Tâm sự trái tim

Tâm sự trái tim (Đọc Gió Vẫn Thổi Về Từ Biển.  Tập thơ Lê Quang Trang- Nxb. Văn Học 2009) 1.Gió Vẫn Thổi Về Từ Biển là tâm sự trái tim của Lê Quang Trang (LQT), anh tâm sự điều gì ? Tập thơ gồm ba phần : Dưới Tán Lá Rừng Già (52 bài), Sau Chiến Tranh (124 bài) và Những Tứ Thơ Bất Chợt (49 bài ) DƯỚI TÁN LÁ RỪNG GIÀ  gồm những bài thơ được viết từ 1971 đến 1975. Hiện thực đậm nét trong thơ LQT là sự ác liệt cuả chiến tranh và những hy sinh lớn lao mà tác giả chứng kiến trên đường hành quân : Hai nghìn cây số rừng Hai nghìn cây số núi Bom đạn trước mặt, sau lưng Vắt, rắn, mưa đêm Biệt kích rình Và sốt rét Vượt sông, vượt suối… (Mai này, khi con lớn) Nơi đây hố bom uốn đường làng ngoằn ngoèo Mặt đất bạc những vết thương mưng mủ Những thưở ruộng quên muà trồng tiả Cỏ bông. Cỏ ống chen dày… Ở đây những người chị goá chồng Nỗi đau tưởng chai từng ánh mắt Đưá trẻ mồ côi đi tìm ống tre, ống trúc Mặt xịu dần khi thấy mộ cha Tảng đá ong đầu tấm mộ bia Dãi dầu trong mưa dầm nắng gắt Đưá trẻ nhìn tôi, rồi quay về bót địch Tia nhìn hằn lên Ánh mắt cho chúng tôi hiểu thêm Những khi súng nổ… (Nơi tôi đến ) Ghi lại những nỗi đau thương trong của dân tộc, LQT hiểu được điều quan trọng này,  đó là  sức mạnh, bản lĩnh của cả dân tộc trong cuộc đối đầu lịch sử với kẻ thù. Một bản lĩnh tuyệt vời mà kẻ thù không thể hiều nổi Cơn sốt rừng đốt tái những làn môi Nhưng ánh mắt vẫn trong như nguồn suối Địch càn chưa qua, B.52 đã tới Đội hầm lên là bắt gặp tiếng cười (Cánh rừng năm ấy ) Ở chiến trường Tình yêu được nhân lên gấp bội Khi trên đầu B.52 cứ dội Và dưới hầm chúng tôi vẫn làm thơ (Hơi ấm đồng đội ) Ở đâu LQT cũng gặp nhưng con người dũng cảm phi thường trong đời sống bình thường , đó là cô giao liên toả sáng giữa rừng, Anh du kích dạn dày chiến đấu, người cán bộ dân vận năng động từng trải, những bà mẹ cách mạng với tình thương con tuyệt vời… …Người đầu tiên tôi gặp ở vùng này Là anh Tư có nước da bóng nhẫy Một vết thương xẻ dài cánh tay Tiếng cười to và bao giờ cũng ngắn Câu đầu tiên Anh nói với tôi “Còn cái be sườn cũng đánh “ ( Nơi tôi đến ) Khi em là cô giáo giảng bài Khi thợ cấy ngày muà bận rộn Bưã cơm chiều hôm nào cũng vội Đội khăn theo du kích lên đường Em xôn xao với hơi thở chiến trường Trăn trở tìm hồi sinh cho đất Em bé nhỏ trong cái nhìn cô bác Đột lớn lên sau trận san đồn… (Người nữ cán bộ trẻ ở vùng ven.1974) Tôi không nhớ bao nhiêu lần đã khóc Trước những bà má không sinh ra tôi Đó là những lần mới về với má dăm ngày, đã tạm biệt, tôi đi Và những lần đột ấp, nhìn tôi ăn cơm, má vuốt tóc tôi mà vẫn không tin là thật Trong mệnh lệnh của tôi,  từng thôi thúc cả trăm người xông vào đồn địch Từng dự bàn bao nhiêu chuyện lớn lao Nhưng trước má với bàn tay gầy và vầng trán nhăn nheo Tôi thấy mình vô cùng bé bỏng! Má không sinh ra tôi nhưng cho tôi sự sống Khi má cắn răng chịu đòn khảo tra mà không chỉ căn hầm bem dưới đó tôi ngồi Lít gạo dành chống càn, chôn xuống rồi, má còn bới lên nấu cháo cho chúng tôi… (Trước những bà má không sinh ra tôi) Điều quan trọng cuả một cây bút làm thơ là ở chất thi sĩ . Không có chất thi sĩ thì không thể thành nhà thơ, có chăng chỉ là người ghi chép hiện thực. Chất thi sĩ ở LQT thể hiện ở sự tinh tế trong quan sát hiện thực, ở tấm lòng  đầy ắp yêu thương với cuộc sống, với con người, và ở những suy tư sâu sắc về ý nghiã sự sống, ý nghiã sự hy sinh. LQT thể hiện được cái đẹp của cuộc sống gian khổ hy sinh bằng cái nhìn giàu chất nhân văn, thể hiện được  bản lĩnh đẹp phi thường của một dân tộc trên con đường đi tới tương lai .Bài Khuôn Mặt Đám Cưới và Tiếng Ru Người Mẹ Trẻ là những bài thơ  xúc động Rất đơn sơ là đám cưới chiến khu Con gái không mặc áo dài và con trai không đeo cà vạt Nhưng bù vào những khoang mất mát Là tấm lòng đem đến tự muôn nơi Đám cưới vui nhiều là lũ trẻ con thôi Được mặc áo hoa, hò la và ăn cỗ Cô dâu luôn giữ nụ cười lặng lẽ Như gửi nỗi niềm xa lắc xa lơ (Khuôn mặt đám cưới ) Chị ngồi đưa võng cho con Hát một điệu dân ca quan họ Đưa tôi trở về nỗi nhớ Ngày nào mẹ ru trong nôi… …Cháu ngủ rồi nên đâu có nghe Thành tôi là người nghe tất cả Râm ran trong lòng một điều kỳ lạ Thật tâm tình và cũng thật mênh mông Trước mặt tôi là tình mẹ giăng giăng Tôi cứ nhìn vui không chớp mắt Trong hành trang của tình yêu đất nước Lại một tiếng- ru- người -mẹ lên đường. (Tiếng ru người mẹ trẻ ) Ý thức sâu sắc của LQT về hiện thực tạo nên những câu thơ ấn tượng Hai chiếc cáng thương các anh chở bằng một xe Tôi bắt gặp ở Ngã- ba – bông- giấy Cái đầu tiên sau câu chào hỏi Là giọt máu thương binh rơi Hoa giấy rung rinh Và tôi thì lặng người Tiếng pháo tiếng bom bên kia ngọn đồi Chiến trường ấy thực hơn ngàn chuyện kể Tôi bất giác nhìn vào vùng nước nhỏ Dáng đất nước này trong máu bạn bè tôi (Ở một ngã ba) Đặc sắc thơ ở phần này là những bài thơ kể chuyện có giọng tâm tình hướng nội (đây là giọng chủ đạo của thơ LQT). LQT có cách kể mộc, suy tư nhẹ nhàng nhưng sâu lắng, kết hợp với sự bộc lộ trực tiếp những cảm xúc, tạo nên những hiệu ứng sống thực tác động vào trái tim người đọc. Tình cảm tinh khôi cuả LQT đã tạo nên những bài thơ đẹp, có sứcvang vọng  và để lại bao yêu thương trân trọng với những tháng ngày kháng chiến đã qua (Khuôn mặt đám cười,Tội ác kẻ thù là huỷ diệt các loài lan, Ở một ngã ba, Lằn cờ,Trước những bà má không sinh ra tôi, Phồ nhỏ). Tuy vậy LQT không thành công ở những bài miêu tả sử thi cuộc kháng chiến thắng lợi trong chiến dịch Hồ Chí Minh 1975 (Sài gòn vào trận) Phần II: SAU CHIẾN TRANH (124 bài ) gồm những bài thơ được sáng tác từ 5/1975 đến 2008, một khoảng thời gian trên 33 năm với những biến động lớn lao cuả lịch sử. Những  biến động này có dội vào thơ Lê Quang Trang. Trước hết đó là những ngày vui đại thắng (Để có những ngày này), rồi những ngaỳ tháng chống xâm lược  Pôn Pốt và bành trướng Bắc Kinh (Tiếng sóng phiá chân bán đảo, Giặc đến nhà, Thăm con trên chốt, Mưa nguồn, Khói bếp chiều ở bản.); những tháng ngày xây dựng đất nước, xây thủy điện (Hôm nay, chiến dịch; Sắc hoa Pơ lăng); Đất nước hội nhập và phát triển (Đất nước tháng năm này, Đường Dài) Kể sao hết niềm vui khi ta cặp bến bờ Nam bắc tưởng chẳng còn không gian nữ Tay bắt tay mắt cay vì lệ ưá Thống nhất nước nhà lệ ấm ở bàn tay (Để có những ngày này), Mẹ đến thăm con ngủ lại giữa chiến hào Giường làm vội bằng chiếc ki khiêng đất Thương con và bạn bè, mẹ nằm không chợp mắt Trăng rừng soi, mắt mẹ như sao (Thăm con trên chốt) Ô kià, pơ-lang như nở sớm Để đất trời cao nguyên đỏ thêm Đập Yaly gồng mình ngăn nước lại  Cho một ngày dòng điện sáng thêm Sau Hoà Bình giờ lại đến tây Nguyên.. (Sắc hoa pơ-lang) Nhưng thơ LQT là thơ suy tư. Nhà thơ ngẫm nghĩ nhiều  về những vấn đề của đời sống. Ngẫm nghĩ, tra hỏi và lý giải. Đó là một người hiện diện trong mọi hoàn cảnh,  nhìn những vận động đang diễn ra với cái nhìn đầy trách nhiệm với đất nước, với dân tộc và thời đại mình đang sống. Có hôm nay ta hiểu sự hy sinh Ta hiểu giá một thân cây mảnh đất Ta hiểu giá sự tự do độc lập Để hôm nay sáng mãi nụ cười (Để có những ngày này) Cũng cây lúa với lòng người và đất Hai mươi tấn một hec ta, đó là hiện thực Cho tôi hiểu thêm giá trị lao động con người (Luá Đại Phước ) Trở lại chiến khu gặp mắt lá rừng Tuyên Hiểu lẽ sống một thời cha ông đã trải Quá khứ đi qua không bao giờ trở lại Nhưng phẩm chất kia thì không thể phai mờ (Sau mắt lá rừng Tuyên) Trước hết và xuyên suốt chặng đường thơ này là những kỷ niệm của thời chiến đấu trước 1975. Những kỷ niệm này trở đi trở lại, làm ánh sáng soi đường cho những bước chân đi tới phiá trước, là thước đo giá trị, phẩm giá trong cuộc sống kinh tế thị trường, là phần tinh khôi nhất của hồn thơ LQT, cũng là phần trong sáng nhất của nhân cách con người VN trong  lúc giao thời  (Mặt trời trái tim tôi, Cánh rừng thức dậy, Ngã rẽ, Cây lá lụa đầu ô yên Phụ, Khoảng cách, Quảng trị…) Lúc ở rừng còn chút cơm khô Cũng đem lại đêm vui coi là hạnh phúc Vượt mười cây số đường rừng để gặp nhau một lúc Gian khổ nhiều xiết chúng mình lại với nhau Ấy là chưa kể về những kỷ niệm vùng sâu Nếu mày chết… hay nếu như tao chết… Không yêu ai hơn khi cùng nhau đột ấp Nghĩ rằng tình đời chẳng thể nào vơi Mỗi đưá về một thành phố xa xôi Thật kinh sợ khi một ngày gặp lại Những chi tiết ló ra trong lời noí Trong nghĩ suy…  Đã mỗi đưá một đường (Ngã rẽ. 1981 ) Tóc có rụng thêm, da có nhăn thêm Ta không tiếc những tháng ngày đã mất Cuộc kháng chiến dạy ta điều chân thật Biết yêu người và yêu chính bản thân ta (Vể lại nơi bảy năm trước đã ra đi) Những người lính vô danh Sống hào hùng suốt một thời đánh giặc Giờ đối mặt với cuộc đời thường nhật Lý tưởng thì xa, cơm áo thì gần Mầu áo năm xưa dù có bạc dần Nhưng lồng ngực vẫn con tim ấm áp… (Khoảng cách. 1988) Không phải LQT không có những bức xúc trước thực tại đất nước và đổi thay của lòng người (Sau một ý nghĩ quen, Trong tầm nhìn có thực,Ngày Mai anh lên đường, Bạn tôi xây nhà mới, Ánh sáng từ bóng tối, tuổi năm mươi, bi kịch, Bến chìm,Đối lập,). Điều làm anh nặng lòng là sự phát triển của đất nước, sự vỡ tan như  bọt nuớc của những ảo tưởng, cuộc sống đói nghèo của nhân dân. Thời chưa xa ta nhập với mọi người Hoà mầu xanh để thành rừng bát ngát Bao sức lực chống chèo trong nước xiết Thấy ấm lòng trong âm nhịp hò reo Trải nắng mưa vầng trán đã nhăn nheo Lại đối diện trước ngọn đèn, trang giấy trắng Đối diện với tâm hồn có bao điều hụt hẫng Giữa đêm dài vắng lặng mênh mông (Đối diện1990) Đất nước sau chiến tranh giao mùa luân chuyển Không ít kẻ gian manh và thực dụng giàu lên Người lương thiện đã nghèo lại khốn khó thêm Cái thị hiếu người đời như cũng khác Ngòi bút anh cầm cũng vênh lên ngơ ngác Trước đồng tiền, bát gạo, lương tri… (Ngày mai anh lên đường) …trước những cánh rừng đại ngàn và cổ thụ ken dày và lòng đất dưới chân ta ấp ủ bao hy vọng nhưng đã có rất nhiều bong bóng cứ tan ra giữa nắng thực cuộc đời chống xâm lăng như sợi giây lien kết lòng người im tiếng súng sao quá nhiều ngã rẽ… (Vang vọng tháng tư. 1995) Sau nhiều suy tư về lẻ đời về những chân lý cuộc sống (Sau mắt lá rừng Tuyên,Ngày mai anh lên đường, Đối diện, Đi lại đường rừng, Vang vọng tháng tư, Phiá xa xanh), nhà thơ tìm được con đường  cho đời mình là trở về với nhân dân, ở đây nhà thơ tìm thấy hạnh phúc thanh xuân (Trên cầu vồng Bạc Liêu, Sắc nắng ngày thường,Gió cát, Dải đất hẹp, Đêm nay chị ngủ ở thị xã, Gió vẫn thổi về từ biển, Sắc trắng hoa kim anh, Trong lòng chúng tôi Hà Nội, Luá Đại Phước, Trước sóng và trước gió, Những bàn chân không mỏi, Với cô bão mẫu, Rau ngoại ô, Người trồng hoa, Những tia sáng, Những nỗi niềm sau lũ, Những trái tim đập nhịp với con tàu).LQT cũng tìm thấy cái đẹp của cuộc sống hôm nay: Đàlạt đẹp (Một vùng cao mát mẻ), Nhìn hoa sưã nhận ra vẻ đẹp của thành phố (Hoa sữa). Những câu thơ viết về nhân dân lao động đẹp và tươi xanh như sự sống không hề có những day dứt ưu tư. Bâng khuâng A Lưới là một bài thơ hay. Viết về cụ già trồng hoa, LQT cũng cò những dòng thơ sinh động và suy tư ý nhị. Cụ hàng xóm kề hàng rào nhà tôi Tuổi đã cao tóc và râu đã bạc Đôi bàn tay gânxanh chằng chịt Nhưng cánh tay bắp thịt vẫn săn vồng Những luống hoa do tay cụ vun trồng Cứ xanh biếc suốt muà xuân mùa hạ Như cây lá chắt chiu từng giọt nhựa Bỡng bừng lên sắc lạ cuối mùa đông… Có biết bao nhiêu cụ ở trong làng Trái tim đập cùng tuần hoàn dòng nhựa Lặng lẽ hiến đời mình cho hoa nở Cho xuân về đời ý vị hơn lên! (Người trồng hoa.1980) LQT cũng đối thoại chia sẻ, suy gẫm về những con người của qúa khứ và đương thời, về  Đề Thám (Từ những câu chuyện lưu truyện, Thăm đền Hùng ) về Nguyên Hồng, Nguyễn Tuân, Nguyễn Thi , nhà báo Nguyễn Ngọc Hải (Trong chúng tôi có một người, Mất và còn, Ánh sáng từ bóng tối, Người mang lửa , Dòng chảy ngầm phiá sau làn áo mỏng). Đó cũng là một cách bày tỏ những nghĩ suy của anh với cuộc đời, mà chân lý đang hiển hiện nơi những con người cụ thể mà anh đối thoại. Chân lý ấy là tình người, là giá trị nhân văn, là nhân cách làm người. Nén nỗi riêng anh chịu trầm uất một mình Dù bức bối rừng, bức bối cây, trớ trêu thay, cả bức bối bởi tình đồng đội. Nhưng trên mấy nghìn trang văn vẫn đầy ánh sáng của tương lai và tình người nóng hổi Có phải để viết được những dòng này anh phải chịu đựng gấp đôi. (Ánh sáng từ bóng tối-Nhớ Nguyễn Thi ) Giữa nhộn nhịp hoang vu Lòng người chừng tĩnh lại Xin làm nhành hoa dại Vì Con Người, Tình yêu ! (Chiều trên đảo Margette. 1986) Tình cảm dành cho cha mẹ là một trong những tình cảm cội nguồn của thơ LQT ( Thức đêm với mẹ ở thị trấn ven sông, Dáng mẹ trên đồng, Với con sông quê ngoại) Hình ảnh người mẹ nghèo, tảo tần lo cho con khôn lớn để lại thật nhiều tình yêu thương và quan trọng hơn tình mẹ giữ hơi ấm cho nhà thơ giữa giá lạnh cuộc đời. Từ người mẹ ruột thân yêu LQT sẻ chia tấm lòng của những bà mẹ VN chịu đựng bao đau thương mất mát trong chiến tranh (Lòng Mẹ, Thăm con trên chốt) Dáng mẹ trên đồng cho con biết yêu thương Nườc da nâu và bàn tay thô ráp Biết quý trọng và nâng niu hạt gạo Giữ tim mình biết ấm những ngày đông (Dáng mẹ trên đồng) Trong thơ LQT còn một nhân vật khác, tuy không rõ hình hài nhưng lại là người chia sẻ với LQT nhiều nỗi niềm, đó là nhân vật em. Có thể đó là người bạn đời, là cô giao liên giản dị mà anh hùng , hoặc một cô gái gặp bất chợt trên đường hành quân (Cảm xúc, Nhớ mai vàng). Em là ước mơ đẹp (Con chim xanh ), Em cũng có thể chỉ là nhân vật gỉa định để nhà thơ thổ lộ tâm tình (Tro tàn quá khứ, Em đến, trước mùa xuân, Mơ gió, Tín hiệu tình yêu, Sonnet tro tàn, Bất chợt, Đón giêng hai, Trong mắt nhau, Tình yêu, Cánh cửa hồn người, Trên chuyến bay ra Hà nội, Khoả thân ). Là nhân vật của những phút giây tâm hồn nhà thơ  bay trong cõi trời lãng mạn (Chờ đợi, Gió lạnh, Hoàng  hôn mưa,). Bài Mặt Trời Trái Tim Tôi là một bài thơ hay và cảm động về em. Bài Bao giờ đến hẹn bộc lộ tư chất tài hoa của LQT. Tuy vậy, thơ tình LQT giàu chất lý trí vì thế khó hấp dẫn được người trẻ đang yêu. Đi cùng em, anh không dám nói nhiều Em bình dị và thân yêu quá đỗi Đến với e qua tháng năm đồng đội Nên bây giờ hạnh phúc cứ nhân lên (Mặt trời trái tim tôi) Bữa cơm ngày thường, anh cùng em ăn Anh hay trách bữa cơm đơn giản quá Em lặng im rồi bỗng cười xí xoá Anh thấy mình như có lỗi cùng em (Bữa cơm thường) Như sớm mùa xuân mặt trời lên náo nức Có em, cuộc đời đẹp hơn, giàu hơn (Cánh cử hồn người ) LQT đi nhiều, ghi nhận và suy tư nhiều. Nơi nào, ở đâu anh cũng hiểu ra đôi điều về chân lý: Kiến An, Trung du, Điện Biên, Quảng Bình, Quảng Trị, Đà Lạt, Huế, A lưới ,Tây Nguyên, Chợ nổi miền tây, Bạc Liêu, Budapest, Margette,..và bàng bạc một tình quê hương đằm thắm, dù là Hà nội hay thành phố HCM (Trong lòng chúng tôi Hà Nội, Gặp gỡ Hà Nội, Thành phố tôi yêu,Hoa sữa) Anh phát hiện ra sức sống mạnh mẽ của dân tộc, cảm nhận được những vẻ đẹp tinh tế của quê hương và thể hiện được thành chất thơ mà không dễ  cất thành lời. Mưa với hoa.Và đạn bom. Đồng đội. Sống trong tôi một trọn vẹn Điện Biên Và con đường cả dân tộc đi lên Điện Biên Phủ, nhắc một thời chói sáng (Điện Biên) Thành phố nhìn như thế giới sao sa Trong mắt em hiện hình bao ngọn nến Gió lạnh thổi, gợi một vùng biển lớn Mà chúng mình vẫn ao ước bấy lâu (Thành phố tôi yêu) Tôi yêu đất nước này vì trong đó có em Có gian khổ, vui buồn đã trải Như con nước cứ muôn đời chảy mãi Thấy lịch sử đi lên qua mỗi bước luân hồi (Những nỗi niềm sau lũ) LQT cũng bộc bạch những tâm sự riêng, nỗi niềm riêng (muà thu sinh con ), tâm sự cô đơn (Đối diện ) suy tư về nghề thơ (Trước cánh đồng vừa gặt, Nghĩ về nghề); Sững sờ khi tóc bạc (Khói tre bay); thao thức về con người (Linh cảm); chia sẻ với người đàn bà bất hạnh (Người mộ đạo) , thương một tiếng trẻ rao đêm (Đối lập), xin cho một cháu bé lai được vào nhà trẻ (Với cô bảo mẫu) suy gẫm những chuyện kể về Đề Thám (Từ những câu chuyện lưu truyền), nhìn lục bình trôi mà suy tư về sự trôi chảy của thời gian (Thời gian không đứng đợi), tâm nguyện làm hoa dại (Chiều trên đảo Margette) và hồn nhiên hiện sinh phút giao thưà (Giao thừa). Nhiều khi LQT cảm thấy cô độc thăm thẳm, thế sự  nhoà đi trong nước mắt của anh. Có lúc anh đã đuối sức, muốn nhập Thiền (Nhập Thiền ).Bài Tuổi Năm Mươi thật sâu sắc và cảm động.  LQT gắn bó với nhân dân và dân tộc,  hiểu biết sâu sắc về lẽ đời cùng với tấm lòng bao dung khi đánh giá  hiện thực, nhờ đó anh vượt qua được bi kịch của người trí thức, dù rằng  nỗi trăn trở vẫn cháy khôn nguôi trong tâm hồn nhà thơ. Bao buồn vui nửa thế kỷ đi qua Một mình với đêm, ly rượi vàng trong vắt Thế sự soi trong giọt nước mắt nhoà… Cũng chẳng biết nên buồn hay nên vui Giữa nồng ấm và vô tình lạnh nhạt Tự băng lấy vết thương, đừng để rơi nước mắt Để biết rằng anh đã tuổi năm mươi (Tuổi năm mươi) Thèm ăn chay niệm Phật Mê tịch mịch chùa chiền Màu nâu sồng chân mộc Hài hoà cùng thiên nhiên Yêu hương sứ hương sen Khói hương trầm quyến rũ Muốn gột hết bụi trần Cho hồn mình lặng gió (Nhập Thiền ) Đề tài và cảm xúc thơ của LQT khá rộng. Tuy vậy, đến thời điểm 2009, LQT ít có thơ về đời sống công nghiệp, về người công nhân (trong các nhà máy, công ty nước ngoài), về hội nhập thế giới. Anh  cũng không quan tâm đến những vấn đề có tính toàn cầu, hoặc những vấn đề vai trò, vị trí của VN trên thế giới (VN trong tương quan Asean, với Châu Âu, với Trung Quốc…). Hồn thơ anh thuộc về quá khứ Phần III : NHỮNG TỨ THƠ BẤT CHỢT,  Phần này tác giả gọi là Những Tứ Thơ Bất Chợt vì hầu hết mới ở dạng ý tưởng được diễn đạt qua một hình ảnh nào đó. Nhưng đa số là những suy nghĩ trực tiếp, là phát ngôn trực tiếp của nhà  thơ về thế sự. Vì thề chất thơ chưa định hình, mặc dù có những bài đã có dáng dấp thơ. So với hai phần trên, phần này kém sút hẳn về chất thơ.Tình cảm thơ không còn tươi nguyên sự sống. Ẩn sau những câu chữ là những suy nghiệm thấm thiá buồn về tình đời, về con người hôm nay. Nỗi buồn vì tuổi già sức cùng lực kiệt (Đường đạn) vì đời phù du (Phù du, phù dung; Giác ngộ, Một lần) . Nhà thơ cảm thấy đơn độc vì xung quanh bạn bè ngày xưa chẳng còn ai (Đồng đội, Giật mình), mội trường xã hội toàn kẻ xấu kẻ ác, kẻ gian dối. Hiện thực còn nhập nhoạng tranh sáng tranh tối (Nghịch lý , Vùng tối ,Tranh tối tranh sáng, Ân hận, Nhận diện, Nhân và quả), lý tưởng trước kia đã chết mòn vì tham nhũng (Chết mòn). Luật pháp không nghiêm (Hai câu, Nói dối). Sống là sống khổ  vì luôn phải đối phó (Đời), những người càng tài năng càng phải gánh lấy số phận bi đát (Tài năng và số phận). Có lúc anh đã phải Đầu Hàng vì bất lực trước trang giấy. Giọng thơ anh không còn đằm thắm trước thực tại, không còn là  giọng reo vui lý tưởng thuở cầm súng đánh giặc LQT cũng lưu ý người đọc về những trải nghiệm của mình. Đừng bán rẻ danh dự (Danh dự), đừng sống Hèn.  Phải biết khiêm tốn (Tự phụ), đừng  Ngây thơ trước cuộc đời, hạnh phúc phải qua đau khổ mơí Thấm. LQT khẵng định chân lý này với người cầm quyền: Nhà nước của dân do dân vì dân sao mới một phần hai thế kỷ mà đã bao phen bão lốc Hỡi những ai đang trên nấc thang quyền lực có nhớ chăng “chở thuyền là dân mà lật thuyền cũng là dân”! (Dân ) Chân lý sau cùng LQT đặt làm nền cho mọi nghĩ suy của mình là gắn bó với nhân dân như lời mẹ dặn Con sẽ tự tách khỏi cộng đồng nếu không thấy niềm vui Khi đất nước hoà bình hay ngày nước nhà thống nhất Và con sẽ “đứt gánh giữa đường” nếu trên đường kiếm tìm hạnh phúc Còn để lo âu trong mắt trẻ thơ và nếp nhăn trên trán những mẹ nghèo (Lời mẹ) 2. Những đặc điểm chung của thơ Lê Quang Trang Gió Vẫn Thổi Về Từ Biển gồm 225 bài thơ được sáng tác từ những năm 1971 đến 2008 (37 năm ) có thể được coi là thơ của một đời người trong những biến động lớn lao của lịch sử. Vâỵ hành trình tư tưởng và nghệ thuật cuả LQT vận động thế nào trong suốt chặng đường dài ấy Thơ LQT nằm trong dòng chảy chung của thơ “truyền thống “ VN  những năm kháng chiến và những năm đất nước thống nhất. LQT bám sát hiện thực, khám phá hiện thực. A không tập trung phản ánh hiện thực mà suy gẫm về hiện thực để tìm ra ý nghiã tư tưởng của đời sống. Mỗi bài thơ của LQT là dòng tâm trạng, có khi đối thoại, có khi độc thoại, có khi chia sẻ, có khi ca ngợi. Nhưng dù viết thế nào, LQT cũng thể hiện sự chân thực trong trẻo của hồn thơ và ngòi bút chân thành trong từng câu chữ tự nhiên. Sức hấp dẫn của thơ LQT xuất phát từ những quan sát tinh thề, những suy gẫm sâu sắc, cách thể hiện tự nhiên như kể chuyện và sự chân thành với bạn với đời trong quan hệ cuả nhà thơ với người đọc.(Khuôn mặt đám cưới,Tiếng ru người mẹ, Ở một ngã ba, lằn cờ, Trước những bà má không sinh ra tôi, Phố nhỏ, Cây lá lụa đầu ô Yên Phụ, Trong Tầm nhìn có thực, Bạn tôi xây nhà mới, Giao Thưà, Khỏa thân, Bình minh chợ nổi, Bao giờ đến hẹn…). LQT thành công đặc biệt ở những bài kết hợp được sự ghi nhận sắc xảo hiện thực với suy tư sâu sắc về chân lý qua giọng thơ tự nhiên, chân thành trong những bài thơ kể chuyện mà câu thơ gần với văn xuôi. LQT ít có câu thơ hay nhưng có nhiều bài thơ hay. Cái hay không nằm trong câu chữ mà toát ra từ cái nhìn phát hiện cái đẹp cuả cuộc sống, từ tấm lòng thấm đẫm tình người tình đời, và từ giọng kể chân thành. Vì thế, nếu chỉ đọc những câu thơ trích thì khó nhận ra cái hay của thơ LQT mà phải đọc cả bài, đọc nhiều lần và lắng tâm hồn mình lại. Phải đọc thơ LQT bằng tình yêu con người, yêu cuộc sống yêu chân lý, yêu cái đẹp mới thấy được những giá trị thẩm mỹ của thơ anh. Ngôn ngữ thơ của LQT là ngôn ngữ mộc cuả đời thường, nhưng khá chắt lọc, ngôn ngữ của suy tư. Giọng thơ anh là giọng kể, đối thoại, độc thoại tự tình, điệu thơ là điệu noí tự nhiên của tấm lòng tri kỷ . Càng về sau thơ LQT càng nghiêng về suy tư , thiếu chất sống của đời, khiến cho sức quyến rũ bị giảm đi (Ngày về, Gió lạnh,Tình yêu, Thăm nhà lưu niệm Xuân Diệu, em đến,…). Còn một nguyên nhân nữa khiến cho ngòi bút LQT trở nên ngập ngừng, thậm chí “đầu hàng” trước trang giấy trắng, đó là thơ LQT là thơ hướng về hiện thực, lấy hiện thực làm đối tượng cảm xúc và khám phá.  Khi hiện thực xã hội Việt Nam chuyển từ cuộc chiến đấu cho lý tưởng  độc lập tự do sang hiện thực kinh tế thị trường, dường như mọi giá trị đều đảo lộn. LQT không còn mảnh đất lý tưởng để bay bổng. Trái lại, anh phải “Đối diện” với  những “ngã rẽ”,những “đối lập “  những “khoảng cách “, bị quay quắt trong những “bi kịch”, phải trăn trở với bao điều “nghịch lý”, sống trong tình cảnh người trí thức long đong (Tranh tối tranh sáng ), bao ước mơ tan như bọt bong bong,  mà con đường phiá trước còn dài (Đường dài ). Năm mươi tuổi anh thấm thiá Thiên mệnh, ngộ ra cõi đời phù du, mỏi mệt, muốn nghỉ ngơi bên cây cảnh (Xuân già).Thơ của anh vận động theo tư tưởng của anh. Từ thơ kể chuyện  đời sống chiến đấu lao động dào dạt sự sống tươi nguyên chuyển sang thơ suy tư thế sự, chất suy tư ngày càng lấn át hiện thực. Dù anh ý thức được rằng cội nguồn cảm hứng thơ là nhân dân, và a cũng có được một số bài thành công nhưng không nhiều (Giải đất hẹp. Giặc đến nhà,Thăm con trên chốt, Sắc trắng hoa kim anh, Lúa Đại Phước, Bâng khuâng A Lưới, Sắc hoa pơ-lang, Bình minh chợ nổi , trước sóng và trước gió, Những bàn chân không mỏi, Rau ngoại ô,) Nếu bỏ qua yếu tố tác giả trong thơ, thì có thể nhận thấy rằng, nhân vật trữ tình trong thơ anh là con người VN tinh khôi, trong vắt những phẩm chất lý tưởng. Con người ấy đã trải qua những năm tháng chiến tranh gian khổ hy sinh, những năm tháng trăn trở xây dựng đất nước và hội nhập, đã trải qua những dằn vặt để lý gỉai và giữ mình mãi sáng trong, dù hiện thực ngày càng bề bộn phức tạp với bao ngã rẽ. Con người ấy mang vẻ đẹp nhân văn VN, và bên trong nó, ở bề sâu, là sức mạnh và bản lĩnh VN. Con người ấy đằm thắm, thiết tha lắm dù cuộc sống có bao điều bức xúc mả đôi khi khó có có thể kềm chế để không lên tiếng nói phê phán. Con người ấy hoà trong nhân dân, một nhân dân sôi nổi, trẻ trung, sinh động, đang ào ạt tiến về phía trườc mà không gì có thể cản được bước chân lịch sử. Trong dòng chảy lịch sử ào ạt ấy, nhân vật tôi vưà đi vừa suy gẫm và nhận ra ánh sáng soi đường từ nhân dân, từ đó hồn thơ cất lên tưoi đẹp, mới mẻ đến kỳ lạ. Nói cách khác, tập thơ giúp khám phá lại con người VN trong thời đại đã qua, để vững tin vào tương lai, mà chắc chắn sẽ rạng rỡ, dù rằng con đường còn dài Cái đọng lại sâu sắc nhất ở tập thơ này là những nghĩ suy trăn trở về đất nước, về cuộc sống, về tình người với tinh thần trách nhiệm cao của người trí thức. Hình ảnh con người Việt Nam  sáng trong, đằm thắm, mạnh mẽ trong suốt trường kỳ kháng chiến và xây dựng đất nước là một thành công khác của tập thơ, tạo nên giá trị thơ LQT. Người đọc tìm thấy sự chia sẻ những khám phá về nhân dân, về dân tộc, về những lẽ đời từ nhân vật ấy. Tôi nghĩ đó là những Tâm Sự Trái Tim mà LQT muốn chia sẻ. Những tâm sự ấy đủ làm nên những dấu ấn của một đời thơ trong lòng người đọc. Xin cùng tiếp tục cuộc hành trình với thơ anh Chân trời mới mở ra bao khát vọng Nào, lên đường, muà hạ đón ta sang… (Đón giêng hai).

Bùi Công Thuấn