Nghệ thuật Guitar
trong các tác phẩm âm nhạc Việt Nam
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trải qua nhiều thế kỷ hình thành và phát triển, nghệ thuật
guitar trên thế giới đã phát triển mạnh, có chiều sâu, cây đàn ngày càng hoàn
thiện cả về hình thức và nghệ thuật biểu diễn.
Tại Việt Nam, guitar du nhập vào nước ta qua nhiều con đường:
Từ những người truyền giáo, các nghệ sĩ nước ngoài, hay những người Việt Nam đi
du học. Tuy guitar là nhạc cụ phương Tây, nhưng với tính năng đa dạng, phong
phú, khả năng diễn tấu và âm thanh của cây đàn phù hợp với tâm sinh lý người Việt
Nam, nên guitar được yêu mến và được tiếp nhận ở Việt Nam, là nhạc cụ phương
Tây duy nhất có lượng người hâm mộ cao nhất ở Việt Nam, thậm chí đã được Việt
Nam hóa thành cây đàn guitar Cải lương. Cây đàn có khả năng thể hiện sâu sắc nội
dung nghệ thuật trong các tác phẩm chuyển soạn hoặc sáng tác trên chất liệu âm
nhạc dân gian Việt Nam.
Từ khoảng đầu thế kỷ XX cho đến trước 1956, âm nhạc guitar đã
phát triển phổ biến rộng rãi tại Việt Nam, chủ yếu được sử dụng để đệm hát. Năm
1956, Trường Âm nhạc Việt Nam, trường Quốc gia Âm nhạc Sài Gòn được thành lập,
đã đưa guitar vào giảng dạy trong trường lớp với chương trình giáo trình bài bản,
từng bước thúc đẩy nghệ thuật guitar Việt Nam phát triển chuyên nghiệp.
Trong quá trình hình thành và phát triển, nghệ thuật guitar
Việt Nam đã đạt được một số thành tựu nhất định ở các lĩnh vực đào tạo, biểu diễn,
sáng tác, chuyển soạn. Trong đào tạo, có nhiều sinh viên được du học tại các nước
có nền guitar phát triển như: Liên Xô, Ukraina, Tiệp Khắc, Đức... Trong biểu diễn,
có những nghệ sĩ nổi tiếng như: Tạ Tấn, Hải Thoại, Huỳnh Hữu Đoan... Trong sáng
tác và chuyển soạn cho nhạc cụ có những tác phẩm nổi tiếng được biết đến ở
trong nước và nước ngoài như bản Bèo dạt mây trôi, Se chỉ luồn kim, Lới
Lơ, Vũ khúc Tây Nguyên, Người ơi người ở đừng về, Bài ca hy vọng... Tuy nhiên,
bên cạnh những thành tựu đạt được, còn có một số hạn chế cần được phân tích,
tìm hiểu để có giải pháp khắc phục góp phần đưa nghệ thuật guitar Việt Nam từng
bước phát triển đạt tầm quốc tế.
Một số hạn chế:
- Hạn chế về khả năng thể hiện những đặc trưng riêng trong diễn
tấu tác phẩm Việt Nam. Nguyên nhân là do người thể hiện chưa hiểu hết ý đồ của
tác giả, chưa nắm được ý nghĩa, hình tượng nghệ thuật trong tác phẩm cũng như
tính năng nhạc cụ, cách diễn đạt về thang âm, điệu thức, tiết tấu, nhịp điệu. Đặc
biệt, trong một số tác phẩm chuyển soạn từ các làn điệu dân ca, việc thể hiện
làm nổi bật tính chất âm nhạc là không dễ bởi trong các làn điệu thường có những
nốt “nhấn nhá”, luyến láy. Do vậy, việc thể hiện tác phẩm còn thiếu hiệu quả.
- Các chương trình biểu diễn guitar trong nước cũng chưa thu hút được sự quan
tâm của khán giả bởi còn thiếu tính độc đáo.
- Hạn chế về kho tàng tác phẩm. Theo thống kê, trải qua nhiều
thế kỷ hình thành và phát triển, tác phẩm guitar thế giới hiện nay có tới hàng
chục ngàn tác phẩm, còn tác phẩm guitar Việt Nam chỉ có hàng trăm tiểu phẩm,
tác phẩm. Như vậy, số lượng các tác phẩm guitar là rất ít, hình thức sáng tác
chưa phong phú, chưa có nhiều tác phẩm hình thức lớn như: sonate, concerto…
Trong một số tác phẩm còn có những hạn chế như: việc áp dụng kỹ thuật chưa phù
hợp, một số tác phẩm chuyển soạn theo hướng áp kỹ thuật với đường nét giai điệu,
nhịp điệu, tiết tấu trong tác phẩm gốc, nên đôi khi có những kỹ thuật khó, phức
tạp, gò bó, không thể hiện rõ ý nghĩa nghệ thuật của tác phẩm gốc.
- Việc có ít tác phẩm làm cho nghệ sĩ không có nhiều lựa chọn
để diễn tấu, hiếm có những tác phẩm tầm cỡ quốc tế. Người nghệ sĩ trong các chương
trình biểu diễn trong nước, quốc tế hay tham gia các cuộc thi guitar thế giới đều
phải lựa chọn gần như toàn bộ tác phẩm guitar của Châu Âu. Khi thể hiện những
tác phẩm này, nghệ sĩ Việt Nam khó có thể thể hiện sâu sắc như các nghệ sĩ
phương Tây (giống như việc các nghệ sĩ nước ngoài thể hiện âm nhạc dân tộc Việt
Nam). Như vậy, việc kho tàng tác phẩm nghèo nàn đang tạo ra những tác động làm
hạn chế sự phát triển của mỗi nghệ sĩ guitar Việt Nam. Với hiện trạng gần như
không có nhạc sĩ, nghệ sĩ sáng tác hay chuyển soạn chuyên cho guitar thì sự hạn
chế về tác phẩm đang kìm hãm những tiến bộ của nghệ thuật guitar Việt Nam.
Với nhiều năm gắn bó cùng cây đàn guitar, trong đó đã có 20
năm giảng dạy chuyên ngành guitar tại Học viện Âm nhạc quốc gia Việt Nam, tác
giả luận án luôn trăn trở suy nghĩ để góp sức cùng với các đồng nghiệp đưa nghệ
thuật guitar ngày càng phát triển, hội nhập với sự phát triển guitar trên thế
giới. Do đó, tác giả chọn đề tài Nghệ thuật guitar trong các tác phẩm
âm nhạc Việt Nam với mong muốn nghiên cứu sâu về chuyển soạn, diễn tấu các
tác phẩm guitar Việt Nam để từ đó đề xuất những giải pháp, góp phần vào sự phát
triển ngành guitar của nước nhà.
2. Lịch sử đề tài
Một số luận án, luận văn, nghiên cứu nghệ thuật guitar Việt
Nam
Luận án
- ФАН ДИНЬ ТАН, Гитарное искусство Вьетнама /в контексте
мирового гитарного искусства/Рабoта выполнена на кафедре народных инструментов
Национальной музыкальной академии Украины имени П.И.Чайковского. - К,1997 (Luận
án TS). Cuốn sách nói đến vai trò, vị trí đàn guitar trong sự phát triển âm nhạc
Việt Nam, cây đàn guitar mặc dù được du nhập từ nước ngoài nhưng đã được người
dân Việt Nam yêu mến và Việt Nam hóa từ cây đàn guitar cổ điển thành đàn guitar
phím lõm, dùng để thể hiện những bản Cải Lương, bên cạnh đó là sự tiếp thu rất
nhiều tác phẩm âm nhạc Phương Tây của các nghệ sĩ guitar Việt Nam.
- Cao Sĩ Anh Tùng, 2015 “Nghệ thuật Guitar đương đại nửa
sau thế kỷ XX trong đào tạo Guitar chuyên nghiệp tại Việt Nam”, luận án tiến
sĩ, Học viện Âm nhạc quốc gia Việt Nam. Trong luận án có đề cập đến sự phát triển
nghệ thuật biểu diễn guitar chuyên nghiệp ở Việt Nam với hướng nghiên cứu chủ yếu
thông qua các thế hệ nghệ sĩ và tác phẩm guitar đương đại Việt Nam, chia theo
ba giai đoạn:
+ Giai đoạn trước năm 1954
+ Giai đoạn từ năm 1954 đến trước năm 1975
+ Giai đoạn từ năm 1975 đến nay
Luận án của Cao Sĩ Anh Tùng, nội dung chính nghiên cứu những
kỹ thuật trong cách thể hiện âm nhạc đương đại nhưng không có kết nối cụ thể với
các tác phẩm âm nhạc Việt Nam, nghiên cứu tập trung vào cách giải quyết các kỹ
thuật và đưa ra phương hướng khi tập luyện một tác phẩm đương đại, hướng nghiên
cứu hoàn toàn khác với luận án của Nguyễn Thị Hà.
- Nguyễn
Văn Phúc, 2015 “Sự phát triển đào tạo Guitar chuyên nghiệp tại Việt Nam”, luận
án tiến sĩ, Học viện Âm nhạc quốc gia Việt Nam. Luận án tập trung nghiên cứu về
mảng đào tạo guitar cổ điển. Chương 2: Một số đặc điểm trong đào tạo guitar
chuyên nghiệp Việt Nam. Tác giả đề cập tới những thuận lợi và khó khăn của người
Việt khi học đàn guitar chuyên nghiệp. Mục 2.3. (tr.59) Một số đặc điểm trong
các tác phẩm guitar Việt Nam, luận án nghiên cứu về kỹ thuật trong đào tạo.
Trong luận án chúng tôi có nghiên cứu về kỹ thuật nhưng là kỹ thuật diễn tấu với
mục tiêu nâng cao hiệu quả diễn tấu các tác phẩm Việt Nam.
Luận văn
- Lại Quang Nghĩa, luận văn Thạc sĩ “Đặc điểm âm nhạc của một
số tác phẩm guitar Việt Nam chuyển biên”, 2009. Tác giả khái quát đôi nét về những
làn điệu âm nhạc dân gian Việt Nam đã được sử dụng trong chuyển soạn, sáng tác
các tác phẩm guitar Việt Nam như: Âm nhạc cung đình Huế, Dân ca Quan Họ,
âm nhạc của Tây Nguyên. Ngoài ra, tác giả còn đề cập đến Vai trò của ca
khúc tiền chiến trong các tác phẩm guitar Việt Nam (tr.64) và giới
thiệu một số tác phẩm guitar Việt Nam tiêu biểu. Mặc dù tác giả nghiên cứu về
guitar Việt Nam nhưng hướng nghiên cứu khác so với luận án của Nguyễn Thị Hà,
đây là một trong những tư liệu tham khảo cần thiết trong quá trình nghiên cứu của
luận án.
- Nguyễn Quốc Vương, luận văn Thạc sĩ “Thực trạng và một
số giải pháp đào tạo guitar trong giai đoạn mới tại Nhạc viện Hà Nội” (2005).
Tác giả đã nêu lên thực trạng tình hình phát triển của guitar về giáo trình,
giáo án, phương pháp giảng dạy, bài bản và đưa ra những giải pháp giúp hoàn thiện
và phát triển hơn cho ngành guitar Việt Nam.
- Nguyễn Thanh Huy, luận văn Thạc sĩ “Học đàn
guitar với sự hỗ trợ của công nghệ truyền thông đa phương tiện (Multimedia)”,
2006, đề cập đến cách đào tạo guitar cổ điển mới với sự hỗ trợ của công nghệ,
hướng đến đối tượng người học không chuyên.
- Nguyễn Thị Phương Thảo, 2006 “Chuyển biên tác phẩm phức điệu
mô phỏng 2 bè piano thành song tấu guitar”, luận văn Thạc sĩ. Thể loại phức điệu
luôn có vị trí quan trọng trong âm nhạc chuyên nghiệp. Luận văn nghiên cứu, đưa
ra những cách thức chuyển biên tác phẩm phức điệu mô phỏng 2 bè của piano sang
thành song tấu guitar. Đề tài mang tính thực tiễn cao. Thông qua những nghiên cứu
của tác giả Nguyễn Thị Phương Thảo, giúp nghiên cứu, học hỏi để áp dụng, làm
giàu, phong phú về hình thức, thể loại trong sáng tác và chuyển soạn tác phẩm
guitar Việt Nam.
- Nguyễn Thị Kim Chung, luận văn Thạc sĩ “Chương trình phức điệu
guitar bậc trung học 4 năm tại Nhạc viện thành phố Hồ Chí Minh”, 2009. Tác
giả đã sưu tầm và chuyển soạn cho guitar các tác phẩm phức điệu của nhiều tác
giả nổi tiếng thế giới: G.Handel, Johann Ludvig Krebs.
- Dương Kim Dũng, 2006 “Những vấn đề giảng dạy phong cách
Flamenco guitar cho chuyên ngành guitar”, luận văn Thạc sĩ. Đề tài tập trung
nghiên cứu nhạc cụ guitar với cách thể hiện phong cách flamenco... Như ta
đã biết, dù thể hiện âm nhạc cổ điển hay âm nhạc Flamenco thì đều phải tập luyện
chung những kỹ thuật đặc trưng, cơ bản của đàn guitar. Luận văn giúp chúng ta
hiểu về phong cách flamenco và qua đó có những liên hệ trong nghiên cứu kỹ thuật,
nghệ thuật thể hiện các tác phẩm guitar Việt Nam.
- Nguyễn Thị Hà, 2007 “Vấn đề giảng dạy các tác phẩm
guitar Việt Nam cho học sinh bậc trung học dài hạn”, luận văn Thạc sĩ. Tác
giả đã nghiên cứu, chỉ ra những điểm hạn chế, khó khăn trong việc tập luyện
và thể hiện tác phẩm guitar Việt Nam của học sinh bậc trung cấp và đưa ra những
hướng dẫn cụ thể để khắc phục, giải quyết, giúp các em chủ động hơn trong tập
luyện và biểu diễn.
- Cao
Sĩ Anh Tùng, 2010 “Tư duy âm nhạc và kỹ thuật diễn tấu tác phẩm guitar thế kỷ
XX”, luận văn Thạc sĩ. Tác giả trình bày những kỹ thuật guitar thế kỷ XX,
phân tích, chỉ ra một số cách thể hiện các kỹ thuật tạo âm hưởng mới của các nhạc
sĩ trong thế kỷ này. Tác giả Cao Sĩ Anh Tùng đã nghiên cứu, tổng hợp và đưa ra
những cách thể hiện kỹ thuật mới thế kỷ XX. Luận văn là tư liệu giúp cho những
giáo viên, nghệ sĩ, nhạc sĩ và những học sinh, sinh viên tiếp thu được những điểm
mới, độc đáo, áp dụng trong chuyển soạn, sáng tác cũng như thể hiện các tác phẩm
guitar nói chung và tác phẩm guitar Việt Nam nói riêng.
- Nguyễn
Thúy Anh, luận văn Thạc sĩ “Giảng dạy đàn Guitar cho học sinh lứa tuổi thanh
thiếu niên tại Hà Nội”, 2010. Mục 1.2. Đàn guitar trong đời sống học sinh
lứa tuổi thanh thiếu niên tại Hà Nội (tr.11) và mục 1.3. Nắm bắt mục đích
học tập và tâm lý từng nhóm tuổi học sinh, tạo những phương pháp sư phạm âm nhạc
phù hợp (tr.14). Luận văn khái quát thực trạng và đề xuất một số vấn đề
trong việc tập luyện guitar cho người tập không chuyên và chuyên nghiệp ở Hà Nội.
Chương 2, tác giả đã giới thiệu và diễn giải cách thực hiện một số kỹ thuật
guitar.
Các luận án, luận văn là những tư liệu tham khảo cần thiết
cho nghiên cứu của luận án. Như vậy, chưa có công trình nghiên cứu sâu về nghệ
thuật guitar trong các tác phẩm âm nhạc Việt Nam được công bố ở Việt Nam.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
- Những tác giả, tác phẩm guitar tiêu biểu trên thế giới
qua từng thế kỷ.
- Các tác phẩm chuyển soạn, sáng tác cho guitar của nghệ
sĩ, nhạc sĩ Việt Nam.
- Các tác phẩm guitar Việt Nam trong chương trình giảng
dạy của Học viện Âm nhạc quốc gia Việt Nam.
- Những tác giả, tác phẩm tiêu biểu trong sáng tác, chuyển
soạn âm nhạc Việt Nam cho đàn guitar.
- Một số làn điệu âm nhạc dân gian Việt Nam.
- Hiệu quả trong thể hiện tác phẩm guitar Việt Nam của nghệ
sĩ, học sinh, sinh viên guitar
3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Guitar cổ điển thế giới từ thế kỷ XVI-XX.
- Guitar cổ điển Việt Nam chủ yếu từ năm 1956 đến nay.
- Nghệ thuật guitar Việt Nam, tập trung nghiên cứu về:
+ Hiệu quả trong thể hiện tác phẩm guitar Việt Nam. Đó là cảm
xúc hình tượng nghệ thuật trong tác phẩm, diễn tấu các thang âm, điệu thức, hòa thanh, thể hiện tiết tấu, tiết nhịp, thể hiện luyến, nhấn, láy trong tác phẩm.
+ Bố cục, nội dung trong các tác phẩm guitar Việt Nam.
4. Mục tiêu nghiên cứu
- Thông qua tác phẩm guitar thế giới và Việt Nam để khái
quát sự phát triển của guitar cổ điển thế giới và Việt Nam
- Nghiên cứu một số vấn đề còn hạn chế trong chuyển soạn và
thể hiện tác phẩm Việt Nam. Từ đó đưa ra các giải pháp góp phần vào quá trình
phát triển về số lượng, chất lượng tác phẩm, nâng cao hiệu quả diễn tấu.
5. Phương pháp nghiên cứu
Luận án được thực hiện trên quan điểm và phương pháp luận biện chứng và duy vật
lịch sử, kết hợp với các phương pháp nghiên cứu như: quan sát, tổng hợp, phân
tích tư liệu, kỹ thuật tổng kết kinh nghiệm và đối chiếu, so sánh, phương pháp
chuyên gia.
6. Đóng góp của luận án
- Bước đầu đưa ra bức tranh tổng quát sự phát triển các tác
phẩm guitar thế giới từ thế kỷ XVI - XX
- Ứng dụng những nét điển hình, đặc sắc trong thể loại, hòa
âm, tiết tấu, xử lý kỹ thuật có trong tác phẩm guitar thế giới từ TK XVI - XX
vào guitar Việt Nam nhằm giúp nâng cao khả năng chuyển soạn và thể hiện các tác
phẩm Việt Nam.
- Nghiên cứu mảng tác phẩm guitar Việt Nam, tổng hợp thành những
tiêu chí trong chuyển soạn, cung cấp dữ liệu cho các nhạc sĩ, các nghệ sĩ
guitar, hay những người yêu thích guitar, góp phần làm giàu kho tàng tác phẩm
guitar Việt Nam.
- Chuyển soạn tác phẩm Giai điệu quê hương, dựa trên chủ đề
âm nhạc lấy từ bài Dạ cổ hoài lang, một sáng tác bất hủ của nhạc sĩ Cao Văn Lầu.
Bản nhạc được chuyển soạn, kết hợp giữa biến tấu với ngẫu hứng, ứng dụng tính
năng nhạc cụ, sáng tạo trong kỹ thuật guitar cổ điển để thể hiện ngôn ngữ âm nhạc
Cải Lương. Đây là ví dụ hiện thực hóa giá trị nghiên cứu của luận án nhằm giúp
các nhạc sĩ hiểu sâu sắc hơn các giải pháp của luận án và ứng dụng hợp lý vào
thực tế chuyển soạn cũng như thể hiện tác phẩm
- Nghiên cứu những vấn đề trong cách thể hiện nghệ thuật các
tác phẩm guitar Việt Nam: cảm xúc hình tượng nghệ thuật trong tác phẩm, một số
đặc điểm về diễn tấu thang âm, điệu thức, hòa thanh, thể hiện tiết tấu, tiết nhịp,
thể hiện luyến, nhấn, láy trong tác phẩm, nhằm giúp HSSV hiểu sâu hơn về tác phẩm
Việt Nam và từ đó sẽ thể hiện tác phẩm sâu sắc hơn.
7. Bố cục luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục và tài liệu tham khảo,
luận án gồm 3 chương:
- CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ NGHỆ THUẬT GUITAR THẾ GIỚI
- CHƯƠNG 2: MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM TRONG SỰ PHÁT TRIỂN NGHỆ THUẬT
GUITAR Ở VIỆT NAM
- CHƯƠNG 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN NGHỆ THUẬT
GUITAR TRONG CÁC TÁC PHẨM VIỆ TNAM
CHƯƠNG 1
TỔNG QUAN VỀ NGHỆ THUẬT GUITAR THẾ GIỚI
1.1. Sơ lược về nguồn gốc đàn guitar
Theo tư liệu được cung cấp trong cuốn sách “Đàn guitar cổ điển”
của Nguyễn Thành Phương, một nghệ sĩ guitar đã từng học tập và giảng dạy tại
Pháp thì có ba giả thuyết về sự xuất hiện của cây đàn guitar:
Giả thuyết thứ nhất được phần lớn các nhà nghiên cứu đồng ý
là tổ tiên của tất cả các nhạc cụ có dây ngày nay đều xuất phát từ “cây cung
săn bắn”.
Giả thuyết thứ hai cho rằng đàn guitar có tổ tiên chính xác của
nó: “Kithara” (có cần đàn và ô đàn). Như vây đàn guitar từ nhóm này mà thành
hình, đây thuộc về nhánh có cần đàn, rồi dần dần mới có đàn Luth, Vihuela,
Guitar... Như vậy, đàn guitar có tổ tiên chính xác từ thời cổ đại xa xưa của nó
và phải trải qua rất nhiều cải tiến mới có được hình dạng sô 8 hoàn mỹ như ngày
nay.
Một giả thuyết khác cho rằng guitar được chế tạo hoàn toàn
riêng biệt mà không phải trải qua nhiều biến đổi như giả thuyết hai.
Vào thế kỷ 13 đã xuất hiện nhiều tại Tây Ban Nha hai loại đàn
có hình dáng hơi giống đàn guitar ngày nay dưới sự cai trị của Maures gốc Ả Rập
từ Bắc Phi (711 đến 1469). Xưa kia người Persan, người Ả Rập và người Maures
dùng guitar để đệm hát hay ngâm thơ của họ: Đó là guitarra Morisca: là loại đàn
cũng tựa như guitar nhưng có lưng đàn hình bầu và có nguồn gốc Ả Rập giống như
đàn Luth, loại đàn này mang ba hàng dây đôi và bắt đầu xuất hiện ở Tây Ban Nha
từ thế kỷ VIII. Vào thế kỷ XV thì guitarra Morisca chuyển hình dạng tựa đàn
Luth như đàn Mandora… và Guitarra Latina, là loại đàn có lưng thẳng giống đàn
guitar hiện nay với 10 ô đàn và mang 4 hàng dây đôi (re-son-si-mi).
Tóm lại. với ba giả thuyết, đều cho thấy đàn guitar xuất hiện
từ rất xưa chứ không phải là một nhạc cụ mới chế tạo gần đây.
1.2. Một số nhạc sĩ, nghệ sĩ tiêu biểu
* Ferdinando Carulli (1770-1841)
Ferdinando Carulli, là một trong những nghệ sĩ guitar nổi tiếng
trong lĩnh vực giảng dạy. Sinh ở Napoli, ban đầu ông học đàn cello, sau đó tự học
guitar và phát triển thành nghệ sĩ guitar chuyên nghiệp. Trong quá trình sáng
tác, số lượng tác phẩm lên tới hơn 400 bản, chất lượng sáng tác được đánh giá
cao. Đặc biệt là cuốn sách, Phương pháp dạy đàn của ông, đây là cuốn sách rất
thiết thực về giảng dạy, dành cho những người bắt đầu học đàn guitar. Cuốn sách
này đã được chọn làm giáo trình dạy của bộ môn guitar hầu hết các nước trên thế
giới và tại Việt Nam.
* Matteo Carcassi (1792-1853)
Một trong những người kế tục sau F. Carulli là nghệ sĩ guitar
Matteo Carcassi, người Florence, nhưng cuộc đời ông sống hầu hết ở nước ngoài.
Carcassi đã có những buổi trình diễn thành công ở Luân Đôn vào các năm: 1822,
1823, 1826, có nhiều sáng tác có giá trị, để lại cho các thế hệ sau này như: 25
etude và cuốn Phương pháp học guitar cho đến nay vẫn là những cuốn sách kinh điển
cho người tập luyện guitar, đồng thời cũng là những bài tập bắt buộc trong
chương trình dạy giảng dạy của bộ môn guitar Học viện Âm nhạc quốc gia Việt Nam
và hầu hết các cơ sở đào tạo âm nhạc guitar trên thế giới.
* Issac Manuel Francisco Albe’niz (1860-1909)
Là nhà soạn nhạc và là tác giả kinh điển đầu tiên của âm nhạc
Tây Ban Nha trong thời đại mới. Tuy không sáng sáng tác trực tiếp cho guitar
nhưng các tác phẩm của Albe’niz luôn phảng phất âm điệu guitar, đó là nguyên
nhân nhiều tác phẩm đã được chuyển soạn cho đàn guitar: Torre Bermeja, Granada,
Sevilla, Cadix… Đặc biệt là tác phẩm Asturias, được viết dưới hình thức 3 phần,
tác giả sử dụng những hợp âm rộng, độ ngân vang, sáng, đậm “chất” âm nhạc dân
gian.
* Heitor Villa Lobos (1887-1959)
Villa Lobos là nhà soạn nhạc của dân tộc Brazil mang phong
thái hết sức độc đáo, bản sắc dân tộc thể hiện rõ nét. Ở Việt Nam, những tác phẩm
của ông như: 12 etude, 5 prelude, được yêu thích và coi như bài tập cần thiết đối
với nghệ sĩ guitar chuyên nghiệp.
* Andres Segovia (1894-1987)
Với khả năng diễn tấu mang đậm phong cách riêng, kết hợp với
kỹ thuật hoàn hảo, tiếng đàn của ông đã thuyết phục được những khán giả khó
tính. Andres Segovia được các nhà chuyên môn, học giả đánh giá như cha đẻ của
thế hệ guitar cổ điển đương đại. Thông qua các chương trình biểu diễn trên khắp
thế giới, Andres Segovia đã góp phần khẳng định vị trí của nhạc cụ guitar trong
lĩnh vực âm nhạc thính phòng.
1.3. Một số đặc điểm trong các tác phẩm guitar thế giới từ thế
kỷ XVI-XX
1.3.1. Thế kỷ XVI - Xây dựng những nhân tố quan trọng cho sự
phát triển
* Thể loại
Trong thế kỷ XVI có sự đóng góp của nhiều nhà soạn nhạc, nghệ
sĩ guitar với số lượng hàng trăm tác phẩm, trong đó, hình thức được sử dụng nhiều
nhất là fantasia và galliarde. Recercar tuy không được
sáng tác nhiều nhưng cũng có những đóng góp đáng kể vào sự phát triển chung của
nhạc cụ.
* Hòa âm
- Tính chất chủ điệu nổi bật với giai điệu chính, các câu chạy
thường xuyên nằm ở bè cao. Bè trầm đóng vai trò xây dựng hợp âm, đệm cho bè
giai điệu.
- Gam thứ được sử dụng chủ yếu là thứ hòa thanh, ít dùng thứ
tự nhiên.
- Cách phát triển âm nhạc guitar trong thế kỷ này chủ yếu dựa
vào cấu trúc và sự tiến hành chuyển động về hòa âm. Cách tiến hành hòa âm thường
sử dụng âm sớm, muộn nên các công năng hòa âm thường gối lên nhau, liên kết
theo dạng mắt xích.
* Kỹ thuật xử lý tác phẩm
Độ vang của đàn guitar không nhiều nên cách xử lý những nốt
ngân dài đã tạo nên cách thức riêng dựa trên khả năng của cây đàn. Nếu như
trong các tác phẩm piano hoặc violon, các nốt được ngân dài trong nhiều ô nhịp
vẫn có hiệu quả âm thanh, thì trên đàn guitar thời kỳ này, độ ngân của một nốt
nhạc thường được xác định độ dài bằng bốn nốt ở bè khác, đây chính là khoảng thời
gian đạt được hiệu quả của nốt nhạc ngân trên cây đàn, là nhân tố cho sự khai
thác tính năng riêng biệt của nhạc cụ và được phát triển rất mạnh mẽ ở các thế
kỷ sau, đặc biệt là thế kỷ XX.
* Tiết tấu
Tác phẩm từ nửa sau thế kỷ XVI sử dụng tiết tấu phức tạp
hơn với nốt móc kép và móc giật, mở rộng nhiều hơn đến phím bấm thứ VII. Cấu
trúc, câu đoạn, mô típ trong giai đoạn này cũng bắt đầu rõ ràng, thống nhất hơn
nửa đầu thế kỷ XVI.
1.3.2. Thế kỷ XVII - Tiếp tục mở rộng và phát triển các nhân
tố
* Thể loại
Từ những tác phẩm ngắn đơn lẻ của thế kỷ XVI, các điệu nhảy cổ
được kết hợp với nhau tạo thành hình thức âm nhạc lớn, có tính chất và nội dung
âm nhạc hơn trong thế kỷ XVII.
Thể loại âm nhạc quan trọng cho nhạc cụ nói chung và guitar
nói riêng ở thời kỳ Baroque phải kể đến Suite, trong đó chứa đựng nhiều
các phần sử dụng tính chất các điệu nhảy khác nhau nhưng có sự thống nhất về giọng
điệu.
* Kỹ thuật xử lý tác phẩm
Xuất hiện kỹ thuật luyến và hoa mỹ giúp mở rộng khả năng thể
hiện nghệ thuật cho tác phẩm, có hai ý nghĩa:
+ Trước đây, cây đàn guitar liên quan nhiều đến yếu tố nhảy
múa và môi trường đệm cho các vũ công nên chủ yếu chỉ sử dụng kỹ thuật gảy để
luôn tạo được âm lượng lớn, đáp ứng vai trò đệm cho nhảy múa. Kỹ thuật luyến
không cho âm thanh to mà mang tính chất biểu cảm âm nhạc nhiều hơn, nên việc sử
dụng phổ biến kỹ thuật này đã phần nào chứng tỏ cây đàn có những bước tách ra
khỏi vai trò đệm để hướng tới độc tấu.
+ Nếu thế kỷ XVI, kỹ thuật barre giúp tay trái tăng
cường sức bấm, sự chuyển động các hòa âm dày hơn, giúp nhà soạn nhạc mở rộng được
cách tạo hợp âm, thì thế kỷ XVII, kỹ thuật luyến, hoa mỹ giúp tay trái trở nên
tinh tế hơn với sự phát triển lực mạnh, khéo léo ở đầu các ngón tay bấm với nhiệm
vụ chủ yếu làm mềm hóa câu nhạc, tăng cường sự đa dạng âm thanh cho một nốt nhạc.
* Tiết tấu
Thế kỷ này dùng nhiều giá trị nốt đen, đơn, kép.
* Hòa âm
Âm nhạc thời kỳ này chủ yếu dừng lại ở 2 dấu thăng và 3 dấu
giáng.
Xuất hiện giọng c-moll
1.3.3. Thế kỷ XVIII - Phát triển đàn guitar lên tầm chuyên
nghiệp
* Thể loại
Nếu thế kỷ XVII thường là các suite, tổ hợp của các
điệu nhảy cổ thì sang thế kỷ XVIII xuất hiện các tuyển tập do nhà soạn nhạc
sáng tác như: Tuczeck (1755-1820), F.Vicente (1755-1820) có tuyển tập 36 tác phẩm
cho guitar.
Tác phẩm được viết dưới hình thức sonat cho guitar, đánh dấu
sự phát triển vượt bậc từ nhạc cụ dân gian trở thành cây đàn mang tính chuyên
nghiệp. Khúc thức, nội dung trong các tác phẩm có sự thống nhất cao độ, âm nhạc
khai thác và thể hiện tính năng nhạc cụ rõ nét, độ khó trong xử lý kỹ thuật,
nghệ thuật đòi hỏi sự hiểu biết, nghiên cứu sâu âm nhạc của tác phẩm và trình độ
biểu diễn điêu luyện.
* Hòa âm
Chủ yếu phát triển âm nhạc chủ điệu, hòa âm được tiến hành
theo nguyên tắc hòa thanh cổ điển, làm nền cho giai điệu chính.
* Tiết tấu
Sử dụng chủ yếu nốt đơn, kép, móc tam.
Tiết tấu móc tam, móc tứ càng về nửa cuối thế kỷ XVIII, càng
được sử dụng phổ biến như trong tác phẩm của tác giả Luigi Legnani, Mauro
Giuliani chứng tỏ sự tiến bộ vượt bậc về kỹ thuật trong trình tấu tác phẩm của
các nghệ sĩ guitar đương thời. Thời kỳ này, móc tứ là một trong các ký hiệu thể
hiện giá trị tốc độ nhanh nhất trong các tác phẩm viết cho guitar.
* Kỹ thuật xử lý tác phẩm
Mối quan hệ giữa kỹ thuật và nghệ thuật có những bước phát
triển chặt chẽ hơn trong việc khai thác những khả năng thể hiện trên cây đàn, tạo
nên màu sắc phong phú và dần mang đậm tính cách nhạc cụ riêng.
1.3.4. Thế kỷ XIX - Mở rộng khả năng thể hiện trong sáng
tác và trình tấu
* Thể loại
Biến tấu và fantasia tiếp tục được phát triển ở nửa
đầu thế kỷ.
* Hòa âm
Công năng hòa âm vẫn chủ yếu sử dụng như ở thế kỷ XVIII. Tuy
nhiên, nếu thế kỷ XVIII sự tiến hành phát triển hòa âm theo quy luật được đề
cao thì ở thế kỷ XIX, các tác giả khai thác màu sắc của các hòa âm khác nhau để
thể hiện ý tưởng của mình.
* Kỹ thuật xử lý tác phẩm
Kỹ thuật và những ưu điểm về tốc độ của thế kỷ XVIII được
các nhạc sĩ thế kỷ XIX nâng lên tầm cao mới khi khai thác để thể hiện nội dung,
ý tưởng của mình.
* Tiết tấu
Du nhập nhiều các mô hình tiết tấu của các điệu nhảy đương thời
trên khắp thế giới như: Paraguay, Argentina, Brazil... đây là cơ sở, nền tảng
phong phú về chất liệu mà các nhạc sĩ thế kỷ XX phát triển mạnh mẽ.
1.3.5. Thế kỷ XX - Phát triển rộng trên thế giới
* Thể loại
Hướng âm nhạc dân gian vẫn được phát triển và mở rộng ra khắp
thế giới:
* Hòa âm
Du nhập hòa thanh của âm nhạc đương thời như: blue, jazz.
* Tiết tấu
Du nhập các loại hình tiết tấu, nhịp điệu từ âm nhạc đương đại.
* Kỹ thuật xử lý tác phẩm
Từ sự nghiêm khắc của thế kỷ XVIII, chuyển đến thể hiện nhiều
hơn nội tâm, suy tư riêng của con người ở thế kỷ XIX, sang thế kỷ XX âm nhạc có
những xu hướng đề cao, phát triển cảm xúc, tình cảm của người nghệ sĩ trực tiếp
ngay trong khi biểu diễn, tương tác với khán giả.
Tiểu kết chương 1
Trong quá trình phát triển, guitar đã trở nên phổ biến trên
khắp các quốc gia. Nhiều nhạc sĩ, nghệ sĩ đã sáng tác, chuyển soạn, viết sách
cho guitar. Trong đó, nhiều cuốn sách, tác phẩm, đã được dùng làm tài liệu
chính cho chương trình giảng dạy guitar chuyên nghiệp ở Việt Nam với những tác
giả quen thuộc như: Ferdinando Carulli, Matteo Carcassi, Issac Manuel Francisco
Albe’niz, Heitor Villa Lobos, Andres Segovia, Ivanov Kramskoi...
Từ thế kỷ XVI-XX, các tác phẩm guitar đã được viết trên nhiều
thể loại, chứa đựng sự phong phú về màu sắc âm nhạc của các dân tộc trên thế giới,
có rất nhiều các thể loại âm nhạc từ các quốc gia khác nhau du nhập vào tác phẩm
viết cho guitar, góp phần giúp cây đàn dần hoàn thiện về kỹ thuật và nghệ thuật
để đạt đến sự phổ biến cũng như trình độ chuyên nghiệp như hiện nay.
Với Việt Nam, guitar là một nhạc cụ có xuất xứ từ nước ngoài,
đã du nhập và phát triển mạnh. Do vậy, chúng ta cần nghiên cứu, tập trung vào:
thể loại, hòa âm, tiết tấu, kỹ thuật xử lý tác phẩm, để học hỏi, chắt lọc tinh
hoa và có những ứng dụng trong nghệ thuật guitar ở Việt Nam, góp phần vào sự
phát triển về lĩnh vực sáng tác, chuyển soạn cũng như thể hiện các tác phẩm
guitar Việt Nam, tạo nên bản sắc âm nhạc đàn guitar riêng, dần khẳng định vị
trí của âm nhạc guitar Việt Nam đối với quốc tế.
CHƯƠNG 2
MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM TRONG SỰ PHÁT TRIỂN
NGHỆ THUẬT GUITAR Ở VIỆT NAM
2.1. Sơ lược về quá trình phát triển đàn guitar ở Việt Nam
Vào những năm 30, đầu thế kỷ XX, với phong trào hát “lời ta
điệu tây” đã làm tăng thêm số người chơi guitar theo lối nhạc mới. Các nhóm nhạc
được hình thành, mỗi nhóm gồm có các nhạc cụ như: guitar Hawai, guitar
Espagnole, Contrebasse… thời kỳ này đàn guitar Hawai được sử dụng rất phổ biến,
còn guitar Espagnole thường dùng để đệm hát, ít người chơi độc tấu vì trình độ
còn nhiều hạn chế và do tài liệu có rất ít.
Đến những năm 45 các nhạc sỹ như: Đỗ Chí Khang, Dương Thiệu
Tước, Đỗ Đình Phương, Phạm Ngữ, Tạ Tấn mới đi sâu vào nghệ thuật độc tấu đàn
guitar Espagnole và đó cũng là những người thầy đầu tiên đóng góp rất nhiều
công lao cho việc phát triển nghệ thuật guitar cổ điển ở Việt Nam.
Năm 1956 Trường âm nhạc Việt Nam được thành lập với vị trí là
một trung tâm đào tạo âm nhạc hàm lâm chuyên nghiệp đầu tiên ở Việt Nam và công
tác đào tạo nghệ thuật guitar đã có bước phát triển mới.
Năm 1956 trường Quốc gia Âm nhạc Sài Gòn đã đưa guitar vào
chương trình giảng dạy. Với các nhạc sỹ như: Vũ Ngọc Khuê, Lê Xuân Cảnh, Lâm
Cao Khoa. Từ chỗ chỉ chơi đàn trong các phòng trà, nhiều nghệ sỹ say mê và
chuyên sâu vào nghệ thuật guitar cổ điển. Năm 1962 một số nghệ sỹ guitar nước
ngoài đã sang giao lưu và biểu diễn tại Việt Nam như: Siegfried Behrend, Juliam
Bream.
Phong trào guitar ở Huế xuất hiện muộn hơn so với miền Nam và
miền Bắc. Phải đến những năm 1960, người dân Huế mới được hiểu biết hơn về cây
đàn guitar qua những chương trình guitar được phát sóng trên đài phát thanh, những
chương trình biểu diễn của các nghệ sĩ đến từ hai miền Nam, Bắc, nhờ vậy phong
trào học và chơi guitar được mở rộng, các lớp học guitar được tổ chức tại nhiều
trường trung học và đại học.
2.2. Một số nhạc sĩ tiêu biểu
* Miền Bắc: Nghệ sĩ guitar Phạm Ngữ, Nguyễn Thiện Tơ,
Hoàng Giác, Tạ Tấn, Phạm Văn Phúc, Nguyễn Hải Thoại, Đặng Ngọc Long.
* Miền Trung: Trương Huệ Mẫn
* Miền Nam: Đỗ Đình Phương, Võ Tá Hân, Phùng Tuấn Vũ,
Hoàng Ngọc Tuấn.
2. 3. Một số đặc điểm trong các tác phẩm guitar Việt Nam
2.3.1. Thể loại
* Hình thức tác phẩm
Do ảnh hưởng nhiều từ thể loại ca khúc nên cấu trúc các tác
phẩm guitar Việt Nam thường được viết ở hình thức hai đoạn, ba đoạn.
* Phần mở đầu
Thường có phần dạo đầu do ảnh hưởng của từ cách đệm nhạc ca
khúc. Khác với phần dạo đầu trong âm nhạc guitar Châu Âu. Ở thế kỷ XVII, đoạn
nhạc mở đầu được phát triển thành hẳn một phần hoàn chỉnh mang tên là prelude.
* Nội dung
Một số phương pháp xây dựng tác phẩm thường gặp trong kho
tàng tác phẩm guitar Việt Nam, đó là các nhạc sĩ chuyển soạn giống hệt ca khúc
gốc, chuyển soạn có sự biến tấu, sáng tạo hoặc tự sáng tác dựa trên chất liệu
âm nhạc Việt Nam.
Chuyển soạn giữ nguyên như ca khúc gốc
Chuyển soạn có sự biến tấu
Cách chuyển soạn khác
Sáng tác
2.3.2. Hòa âm
* Điệu tính
Trong tác phẩm chuyển soạn và sáng tác, các nhạc sỹ Việt Nam
thường viết từ giọng không có dấu (C dur - a moll) đến bốn dấu thăng (E dur -
cis moll).
* Điệu thức
Sử dụng điệu thức trưởng thứ phương Tây
* Các bè
Giống như thế kỷ XVI, âm nhạc guitar Việt Nam mang đậm tính
chất chủ điệu. Do chịu sự chi phối và giới hạn của các giai điệu chuyển soạn,
các nhạc sĩ Việt Nam chưa có nhiều chủ động khi sử dụng âm sớm, âm muộn như hòa
âm thế kỷ XVI, trường hợp hay gặp thường xuất phát từ sự ngân nghỉ của giai điệu.
2.3.3. Tiết tấu
Nhạc sĩ Việt Nam được tiếp xúc và nghiên cứu kỹ lý thuyết âm
nhạc Châu Âu nên ứng dụng thành thạo các ký hiệu cũng như cách thể hiện tiết tấu
phương Tây vào tác phẩm Việt Nam.
Bảng so sánh một số đặc điểm tác phẩm guitar thế giới và Việt Nam
TK |
XVI |
XVII |
XVIII |
XIX |
XX |
Việt Nam |
Thể loại |
Các điệu nhảy đơn lẻ |
Các điệu nhảy tổng hợp thành Suite |
Sonat, biến tấu |
Concerto |
Mở rộng và du nhập âm nhạc trên toàn thế giới |
-Chuyển soạn từ ca khúc- Chuyển soạn, sáng tác dựa trên chất
liệu dân gian- Hình thức nhỏ |
Hòa âm |
Chủ điệu |
Chủ điệu và phức điệu |
Phát triển chủ điệu với cấu trúc nghiêm khắc |
Giống TK XVIII nhưng tập trung khai thác màu sắc, thể hiện ý tưởng |
Chủ điệu, phức điệu, hiện đại |
- Chủ điệu- Kết hợp ngũ cung và điệu thức trưởng thứ phương Tây |
Tiết tấu |
Giá trị nhanh nhất là móc tứ |
Thường từ chậm rồi tăng tốc bất ngờ |
Giá trị nhanh nhất là móc ngũ |
Du nhập các loại nhịp từ châu Mỹ |
Nghệ sĩ cảm thụ và tham gia thể hiện ý tưởng tác giả |
- Sử dụng sáng tạo các loại tiết tấu
để thể hiện đặc điểm âm nhạc dân gian. |
Kỹ thuật xử lý tác phẩm |
Tập trung vào xử lý độ vang |
Đánh dấu sự phát triển bằng kỹ thuật luyến |
-Kết hợp sáng tạo các loại kỹ thuật.-Xu hướng phát triển kỹ thuật cá nhân |
Người nghệ sĩ được trao nhiều sự tự do trong các ứng dụng kỹ thuật để thể hiện nội dung tác phẩm |
-Người nghệ sĩ được tự do ứng tác-Kỹ thuật cũ nhưng mang màu sắc hiện đại |
- Điều khiển ngón tinh xảo- Sáng tạo trong mô phỏng nhạc cụ, âm
hưởng tự nhiên- Khắc họa được con người và không gian trong lịch sử cách mạng. |
2.4. Vị trí, vai trò của cây đàn guitar trong đời sống
âm nhạc xã hội
Dân tộc Việt Nam với truyền thống giàu lòng nhân ái, ham học
hỏi và luôn hướng tới cái đẹp. Trong sự nghiệp xây dựng Đất nước nói chung, kế
thừa và phát triển nền âm nhạc của Đất nước nói riêng, các nghệ sĩ Việt Nam
không chỉ chú tâm nghiên cứu những nhạc cụ dân tộc mà còn nghiên cứu các nhạc cụ
từ các nước trên thế giới đã du nhập và phát triển ở Việt Nam, nhằm tìm hiểu những
nét đặc sắc, tô điểm thêm cho nền nghệ thuật nước nhà. Một trong những nhạc cụ
đó chính là guitar.
* Tầm quan trọng trong đào tạo các tác phẩm guitar Việt Nam
* Ý nghĩa việc trình diễn các tác phẩm guitar Việt Nam
2.5. Những khó khăn trong lĩnh vực tác phẩm và biểu diễn của
nghệ thuật guitar Việt Nam
Ngành guitar Việt Nam, thực trạng vẫn còn những vấn đề
cần giải quyết:
- Hiện nay, trong bộ môn sáng tác của các trường âm nhạc
chuyên nghiệp, phần nhiều các học sinh, sinh viên đều được yêu cầu học piano,
việc sáng tác chủ yếu bằng đàn piano. Do vậy, những am hiểu về đàn guitar của một
số nhạc sĩ còn hạn chế, đây cũng là một phần nguyên nhân tại sao số lượng
các tác phẩm guitar Việt Nam chưa nhiều, có rất ít các tác phẩm hình thức lớn,
mang tính chuyên nghiệp cao như: concerto, sonate…
- Phần nhiều các tác phẩm guitar Việt Nam đều được sáng tác,
chuyển soạn bởi các nghệ sĩ guitar, nhưng các nghệ sĩ thường không có kiến thức
chuyên sâu về sáng tác, nên chưa có nhiều tác phẩm được sáng tác, chuyển soạn
theo những chuẩn mực của âm nhạc cổ điển Châu Âu.
- Trong thể hiện tác phẩm, vẫn còn những nghệ sĩ, hay học
sinh, sinh viên guitar chuyên nghiệp diễn tấu tác phẩm guitar Việt Nam nhưng vốn
kiến thức, sự am hiểu về âm nhạc Việt Nam chưa đủ. Một số người cho rằng, âm nhạc
Việt Nam là của người Việt Nam, những giai điệu, lời ca, từ khi sinh ra đến khi
trưởng thành, theo năm tháng đã ngấm vào trong họ, điều này không phủ nhận. Tuy
nhiên, âm nhạc chuyên nghiệp không chỉ dừng tại đó. Trong một bản nhạc, để thể
hiện một nốt nhấn, hay một nét nhạc đặc sắc, đòi hỏi người nghệ sĩ ngoài
kiến thức về cuộc sống, phải nghiên cứu sâu không chỉ riêng tác phẩm, mà còn hiểu
về nguồn gốc, chất liệu âm nhạc mà người sáng tác đã sử dụng để viết nên tác phẩm,
đây là một điểm hạn chế khi thể hiện tác phẩm guitar Việt Nam.
- Trong thời đại mới, xã hội với sự phát triển bùng nổ về
công nghệ thông tin, học sinh, sinh viên qua mạng internet tiếp cận với nhiều
thể loại âm nhạc khác nhau, nhiều em chỉ quan tâm, yêu thích âm nhạc nước
ngoài, nên các em sẽ gặp khó khăn khi thể hiện một tác phẩm âm nhạc Việt Nam.
Hiện nay, chưa có những chương trình nghiên cứu riêng, đưa ra những yếu tố cần
thiết trong việc tập luyện cũng như thể hiện các tác phẩm guitar Việt Nam: xây
dựng cảm xúc về hình tượng nghệ thuật trong tác phẩm, cách diễn tấu thang âm,
điệu thức, hòa thanh, cách thể hiện tiết tấu, nhịp điệu trong các tác phẩm
guitar Việt Nam… xây dựng phương pháp tập luyện khoa học, dần phát triển mạnh
lĩnh vực thể hiện âm nhạc chuyên nghiệp Việt Nam của đàn guitar.
Tiểu kết chương 2
Trong thời kỳ đầu mới du nhập vào Việt Nam, ở những năm 30 thế
kỷ XX, đàn guitar được sử dụng để hòa tấu hay đệm hát trong các phòng trà, thời
kỳ này đàn guitar Hawai được sử dụng rất phổ biến, còn guitar Espagnole thường
dùng để đệm hát, ít người độc tấu vì trình độ còn hạn chế và do tài liệu có rất
ít.
Nghệ thuật đàn guitar ở Việt Nam tuy còn non trẻ, nhưng ở thời
kỳ tiền khởi nghĩa và Cách mạng Tháng Tám 1945, đã phát huy tác dụng và có sức
cổ động viên tinh thần cách mạng của toàn dân với hình thức đệm đàn hát tập thể.
Đến những năm 45 các nhạc sĩ như: Đỗ Chí Khang, Dương Thiệu
Tước, Đỗ Đình Phương, Phạm Ngữ, Tạ Tấn mới đi sâu vào nghệ thuật độc tấu đàn
guitar Espagnole và đó cũng là những người thầy đầu tiên đóng góp rất nhiều
công lao cho việc phát triển nghệ thuật guitar cổ điển ở Việt Nam.
Năm 1956, Trường Âm nhạc Việt Nam được thành lập, cũng được
xem là ngày khai sinh của bộ môn guitar cổ điển Việt Nam. Cùng gắn bó và góp phần
cho sự phát triển guitar cổ điển ở Việt Nam, là những nghệ sĩ guitar tiêu biểu:
Phạm Ngữ, Nguyễn Thiện Tơ, Hoàng Giác, Tạ Tấn, Nguyễn Hải Thoại, Phạm Văn Phúc,
Trương Huệ Mẫn, Đỗ Đình Phương, Võ Tá Hân, Phùng Tuấn Vũ, Hoàng Ngọc Tuấn, Phan
Đình Tân, Đặng Ngọc Long…
Thông qua những tổng hợp, nghiên cứu một số đặc điểm trong
các tác phẩm guitar Việt Nam và so sánh với nhạc đàn guitar thế giới, chúng ta
có thể nhận thấy sự khác biệt khá lớn giữa tác phẩm guitar trong nước và quốc tế.
Tác phẩm thế giới được sáng tác bởi các nhạc sĩ đã qua đào tạo chuyên ngành
sáng tác một cách bài bản, chuyên sâu, họ cũng chính là các nghệ sĩ guitar cổ
điển nổi tiếng. Chính vì vậy, sản phẩm âm nhạc được sáng tác vừa mang phong
cách viết chuyên nghiệp, cấu trúc thống nhất, chặt chẽ, vừa có được sự khai
thác tốt về tính năng nhạc cụ. Từ đó, trong mỗi tác phẩm âm nhạc luôn đạt được
hai yếu tố hết sức quan trọng, đó là sự hoàn thiện về cấu trúc và âm hưởng đặc
trưng của guitar.
CHƯƠNG 3
MỘT SỐ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN
NGHỆ THUẬT GUITAR TRONG CÁC TÁC PHẨM VIỆT NAM
3.1. Một số giải pháp nâng cao khả năng chuyển soạn tác phẩm
Việt Nam cho guitar
3.1.1. Một số tiêu chí trong chuyển soạn tác phẩm guitar Việt
Nam
Thứ nhất: tính ngẫu hứng, mang đến sự tự do cho trí tưởng tượng,
người nghệ sĩ có thể sáng tác như ý muốn, ít bị hạn chế bởi các quy tắc âm nhạc.
Thứ hai: hình thức biến tấu, đây là cách chuyển soạn, sáng
tác có thể khai thác, phô diễn mọi góc cạnh của kỹ thuật guitar.
Thứ ba: kết hợp cảm xúc, tư duy của bản thân với kỹ thuật và
những ứng dụng tinh tế tính năng nhạc cụ đàn guitar.
Thứ tư: luôn duy trì việc sử dụng hòa âm cổ điển phương Tây,
kết hợp với âm nhạc ngũ cung trong mỗi tác phẩm chuyển soạn.
Thứ năm: lựa chọn những nét giai điệu hợp với khoảng cao độ
trên đàn guitar để dễ dàng phát triển.
3.1.2. Chuyển soạn tác phẩm Giai điệu quê hương
Tác phẩm Giai điệu quê hương được chuyển soạn dựa
trên chủ đề âm nhạc lấy từ bài Dạ cổ hoài lang, một sáng tác bất hủ của nhạc sĩ
Cao Văn Lầu.
Nội dung toàn bộ tác phẩm được bắt đầu bằng việc trình bày chủ
đề tóm tắt toàn bộ bản Dạ cổ hoài lang của tác giả Cao Văn Lầu, lựa
chọn theo hướng biến tấu để phát triển giai điệu chính, sự biến tấu này ngày
càng mô phỏng chủ đề ít hơn và hướng đến tập trung vào thể hiện những diễn biến,
phát triển nội tâm, tình cảm. Cách tiến hành thủ pháp biến tấu trong tác phẩm
không tuân thủ nghiêm khắc như Châu Âu, nghĩa là các phần biến tấu phải nhắc lại
toàn bộ chủ đề với những kỹ thuật và cách trình bày khác nhau. Tác giả chỉ sử dụng
một phần chủ đề để đảm bảo sự thống nhất trong toàn bộ tác phẩm, còn cách phát
triển sẽ khai thác nhiều khía cạnh dựa trên cảm nhận của tác giả. Giai điệu là
nỗi buồn man mác, sâu sắc, dai dẳng, nhưng rất mãnh liệt. Tuy nhiên, sự thể hiện
ra bên ngoài lại hết sức kín đáo, thoáng qua, có các đoạn nối để dẫn dắt mạch cảm
xúc giữa các phần phát triển, phần kết của tác phẩm mang tính chất tự do, ngẫu
hứng.
3.2. Nâng cao hiệu quả diễn tấu trong các tác phẩm guitar Việt
Nam
3.2.1. Cảm xúc về hình tượng nghệ thuật trong các tác phẩm
guitar Việt Nam
Trong quá trình phát triển nghệ thuật guitar ở Việt Nam, một
số nghệ sĩ guitar đã tự sáng tác, chuyển soạn, tạo nên những tác phẩm guitar Việt
Nam, thể hiện trên guitar cổ điển. Do vậy, chúng ta làm thế nào để thể hiện
thành công những tác phẩm âm nhạc này trên guitar, nhạc cụ có xuất xứ từ Châu
Âu. Một trong những điểm cần thiết, đó là người nghệ sĩ khi thể hiện tác phẩm
guitar Việt Nam phải hiểu rõ và cảm nhận được hình tượng nghệ thuật của tác phẩm.
* Những ca khúc cách mạng chuyển soạn cho guitar
Luận án phân tích về tính chất âm nhạc, hình tượng nghệ thuật
trong những ca khúc cách mạng chuyển soạn cho guitar.
* Những làn điệu dân ca chuyển soạn, sáng tác cho guitar
Luận án phân tích về tính chất âm nhạc, hình tượng nghệ thuật
trong những làn điệu dân ca được sáng tác, chuyển soạn cho guitar.
3.2.2. Một số đặc điểm về cách diễn tấu thang âm, điệu thức,
hoà thanh trong các tác phẩm guitar Việt Nam
3.2.3. Một số đặc điểm về cách thể hiện giai điệu, tiết tấu,
nhịp điệu trong các tác phẩm guitar Việt Nam
3.2.4. Các kỹ thuật luyến, nhấn, láy trong các tác phẩm
guitar Việt Nam
Trong các mục: 3.2.2; 3.2.3 và 3.2.4, Tác giả luận án đã
nghiên cứu, rút ra những đặc điểm tiêu biểu, qua các ví dụ cụ thể, và dựa trên
những kinh nghiệm trong giảng dạy, trình diễn, để phân tích về kỹ thuật, nghệ
thuật, cảm xúc âm nhạc, trên cơ sở đó đưa ra những phương hướng, truyền tải những
nghiên cứu về thể hiện các tác phẩm guitar Việt Nam, đến học sinh, sinh viên
cũng như những nghệ sĩ, người yêu thích guitar.
Tiểu kết chương 3
Trong quá trình phát triển nghệ thuật guitar ở Việt Nam, việc
thể hiện, cũng như sáng tác, chuyển soạn rất quan trọng, cần thiết, đóng góp
cho kho tàng tác phẩm, đồng thời nâng cao chất lượng trình diễn.
Cho đến nay, hầu như các tác phẩm guitar Việt Nam đều do các
nghệ sĩ guitar sáng tác, chuyển soạn. Những tác phẩm này chưa được phân tích,
nghiên cứu về cách viết, chuyển soạn hay sáng tác. Thông qua những nghiên cứu về
một số đặc điểm nghệ thuật guitar trên thế giới và ở Việt Nam từ chương I và
chương II, trong chương III của luận án, tổng hợp thành những tiêu chí về chuyển
soạn tác phẩm guitar Việt Nam, giúp nắm được thực trạng, cũng như những đặc điểm
trong chuyển soạn cho đàn guitar của các nhạc sĩ, nghệ sĩ guitar Việt Nam, để từ
đó phát huy hơn trong lĩnh vực tác phẩm.
Chuyển soạn tác phẩm Giai điệu quê hương, dựa trên chủ đề
âm nhạc lấy từ bài Dạ cổ hoài lang, một sáng tác bất hủ của nhạc sĩ Cao Văn Lầu.
Bài Giai điệu quê hương đánh dấu sự kế thừa và cách tân sáng tạo, kết
hợp một cách nhuần nhuyễn các điệu thức khác nhau, sử dụng các đường nét luyến
láy phù hợp với ngôn ngữ Nam bộ và tạo ra các câu nhạc, đoạn nhạc khúc chiết
hơn. Bản nhạc được chuyển soạn, kết hợp giữa biến tấu với ngẫu hứng, ứng dụng
tính năng nhạc cụ, sáng tạo trong kỹ thuật guitar cổ điển để thể hiện ngôn ngữ
âm nhạc Cải Lương với những nét luyến láy mềm mại, những ngón rung, “nhấn nhá”,
điển hình trong âm nhạc dân gian Việt Nam. Tác phẩm Giai điệu quê hương được
chuyển soạn bởi tác giả luận án, giảng viên, nghệ sĩ guitar chuyên nghiệp, là một
đóng góp nhỏ cho lĩnh vực tác phẩm guitar Việt Nam.
Trong thể hiện tác phẩm guitar Việt Nam, một số học sinh,
sinh viên hay nghệ sĩ guitar chuyên nghiệp chưa có vốn kiến thức sâu về âm nhạc
Việt Nam. Có người cho rằng, âm nhạc Việt Nam là của người Việt Nam, những giai
điệu, lời ca, từ khi sinh ra đến khi trưởng thành, theo năm tháng đã ngấm vào
trong họ, điều này chúng ta không phủ nhận. Tuy nhiên, âm nhạc chuyên nghiệp
không chỉ dừng tại đó. Ở một bản nhạc, người thể hiện nên nghiên cứu, tìm hiểu
về nguồn gốc, chất liệu âm nhạc mà người sáng tác đã sử dụng để viết nên tác phẩm,
để có được cảm xúc về hình tượng nghệ thuật của tác phẩm, cần phải nghiên cứu một
số vấn đề về: cách diễn tấu thang âm, điệu thức, hòa thanh, cách thể hiện giai
điệu, tiết tấu, nhịp điệu, cũng như các kỹ thuật luyến, nhấn, láy của guitar
trong các phẩm guitar Việt Nam.
Tác giả luận án đã nghiên cứu, rút ra những đặc điểm tiêu biểu,
qua các ví dụ cụ thể, và dựa trên những kinh nghiệm trong giảng dạy, trình diễn,
để phân tích về kỹ thuật, nghệ thuật, cảm xúc âm nhạc, trên cơ sở đó đưa ra những
phương hướng, truyền tải những nghiên cứu về thể hiện các tác phẩm guitar Việt
Nam, đến học sinh, sinh viên cũng như những nghệ sĩ, người yêu thích guitar.
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
KẾT LUẬN
Trong quá trình phát triển, guitar đã trở nên phổ biến trên
khắp thế giới. Nhiều nhạc sĩ, nghệ sĩ đã sáng tác, chuyển soạn, viết sách cho
guitar. Trong đó, một số cuốn sách, tác phẩm, đã được dùng làm tài liệu chính
cho chương trình giảng dạy guitar chuyên nghiệp ở Việt Nam với những tác giả
quen thuộc như: Ferdinando Carulli, Matteo Carcassi, Issac Manuel Francisco
Albe’niz, Heitor Villa Lobos, Andres Segovia, Ivanov Kramskoi…
Trải qua nhiều thế kỷ, các tác phẩm guitar của thế giới đã được
viết trên nhiều thể loại, thể hiện phong phú màu sắc âm nhạc của các dân tộc,
có rất nhiều các thể loại âm nhạc trên thế giới du nhập vào tác phẩm viết cho
đàn guitar, góp phần giúp cây đàn dần hoàn thiện về kỹ thuật và nghệ thuật để đạt
đến sự phổ biến cũng như trình độ chuyên nghiệp như hiện nay.
Nghiên cứu về một số đặc điểm trong các tác phẩm guitar thế
giới từ thế kỷ XVI-XX nhằm bao quát được những bước tiến của âm nhạc đàn guitar
về: Thể loại, hòa âm, tiết tấu, kỹ thuật xử lý tác phẩm… để học hỏi và có dữ liệu,
nhằm so sánh với những đặc điểm trong sự phát triển nghệ thuật đàn guitar ở Việt
Nam, từ đó, rút ra những ưu điểm, nhược điểm, để có những giải pháp khắc phục
nhược điểm, phát huy thế mạnh.
Nghệ thuật guitar Việt Nam, thời kỳ tiền khởi nghĩa và Cách mạng
Tháng Tám 1945, chủ yếu ở hình thức đệm đàn hát tập thể, còn mang tính không
chuyên.
Năm 1956, Trường Âm nhạc Việt Nam được thành lập, cũng được
xem là ngày khai sinh của bộ môn guitar cổ điển Việt Nam. Cùng gắn bó và góp phần
cho sự phát triển guitar cổ điển ở Việt Nam, là những nghệ sĩ guitar tiêu biểu:
Phạm Ngữ, Nguyễn Thiện Tơ, Hoàng Giác, Tạ Tấn, Nguyễn Hải Thoại, Phạm Văn Phúc,
Trương Huệ Mẫn, Đỗ Đình Phương, Võ Tá Hân, Phùng Tuấn Vũ, Hoàng Ngọc Tuấn, Phan
Đình Tân, Đặng Ngọc Long…
Thông qua những tổng hợp, nghiên cứu, chúng ta có thể nhận thấy
sự khác biệt khá lớn giữa tác phẩm guitar trong nước và quốc tế. Đa phần, tác
phẩm thế giới được sáng tác bởi các nhạc sĩ đã qua đào tạo chuyên ngành sáng
tác một cách bài bản, chuyên sâu, họ cũng chính là các nghệ sĩ guitar cổ điển nổi
tiếng. Chính vì vậy, sản phẩm âm nhạc được sáng tác vừa mang phong cách viết
chuyên nghiệp, cấu trúc thống nhất, chặt chẽ, vừa có được sự khai thác tốt về
tính năng nhạc cụ.
Còn tại Việt Nam, trải qua năm tháng chiến tranh, các nghệ sĩ
guitar đến với cây đàn đa phần là xuất phát từ tình yêu mạnh mẽ, tự học, tự vượt
lên chính mình để cống hiến cho sự phát triển của cây đàn. Do chưa qua trường lớp
đào tạo về chuyên ngành sáng tác chuyên nghiệp nên đa phần tác phẩm là chuyển
soạn, mảng sáng tác có số lượng rất ít. Đặc điểm này dẫn đến việc bị giới hạn về
phạm vi, cấu trúc tác phẩm, và sự đa dạng trong ứng dụng các tính năng nhạc cụ.
Tuy nhiên, ở góc độ sáng tạo, các nhạc sĩ, nghệ sĩ Việt Nam cũng đã đưa ra được
những cách thể hiện độc đáo, hiếm thấy trong kho tàng tác phẩm thế giới, để có
thể tiến đến xây dựng phong cách guitar cổ điển Việt Nam, thì đây là các yếu tố
cần được nghiên cứu sâu, phát triển theo hướng chuyên nghiệp, tinh xảo và phổ
biến hơn. Từ việc so sánh thực trạng tác phẩm guitar Việt Nam với thế giới, phần
nào có được sự nhìn nhận khách quan, chân thực về quá trình hình thành của
guitar Việt Nam, thấy rõ được điểm trội cũng như các điểm yếu để có thể hoạch định
được các giải pháp mang tính toàn diện.
Mỗi quốc gia đều có những bản sắc âm nhạc riêng, để thể hiện
thành công tác phẩm guitar Việt Nam, người nghệ sĩ phải hiểu về âm nhạc Việt
Nam, hiểu tác phẩm. Âm nhạc Việt Nam rất phong phú, đa dạng, mỗi câu hát, mỗi
làn điệu đều có màu sắc âm nhạc riêng, đòi hỏi người nghệ sĩ phải thấm nhuần âm
nhạc, làn điệu, mới thể hiện ra “chất” của tác phẩm.
Khi thể hiện một tác phẩm guitar nước ngoài, cùng với kỹ thuật,
người nghệ sĩ cần hiểu được tính chất âm nhạc, hình tượng nghệ thuật, thể loại
âm nhạc của tác phẩm. Đối với tác phẩm guitar Việt Nam, là người Việt, chúng ta
còn thuận lợi hơn để hiểu rõ về lời ca từ các ca khúc được chuyển soạn, hay làn
điệu gốc của một bài dân ca trong tác phẩm guitar Việt Nam. Do vậy, chúng ta
nên tận dụng triệt để ưu thế này, để nghiên cứu, ứng dụng, sáng tạo, tính năng
nhạc cụ cũng như các kỹ thuật guitar cổ điển với những cảm xúc hình ảnh âm nhạc
của tác phẩm gốc, để có sự thể hiện đặc sắc âm nhạc Việt Nam trên cây đàn guitar.
Để đạt được mục đích nghiên cứu, luận án đã tiến hành theo
các bước:
- Nghiên cứu khái quát nghệ thuật đàn guitar trên thế giới, tập
trung vào: thể loại, hòa âm, tiết tấu, kỹ thuật xử lý tác phẩm, để học hỏi những
tinh hoa, đặc sắc trong sáng tác, chuyển soạn, cách thể hiện âm nhạc đàn
guitar, có cái nhìn tổng quát, soi rọi vào nghệ thuật guitar Việt Nam, thấy được
những mặt mạnh, những mặt còn yếu và có những giải pháp góp phần hoàn thiện,
phát triển nghệ thuật guitar của Việt Nam
- Nghiên cứu, phân tích, tổng hợp, đưa ra những tiêu chí
trong chuyển soạn các tác phẩm guitar Việt Nam.
- Dựa trên những kiến thức nghiên cứu về âm nhạc thế giới, âm
nhạc Việt Nam, tác giả luận án đã nghiên cứu, ứng dụng, để chuyển soạn tác phẩm
Giai điệu quê hương, dựa trên chủ đề âm nhạc lấy từ bài Dạ cổ hoài lang, một
sáng tác bất hủ của nhạc sĩ Cao Văn Lầu. Bản nhạc được chuyển soạn, kết hợp giữa
biến tấu với ngẫu hứng, ứng dụng tính năng nhạc cụ, sáng tạo trong kỹ thuật
guitar cổ điển để thể hiện ngôn ngữ âm nhạc Cải Lương.
- Nghiên cứu những vấn đề trong cách thể hiện nghệ thuật các
tác phẩm guitar Việt Nam: cảm xúc hình ảnh nghệ thuật trong tác phẩm, một số đặc
điểm về cách diễn tấu thang âm, điệu thức, hoà thanh, thể hiện tiết tấu, tiết
nhịp, thể hiện luyến, nhấn, láy trong tác phẩm, nhằm nâng cao hiệu quả thể hiện
tác phẩm.
Luận án tập trung nghiên cứu những vấn đề thiết thực, cụ thể,
đóng góp, giúp cho những nhạc sĩ sáng tác, chuyển soạn cho đàn guitar, các học
sinh, sinh viên, nghệ sĩ guitar chuyên nghiệp, những kiến thức hữu ích trong
chuyển soạn, sáng tác, trong học tâp và thể hiện âm nhạc Việt Nam trên cây đàn
guitar, góp phần vào quá trình phát triển và khẳng định vị trí của âm nhạc đàn
guitar Việt Nam với thế giới.
KHUYẾN NGHỊ
Trong các trường âm nhạc chuyên nghiệp ở Việt Nam, đều giảng
dạy các nhạc cụ phương tây như: violin, piano, guitar, flute… Tuy nhiên, giáo
trình giảng dạy chỉ tập trung vào các tác phẩm âm nhạc thế giới, việc giảng dạy
các tác phẩm âm nhạc Việt Nam vẫn chưa được tập trung. Do vậy, cần có thêm những
nghiên cứu chuyên sâu về âm nhạc Việt Nam, để phát huy thế mạnh âm nhạc của dân
tộc.
Khuyến khích những học sinh, sinh viên bộ môn sáng tác của
các trường âm nhạc chuyên nghiệp, không chỉ biết thể hiện piano, sáng tác trên
nhạc cụ piano, mà còn học thêm guitar, nắm được những kiến thức, tính năng nhạc
cụ, kỹ thuật guitar cổ điển, để phát huy trong những sáng tác, chuyển soạn cho
đàn guitar, bổ sung thêm nhiều tác phẩm guitar Việt Nam.
Việc sưu tầm các tác phẩm guitar Việt Nam gặp nhiều khó khăn,
bởi phần lớn các tác phẩm đều được phát hành từ nhiều năm về trước. Do đó, các
nhà xuất bản âm nhạc cần lưu tâm đến việc biên tập những tác phẩm mới, tái bản
những tác phẩm guitar Việt Nam sáng tác từ nhiều năm trước, để thường xuyên
tăng cường, bổ sung thêm trong lĩnh vực tác phẩm.
Tổ chức nhiều chương trình biểu diễn các tác phẩm guitar Việt
Nam để cho các học sinh, sinh viên, cũng như các nghệ sĩ có điều kiện để giao
lưu, trao đổi về kinh nghiện, kiến thức, nâng cao khả năng thể hiện âm nhạc Việt
Nam.
Hội Nhạc sĩ Việt Nam, Học viện Âm nhạc quốc gia Việt Nam và
các trung tâm đào tạo âm nhạc chuyên nghiệp trên cả nước thường xuyên tổ chức
các cuộc thi sáng tác các tác phẩm âm nhạc Việt Nam cho đàn guitar để ngày càng
có thêm nhiều tác phẩm hay, đặc sắc.
12/5/2017
Nguyễn Thị Hà
Theo https://www.vnam.edu.vn/
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét