Khi thơ đi vào nhạc

Khi thơ đi vào nhạc 

Tranh: Trần Thanh Châu

lá sẽ đỏ từ vàng da mũi lệch

môi là mềm hoa mọc mật cong môi

từ bờ cõi chia xương chua là ngọt

trút lang thang từ nát mộng lên trời

Thật sự tôi không hiểu lắm ý nghĩa của mấy câu thơ trên của Bùi Giáng nhưng tôi vẫn thích đọc, thích nghe những âm thanh của  những câu chữ ấy. Rồi một cách vô thức, tôi thuộc làu chúng như thuộc một khúc nhạc không lời.

Rõ ràng, nhạc đã đi vào thơ của Bùi Giáng.

Đi ngược con đường của Bùi Giáng, Lê Thương biến nhạc thành thơ.

“Ngựa phi ngoài xa hí vang trời

Chuông trống khua trăm hồi,

Ngần ngại bên núi đồi

Rồi vọng ra khắp nơi”

Nếu một đạo diễn làm phim về cảnh người chinh phu ra trận  không hiểu  ông thể hiện như thế nào về  sự “ngần ngại” của  âm thanh  ngựa hí, chuông trống khua ..

Chưa hết. Trong Hòn Vọng Phu 2 Lê Thương  viết:

“Đoàn cỏ cây hãy còn trẻ thơ

Cho đến bây giờ

Đã thành đoàn cổ thụ già…”

Có những bài thơ tự nó biến thành nhạc. Có những ca khúc chính nó là thơ. Nhưng cũng có nhiều bài thơ hay lại nằm ngủ trong rừng cho đến một hôm có chàng hoàng tử trao cho nụ hôn hồi sinh và từ đó nàng trở nên rạng ngời.

Phạm Duy là chàng hoàng tử tài năng nhất trong các chàng hoàng tử chuyên đi tìm các nàng công chúa  mê ngủ.

Ngoại trừ việc làm đẹp cho các nàng “công chúa” già, đã có danh tiếng như Huy Cận (Ngậm Ngùi), Lưu Trọng Lư (Hoa Rụng Ven Sông, Người Em Sầu Mộng,..) Xuân Diệu (Mộ Khúc), Phạm Duy còn có công đưa  chàng sinh viên  Cung Trầm Tưởng đến với người yêu nhạc.

Một thời,  hình ảnh

“người em mắt nâu

Tóc vàng sợi nhỏ”

Bỗng trở thành nàng thơ  của  mấy anh chàng thanh niên Việt Nam da vàng mũi tẹt và:

“Ga Lyon đèn vàng

Cầm tay nhau muốn khóc..”

Đã trở nên rất gần gủi với người Việt  còn hơn ga Hòa Hưng!

“Mùa thu  không lời

Son nhạt đôi môi

Em buồn trở lại

Hờn quên, hối cải cuộc đời”

Ôi chao, đàn ông mà cũng “hờn” ư. “Như thế là yêu quá đi mất rồi” ( nhại thơ Nguyễn Bính).

Cứ tưởng Phạm Duy chỉ  tìm đến với các bậc thi nhân  danh tiếng, thật đáng khâm phục khi ông  phát hiện  “Còn Một Chút Gì Để NHớ” của Vũ Hữu Định và từ đó người yêu nhạc tạm quên người em xóm học  tóc vàng sợi nhỏ  ở tận Paris để  trở về với:

“Em Pleiku má đỏ môi hồng”

Và con phố Pleiku “Đi dăm phút trở về chốn cũ”, “ở đây buổi chiều quanh năm mùa đông” bổng chốc  trở nên gần gủi đáng yêu hơn bao giờ.

Dường như Phạm Duy cứ càng ngày càng trẻ ra. Sau Vũ Hữu Định, Linh Phương (Kỷ Vật Cho Em), Phạm Thiên Thư (Ngày Xưa Hoàng Thị,Đưa  Em Tìm Động Hoa Vàng ) Phạm Duy bỗng vô cùng say đắm bước vào tình yêu khùng điên, dại khờ của tuổi học trò với Nguyễn Tất Nhiên, một nhà thơ nhí  học trò lớp  đệ nhị  một trường nhỏ ở Biên Hòa, chưa có danh tiếng gì.

Ca khúc “Thà Như Giọt Mưa” của Phạm Duy  dựa vào  thơ Nguyễn Tất Nhiên là  ca khúc làm cho mọi người bàng hoàng  khám phá  sự bí ẩn của những  trái tim  si tình 17 tuổi:

“Người từ trăm năm về như dao nhọn

Người từ trăm năm về như dao nhọn

Dao vết ngọt đâm

Ta chết  trầm ngâm,

Dòng máu chưa kịp tràn…”

Những câu chữ như “Ta chết trầm ngâm”(*) , “Ta ngoắc mòn tay” của Nguyễn Tất Nhiên nếu không đi vào nhạc Phạm Duy chắc chắn không ngân nga mãi trên cõi đời này, trong niềm tiếc thương vô hạn  khi “hoàng tử bé” sầu muộn của chúng ta  bay trở về tinh cầu nhỏ bé của chàng  vào năm chàng  40 tuổi.

Nhưng không phải lúc nào phép thuật của phù thủy Phạm Duy cũng thiêng. Bài thơ Màu Tím Hoa Sim  của người bạn thân thiết Hữu Loan, theo tôi đã  không  thành công  khi được Phạm Duy viết nhạc. Tội nghiệp Hữu Loan. Bài thơ  lừng lẫy khóc người vợ trẻ của ông không hiểu sao lại bị Phạm Duy  viết lại theo  nhịp quân hành  hùng tráng?  Bài Áo Anh Sứt Chỉ Đường Tà  của Phạm Duy thua xa bài Những Đồi Hoa Sim do Dũng Chinh viết nhạc theo điệu Bolero rất bình dân và giản dị đã ra đời và rất được yêu thích trước đó..

Tôi cũng hết sức buồn ở trường hợp bài Đi Chùa Hương của Nguyễn Nhược Pháp  khi đi vào  ca khúc do Trung Đức  soạn nhạc.

Nguyễn Nhược Pháp, nhà thơ  có trái tim trong trẻo, đầy ắp tình yêu thương dành cho  cỏi đời này  lại chỉ được hưởng dương  24 tuổi. Chàng   như thiên thần  bay  về trời  gửi lại  chúng ta những lời chúc tốt đẹp nhất cho tình yêu đôi lứa mà  nhân vật  chính của  những chuyện tình là những cô gái  “Ngày Xưa”.

Cô gái Việt của “Ngày Xưa” sao mà  trong sáng quá.

Trong bài  Đi Chùa Hương, cố gái ấy chỉ mới mười lăm tuổi. Theo phong tục ngày trước, mười lăm tuổi đã là tuổi các cô đã được nhiều gia đình  ngấm nghé, xin dạm hỏi cho con trai mình.

“Em tuy mới mười lăm

Mà đã lắm người thăm

Nhờ mối mai đưa tiếng

Khen tươi như trăng rằm”

Cô được mẹ dạy cho “học ăn, học nói, học gói, học mở”, dạy cho cách đi đứng, nói cười, chuẩn bị cho một ngày rất gần: làm vợ , làm mẹ, làm dâu nhà người.

Tuy nhiên, cái ngày rất gần sẽ biến cô thành một người đàn bà  với biết bao  thay đổi, bao  khó khăn ấy không làm mất đi nét hồn nhiên ngây thơ của cô bé  mới bắt đầu biết rung động vì người khác phái.

“Em đi chàng theo sau

Em không dám đi mau

Sợ chàng chê hấp tấp

Số gian nan không giàu”

Cô gái 15 tuổi của “Ngày Xưa” ấy đã khác đi rất nhiều trong ca khúc của  Trung Đức.

Từ một cố bé “Em không dám đi mau” trong bài thơ của Nguyễn Nhược Pháp, Trung Đức đã cho nhân vật của mình “Đi Chùa Hương” theo điệu Chachacha vô cùng  nhí nhảnh.

“Me cười thầy nó trông

Chân đi đôi dép cong

Con tôi xinh xinh quá

Bao giờ cô lấy chồng?”

Thời đó các cô  mang hài có mũi cong nhưng Trung Đức đã mua guốc mới cho  cô bé :

“quần lĩnh áo the mới

Tay em cầm chiếc  nón quai thao

Chân em đi đôi guốc CAO CAO”.

Mang guốc cao, đi theo điệu chachacha, cô bé Chùa Hương của Trung Đức đã không còn là nhân vật e ấp dễ thương như trong bài thơ của Nguyễn Nhược Pháp, mà trở thành cô gái tuổi teen bạo dạn, biết làm duyên, biết mình trẻ, biết mình đẹp trong khi  lại rất “kịch” khi nói:

“Em còn bé lắm mấy anh ơi”

Trong trường hợp này, theo tôi nhạc đã phản thơ.

Biết bao giờ mới lại có những vần thơ đi vào nhạc buồn nhưng đẹp như  sự kết hợp tuyệt vời giữa Phạm Duy và Hàn Mặc Tử:

Trước sân anh thơ thẩn

Đăm đăm trông nhạn về

Mây chiều còn phiêu bạt

Lang thang trên đồi quê

Gió chiều quên ngừng lại

Dòng nước luôn trôi đi…

Ngàn lau không tiếng nói

Lòng anh dường đê mê

Cách nhau ngàn vạn dặm

Nhớ chi đến trăng thề

Dầu ai không mong đợi

Dầu ai không lắng nghe

Tiếng buồn trong sương đục

Tiếng hờn trong lũy tre

Dưới trời thu man mác

Bàng bạc khắp sơn khê

Dẫu ai trên bờ liễu

Dẫu ai dưới cành lê…

Với ngày xanh hờ hững

Cố quên tình phu- thê

Trong khi nhìn mây nước

Lòng xuân cũng não nề…

(Tình Quê)

(*)Nguyên văn trong bài thơ ”Khúc Tình Buồn” của Nguyễn Tất Nhiên: Ta chết âm thầm.

 Huyền Chiêu

 Theo t-van.net