm nghệ thuật bị khu trú nhiều do điểm chỉ văn nghệ, và do đời sống suy thoái khổ đau làm sụp hẳn nhiều khung trời.

Tâm huyết của Hoài Giang Lê Bá Diệp cũng không khác gì bạn văn nghệ đồng lứa, cũng đau xót quê hương trong khói lửa, cũng dằn dặt cơm áo gia đình, cũng vật vã con tim khi chấp bút ngập ngừng không lối thoát… Đầu năm 1996, tôi về Trà Vinh, lo trước lễ thanh minh cho tổ phụ và bà con còn nằm rải rác ở tỉnh nhà, Hoài Giang Lê Bá Diệp có gởi cho tôi một bài thơ mà anh cho là tâm đắc, khi anh vừa độ 20 không thể cầm lòng trước những giọt đàn của lão nghệ sĩ mù trên bến Bắc Mỹ Thuận, tôi ghi lại bản gốc có khác với bài thơ đã chỉnh sửa biên tập sau này:

Bài vọng cổ và người đánh đàn ở bắc Mỹ Thuận

Nhịp song lang gõ

Trong đôi mắt mù

Bản đàn tuyệt vọng

Cung buồn đâu đâu

Bàn tay núi đá

Thoi vào cung đàn

Dây đồng thở vội

Điệu buồn miên man

Trưa sa mạc chở về muôn chuyến nắng

Đổ xuống thềm hoang

Ông lão già lần theo những phút những giây

Những giờ mắt đỏ

Điệu đàn chơi vơi

Giọng ca khàn đục

Những bước chân người

Qua rồi. Tiếp nối

Những bài vọng cổ

Đã mòn như răng

Những lời phỉ nhổ

Chẳng buồn ăn năn!

Dạ cổ hoài lang

Líu sự líu xang

Ông hát cho mình

Tiếc thân tàn tật

Ông hát tặng Đời

Đua đòi đen bạc

Những đồng bạc kẽm

Trong lon sữa bò

Những hòn sạn nhỏ

Đã thành lệ khô!

Chợ Quán, 1965

Suốt đời, sống trong một không gian tịch mịch, gia đình và bằng hữu là những bóng dáng giúp Hoài Giang Lê Bá Diệp đứng vững giữa không gian thi ca. Chính vậy, thi hào Vũ Hoàng Chương phát biểu: “Chúng ta không khỏi xúc động sâu xa, khi đọc trọn những điều tác giả giải bày ký thác…”(Báo Đại Từ Bi, tháng 3/1965).

Kết bài, trích lời nhà thơ Hồng Băng ước vọng: “Hy vọng với những sợi tóc bạc, trên Sài Gòn có thể làm được một chút gì về anh Hoài Giang Lê Bá Diệp”.

Viết tại Thư trang Quang Hạnh

(Mùa đông 2009, nhuận sắc mùa hè 2011)

Ngô Nguyên Nghiễm

Theo http://phamtuongba.blogtiengviet.net/