Ánh sáng trái tim và nhan sắc
của giọt lệ trên mi người thiếu nữ
Nhà vật lý Thiên văn là những
người "đọc" ánh sáng trong vũ trụ, lặn lội trong thiên hà,
để tìm về quá khứ, nhìn vào hiện tại, và đoán định được tương lai của vũ
trụ, trong đó có trái đất. Có một người Việt như thế, cực kỳ nổi tiếng
trong giới thiên văn học thế giới tên là Trịnh Xuân Thuận. Những công trình
khoa học của khoa học gia khổng lồ này mang đẫm chất Thi ca, mà hơi thở văn
chương như là một đường dẫn xuyên suốt để ông chuyển tải hiểu biết khoa học.
Tôi hay nói với những người bạn làm vật lý của tôi ở Đà Lạt là rồi chắc chắn một
ngày nào đó người ta sẽ phải trao giải thưởng… Văn chương cho Nhà Vật lý
này. Rồi một ngày, tôi, Nguyễn Hàng Tình, một Nhà báo hoang vu dưới
“chợ Đời”, Trời khiến cho được gặp Khoa học gia mang trái tim Thi sĩ ấy
trên không gian lộng gió và ngập tràn ánh sáng của một ngày mới lên nơi
véranda ở tầng cao nhất của một khách sạn nằm giữa phố núi Đà Lạt khi ông như một
áng mây từ Mỹ_nơi ông làm khoa học_ tạt qua. Ông từ bi như Thiền sư, hiền tinh
anh như một đứa trẻ băng trên thời gian và ánh sáng, và tôi thì nông nổi bụi đời
hỏi…
*Thưa
Nhà thiên văn học, chúng ta có thể nhận ra “Thiên văn học” nơi…
giọt lệ trên mi mắt của một người Thiếu nữ…?
_Trịnh Xuân
Thuận: Cấu tạo giọt lệ không liên quan thẳng ánh sáng, nhưng giọt
lệ cũng là kết tinh của sự vận động từ ánh sáng_ các hạt nhân trong giọt lệ,
qua cơ thể sinh học, cảm xúc của con người. Một hình dung đơn giản nhất là
như thấy được sự long lanh của giọt lệ cũng nhờ ánh sáng... Ánh sáng đưa
những gì từ vũ trụ vào mắt ta, và …vào tim ta. Ta màu nhiệm dạt dào, hân
hoan, rạo rực được trước giọt lệ nơi mi mắt một cô gái nhờ ánh sáng tự nhiên
thường tồn trong thiên nhiên, và… nhờ “ánh sáng” trong Trái tim ta.
*…Và ngay cả
với Thi ca, cũng vậy?
_ Trịnh Xuân Thuận:
Không có ánh sáng lấy đâu niềm cảm hứng để con người thăng hoa. Tâm trạng con
người đi theo ánh sáng, sáng khác, trưa khác, chiều khác, các mùa khác...
Những thi phẩm hay nhất cũng là sản phẩm của sự tương tác vạn vật mà ánh sáng
là sự khởi nguồn_sự cộng hưởng. Những bài thơ mơ tưởng biểu hiện cho sự
hân hoan hoặc buồn đâu kia của Beaudelaire, Rimbaud, hay tranh của Monet,
Léonardo da Vinci... là những câu chuyện về thế giới tâm hồn, câu chuyện về
ánh sáng, không trực tiếp thì qua những tồn tại khác của ánh sáng, nuôi dưỡng
từ ánh sáng. Người hoạ sĩ bằng ánh sáng, đi vẽ cảm xúc về tâm hồn mình, và
mọi thứ hữu hình xung quanh... Sáng tác một bài thơ cũng tương đương như đi
tìm kiếm cái gì đó trong vũ trụ của nhà khoa học.
ÂN NHÂN ÁNH SÁNG
*Ông thường bảo ánh sáng là Bạn tri kỷ của ông?
_ Trịnh Xuân Thuận: Từ
ánh sáng tôi có thể liên lạc được với vũ trụ, có thể nhìn về quá khứ vũ
trụ cách đây 5 tỉ năm từ lâu_bây giờ thì xa hơn nhiều nữa. Hàng đêm khi mọi
người đi ngủ thì chúng tôi làm việc, tôi đi vào vũ trụ, lang thang trong các
thiên hà, thả lòng trên các vì sao... Chính ánh sáng cho tôi thấy sự di động
của các thiên hà và các sinh tố của thiên hà... Tôi luôn kiếm ra cái mới lạ
trong đó.
*Chính ánh
sáng đã tạo ra Con người chúng ta?
_Trịnh Xuân Thuận:
Không có ánh sáng thì không có sự tổng hợp vật chất, sự chuyển hoá, duy trì
sự tồn tại của vật chất. Ánh sáng tạo ra sự sống. Đơn giản là không có mặt
trời, không có con người trên trái đất. Ánh sáng, biểu thị qua trạng thái hạt
bụi, và hạt bụi là những sinh linh, là những ngôi sao, là tổ tiên của chúng
ta.
*Và… cũng chính ánh
sáng biến trái đất thành một ngôi làng toàn cầu?
_Trịnh Xuân Thuận: Dĩ
nhiên rồi. Ánh sáng đã làm liền trái đất, kết nối những lục địa, làm phẳng
tất cả, ráp nối cả nhân loại lại. Chỉ có con người phân biệt ra những dân
tộc, lãnh địa, văn hoá... chỉ mọi thứ trên mặt đất đều như nhau, dưới ánh
sáng của ánh sáng. Hoặc như ngày nay, các thiết bị số ra đời, đều trên các
nguyên lý của ánh sáng và điện từ. Mọi thứ tồn tại trên vũ trụ này, trên mặt
đất này đều nhờ ánh sáng, từ ánh sáng, hoặc dựa trên những nguyên lý của ánh
sáng, từ giọt nước uống, cọng rau xanh, đến miếng thịt, cái máy nghe nhạc...
Đơn giản ví dụ nhé, trên Internet, người các vùng nông thôn xa xôi, không
từng đặt chân đến, cũng biết đến được nơi chốn đó. Vào Google thấy cả thế
giới...
*
Có phải vũ trụ là một mớ hỗn độn, thưa Nhà Thiên văn ?
_Trịnh Xuân Thuận: …Là
một dàn hòa nhạc êm dịu hoàn hảo đúng hơn. Vũ trụ có giai điệu,
giai điệu đẹp như một bản nhạc Jazz. Ngay thế giới sắc màu của nó cũng rực
rỡ, lộng lẫy trong êm ái_ Một cái đẹp vô tận. Mọi thứ trong vũ trụ hoạt động
có qui luật, uyển chuyển trong trật tự.
* Ánh sáng
cũng là thế giới tâm linh. Vậy, giữa Thiên văn học và Phật giáo, có mối liên
quan ?
_ Trịnh Xuân Thuận:
Phật giáo ra đời sau, mới hơn 2.500 năm. Nhưng vũ trụ hình thành đã 14
tỉ năm.
Nhưng Phật giáo ngay từ đầu con đường đã hướng đến thế giới tự nhiên, vũ trụ,
vạn vật, và cả thân phận con người, tức hiểu tự nhiên bằng cảm nhận, bằng
giác ngộ, qua hành trình giác ngộ. Thiên văn học, thì duy lý, dùng duy lý để
khám phá, chỉ ra vận động của tự nhiên, vũ trụ, tính có qui luật của vũ trụ
và mọi thứ phát sinh ra trong đó. Đạo Phật cũng chỉ sự thay đổi trong trời
đất, chuyển dịch của vạn vật_ và Thiên văn học cũng thấy vậy. Có sự tương
đồng cho cái hướng đến. Triết lý Phật giáo là hiểu đến lẽ vô thường của vũ
trụ, còn của thiên văn học là hiểu đến sự liên hệ với các ngôi sao, thiên hà.
Cả hai đều là khoa học. Đạo Phật hay nhắc đến trở về cát bụi là vậy_chuẩn xác
đến tuyệt vời, kỳ diệu.
LOÀI NGƯỜI ĐANG CÀY XỚI CHỐN NƯƠNG THÂN
*Bằng cái nhìn của
Nhà thiên văn học, ông thấy trái đất_chốn nương thân của loài người_ đang như
thế nào ?
_ Trịnh Xuân Thuận:
Đang nguy lắm. Người ta đang cày xới trái đất. Loài người đang xới tung trái
đất lên. Dọn đi những thảm thực vật_mà xanh, sự sống. Chặt hạ cây xanh khắp
nơi và đào xuống để lấy mọi thứ lên đến mức gần không còn kiểm soát được nữa,
mà mất giới hạn. Các loài trên thế giới mất đi liên tục, như con tê giác một
sừng vừa rồi ở VN, chẳng hạn đã biến mất là vĩnh viễn không trở lại. Lũ lụt
đang nhiều hơn. Khí thải cacbon ngày một dữ dội, khủng khiếp hơn. Thời tiết
đang nóng lạnh thất thường lên từng ngày vì đối xử đó. Nếu diễn tiến thế này,
sẽ đến một ngày loài người cũng như vậy, như con tê giác kia. Với loài người
hiện này, rồi cái không còn trước mắt nhất là không còn chỗ sống sót. Băng
tan ở hai đầu Bắc và Nam cực đang báo động, mà trái đất vốn dĩ ¾ là nước rồi.
Đầu tiên là trái đất sẽ ngập chìm trong nước, và giai đoạn sau đó của nó nữa
có thể là quá trình bốc hơn, và tiến tới sa mạc hoá, hoặc một biển đổi vô
thường nào đó nữa. Ngay cả việc thấy khí thải ô nhiễm là tổn hại sống còn rõ
ràng với trái đất chung ấy, nhưng con người vẫn cứ mặc cả nhau trong
sự cứu lấy chốn nương thân. Trong khi đó, chúng tôi_các Nhà thiên văn
học_ đi tìm hành tinh khác với hy vọng có sự sống_ thì chưa ra, mà chưa chắc
còn có.
*Theo
ông vì sao loài người lại dám làm thế_"bán đứng" tương lai ?
_ Trịnh Xuân Thuận: Vì sự
ích kỷ. Cả thế giới này lao vào cày xới trái đất. Lòng tham vô
độ của từng quốc gia, chỉ nhắm vào cái lợi trước mắt. Họ so đo và tranh nhau
để phát triển bằng mọi giá. Từng con người, từng nhóm người đã đẩy trái đất
đang bước đến những nguy cơ huỷ diệt. Tạo sao loài người tham lam đến vậy,
khi đục cho đến rỗng trái đất để vét cho bằng hết năng lượng hoá thạch, đất
đai, cây cối ? Súng đạn vẫn sản xuất, chiến tranh vẫn không ngừng ngày
nào. Con người đánh nhau mãi. Tôi thấy lạ, và đau lòng, rằng sao con người
không hiểu nhau rằng trái đất luôn là hành tinh mong manh, yếu ớt lắm. Sao
các nước không sẻ chia nhau trên tinh thần hiệp thông, cùng tồn tại có trách
nhiệm, cùng nâng niu trái đất, để cùng hạnh phúc trên mặt đất.
*
Vậy Thiên văn học không phải là một... cõi huyễn hoặc, mơ hồ, và Nhà Thiên văn học không là những
kẻ thường trực mộng du theo những tinh tú trên trời?
_ Trịnh Xuân Thuận:
Làm sao mơ hồ được. Vật lý thiên văn là khoa học cho tương lai loài người,
hiệu quả của nó không cầm nắm được ngay tức khắc. Tưởng nó mơ tưởng, nhưng
thực ra nó rất thiệt thực. Chúng tôi nhìn từ quá khứ đến tương lai để
chỉ ra cho người ta những cái mà họ không thể thấy. Chúng tôi hoàn toàn có
thể cảnh báo những gì nguy hiểm trong vũ trụ, hành tinh con người đang sống,
và các hành tinh khác, và nhiều thiên hà khác… đang ra sao, tương tác thế nào
với trái đất. Tôi đang sống và làm việc trên mặt đất này mà.
*
Có lúc người ta đề cập đến “Ngày tận thế” , và sự thật rằng, lâu nay, có một
mối quan tâm như vậy trong đời sống của người bình thường
dưới mặt đất này ?
_ Trịnh Xuân Thuận:
Chúng tôi “đọc” trong vũ trụ, và thấy chưa hề có gì bằng chứng gì từ vũ trụ
để nói “tận thế”. Đó chỉ là suy diễn của những ai đó tưởng tượng ra trên trí
tưởng tượng của họ. Vũ trụ vẫn cứ đang vận hành êm ả theo qui
luật của nó.
Nếu có quan tâm, là cách cư xử của con người với hành tinh trái đất mình đang
sống. Hành tinh trái đất sẽ khó khăn khi gồng lên vì con người đè ra vắt lấy
năng lượng. Như ta biết, mà mọi nguồn năng lượng đều do ánh sáng tạo ra, từ
mặt trời. Nếu nhu cầu về năng lượng cứ vô hạn như thế này "trái
đất" nào chịu nổi. Chúng tôi tính được năng lượng trong mặt trời_mặt
trời tồn tại do năng lượng chính nó, và năng lượng cho trái đất phụ thuộc vào
nguồn từ mặt trời. Cụ thể, mặt trời còn "sống" được 4,5 tỉ
năm nữa_ Trước đó nó đã "sống" 4,5 tỉ năm. Thiên nhiên trong tay
con người. Sức trái đất có hạn, so với lòng tham của con người. Con người cần
phải hiểu sự "nguy hiểm" không đường lùi của lòng tham mình. Để
trái đất tồn tại, hay huỷ hoại nhanh hơn, có khi nội trong vài ngàn năm hoặc
vài trăm năm nếu sức tàn phá trái đất tiếp tục dữ dội hơn thì mọi thứ sẽ đổi
thay, kết thúc sớm hơn. Nghĩ ra thêm cách để sinh tồn, cùng tồn tại, đừng lao
vào và tranh nhau đào trái đất nữa. Loài người đã đi quá sức của mình, nên
đang trở về với việc tập trung huỷ hoại nó.
Và nếu gìn giữ thì trái đất sẽ vững chãi, hài hòa, an lành, bền vững. Tất cả
đang tuỳ thuộc vào loài người.
* Sức thông minh, trình độ khoa học của con người ngày càng cao, sáng chế ra và
sử dụng nhiều thứ vật dụng tối tân, và thường cho đó là những chỉ dấu của văn
minh, khả năng hiện đại? Văn minh và hiện đại gì đến mức làm thủng nát
cả hành tinh duy nhất mình có thể sinh tồn là trái đất. Ông có ủng hộ trình
độ khoa học kỹ thuật đến mức siêu phàm như ngày nay, thậm chí có thể đặt ra
vấn đề “đạo đức” trong chuyện hủy hoại đó?
_
Trịnh Xuân Thuận: Tôi
không phản đối trình độ phát triển khoa học, chế tạo máy móc cao…Vấn đề là
khả năng đó sử dụng có thông minh không, sử dụng vào việc gì; con người có
kiểm soát được việc mình đang làm; trí tuệ mình đang phát huy. Ví như phát
triển bao nhiều chiếc xe hơi chạy trên phố là vừa; khai thác tài nguyên đến
bao nhiêu để đảm bảo cuộc sống cho thế hệ hiện tại mà không tước mất
tương lai của thế hệ sau đó… Cái gì không tạo ra được tương lai, không vì
tương lai, không làm cho con người hạnh phúc bền chắc, thì làm sao là đạo đức
được.
QUÊ HƯƠNG MẶT ĐẤT
*Ánh
sáng là vậy. Thế còn bóng đêm, vai trò của nó, thưa Nhà thiên văn học?
_Trịnh Xuân Thuận: Ánh
sáng và bóng đêm đều phải cùng tồn tại, bổ trợ nhau, tương tác, hút nhau. Vì
trái đất cũng luôn cần sự cân bằng. Bóng đêm là lúc để hoạt động tái tạo, và
vũ trụ vẫn chuyển động đều qua khoảnh khắc đó, không ngơi nghỉ. Với con
người, đêm là lúc để nghỉ ngơi lại sức. Và cả với tôi, đêm là lúc tôi lang
thang trong ánh sáng, như có thể thấy 2.000 vì sao gần nhất hiện hữu,...
Không có bóng đêm, chúng tôi không thể khám phá, tìm hiểu được vũ trụ. Và
nhé, ngay trong bóng đêm, nghệ thuật vẫn tiếp tục sinh thành, những bài thơ,
bản nhạc vẫn ra đời...
*
"Quê hương”, trong một Nhà thiên văn học ra sao, thưa ông…?
_Trịnh Xuân Thuận: Cái
này trong mỗi người khác nhau_tôi không rõ ở những đồng nghiệp khác. Với tôi,
cảm tưởng về quê hương là mặt đất này_mặt đất thân thương, đầy đủ buồn vui_
chứ không dừng lại ở một đất nước nào, tỉnh thành nào. Cứ mỗi lần nhìn lại
bức ảnh chụp được trái đất_vào năm 1969_từ mặt trăng_ là lòng tôi xúc động.
Tôi nhìn, tôi sống trong thiên nhiên và vũ trụ. Tôi cảm tưởng tôi không thuộc
về một nước nào cụ thể cả.
Nhưng tôi cũng là con người. Tôi có gia đình nhỏ, yêu quí vợ mình, người thân
mình, bè bạn, và tôi yêu quí những cái giản dị nhất này. Tôi nhớ và yêu mọi
nơi trên mặt đất tôi đi qua. Và làm sao tôi quên được cảm xúc man mác trong
lòng về tuổi thơ_giai đoạn quan trọng trong một kiếp người_ của tôi ở Đà Lạt,
Sài Gòn... Ý nghĩ đầu tiên của tôi về vũ trụ là tại xứ Đà Lạt nhỏ xinh này.
Hành trình kiếp người của tôi làm sao không mang theo các nơi như VN,
Pháp, Mỹ...
*
Trịnh Xuân Thuận là con người của thế giới, danh tiếng toàn cầu. Nếu ai
đó chợt nhắc ông ta rằng nên thường khuyên dặn người khác về cái “ đạo” của
người làm khoa học chân chính và làm Con người chân chính, Nhà thiên
văn học Trịnh Xuân Thuận sẽ dễ dàng mở lòng…
_Trịnh Xuân Thuận:... Tôi không phải dạng người
muốn đứng trên mọi người để bảo ban. Bảo ban làm con người phân biệt,
mà cái đó không có trong quan niệm sống của tôi. Những lúc đi dạy học,
tôi san sẻ tri thức với học trò, tương tác với họ. Nếu ai buộc tôi phải
khuyên răn thì cho tôi chỉ tâm sự với nhau, chân thành như: là người, nên lao
vào lĩnh vực nào đó mà mình yêu thật sự yêu thích, chân chính, đến với nó
bằng sự trong sáng; làm hết mình. Đừng toan tính hay mưu cầu quá nhiều thứ
trên cuộc đời này. Và ở đó, luôn phải nghĩ đến cái tinh thần mặc khải cao cả
của Phật giáo, cái đức độ với tha nhân, đồng loại và các loài khác nữa trong
công việc của mình. Mình hạnh phúc thì cũng để cho người khác hạnh phúc; yêu
hạnh phúc của mình thì cũng tôn trọng hạnh phúc của người, để người ta được
hạnh phúc…
Giờ đây, ông nghĩ
ông thành tựu trong đời?
_Trịnh Xuân Thuận: Tôi
được đi tới cùng sở thích, tình yêu của mình về khám phá vũ trụ, cho mục tiêu
khám phá vũ trụ. Tôi không từng phải để ý đến việc thành danh hay lưu danh.
Người ta biết đến tôi có lẽ do sự chân thành của tôi với ánh sáng, vũ trụ_
nên nếu có thì chỉ là nó hình thành tự nhiên theo dòng chảy đam mê kia của
tôi, do mọi người gọi tên.
*Với
Thiên văn học, ông chủ động đến với nó, căn duyên, hay là bị...
"đưa đẩy"?
_Nhà thiên văn học
Trịnh Xuân Thuận: Ngay từ nhỏ, tôi đã luôn tự vấn những câu hỏi về thế giới
xung quanh, về thiên nhiên, bầu trời. Tôi yêu vật lý từ nhỏ, nhưng tôi thấy
mình hợp với thiên văn, trong cảm xúc bản thân là luôn muốn hỏi về trời đất,
tìm ra qui luật của thiên nhiên_ chứ không muốn là những người thực hành. Khi
sang Mỹ học đại học năm 18 tuổi_ thấy kính chiếc thiên văn dõi lên bầu trời,
và được nhìn vũ trụ từ chiếc kính thiên văn khổng lồ nhất thế giới này, càng
làm bùng lên trong tôi đến niềm đam mê khám phá thiên văn. Tôi
muốn làm người khám phá, làm vật lý khám phá, thay vì thực hành(như
công việc của một kỹ sư). Dù trước đó, tôi muốn sang học khoa học ở nước Pháp
kia, nhưng do bấy giờ ở thời điểm lịch sử Pháp - Mỹ trong câu chuyện về VN có
trắc trở nên Mỹ là nơi tôi phải đến thay vì Pháp. Thêm nữa, lúc tôi sang Mỹ,
đó là giai đoạn vàng của vật lý thiên văn với hàng loạt khám phá, công bố về
vũ trụ...
* Tôi
tìm thấy thơ và văn chương trong những công trình khoa học về thiên văn của
ông. Nhưng thưa ông, sao ông chỉ dùng tiếng Pháp làm “công cụ” ngôn ngữ để
chuyển tải những kết quả đó, dù ông nói được nhiều thứ tiếng, thậm chí giảng
dạy bao năm nay ở Mỹ(nơi nói tiếng Anh), và tiếng Việt là tiếng Mẹ đẻ của ông?
_Trịnh Xuân Thuận:
Tôi nhận thấy sự lung linh của tiếng Pháp, nó khoa học, chặt chẽ, chuẩn
mực, vừa đủ lung linh để chở thông tin, nó hợp với tư duy và tâm hồn tôi_
cuộc đời tôi gắn bó với ngôn ngữ này nhiều hơn. Tiếng Việt thì tôi không đủ,
chỉ đủ giao tiếp, vì tôi rời xa môi trường ngôn ngữ tiếng Việt lâu rồi.
* Ta thử chơi
trò chơi quay ngược lịch sử nhé: Giả sử ngày ấy buộc ông làm đi nghiên cứu về
Sinh học, chẳng hạn, thì…?
_Trịnh Xuân
Thuận: Với óc ưu khám phá, tôi nghĩ mình vẫn là “người đi khám phá”,
khi ở lãnh địa khoa học khác. Mọi khoa học đều có thế giới bí ẩn của nó, hấp
lực để dẫn dụ con người bước vào, đào sâu, thả hồn... Nhưng để tôi làm thiên
văn tôi sẽ hoan hỉ hơn, toại nguyện ước, cảm xúc được về ước mong, cái thế
giới mà tôi luôn nghĩ tới.
Thật may mắn là tôi được Trời Phật đưa tôi làm cái mình thật thích.
Thật sự là hàng ngày cứ nghĩ về thiên văn, sống cùng thiên văn, trôi đi cùng
ánh sáng, là tôi vui rồi.
* …Mong sao
đời Ông ngút vào thẳm sâu của ánh sáng, làm kẻ lữ hành lang thang thật
lâu theo các vì sao trong bầu trời kia, trong cõi không giới hạn đó.
Rồi thi thoảng một “Thi phẩm khoa học” từ tâm hồn Trịnh Xuân Thuận lại rơi
xuống mặt đất, mà không có thì cứ “hư vô”, cũng chả sao, vì tình yêu của ông
với vũ trụ đã như thơ rồi.
*Ảnh cho bài: Nhà báo độc lập Nguyễn
Hàng Tình trong cuộc trò chuyện với Nhà vật lý Thiên văn Trịnh
Xuân Thuận ở phố núi Đà Lạt, Việt Nam (Ảnh: MPK).
|
Nguyễn Hàng
Tình
Theo http://www.vanchuongviet.org/
 |
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét