Cảm thức về người phụ nữ đẹp trong thơ chữ Hán Nguyễn Du từ góc nhìn nữ quyền luận

Cảm thức về người phụ nữ đẹp trong thơ 

chữ Hán Nguyễn Du từ góc nhìn nữ quyền luận

Có thể nói, Nguyễn Du là một trong không nhiều thi sĩ nước ta sớm có tiếng nói đấu tranh cho sự bình đẳng của người phụ nữ. Chính điều này đã khẳng định tính cách mạng trong tư tưởng của Nguyễn Du khi ông đã dám vượt lên những rào cản của thời đại mình một cách đầy thách thức để khẳng định nhân vị của mình như một lựa chọn của tâm thức hiện sinh…

1. Một đặc điểm nổi bật thơ trong chữ Hán Nguyễn Du được nhiều nhà nghiên cứu thừa nhận đó là thơ Nguyễn Du đã bày tỏ tiếng lòng đặc biệt thương cảm đối với người phụ nữ tài hoa nhưng bất hạnh. Câu chuyện “hồng nhan bạc mệnh” của các mỹ nhân là vấn đề có căn cứ từ thực tại ở xã hội phong kiến. Câu chuyện này, ngoài Nguyễn Du cũng còn nhiều tác giả khác quan tâm. Song, có lẽ Nguyễn Du là người quan tâm đặc biệt nhất. Bởi trong thơ của mình, Nguyễn Du không chỉ quan tâm đến cái đẹp của người phụ nữ như một thứ nhan sắc người đời thường nghĩ đến mà quan trọng hơn, ông xem cái đẹp ở người phụ nữ như một thân phận, một hiện hữu, một nhân vị giữa cuộc đời. Vì vậy, đọc lại thơ Nguyễn Du nói chung và thơ chữ Hán của ông nói riêng, chúng tôi cho rằng Tố Như không đơn giản chỉ dừng lại ở vấn đề bày tỏ lòng thương cảm với nỗi bất hạnh của những người phụ nữ đẹp. Đề tài người phụ nữ đẹp chỉ là cảm hứng khơi gợi để thi nhân bày tỏ những tư tưởng nhân văn tiến bộ, sâu sắc của mình về thân phận con người mà đặc biệt đó là thân phận người phụ nữ với những khao khát về quyền sống, quyền làm người khi chính họ dám vượt lên những rào cản vô hình của những lễ giáo phi lý và hà khắc của đạo đức phong kiến như một sự chọn lựa hiện sinh. Và tư tưởng nhân văn ấy trong thơ Nguyễn Du dù cách chúng ta hàng trăm năm, vậy mà vẫn rất hiện đại, rất gần với quan điểm nhân văn ngày nay, và một trong những phương diện đó là tư tưởng nữ quyền.

2. Khảo sát thơ chữ Hán của Nguyễn Du, ta thấy số lượng bài viết về đề tài phụ nữ không nhiều và số bài viết về người phụ nữ vừa đẹp, vừa tài lại càng ít hơn. Trong tổng số 250 bài chỉ có khoảng 5 bài nhắc đến phụ nữ. Họ có thể là một bà phi, một cô hầu, một cô bé ngây thơ hay một kỹ nữ... Tuy hình ảnh người phụ nữ xinh đẹp, tài hoa xuất hiện trong thơ chữ Hán của Nguyễn Du không nhiều nhưng sự xuất hiện của họ luôn để lại ấn tượng và sự ám ảnh trong lòng người đọc. Đó là nàng Tiểu Thanh trong Độc Tiểu Thanh ký, là cô Cầm trongLong Thành Cầm giả ca, là người ca nữ đất La Thành trong Điếu La Thành ca giả.

Chúng tôi đồng ý với ý kiến của nhiều nhà nghiên cứu cho rằng đây là những thi phẩm bộc lộ rõ nỗi thương xót chân thành của tác giả về kiếp người bất hạnh, nhất là những phụ nữ khổ đau, bị vùi dập trong xã hội phong kiến. Song, ở những bài thơ trên theo chúng tôi còn ẩn chứa nhiều thông điệp nghệ thuật mang giá trị nhân văn sâu sắc.     

Không dừng lại ở chỗ chỉ miêu tả, than vãn, thương cảm cho hoàn cảnh sầu thảm, bi đát, khốn cùng của những người phụ nữ đẹp, tài hoa hơn người mà đồng thời với việc tái hiện bi kịch cuộc đời của họ Nguyễn Du luôn bộc lộ thái độ trân trọng, nâng niu nhan sắc và tài năng của người phụ nữ. Trong thi phẩm của Nguyễn Du người đọc hôm nay có thể nhận thấy ông luôn đề cao vấn đề dân chủ, bình đẳng đối với phái đẹp. Phải chăng vì thế, những bài thơ chữ Hán của Nguyễn Du viết về người đẹp là những bài thơ hay nhất trong di sản thơ chữ Hán của ông. Bởi mỗi bài thơ đều lắng sâu những suy tư, trăn trở của Thi nhân về thân phận con người bị đọa đầy trong một xã hội mà mọi giá trị đều bị đảo lộn. 

Đọc thơ chữ Hán của Nguyễn Du chúng ta thấy nàng Tiểu Thanh trong Độc Tiểu Thanh ký,  cô Cầm trong Long Thành Cầm giả ca, người ca nữ không tên đất La Thành trong Điếu La Thành ca giả mỗi người mang một vẻ đẹp khác nhau. Chỉ qua một vài nét chấm phá, vẻ đẹp ngoại hình của những người phụ nữ trong thơ chữ Hán Nguyễn Du hiện lên thật quyến rũ. Đó là vẻ đẹp phong nhã, kiêu sa, trong sáng ở cô Cầm đang độ tuổi hoa niên:

Áo hồng ánh lên mặt hoa đào,

Má hừng rượu, vẻ ngây thơ, rất dễ thương

(Long Thành Cầm giả ca)   

Hay vẻ đẹp vừa e ấp, vừa rực rỡ, cuốn hút, rung động lòng người ở người ca nữ La Thành

 Như cánh hoa thắm từ cõi tiên xuống,

Sắc đẹp uyển chuyển làm rung động cả sáu thành.

(Điếu La Thành ca giả)   

Còn nàng Tiểu Thanh, Nguyễn Du chỉ nhắc đến hình ảnh “Tây hồ hoa uyển” cũng làm người đọc mấy trăm năm sau xúc động, nhớ đến một vẻ đẹp phong lưu, ngọc ngà, kiều diễm được lưu truyền trong dân gian như huyền thoại. Thế nhưng những người phụ nữ tài hoa ấy có khi nào được sống hạnh phúc! Cho nên trong Truyện Kiều, Nguyễn Du đã hơn một lần nói về sự bất hạnh của những người phụ nữ đẹp mà tiếng kêu đau thương của nó vang lên như một nỗi đoạn trường làm đau nhói tâm can biết bao người trên cõi nhân gian khốn khổ và đầy bất an này:

-“Rằng hồng nhan tự thuở xưa

  Cái điều bạc mệnh có chừa ai đâu?”

-“Phận sao bạc chẳng vừa thôi

Khăng khăng buộc mãi lấy người hồng nhan”

-“Đầu xanh có tội tình gì

Má hồng đến quá nửa thì chưa thôi”

Có một vấn đề gần như là quy luật của muôn đời trong cuộc sống đó là người đàn bà đẹp bao giờ cũng gian truân. Vì vậy, đã xuất hiện trong nhân gian những cụm từ “hồng nhan đa truân”, “hồng nhan bạc mệnh”  như một tâm thức hiện sinh ám ảnh biết bao người, nhất là đối với phụ nữ.  Người đẹp, đặc biệt là người tài sắc luôn chịu một số phận gian nan, bi kịch mà cái bi kịch rõ nhất là luôn bị lệ thuộc vào người khác theo những nguyên tắc lễ giáo khắc nghiệt đến phi lý của tư tưởng Nho giáo đó là “tại gia tòng phụ, xuất giá tòng phu, phu tử tòng tử”. Vì thế, người phụ nữ hoàn toàn không chủ động được cuộc sống của mình, họ không có quyền lựa chọn cho mình cách sống, cách ứng xử, hay thậm chí là không có quyền làm chủ thân xác và tâm hồn của mình. Nhiều khi nhan sắc của người phụ nữ đã biến thành một trò mua vui, một thứ tiêu khiển của những kẻ lắm tiền nhiều của hay một phương tiện để mua quan bán tước của những kẻ có quyền hành trong xã hội. Thế nên, những người phụ nữ đẹp đã trở thành một lớp người đặc biệt trong xã hội. Họđược gọi là đào nương, ả đào, cô đào (điều này lý giải vì sao những người đẹp trong các tác phẩm của Nguyễn Du và một số tác giả khác đa số đều là kỹ nữ). Trong khi xã hội phong kiến vốn được xây dựng trên nền tảng tư tưởng Nho giáo coi khinh vai trò của người phụ nữ, nhất là những mỹ nhân thì Nguyễn Du cảm nhận nhan sắc của những người phụ nữ mà ông tình cờ gặp gỡ trong cuộc đời với một tấm lòng trân trọng, nâng niu. Những phụ nữ mà Thi nhân không hề quen biết đã lưu lại trong cảm thức của ông những nét đẹp độc đáo - đó là vẻ đẹp thiên phú mà không phải ai cũng có. Khác với nhiều nhà nho trong xã hội đương thời, Nguyễn Du không coi vẻ ngoài của phụ nữ là thứ mua vui, tiêu khiển, ông coi nhan sắc  của người phụ nữ như là một giá trị, một nhân vị. Vì vậy, vẻ đẹp của họ qua cảm thức của Nguyễn Du lại thêm phần lung linh lộng lẫy. Điều đó xuất phát từ sự trân trọng, ngưỡng mộ và cảm thông của ông đối với những mỹ nhân, tài hoa nhưng “phận mỏng”.

Qua cách đặc tả của Nguyễn Du, chúng ta nhận thấy ông coi nhan sắc của những người phụ nữ như sự kết tinh của văn hóa - họ là những mỹ nhân mang vẻ đẹp bí ẩn, thấm đẫm hồn cốt văn hóa phương Đông: vừa e ấp, dịu dàng vừa rực rỡ, cuốn hút, quyến rũ đến mê hồn (Quan niệm này nhất quán trong tất cả các sáng tác cả chữ Nôm và chữ Hán của Nguyễn Du mà Truyện Kiều là đỉnh cao nhất – C.T.H). Dù Nguyễn Du hiểu chính ông cũng rơi vào cảnh ngộ “lực bất tòng tâm”, không thể làm gì để giúp những kẻ “hồng nhan” tránh được kết cục “bạc phận” nhưng như một lẽ tự nhiên, sức mạnh của tình yêu thương vô hạn đối với con người vốn thường trực trong ông đã giúp ông vượt qua trường thành kiên cố, nghiệt ngã của hệ hình tư tưởng phong kiến. Thi nhân đã bày tỏ thiện chí, thể hiện thái độ vô cùng trân trọng nâng niu vẻ đẹp mong manh của những kẻ hồng nhan, dẫu họ chỉ là những người thuộc tầng lớp “dưới đáy” của xã hội, là những kiếp người hẩm hiu, thấp cổ, bé họng, luôn bị đọa đày, khinh rẻ. Và qua mấy trăm năm đã minh định: với cảm quan thẩm mỹ tinh tế, với trái tim nghệ sĩ đa tình Nguyễn Du đã thành công trong việc bất tử hóa cái Đẹp bằng nghệ thuật. Vẻ duyên dáng, kiêu sa, quyến rũ mê hồn của cô Cầm, nàng Tiểu Thanh, và ca nương đất La Thành… mãi mãi được tôn vinh trong tâm thức văn hóa của nhiều thế hệ bạn đọc khi tiếp nhận thơ Nguyễn Du. Bởi lẽ muôn đời nay, trong sự phát triển của nhân loại, ở những xã hội mà tư tưởng nhân văn được đề cao thì đối với phụ nữ, nhan sắc bao giờ cũng là một trong những giá trị quan trọng nhất, là thứ “của cải” tinh thần quý giá, nó không chỉ là niềm hãnh diện, tự hào mà còn là cội nguồn mang đến sức mạnh, sự tự tin để phụ nữ luôn được sống là chính mình, khẳng định mình trên hành trình  hướng đến chân trời ánh sáng văn minh, tiến bộ của nhân loại.

Song, những người phụ nữ chúng ta bắt gặp trong thơ Nguyễn Du không chỉ đẹp ở ngoại hình, họ còn là những phụ nữ mang vẻ đẹp nội tâm, là những người thực sự có tài năng nghệ thuật. Mỗi người có một tài riêng: Tiểu Thanh có tài thơ, cô Cầm có tài đàn, cô gái đất La Thành có tài ca hát. Và đặc biệt, tài năng của những người phụ nữ này trong cái nhìn của Nguyễn Du luôn là tài năng xuất sắc hơn người. Câu danh ngôn  “Sự thông minh và tinh tế ở người đàn bà là thứ nhan sắc không bao giờ tàn phai”, có lẽ rất xứng đáng dành tặng cho những người đẹp trong thi phẩm của Nguyễn Du.

Xưa nay, khi bàn về trước tác của Nguyễn Du, nhiều học giả cho rằng chính những bài thơ chữ Hán của Thi nhân đã cho hậu thế thấy phần sâu kín nhất trong tâm tư tình cảm của ông. Chúng tôi cho rằng nhận xét trên là hoàn toàn xác đáng. Tuy nhiên xem xét những bài thơ chữ Hán của Nguyễn Du về đề tài người đẹp, thiết nghĩ cần phải bàn rộng thêm một số giá trị khác như bên cạnh tiếng lòng xót thương thân phận người phụ nữ thì tiếng nói thể hiện quan niệm về quyền dân chủ, bình đẳng cho họ đã hiện diện trong thơ Nguyễn Du như thế nào?

Bài thơ Độc Tiểu Thanh ký của Nguyễn Du từng gây ra nhiều tranh luận nhất là về vấn đề tư liệu và hướng nghiên cứu. Để  hiểu bài thơ này người đọc thường phải gắn nó cùng câu chuyện như một huyền thoại về cuộc đời của một giai nhân họ Phùng tên Tiểu Thanh mà chúng ta đã từng biết. Như vậy, khác với cô Cầm và ca nữ đất La Thành là những người sống cùng thời, Nguyễn Du từng gặp đó đây trên mọi nẻo đường, Tiểu Thanh là người đẹp mà Nguyễn Du chỉ được ngưỡng vọng qua trang sách. Ở đây không nên quá quan trọng việc xem xét Tiểu Thanh có thật hay không có thật, sống trước Nguyễn Du ba trăm năm hay mấy trăm năm như nhiều người đã tranh luận, theo tôi bi kịch của nàng Tiểu Thanh chỉ là cái cớ nghệ thuật để Nguyễn Du giãi bày quan điểm của ông về kiếp người mong manh trong cõi trần ai đầy bất trắc, nhất là thân phận của những người phụ nữ vừa có nhan sắc vừa có  tài năng. Nguyễn Du tưởng nhớ Tiểu Thanh và ngưỡng mộ nàng là bởi nàng đoan trang, kiều diễm, cao quý, ngọc ngà, nhưng hơn hết còn bởi nàng là một phụ nữ thông minh, thơ phú tài hoa, tâm hồn phong phú. Di cảo thơ của nàng còn sót lại như tiếng vọng xa xăm kể về câu chuyện bi thương của cuộc đời nàng. Thương tiếc Tiểu Thanh, xót xa cho nỗi oan khổ của nàng, Nguyễn Du đã thốt lên:       

 

Cổ kim hận sự thiên nan vấn/ Phong vận kỳ oan ngã tự cư

Dịch nghĩa: Những mối hận cổ kim, khó mà hỏi trời được. Ta tự coi như người cùng một hội với kẻ mắc nỗi oan lạ lùng vì nết phong nhã (Vũ Tam Tập dịch).      

Nguyễn Du tự coi nàng Tiểu Thanh là người cùng “một hội với kẻ mắc nỗi oan lạ lùng”.  Chưa dám bàn đến vấn đề Nguyễn Du đấu tranh vì quyền dân chủ, tự do, bình đẳng cho phụ nữ nhưng rõ ràng ở đây sự cảm thông, chia sẻ với nỗi đau khổ, oan trái mà người phụ nữ tài hoa, xinh đẹp phải gánh chịu đã đạt đến độ kết tinh sâu sắc về tư tưởng: đó là tư tưởng nam nữ bình đẳng, bình quyền. Không hề ngần ngại trước quan niệm “nam tôn nữ ti”, Tố Như tiên sinh đã nâng đỡ Tiểu Thanh – một phụ nữ yếu đuối, bất hạnh lên ngang bằng với chính mình, coi Tiểu Thanh như người tri âm, tri kỷ, đồng điệu với mình. Nguyễn Du -  đường đường một đấng nam nhi và hơn nữa lại là một quan chức sống trong xã hội bị bao phủ nặng nề bởi quan niệm trọng nam khinh nữ, khẩu hiệu “nhất nam viết hữu, thập nữ viết vô” được đề cao như lẽ đương nhiên, vậy mà ông đã có một ứng xử trái ngược với “đám đông” đương thời. Ông đã dám vượt ra / lên khỏi hệ thống tư tưởng nho giáo để làm một cuộc cách mạng trong tư tưởng của mình, một cuộc cách mạng như một lựa chọn hiện sinh mà Thúy Kiều là một biểu tượng đẹp đẽ của sự chọn lựa ấy… Có lẽ hơn ai hết, xuất phát từ chính sự nghiệm sinh của cuộc đời cô độc đầy ưu tư dằn vặt của mình, Nguyễn Du thấm thía sâu sắc nỗi đau trước những bất công, phi lý luôn xảy ra với những kẻ hiền tài mà ông đã xót xa xác quyết trong Truyện Kiều bất hủ: “chữ tài liền với chữ tai một vần”. Và với phụ nữ tài hoa mà bất hạnh, tôi đồ rằng trái tim đầy yêu thương, nhạy cảm của Nguyễn Du đã đau đớn vô cùng khi ông thấu hiểu về Tiểu Thanh và tấn bi kịch của đời nàng. Thi nhân đã lấy nỗi đau của mình để thấu hiểu nỗi đau của người, coi nỗi đau của người như nỗi đau của mình. Với ông, phụ nữ nhan sắc, trí tuệ, tài năng, phẩm hạnh… được coi như một cá thể hiện hữu. Họ không phải chỉ là chiếc xương sườn của A Đam như người đời thường nghĩ. Khát vọng, ước mơ về sự bình đẳng, bình quyền, tự do, dân chủ cho phụ nữ và vì sự phát triển của phụ nữ cho đến hôm nay vẫn luôn là vấn đề quan tâm hàng đầu của nhân loại… Xuất phát từ bi kịch của nàng Tiểu Thanh để suy ngẫm và bộc bạch quan điểm của bản thân về thế thái nhân tình, quên mình để nghĩ cho người phải chăng đó chính là hồn cốt làm nên hệ giá trị nhân văn sâu sắc trong sự nghiệp lớn lao của Nguyễn Du. Cho nên hai câu cuối của bài thơ vẫn là sự tiếp nối dòng cảm hứng đau đáu khát vọng của Thi nhân:                  

Bất tri tam bách dư niên hậu 
Thiên hạ hà nhân khấp Tố Như?

Đã có nhiều người khi bàn về hai câu kết trên cho rằng Nguyễn Du đã thương khóc nàng Tiểu Thanh, người sống cách ông ba trăm năm trước và ông cũng chờ mong sau mấy trăm năm có người lại khóc ông như thế. Những theo tôi, có lẽ trái tim nhân hậu bao dung, vị tha, giàu lòng trắc ẩn của một nghệ sĩ lớn như Nguyễn Du không thể dừng lại ở chỗ chỉ âu lo, băn khoăn về sự lưu danh thiên cổ cho riêng mình. Trong tột cùng của nỗi cô độc, không tìm đâu người tri âm, tri kỷ, Nguyễn Du hướng đến một dự báo: Mai sau liệu có ai là người khóc cùng ông những điều đáng khóc? Khóc cùng ông nỗi đau về thế thái nhân tình? Khóc cùng ông về những đau khổ bất công, đọa đày phi lý mà con người (đặc biệt là những giai nhân yếu đuối, mong manh, xinh đẹp, tài hoa như nàng Tiểu Thanh, hay những thi nhân một đời chỉ biết sáng tạo và trân quí cái đẹp như ông) phải gánh chịu? Tại sao một người con gái xinh đẹp, đức hạnh, tài hoa như Tiểu Thanh lại phải chết oan ức đến vậy!?  

Với ý nghĩa ấy, thông điệp mà bài thơ “Độc Tiểu Thanh ký” của Nguyễn Du ký thác cho đời sau có thể coi là một thông điệp vươn đến tầm tư tưởng nhân văn sâu sắc của nhân loại. Xét từ góc độ thuyết nữ quyền luận hiện đại Nguyễn Du đã tiệm cận đến vấn đề mà cả nhân loại đã, đang và sẽ tiếp tục luận bàn, đó là: quyền được làm vợ, được hưởng cuộc sống hạnh phúc không bị trói buộc, lệ thuộc vào đàn ông và quyền được bình đẳng, dân chủ, tự do trong mọi sáng tạo dành cho người phụ nữ.         

Nếu qua số phận bi kịch của người đẹp Tiểu Thanh, bên cạnh tiếng kêu thương cho số phận bất hạnh của nàng, Nguyễn Du hé lộ cho chúng ta thấy tiếng nói khát khao về quyền bình đẳng, tự do, dân chủ và hạnh phúc cho người phụ nữ thì trong Long Thành Cầm giả ca, và Điếu La Thành ca giả ông lại có một góc nhìn khác về nhân vị của người những người đẹp, có tài năng hơn người.  

Khác với Tiểu Thanh, cô Cầm và người ca nữ đất La Thành là những kỹ nữ. Trong quan niệm của xã hội, loại người này bị coi là “xướng ca vô loài”, luôn hứng chịu những thiệt thòi, bị xem thường, khinh miệt, coi rẻ. Song trong con mắt của Nguyễn Du, họ là những nghệ sĩ tài hoa điêu luyện chứ không phải đơn thuần chỉ là những kẻ mua vui cho thiên hạ.  

Trong lần đầu gặp gỡ tình cờ nhưng Nguyễn Du đã nhận ra “chất ngọc” của  người đẹp đất Long thành, ông trân trọng ví cô như  “báu vật vô giá đất Trường An”: 

Riêng thạo đàn Nguyễn

Người trong thành bèn lấy chữ Cầm mà đặt tên.

Nàng học được khúc Cung Phụng trong cung tiền triều

Đó là những khúc đàn hay nhất trời đất.

(Long Thành Cầm giả ca)

Nguyễn Du đã đặc tả một cách tài tình ngón đàn tuyệt diệu của kỹ nữ Long Thành trong một đêm tiệc lớn của các tướng lĩnh Tây Sơn. Tiếng đàn của nàng là sự tuyệt vời nơi thượng giới cũng như trong chốn nhân gian:

Khoan như gió nhẹ lướt qua rừng thông

Trong như tiếng hạc kêu nơi xa xăm

Mạnh như tiếng sét đánh vào bia Tiến Phúc vỡ tan

Buồn như tiếng rên của Trang Tích,

Ốm nhưng giọng quê vẫn không quên

(Long Thành cầm giả ca)

Trong cảm thức của Nguyễn Du, đây là tiếng đàn độc đáo, nó là sự kết tinh của trí tuệ mẫn tiệp tuyệt vời và tâm hồn phong phú, tiếng đàn lắng đọng bao cung bậc thăng trầm của cảm xúc diệu kỳ, vừa tinh tế, vừa da diết nồng nàn, vừa bay bổng thiết tha. Chính vì tiếng đàn “tuyệt kỹ” như vậy nên nó mê hoặc lòng người, có sức quyến rũ lạ thường khiến cho:

Các quan Tây Sơn trong tiệc đều ngả nghiêng

Vui không biết chán thâu đêm

Bên này bên kia tranh nhau khen thưởng

Tiền bạc quăng ra như đất bùn

Hào hoa lấn át cả công hầu

Bọn trẻ Ngũ Lăng có đáng kể vào đâu

(Long Thành cầm giả ca)

Nàng Cầm được những người Tây Sơn quí trọng, hâm mộ chính là nhờ tài đàn những bản nhạc “hay nhất ở trên trời cũng như giữa cõi người”. Ngón đàn ấy không tàn phai theo năm tháng. Nó luôn trường tồn. Nhưng không phải lúc nào cũng có những khách tri âm hiểu và trân trọng. Nguyễn Du đau lòng “bồi hồi không yên, ngẩng lên, cúi xuống, ngậm ngùi cho cảnh xưa và nay” là vì vậy!? Trong âm vang lời thơ chúng ta như thấy vọng lại muôn câu hỏi nhức nhối xung quanh số phận hẩm hiu của người kỹ nữ. Nguyễn Du nhận thấy những người phụ nữ xinh đẹp, có tâm hồn tinh tế như cô Cầm, đã dâng tặng cho cuộc sống tiếng đàn điêu luyện, mê hồn – kết tinh những giá trị tinh thần cao khiết, họ kiếm sống bằng tài năng, bằng sức lao động chân chính, họ hoàn toàn tự lập, không dựa dẫm vào đàn ông, họ cũng là những con người luôn khát khao hạnh phúc và có ý thức về bản thân rất cao trên con đường đi tìm hạnh phúc vậy hà cớ gì mà họ luôn phải gánh chịu thiệt thòi, đau khổ, bi kịch? Phải chăng trong sự xót xa cho số phận ca nữ, cho “người ta trong cõi trăm năm, những sự vinh, nhục, buồn, vui thật không lường trước” được, bao hàm cả sự xót xa cho chính bản thân mình của nhà thơ? Sự ngưỡng mộ đối với tài năng  cô Cầm đạt đến độ đồng cảm, tri âm sâu sắc  của Nguyễn Du cho thấy ở ông xuất hiện một tư duy khác xa với nhiều kẻ đương thời. Với Nguyễn Du bên cạnh nhan sắc, tài năng của  người phụ nữ cũng là một hệ giá trị để khẳng định nhân vị của họ. Những phụ nữ có tài năng xuất chúng cũng hoàn toàn xứng đáng được hưởng sự vinh danh của xã hội và cộng đồng; tài năng không phân biệt giới tính, đẳng cấp sang hèn. Nguyễn Du đã tạc vào lòng người đọc hình ảnh người đẹp gảy đàn đất Long Thành như một biểu tượng của cái Đẹp và Tài năng con người.

3. Không phải ngẫu nhiên trong Truyện Kiều bất hủ Nguyễn Du đã tái tê lòng hạ bút đúc kết một sự thật tồn tại như quy luật trong cuộc sống: “Đau đớn thay phận đàn bà/ Lời rằng bạc mệnh cũng là lời chung”. Với quá trình nghiệm sinh sâu sắc về cuộc đời, Nguyễn Du – một nhà Nho dù sống trong sự kiềm tỏa của tư tưởng phong kiến nhưng bằng sự tinh tế của một tâm hồn thấu “đến sáu cõi” hồng trần, thi nhân đặc biệt thấu hiểu và cảm thương thân phận đàn bà nói chung và đặc biệt những “khách má hồng” vốn tài hoa, xinh đẹp nhưng luôn chịu bao nỗi truân chuyên. Trong sự nghiệp văn chương Nguyễn Du, bên cạnh tuyệt tác Truyện Kiều, thơ chữ Hán của ông cũng luôn có sức “vẫy gọi” người đọc bởi giá trị nhân bản và giá trị nghệ thuật đặc sắc. Ngày nay, từ góc nhìn nữ quyền luận kết hợp triết học hiện sinh, đọc thơ chữ Hán Nguyễn Du, chúng ta thấy rõ hơn tính nhân văn cao cảtrong thơ ông, đó là tinh thần đấu tranh cho quyền sống, quyền làm người của những mỹ nữ tài hoa nhưng bạc mệnh. Trong cảm thức nghệ thuật của Nguyễn Du, những mỹ nữ ấy đã hiện hữu với tư cách là một nhân vị. Họ không chỉ có nhan sắc tuyệt trần mà còn là người đa tài, đa cảm, đa tình, biết yêu cái đẹp và dẫu bi kịch đến đâu vẫn luôn khát vọng hướng đến tự do trong tình yêu và cuộc sống.     

Có thể nói, Nguyễn Du là một trong không nhiều thi sĩ nước ta sớm có tiếng nói đấu tranh cho sự bình đẳng của người phụ nữ. Chính điều này đã khẳng định tính cách mạng trong tư tưởng của Nguyễn Du khi ông đã dám vượt lên những rào cản của thời đại mình một cách đầy thách thức để khẳng định nhân vị của mình như một lựa chọn của tâm thức hiện sinh. Phải chăng vì thế, cùng với Truyện Kiều bất hủ, những bài thơ chữ Hán viết về số phận người phụ nữ đẹp trong thơ chữ Hán của Nguyễn Du như Độc Tiểu Thanh ký, Điếu La Thành ca giả, Long Thành Cầm Giả Ca,... luôn tìm được sự đồng vọng trong lòng người đọc và tư tưởng đấu tranh cho nữ quyền của ông đến nay vẫn còn nguyên giá trị. 

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

1. Trương Chính (giới thiệu), Thơ chữ Hán Ng Du, Nxb. Vhọc, 1978

2. Trần Thái Đỉnh, Triết học hiện sinh, Nxb. Văn học, H., 2008.

3. Thanh Lãng, Bảng lược đồ văn học Việt Nam (quyển thượng), Nxb. Trình bày SG.1967.

4. Phạm Thế Ngũ, Việt Nam văn học sử giản ước tân biên, quyển 2, Quốc học Tùng thư xuất bản, SG.1963

5. Thảo Nguyên, Đọc và dịch thơ chữ Hán của Nguyễn Du, Nxb. Hội Nhà văn, 2007.

6. Raman Selden, Phê bình nữ quyền, Hồ Thị Dương dịch, Nguyễn Tiến Văn hiệu đính, Tạp chí Sông Hương (số 277/ 2012), tr. 3-12

7. Trần Nho Thìn, Văn học Trung đại Việt Nam từ góc nhìn văn hóa, Nxb. Giáo dục Việt Nam, Hà Nội, 2003

8. Chris Weedon, Lý thuyết và phê bình nữ quyền ( từ 1990 đến nay), Thái Hà dịch, Tạp chí Sông Hương (số 320/2015), tr.35 – 43.

Cao Thị Hồng

Theo  http://nhavantphcm.com.vn/