Đôi điều cảm nhận ca khúc ''Đêm thấy ta là thác đổ" của Trịnh Công Sơn

Đôi điều cảm nhận ca khúc ''Đêm thấy ta là thác đổ"  của Trịnh Công Sơn Đêm thấy ta là thác đổ Một đêm bước chân về gác nhỏ Chợt nhớ đóa hoa tường vi Bàn tay ngắt hoa từ phố nọ Giờ đây đã quên vườn xưa Một hôm bước qua thành phố lạ Thành phố đã đi ngủ trưa Đời ta có khi tựa lá cỏ Ngồi hát ca rất tự do Nhiều khi bỗng như trẻ nhớ nhà Từ những phố kia tôi về Ngày xuân bước chân người rất nhẹ Mùa xuân đã qua bao giờ Nhiều đêm thấy ta là thác đổ Tỉnh ra có khi còn nghe Một hôm bước chân về giữa chợ Chợt thấy vui như trẻ thơ Đời ta có khi là đốm lửa Một hôm nhóm trong vườn khuya Vườn khuya đóa hoa nào mới nở Đời tôi có ai vừa qua Nhiều khi thấy trăm nghìn nấm mộ Tôi nghĩ quanh đây hồ như Đời ta hết mang điều mới lạ Tôi đã sống rất ơ hờ Lòng tôi có đôi lần khép cửa Rồi bên vết thương tôi quì Vì em đã mang lời khấn nhỏ Bỏ tôi đứng bên đời kia. Đêm thấy ta là thác đổ - Mỹ Linh BÀI THƠ HAY CỦA TRỊNH Tôi mê nhạc Trịnh từ khi còn rất nhỏ. Đó là một tình yêu cảm tính và cũng một phần vì tôi yêu Huế. Cùng với thời gian, niềm đam mê của tôi lớn dần theo sự trải nghiệm cuộc đời để hiểu biết và thấm thía ca từ của nhạc sĩ quê hương.Vậy nên, tôi rất tâm đắc khi giáo sư Hoàng Ngọc Hiến cho rằng: bài hát Đêm thấy ta là thác đổ của Trịnh Công Sơn có thể xem là bài thơ tình hay của thế kỉ.(Thơ Huế với lời bình, tr.112, NXB Thuận Hóa – Tạp chí Sông Hương, 2006). Tác giả Hòang Ngọc Hiến đã đi vào thế giới mơ mơ của nhạc sĩ để khám phá ra “tình yêu vô cùng”. Nhưng, tôi nhìn lại bài thơ ở một góc độ khác.Góc độ mà Trịnh Công Sơn đã quyến rũ bao thế hệ người nghe bằng ca từ trong ca khúc của ông. Đó là sự tài hoa của người nghệ sĩ khi diễn tả những cảm xúc tâm trạng vô hình, khó lòng nói được bằng những hình ảnh rất cụ thể như : Thành phố hoang vu như một lần qua cuộc tình , Có một dòng sông đã qua đời hay Đêm thấy ta là thác đổ … Đêm thấy ta là thác đổ là một hình ảnh rất thơ, rất đau và rất đẹp. Thác đổ không chỉ là tình yêu vô cùng mà thực sự là nỗi đau vô cùng. Tất cả suối nguồn yêu thương dạt dào bỗng nhiên òa vỡ; rơi, rơi mãi trong một cảm giác chơi vơi, hụt hẫng, không trọng lượng. Đó là tâm trạng bàng hòang, sửng sốt khi chạm vào hư không.Tâm trạng của người đứng bên kia đời không có tình yêu. Cả khúc ca ngân lên, xuyên suốt một tâm trạng ấy. Lời ca chia làm hai đọan. Đọan thứ nhất là một chuỗi cảm xúc của tác giả khi tình yêu ra đi và đọan hai là những dư âm không thể quên mà tình yêu để lại. Mở đầu ca khúc là một lời tự sự: Một đêm bước chân về gác nhỏ Chợt nhớ đóa hoa tường vi Bàn tay ngắt hoa từ phố nọ Giờ đây đã quên vườn xưa. Trong cái bình thường của một đêm chợt nhớ chứa đựng bao nỗi xót xa:  Hụt hẫng, đắng cay. Ai đã từng bị rơi vào cảnh bị người thân, người yêu lãng quên sẽ thấm thía từng câu chữ. Bông hoa vườn tình đẹp đẽ đã bị hái đi rồi mà người hái lại vô tình,vô tâm không còn nhớ nữa! Một sự chối bỏ tàn nhẫn của lòng người. Và,con người bước vào khỏang không trống rỗng, đất trời chợt hoang vu như cái hoang lạnh của hồn người: Một hôm bước qua thành phố lạ Thành phố đã đi ngủ trưa Đời ta có khi tựa lá cỏ Ngồi hát ca rất tự do.. Cái mới trong ca khúc của Trịnh được nhiều người nhắc đến là hình dáng phố phường. Nhưng cái hay của hình ảnh phố xá không phải là cuộc sống hiện đại đã bước vào âm nhạc mà cái hay được toát lên nhờ cách sử dụng những hiệu ứng thẩm mỹ khi diễn tả nỗi lòng. Phố xá, đường đi bao giờ cũng gợi cho con người cảm giác đông đúc, ồn ã, náo nhiệt và con người chắc sẽ tìm thấy nguôi ngoai, an ủi khi hòa mình trong không khí đó; thế nhưng trong nhạc của Trịnh Công Sơn đường phố hiếm khi đông đúc mà ngược lại, thường vắng tanh, vắng ngắt. Điều này càng tăng thêm sự cô đơn, lạnh lẽo ở con người. Không ai, mình ta tự do như cỏ lá. Cái lá cỏ tự do ca hát là kiểu “bị kết án tự do”, con người bị đẩy vào cô đơn, tự do trong thế giới riêng của mình khi những ngôi nhà khép kín cửa chỉ còn thành phố lặng câm, hoang vu, không một bóng người. Khỏang trống em để lại,tự do em để lại sau cuộc tình mênh mông quá, đớn đau quá. Không còn tình yêu, con người thấy mình ngơ ngác giữa cuộc đời : Nhiều khi bỗng như trẻ nhớ nhà Bơ vơ, côi cút, tủi thân, khát thèm một mái ấm. Dư âm còn lại sau một lần người bước qua đời  là niềm tiếc nuối khôn nguôi. Mặc dù cuộc tình ấy đã nâng niu bằng “bước chân rất nhẹ” mà thực tại vẫn quá tàn nhẫn, bởi “mùa xuân đã qua bao giờ”. Một câu thơ mang bao cảm xúc bàng hòang khi nhận ra tất cả đã qua, đã mất  tựa như “giật mình! Ôi chiếc lá thu phai”. Cả thi khúc là một hành trình đi từ hụt hẫng, trống rỗng, ngơ ngác đến bàng hòang như một chuỗi nổ để vỡ òa: Nhiều đêm thấy ta là thác đổ Tỉnh ra có khi còn nghe Tất cả yêu thương, đam mê hòa cùng với chơi vơi, hụt hẫng của cảm giác rơi từ đỉnh cao xuống vực sâu. Bao nhiều hi vọng, ước mơ, khao khát bỗng chốc thành vô nghĩa.Cái hay trong ca từ nhạc Trịnh là mượn cảm giác để nói về cảm giác. Một cách so sánh bằng hình ảnh cụ thể mà lại không cụ thể. Con người chỉ có thể trải nghiệm qua những nỗi đau mới thấu hiểu hết ý nghĩa của sự so sánh ấy. Đọan hai của ca từ diễn tả tâm trạng khác. Đó là cảm giác khi con người ngã nhào giữa hiện thực, nhận ra cái kết thúc bi đát của cuộc tình. Dường như sau một lần chết. Trịnh đã từng viết: “Không có đâu em này. Không có cái chết đầu tiên. Và có đâu bao giờ. Đâu có cái chết sau cùng. Tự mình biết riêng mình. Và ta biết riêng ta.” Ở bài này, cũng có một kiếp tái sinh. Song sự trở lại của hữu thể không phải như lúc khởi đầu mà ngược lại, mang thêm nỗi đau của một lần chết, mang thêm một kiếp trước nợ tình. Vậy nên, “Tưởng rằng đã quên” để biến thành trẻ nhỏ vui đùa, thơ ngây nhưng vết thương lòng đến mùa thì nhức nhối. Đã một lần đốt mình hiến tế cho tình yêu, chỉ còn lại tro tàn trong vườn khuya giá lạnh. Đốm lửa đã cháy hết, hoa cũng nở hết…cuộc sống như đã úa tàn. Vì thế, dù có sống thì cũng vô hồn, vô cảm xúc: Đời ta hết mang điều mới lạ Tôi đã sống rất ơ hờ. Cả khối tình tôi đã chôn dưới mộ sâu để giờ đây tôi cúi mình khấn lạy, khóc thương.Cái thế giới mà em thả tôi vào là một đời hiu quạnh, không còn ai, không có ai. Đó là một bên đời ít ai bước tới. Bên đời ấy chỉ còn tình yêu trong ảo mộng, chỉ còn nỗi đau âm ỉ không thôi, chỉ còn những kẻ ngu ngơ,dại khờ vì yêu..như tôi. Cả nguồn thác lũ yêu thương được rót vào thinh không của quên lãng.Và có lẽ vì thế tình yêu ấy theo gió cuốn đi, tan giữa trời để trở thành bất diệt. Nỗi đau thăng hoa thành cái đẹp.Cả bài thơ là yêu vô cùng là đau vô cùng! Nhạc Trịnh hay thơ Trịnh nói hộ biết bao lòng người.Sự bất tử của nhạc sĩ không chỉ là nét độc đáo trong việc kết hợp giữa thơ và nhạc mà cội nguồn của nó chính là càng hát nhạc Trịnh người ta càng thấm ca từ trong lời nhạc phẩm. Ấn tượng mà ca khúc của ông để lại là chất thơ là cái nhìn của người thi sĩ tạo thành những hình ảnh độc đáo, sự biến hóa ngôn từ cùng với các cách liên tưởng mới lạ diễn tả được tận sâu cung bậc hồn người. Ai trong đời chẳng có một lần mất mát.Vậy nên, thi khúc này mãi mãi chẳng bao giờ xưa cũ.

Trần Thanh Hà Theo http://www.vanchuongviet.org/