Nhà văn Hoài Anh, đa tài và lặng lẽ
I- Lần đầu tiên, Nhà xuất bản Văn học tuyển chọn để xuất bản
một lúc mười sáu cuốn tiểu thuyết và truyện về đề tài lịch sử của một tác giả.
Đó là mười sáu tác phẩm của nhà văn Hoài Anh.
Hoài Anh là nhà văn đa tài, tự học mà có nguồn tri thức uyên
thâm, cả đời lặng lẽ sống và viết. Ông viết nhiều thể loại: thơ, kịch, truyện
ngắn, tiểu thuyết, khảo cứu, phê bình văn học… Ở thể loại nào ông cũng có những
thành tựu. Tên khai sinh là Trần Trung Phương, ông sinh ngày 8-7-1938, tại Bình
Lục, Hà Nam. Ông là con trai trưởng trong một gia đình có truyền thống hiếu
học và yêu nước. Lên tám tuổi, cha mẹ xích mích, cha đi làm Việt Minh, dắt ông
theo. Bởi thế ông giúp việc cho cách mạng từ khi còn nhỏ, có lẽ là sớm nhất
trong các nhà văn là Hội viên Hội Nhà văn Việt Nam! Kháng chiến chống
Pháp, ông làm việc tại Văn phòng huyện đội Bình Lục, rồi Ban Chính trị Tỉnh đội
Hà Nam, Ban Địch vận trung đoàn 254 thuộc Bộ tư lệnh Liên khu 3. Hòa bình
lập lại, ông về tiếp quản Hà Nội, mới mười sáu tuổi! Ông công tác tại Phòng
Văn nghệ và Nhà sáng tác Sở Văn hóa Hà Nội, biên tập viên Hội Văn nghệ Hà Nội.Hoài Anh được học chữ Hán và tiếng Pháp từ rất nhỏ. Tại Hà Nội,
ông tiếp tục tự học để hoàn thiện Hán văn, nâng cao tiếng Pháp và tiếng Anh.
Cũng trong thời gian này ông viết nhiều thơ, kịch, truyện. Ông có nhiều bài thơ
hay được tuyển vào các tuyển tập. Ông viết nhiều vở kịch, nhưng phần lớn phải
ký tên người khác mới được dựng (thời ấy mới có chuyện kỳ cục như thế!). Đất nước
hòa bình thống nhất, ba mươi tám tuổi đời, ông bôn ba vào sống ở Sài Gòn với
quyết tâm viết cho được những tiểu thuyết và truyện lịch sử về những danh nhân
quê gốc Nam Bộ. Ông làm biên tập ở Xưởng phim Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh, rồi
Biên tập viên tuần báo Văn nghệ Thành phố Hồ Chí Minh. Ông là Hội viên Hội Nhà
văn Việt Nam từ năm 1978, Hội viên Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam.
Cả đời lao động sáng tạo nghệ thuật không mệt mỏi, ông chỉ đi bộ, và đặc biệt
là ông chưa bao giờ được nhận một chức sắc nào trong guồng máy Nhà nước!Tập thơ đầu tay của ông được xuất bản in chung với hai người
khác mang tên Gió vào trận bão (Nxb Văn học, 1967), Kế đó là Ngựa
ông đã về (Truyện, Nxb. Kim Đồng, 1978); Đuốc lá dừa (truyện,
Nxb Măng non - Nxb Trẻ, 1981, 1994, 1995; Nxb Kim Đồng, 2002); Đầu gió (
truyện, Nxb Trẻ, 1986); Rồng đá chuyển mình (truyện, Nxb Đồng
Nai, 1987; Nxb Kim Đồng 2002); Từ hương đến mật (thơ, Nxb Văn Nghệ
Tp. Hồ Chí Minh, 1987); Dạ lan (thơ, Nxb Tác phẩm mới, 1989); Chim
gọi nắng (truyện, Nxb Tiền Giang, 1989); Chuyện tình Dương Vân Nga (truyện,
Nxb Thanh niên, 1990); Hương thơm và nọc độc (truyện, Nxb Long
An, 1990); Chúa Chổm ba mươi sáu tàn vàng (tiểu thuyết, Nxb Tp Hồ
Chí Minh, 1990); Sứ mệnh phù Lê (tiểu thuyết, Nxb Lao động,
1991); 99 ngọn (thơ, Nxb Văn học,1991); Trường ca Điện Biên, Tổ
khúc Hà Nội (thơ, Nxb Văn nghệ Tp Hồ Chí Minh, 1995); Bùi Hữu Nghĩa, mối duyên
vàng đá (truyện, Nxb Văn học, 1998; Nxb Kim Đồng, 2003); Có công mài
sắt (truyện, Nxb Trẻ, 1996, 1998); Ỷ Lan phu nhân (truyện,
Nxb Văn học, 1996; Nxb Kim Đồng, 2002); Nguyễn Thông- Vọng Mai Đình (truyện,
Nxb Văn nghệ Tp Hồ Chí Minh, 2000); Tầng ngày (thơ, Nxb Văn nghệ Tp.
Hồ Chí Minh, 2001); Thư - Thơ (thơ, Nxb Trẻ, 2001); Chân dung
văn học (tiểu luận - phê bình, Nxb Hội Nhà văn, 2001); Chân dung
thơ (tiểu luận - phê bình, Nxb Hội Nhà văn, 2001); Tìm hoa quá
bước (tiểu luận - phê bình, Nxb Văn học, 2001); Một trăm bài thơ
Đường (dịch, Nxb Đồng Nai, 2001); 7 thế kỷ thơ tình Pháp (dịch,
Nxb Đồng Nai, 2001); Tác gia kịch nói và kịch thơ (nghiên cứu - phê
bình, Nxb Sân khấu, 2003); Gia Định tam gia (biên dịch chú giải,
Nxb Đồng Nai, 2003).Năm 1961, Hoài Anh được nhận Giải thưởng của Hội Nghệ sĩ sân
khấu Việt Nam cho tác phẩm kịch Xe pháo mã. Giải thưởng
Văn học Thiếu nhi 1981-1983 của Hội nhà văn Việt Nam cho truyện lịch
sử Đuốc lá dừa. Tặng thưởng lý luận phê bình 2002-2003 của Hội nhà văn Việt Nam cho
tác phẩm Chân dung văn học (hơn 1000 trang). Giải A về nghiên cứu
phê bình 2003 của Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam cho tác phẩm Tác gia kịch
nói và kịch thơ.Tôi đọc thơ Hoài Anh in trong tập Gió vào trận bão thấy
tứ thơ của ông lạ, ngôn từ giàu hình ảnh nhưng bình dị, cách diễn đạt - cho dù
về những vấn đề hiện đại - vẫn mang âm hưởng dân gian. Ông viết về những người
trai Hà Nội bỏ lại tất cả để đi kháng chiến, lao vào đạn bom khói lửa, quyết tử
cho Tổ quốc quyết sinh, mà nhẹ tựa lông hồng:Một người bạn tôi gặp trong đêm ấyRa phố mua một bao thuốc láChín năm sau anh mới trở về nhà…Ta mang ba mươi sáu phố phường đi chiến đấuChín năm rừng lòng vẫn Thủ đôNhớ
ngày Thủ đô kháng chiếnHoài Anh yêu Hà nội, suốt đời hướng về Hà Nội. Ông nói hộ
khát vọng của biết bao nhiêu người muốn vươn tới những tầm cao, vươn tới hạnh
phúc:Làn mây trắng nhắc cánh buồm lồng lộngMột con tem cũng gợi cả chân trờiÔi bóng dừa và tiếng sóngLòng như tàu muốn vượt cạn ra khơiThơ tình của Hoài Anh có nét riêng, khá đặc sắc. Ông cảm xúc
trước cảnh hai người yêu nhau tâm sự ở đâu đó trong vườn hoa, người không thấy,
chỉ thấy hai chiếc xe đạp dựa vào nhau:Tiếng gì sột soạt trong khe láƯớc mơ vỗ cánh bay trên đầu…Nắng ôm lưng cây nhảy giữa vườn hoaGió khoác tay lá dạo trên mặt đấtKhông biết người ngồi đâu khuất…Tình
caCàng lớn tuổi, thơ tình của Hoài Anh càng đằm thắm, da diết:Hồn xin làm đóa dạ lanLặng thầm dấu mặt trong làn hương bayDạ
lanBài Cầu thang, Hoài Anh viết:Cầu thang nhà emLên rất khó, xuống rất dễNhưng với anhLên rất dễ, xuống rất khóLên: Lồng ngực lao về phía trướcXuống: Trái tim rớt lại đằng sau.Viết về tình yêu, sự si mê, về nỗi đau mất mát như thế thì thật
ngộ nghĩnh, độc đáo và sâu sắc! Cầu thang của Hoài Anh viết từ những
năm đất nước còn chìm đắm trong nỗi khốn khó tứ bề của cơ chế hành chính quan
liêu bao cấp. Giữa Sài Gòn hòn ngọc Viễn đông mà thiếu gạo ăn, nhà
văn viết trong ánh đèn dầu! Các chung cư cao tầng bị cúp điện, thang máy ngưng
hoạt động, người ta phải leo thang bộ mà lên, khi gặp người yêu, trái tim đập gấp
như muốn nhảy ra khỏi lồng ngực! Đọc Cầu thang, hình ảnh lồng ngực lao lên
phía trước, trái tim rớt lại đằng sau… tôi chợt nhớ đến bài thơ thất tình, mà
tôi nghĩ là hay nhất trong các bài thơ thất tình, của Chế Lan Viên:Người mang lại ái tình không ở cùng tôi nữaNhưng hương em còn quấn mỗi câu thơTrời xanh của sông Hàn nay đã vỡMỗi câu thơ là một mảnh trời xưa!Những
mảnh trời xanh (Toàn tập Chế Lan Viên, NXB Văn học, 2004).II- Hoài Anh nói: “Thể loại mà tôi thích nhất là thơ… Thể loại
tôi thích thứ hai là tiểu thuyết và truyện Lịch sử”. Từ năm 2004 trở về trước,
Hoài Anh sống cô độc trong căn phòng ở tít lầu 6, chung cư 190 Nam Kỳ Khởi
nghĩa. Ông ăn uống kham khổ, được chăng hay chớ. Ông quá say mê viết lách cho
nên nơi ở khá luộm thuộm, sách vở, tài liệu chồng chất… Một lần đến
chơi, tôi hỏi ông về cuốn Đuốc lá dừa. Đây là tác phẩm ông viết tại nhà
tôi. Lúc đó tôi có một mình, được cấp hai phòng gần sáu chục mét vuông ở lầu 8,
chung cư 727 Trần Hưng Đạo, Quận 5 (trước 1975 gọi là President). Năm 1980, khi
vợ chồng ông cơm không lành canh không ngọt, ông phải ôm máy đánh chữ
(Hoài Anh chỉ viết bằng máy chữ, đến nay vẫn không biết dùng computer) chạy lên
President tá túc tại nhà bạn bè. Ông lên đó được vài ngày thì chuyển sang trụ lại
ở nhà tôi gần một tháng. Ban ngày tôi đi làm, ông ở nhà gõ máy chữ. Chiều, tôi
về, ông bắt đầu nói. Ông không có nhu cầu gì ngoài việc được nói và lắng nghe
ông nói! Ông cứ nói trong khi tôi vừa nấu cơm, giặt giũ, lau nhà… Lúc ăn, ông
nói hăng hơn. Thậm chí, khi tôi vào toilet, ông đứng ngoài nói chõ vào qua cánh
cửa. Với Hoài Anh, nói tức là đang sáng tác. Ông nói từ chương đầu tiên đến
chương cuối cùng là gần một tháng. Kém một ngày là một tháng. Hôm ông đánh vô
máy xong trang bản thảo cuối cùng của Đuốc lá dừa, đưa cho tôi đọc, giọng
rưng rưng: Tôi vừa làm xong cái việc ghi lại những điều đã thôi thúc trong
tim, cũng là những điều đã nói cho ông nghe suốt bốn tuần qua!Về Đuốc lá dừa, Hoài Anh kể rằng năm 1981,
sau khi viết xong ở President, ông đưa cho người của một nhà xuất bản. Mấy
tháng sau, anh ta trả lời là không may bị kẻ cắp lấy mất túi xách, trong đó có
bản thảo Đuốc lá dừa! Hoài Anh chết lặng, vì không còn bản lưu. Thời đó giấy
hiếm lắm. Đánh máy mà Hoài Anh không có tiền mua giấy, chỉ đánh có một bản. Thế
là đành phải viết lại. May mà ông có trí nhớ hơi bị siêu phàm, cho
nên chỉ trong hai tuần lễ, ông đánh máy xong tiểu thuyết Đuốc lá dừa, để rồi
được Nxb Măng Non và sau là Nxb Trẻ in nhiều lần: 1981, 1994, 1995; Nxb
Kim Đồng in năm 2002. Đuốc lá dừa được Hội Nhà văn Việt Nam trao
Giải thưởng văn học viết cho thiếu nhi 1981-1983. Tác phẩm cũng long đong y hệt
như tác giả, nhưng may mà… tiền hung hậu cát!Tôi hỏi ông đã viết bao nhiêu tác phẩm về đề tài lịch sử?
Hoài Anh chỉ vào đống bản thảo đầy bụi ở gầm giường. Tôi moi ra hơn hai chục bản
thảo, có cái in nhiều lần, và nhiều bản thảo viết lâu rồi, giấy đánh máy đã ố
vàng nhưng chưa hề xuất bản. Tôi ngỏ ý tuyển chọn để xuất bản Tuyển tập truyện
lịch sử. Ông vui vẻ nói: Thế là Châu về Hợp phố rồi!Ngoại trừ nhu cầu được nói trước khi đánh máy chữ,
Hoài Anh là người sống khiêm nhường và lặng thầm! Trong cuộc đời lao động đầy
gian truân, khổ ải, ông luôn có ý thức không bao giờ lặp lại, luôn tự làm mới
mình, một cách lặng lẽ, y hệt như ông đã và đang lặng lẽ đi bộ mỗi khi cần di
chuyển. Đời sống hàng ngày thì thế, nhưng văn chương của ông, số phận những
nhân vật trong tiểu thuyết và truyện lịch sử của ông thì không lặng lẽ chút
nào! Nó năng động, hiển hiện cứ y như là cuộc đời thực trong lịch sử đầy bão
táp, lửa đạn máu và nước mắt của dân tộc!1- MÊ LINH TỤ NGHĨATác giả miêu tả cuộc đời đầy ngang trái éo le của những phụ nữ
tài sắc, không chịu khuất phục trước quân xâm lược nhà Hán, đã tụ
nghĩa ở Mê Linh, rửa thù nhà đền nợ nước. Hoài Anh tái hiện hiện thực và thế
thái nhân tình những năm đầu thế kỷ thứ Nhất của nước ta. Tác giả khắc họa thân
phận những người phụ nữ như Phương Dung, Thiều Hoa, Thiên Thanh (sau là Thánh
Thiên), Thục Nương (sau là Bát Nàn), Lê Chân, Đào Kỳ, Đông Bảng… cùng các nghĩa
sỹ khác, dưới ách đô hộ nhà Hán trước khi đến Mê Linh tụ nghĩa với nàng Chắc.
Nàng Chắc và em là nàng Nhì, có cha là Hùng Định, lạc tướng Mê Linh. Hùng Định
bị tên thái thú Tích Quang ép buộc phải bắt dân Lạc Việt tuân theo phong tục,
thể chế nhà Hán. Hùng Định không chịu, cuối cùng sinh bệnh, qua đời. Chồng nàng
Chắc là Thi Sách, lạc tướng Chu Diên, khuyên thái thú Tô Định không nên áp bức
bóc lột nặng nề dân Lạc Việt. Thi Sách bị Tô Định giết. Thù nhà, nợ nước, nàng
Chắc, nàng Nhì phất cờ khởi nghĩa ở Mê Linh, được nghĩa sĩ và dân chúng bốn
phương hưởng ứng đã lật đổ chế độ đô hộ của nhà Hán, giành lại nền tự chủ cho đất
nước.Viết về Hai Bà Trưng, Hoài Anh không tùy tiện hư cấu mà dựa
vào thần tích các làng thờ Hai Bà Trưng, các nữ tướng của Hai Bà. Trên cơ sở đó
tái hiện bộ mặt lịch sử thời kỳ đầu Công nguyên. Tác giả nghiên cứu, đối chiếu
lịch sử Việt Nam, lịch sử Trung Quốc về những thành tựu khảo cổ học về thời kỳ
Hùng Vương. Ông còn tham khảo công trình nghiên cứu sử học Việt Nam của học giả Mỹ:
Stephen O’ Harrow. Hoài Anh tung ra những chi tiết sinh động về sinh hoạt,
phong tục, tập quán tín ngưỡng tinh thần thời Hai Bà Trưng, nêu bật sự đối tỷ
giữa văn minh Lạc Việt và văn minh Hán. Tác giả lên án mưu đồ đồng hóa dân tộc Lạc
Việt để mở đường bành trướng xuống các nước phương Nam của đế chế nhà
Hán, tiêu biểu là là nhân vật Hán Quang Vũ.Núi Nghĩa Lĩnh, nơi có đền thờ và mộ Vua Hùng. Theo truyền
thuyết, 99 con voi quay đầu về phương Nam, chỉ có một con quay về phương Bắc.
Vua Hùng rút gươm chém đầu con voi bất nghĩa đó. Di tích là ngọn Bất Nghĩa Sơn
bị sạt mất một góc. Nhân dân ta đời đời trung thành với đất nước, kẻ nào phản bội
Tổ quốc sẽ bị trừng trị đích đáng. Về nghệ thuật, tc giả học tập lối viết truyện
của Walter Scott (Anh), Alexandre Dumas cha (Pháp) và Kim Dung (Trung Quốc) để
tăng thêm tính hấp dẫn cho tiểu thuyết lịch sử. Tác giả tránh dùng những chi tiết
huyền hoặc, phi lý. Ông luôn tôn trọng cứ liệu lịch sử. 2- TẤM LONG BÀODương Vân Nga là cháu, gọi Dương Như Ngọc - vợ Ngô Quyền bằng
cô ruột, được Ngô Quyền nuôi ở trong cung. Ngô Quyền mất, em vợ là Dương Tam
Kha cướp ngôi của cháu là Xương Ngập. Ngô Xương Văn trừ được Dương Tam Kha, lên
ngôi vua là Nam Tấn Vương. Nam Tấn Vương đem quân đi đánh Đinh Bộ Lĩnh. Thấy Bộ
Lĩnh là người có chính nghĩa, vì dân vì nước, Dương Vân Nga ủng hộ Đinh Bộ Lĩnh
nên bị Nam Tấn Vương giam vào lãnh cung. Đinh Bộ Lĩnh dẹp xong các sứ quân, thống
nhất đất nước, lên làm vua, lập Dương Vân Nga làm hoàng hậu. Nhà Tống chỉ phong
Đinh Bộ Lĩnh là Giao Chỉ Quận vương. Dương Vân Nga đã vận động dân chúng may tấm
long bào cho Đinh Bộ Lĩnh bằng tơ lụa dệt trong nước. Khi Đinh Bộ Lĩnh bị giết,
con nhỏ là Đinh Tuệ lên nối ngôi. Quân Tống sang xâm lược nước ta. Biết Thập đạo
tướng quân Lê Hoàn là người có đủ tài lãnh đạo cuộc kháng chiến chống xâm lược,
Dương Vân Nga đã khoác tấm long bào lên mình Lê Hoàn để ông ra chiến trường
đánh giặc cứu nước.Tác giả khéo tay khi viết về Đinh Bộ Lĩnh và Lê Hoàn,
đã thông qua nhân vật xuyên suốt lịch sử thời đại này là Thái hậu
Dương Vân Nga. Bà Thái hậu hiểu được tình thế mất còn của dân tộc, nguyện vọng
dân chúng cần một người tài năng, trí tuệ hơn người để lãnh đạo cuộc kháng chiến.
Vì thế bà đã chủ động khoác áo long bào (áo rồng), biểu tượng của nhà vua, lên
mình Lê Hoàn. Bào rồng cũng là áo trận. Dương Vân Nga đã thay mặt toàn dân trao
sứ mệnh chống giặc cứu nước cho người hiền tài. Tác phẩm góp phần minh định về nhân vật Nguyễn Bặc không hề
dính líu gì đến quân xâm lược Tống. Nguyễn Bặc chỉ vì trung nghĩa với triều
Đinh nên chống lại Lê Hoàn. Đây chỉ là mâu thuẫn nội bộ, không phải là mâu thuẫn
ta-địch. Lê Hoàn đánh dẹp Nguyễn Bặc nhưng vẫn dùng con trai Bặc là Nguyễn Đê
làm tướng. Sau, Nguyễn Đê trở thành một vị tướng quan trọng ngang với Lý Công Uẩn. 3- NHƯ NGUYỆTỶ Lan là một thôn nữ hái dâu, được vua Thần Vũ, tức Lý Thánh
Tông đưa về cung, phong làm Nguyên Phi. Nàng đã dốc lòng trị nước an dân. Vua
Thần Vũ mất, con là Càn Đức lên nối ngôi còn nhỏ dại. Hoàng hậu Thượng
Dương được Thái sư Lý Đạo Thành ủng hộ, tôn làm Nhiếp chính. Thượng Dương nghe
lời xúi giục của bọn tay sai gián điệp nhà Tống, sai người dâng biểu xin thần
phục nhà Tống. Phò mã Thân Cảnh Phúc, chồng của công chúa Động Thiên, trấn ở
biên giới, bắt được người mang biểu sang nhà Tống, đem nộp cho Lý Thường Kiệt.
Lý Thường Kiệt cùng các đại thần tâu vua. Vua bắt Thượng Dương giam lại, giáng
chức Lý Đạo Thành, đầy đi Nghệ An; tôn Ỷ Lan lên làm Nhiếp chính, tức Linh Nhân
Hoàng thái hậu. Lý Thường Kiệt dẹp bỏ hiềm riêng, đã xin Linh Nhân cho đón Lý Đạo
Thành về kinh lo việc nội trị cho ông yên lòng đi đánh quân Tống xâm lược. Sau
khi chiến thắng ngoại xâm, âm mưu của Thượng Dương vu cáo hãm hại Ỷ Lan được
công chúa Động Thiên tố giác. Mọi chuyện mờ ám xung quanh cái chết của vua Thần
Vũ được sáng tỏ.Hoài Anh xây dựng thành công nhân vật Lý Thường Kiệt, anh
hùng dân tộc. Xuất phát từ tư tưởng Tam giáo đồng tôn, Lý Thường Kiệt chủ
trương đoàn kết toàn dân để tạo sức mạnh chống ngoại xâm. Lý Thường Kiệt sử dụng
những người có chính kiến khác như Lý Đạo Thành và trọng dụng con trai Lý Đạo
Thành là Lý Kế Nguyên. Hình ảnh Ỷ Lan thật đẹp. Như Nguyệt tượng trưng cho tấm
lòng của Ỷ Lan với Lý Thánh Tông. Đây là sự sắt son chung thủy, nhưng không
tiêu cực như chuyện cũ trong thơ Đường xưa:Tự quân chi xuất hĩBất phục lý tàn kyTư quân như nguyệt mãnDạ dạ giảm thanh huyThơ của Trương Cửu Linh, đời ĐườngTừ chàng cất bước ra điViệc canh cửi chẳng thiết gì mó tayNhớ chàng như mặt trăng đầyĐêm đêm vầng sáng hao gầy đêm đêmNgô Tất Tố dịch
Chú thích:(1) Tuyển tập Truyện lịch sử của Hoài Anh lẽ ra được in thành 2 tập
khổ lớn: 16 x 24 cm, mỗi tập 1000 trang. Nhưng, để phù hợp túi tiền của bạn đọc,
nhất là giới trẻ, chúng tôi in thành 16 quyển, mỗi quyển đều in Lời tựa có
tóm tắt nội dung của những tác phẩm trong toàn tập. Bạn đọc có thể mua một vài
quyển hoặc mua trọn bộ, tùy ý.Sau khi Lý Thánh Tông băng, Ỷ Lan vẫn lo đảm đương việc nước
như khi chồng còn sống. Như Nguyệt cũng là tên con sông, phòng tuyến
chống quân Tống. Bài Nam quốc sơn hà Nam đế cư của Lý
Thường Kiệt đã được ông từ coi đền thờ Trương Hống, Trương Hát ngâm lên trong
đêm để động viên quân sĩ. Thời đó, mọi người tin là thơ của thần linh, ý chí của
thần linh! Từ đó tăng thêm lòng tin tưởng, dốc lòng dốc sức tiêu diệt quân thù.4- HƯNG ĐẠO VƯƠNG VÀ NHỮNG TRUYỆN KHÁC Quân Nguyên sang đánh nước ta lần thứ hai, thấy thế địch mạnh,
Hưng Đạo Vương rút quân về Vạn Kiếp củng cố lực lượng. Giặc tiến đánh Vạn Kiếp,
Hưng Đạo Vương lại đưa Thái Thượng hoàng và vua Trùng Hưng (tức Nhân Tông) rút
về Thanh Hoa. Tại Thanh Hoa, Hưng Đạo Vương đứng hầu hai vua thường mang cây gậy
đầu bịt mũi sắt nhọn để tiện leo núi. Thấy có người nghi ngờ là Hưng Đạo Vương
có thể hại vua để trả mối thù của cha là Trần Liễu, giành lại ngôi vua về tay
ngành trưởng, Hưng Đạo Vương đã rút mũi sắt nhọn để dẹp mối nghi ngờ. Việc làm
đó cổ vũ mọi người, dồn tất cả ý chí và sức lực vào tiêu diệt quân giặc. Hưng Đạo
Vương tổ chức phản công giải phóng kinh đô Thăng Long, đuổi sạch quân xâm lược,
non sông vững tựa âu vàng.Sau truyện Hưng Đạo Vương là các truyện khác, khắc họa sinh động
những anh hùng dân tộc, danh nhân đất Việt: Phùng Hưng, Nguyễn Thuyên, Thái Thuận,
Lê Thánh Tông, Đào Duy Từ, Nguyễn Hữu Cầu, Lê Hữu Trác, Nguyễn Du, Hoàng Diệu,
Cao Thắng, Quản Hớn, Đội Nhân (Hà Thành đầu độc)… Cuối cùng là truyện Phố
Sử viết về 12 ngày đêm chiến thắng B 52 của đế quốc Mỹ trên bầu trời Hà Nội.
Hoài Anh tỏ ra rất lành nghề khi viết tiểu thuyết, sắc sảo khi làm truyện ngắn.
Tác giả khắc họa tính cách của từng nhân vật tập trung vào những khoảnh khắc của
lịch sử mà nhân vật phải lựa chọn cách suy nghĩ, hành động để trở thành người
chính nghĩa, hữu ích cho dân tộc, có công với dân với nước. Ông khai triển chất
liệu sử thi, chất thơ, chất triết lý. Hình ảnh dòng sông Lục Đầu đầy nghĩa biểu
trưng. Sáu con sông gặp nhau tại Vạn Kiếp, thái ấp của Trần Hưng Đạo, là
nơi đầu gió, đương đầu với sức mạnh của quân xâm lược từ phương Bắc tràn tới.
Như câu tục ngữ: Có cứng mới đứng đầu gió. Trong tập truyện này còn những
truyện về danh nhân khác là tấm gương phấn đấu, tìm tòi phát minh như Cao Thắng
chế vũ khí chống Pháp, có công mài sắt có ngày nên kim. Thời Trần là thời đại oanh liệt của lịch sử nước ta. Vì sao
Hoài Anh không viết tiểu thuyết về đời Trần? Đời Trần, người trong họ lấy lẫn
nhau, nay tái hiện thời ấy, ắt không thể né tránh vấn đề luân lý! Tác giả cho rằng
rất khó thể hiện trong tiểu thuyết nhũng nhân vật như: Trần Thị Dung là chị con
nhà bác lấy em là Trần Thủ Độ. Trần Hưng Đạo lấy Thiên Thành công chúa là cháu
lấy cô ruột. Trinh quận chúa con gái Trần Hưng Đạo lấy Trần Nhân Tông là chị
con nhà bác lấy em. Trần Thủ Độ bắt Trần Cảnh phải lấy Thuận Thiên công chúa
khi đó đã có mang với Trần Liễu, đẻ ra con là Trần Quốc Khang, nhưng sau đó lại
không được lập làm vua mà lập con ruột là Trần Hoảng (tức Trần Thánh Tông). Sau
này con Trần Quốc Khang là Trần Kiện đã theo giặc Nguyên. Trần Ích Tắc, con thứ
tư Trần Cảnh cũng đi theo giặc Nguyên (có lẽ vì tranh giành ngôi vua). Mẹ Trần
Hưng Đạo là ai, chính sử cũng không chép! Trong khi đó nhà Trần không sử dụng
Nguyễn Phi Khanh chỉ vì Phi Khanh lấy con gái hoàng tộc, con gái Trần Nguyên
Đán. Hồ Quý Ly lập Hồ Hán Thương mà không lập Hồ Nguyên Trừng chỉ vì Hồ Hán
Thương là cháu ngoại của vua Trần… Những chuyện thật của lịch sử như thế đều rất
khó viết. Bởi khi viết tiểu thuyết lịch sử, dù có hư cấu thế nào chăng nữa thì
cũng phải trung thành với sự thật lịch sử chứ không thể xuyên tạc lịch sử! 5- NGỰA ÔNG ĐÃ VỀTác phẩm rất hấp dẫn, gồm những mẩu truyện về Lê Lợi từ khi
khởi nghĩa ở Lam Sơn, tạm rút về Chí Linh, cho đến khi phát triển vào Nghệ An rồi
đem quân ra Bắc, dựng trại ở bến Bồ Đề, đánh thành Đông Quan, được nhân dân hưởng
ứng. “Nhong nhong ngựa Ông đã về. Cắt cỏ Bồ Đề cho ngựa Ông ăn”. Nhờ Nguyễn
Trãi giúp mưu, đánh vào lòng người, và chặn đánh viện binh của giặc kéo sang,
cuối cùng giải phóng Đông Quan (Thăng Long): “Non sông muôn dặm lấy lại, Chợ
búa Đông Đô chẳng thay”, đuổi quân Minh về nước, “rửa sạch nỗi hổ thẹn nghìn
thu. Mang lại nền thái bình muôn thuở”. Cũng giống như Hưng Đạo Vương, đưa Lê Lợi
vào tiểu thuyết sẽ gặp rất nhiều vấn đề lịch sử rất khó xử lý! Còn nhớ sau khi
tác phẩm Ngựa Ông đã về ra đời, năm 1979 có người chê Hoài Anh: Tại
sao nhân vật Lê Lợi hay như vậy, thời Khởi nghĩa Lam Sơn hào hùng như vậy mà
không viết tiểu thuyết, lại đi viết mẩu chuyện ngắn? Chê như thế là chưa hiểu hết
nghề viết tiểu thuyết, là chưa cận nhân tình! Lê Lợi là anh hùng dân tộc, là
nhân vật lịch sử quá nổi tiếng, không thể tùy tiện hư cấu. Ông có những mối
quan hệ phức tạp. Thí dụ như mối quan hệ của ông với ba bà vợ, với hai con Tư Tề
và Nguyên Long, không chỉ phức tạp mà nhiều khi mang màu sắc huyền thoại: Việc
bà Phạm Thị Trần bị ném xuống sông dâng cho Thần Sông. Mối quan hệ của Lê Lợi với
những người khai quốc công thần như Nguyễn Trãi, Trần Nguyên Hãn, Phạm Văn Xảo,
đầy bi kịch, cũng không dễ giải thích và tái hiện. Hoài Anh thật khôn ngoan chọn
phương thức viết những mẩu chuyện xung quanh nhân vật Lê Lợi. Theo cách này,
ông có dư đất dụng võ! Mỗi chuyện trong Ngựa Ông đã về giống
như một truyện ngắn mini, có thể độc lập, nhưng đứng kế tiếp nhau thì thành một
tập truyện liên hoàn. Xưa, M. Gorki viết Những mẩu chuyện nước Ý cũng
theo phương cách này.6- ĐẤT THANG MỘC I: CHÚA CHỔMCông cuộc trung hưng nhà Lê được thể hiện qua hình ảnh tượng
trưng: Đất thang mộc. Nghĩa đen là đất tắm gội của vua khi tế trời đất, thần
linh, xã tắc và tổ tiên. Nghĩa bóng là nơi phát tích của một triều đại. Đất
phát tích của nhà Lê là Lam Sơn, của Chúa Trịnh: Sóc Sơn, của Chúa Nguyễn: Gia
Miêu, đều thuộc tỉnh Thanh Hóa. Thanh Hóa được coi là đất Thang mộc, cũng là hậu
bị chiến lược của quân đội ta. Tiểu thuyết Đất Thang Mộc chia làm hai
phần:Phần I, viết về Chúa Chổm, tức vua Lê Trang Tông. Mạc Đăng
Dung cướp ngôi nhà Lê. Trung thần nhà Lê là Hữu điện tiền đô chỉ huy sứ An
Thành hầu Nguyễn Kim lánh sang Ai Lao dấy binh khôi phục nhà Lê. Ông tìm con
cháu nhà Lê là Lê Ninh, tức Chúa Chổm, con vua Chiêu Tông, về lập làm vua, tức
vua Nguyên Hòa, sau là Lê Trang Tông. Nguyễn Kim tiến hành công cuộc diệt Mạc
phù Lê, nêu rõ chính thống. Được Trịnh Kiểm, Vũ Sư Thước và các tướng giúp đỡ,
Nguyễn Kim đem quân về đóng ở Thanh Hoa, đánh nhau với quân Mạc. Khi tiến quân
ra Yên Mô (nay thuộc Ninh Bình), Nguyễn Kim bị hàng tướng Mạc là Dương Chấp Nhất
đánh thuốc độc chết. Dù bị Trịnh Kiểm nghi ngờ, chèn ép, Vũ Sư Thước vẫn ủng hộ
Trịnh Kiểm lên làm người đứng đầu quân đội, đồng lòng phù Lê diệt Mạc.7- ĐẤT THANG MỘC II: SỨ MỆNH PHÙ LÊPhần II của Đất thang mộc mang tên: Sứ mệnh
phù Lê. Sau khi Nguyễn Kim, Lê Trang Tông qua đời, những người còn lại vẫn kiên
trì sự nghiệp diệt Mạc phù Lê, trung hưng nhà Lê. Vua Nguyên Hòa mất, con lên nối
ngôi là vua Thuận Bình, sau là Lê Trung Tông. Thuận Bình mất sớm, Trịnh Kiểm lập
Duy Bang, dòng dõi Lê Trừ, anh Lê Thái Tổ lên làm vua, tức là vua Chính Trị,
sau là Lê Anh Tông. Trịnh Kiểm mất, con là Trịnh Tùng lên thay, lại giết vua
Chính Trị, lập vua Gia Thái lên ngôi, sau là Lê Thế Tông. Trịnh Tùng mang quân
về Thăng Long diệt được nhà Mạc. Vũ Sư Thước hy sinh nhưng con là Vũ Trần Phúc
vẫn đi tiếp con đường của cha hoàn thành sự nghiệp phù Lê. Mẹ Vũ Trần Phúc là
công chúa Ngọc Lan, con gái Mạc Đăng Doanh, vì cứu Vũ Sư Thước nên bị vua Mạc
khoét mắt, phải đi làm nghề hát rong nuôi thân, cuối cùng vào núi Yên Tử trút
xác. Vũ Trần Phúc có ý định theo Nguyễn Hoàng vào mở mang vùng đất mới
phía Nam…Những tác phẩm viết theo đề tài phế lập trong văn học ta đã
xuất hiện từ những năm đầu thế kỷ trước. Thế nhưng những tác phẩm thời đó theo
kết cấu chương hồi, thuật chuyện là chính, tâm trạng nhân vật thường rất sơ lược,
tác giả tùy tiện khi hư cấu, khi sử dụng sử liệu. Đọc tiểu thuyết Đất
Thang mộc mới thấy Hoài Anh rất tài hoa trong việc miêu tả và xử lý những
tình huống, sự kiện lịch sử. 8- LỜI THỀ LỬAThời kỳ vua Lê chúa Trịnh có lẽ là thời bi hài
nhất trong lịch sử phong kiến Việt Nam buổi thoái trào. Họ
Trịnh chuyên quyền ngày càng hiếp bức vua Lê. Vua Lê chỉ còn là bù nhìn. Đến đời
Trịnh Giang, lại càng lộng hành, bỏ vua này lập vua khác. Trịnh Giang già tay
bóc lột nhân dân, ăn chơi xa xỉ, xây cất nhiều cung quán chùa chiền phủ đệ khắp
nơi, bắt dân chúng phục dịch vất vả. Hoàng tử Lê Duy Mật, con vua Dụ Tông đứng
lên phát động cuộc khởi nghĩa nông dân ở Sơn Tây, sau đó rút về Thanh Hoa, lập
căn cứ ở Trấn Ninh chống nhau với Trịnh ròng rã suốt ba mươi năm. Cuối cùng, bị
con rể là Lại Thế Thiều phản bội, mở cửa cho quân Trịnh lọt vào thành, nghĩa
quân tan vỡ. Lê Duy Mật nhảy vào lửa tự thiêu để vẹn lời thề với dân với nước.Trấn Ninh cũng là căn cứ đầu tiên của Nguyễn Kim khi khởi
nghĩa diệt Mạc phù Lê. Trấn Ninh giáp Lào. Những nghĩa sĩ Việt Nam đã được
nhân dân Lào ủng hộ. Tình hữu nghị giữa nhân dân hai nước Lào Việt có từ lâu đời.
Hoài Anh đã nhấn mạnh tính nhân dân trong cuộc khởi nghĩa của Lê Duy
Mật. Duy Mật không chỉ vì quyền lợi hoàng tộc mà còn cứu vớt nhân dân
khỏi sự áp bức bóc lột tàn bạo của chính quyền Trịnh Giang.9- MƯU SĨ CỦA QUANG TRUNG: TRẦN VĂN KỶTiểu thuyết có nhân vật chính là Trần Văn Kỷ, nhưng tác
phẩm đã làm sống lại cả một thời đại lẫy lừng trong lịch sử dân tộc:
Thời đại Quang Trung. Kỷ là nho sĩ ở Thuận Hóa, từ chối không ra thi với chúa
Nguyễn. Khi chúa Trịnh mang quân vào đánh Thuận Hóa, Kỷ cho rằng chúa Trịnh khá
hơn chúa Nguyễn nên ra thi với chúa Trịnh, đỗ Giải nguyên. Khi ra Thăng Long
chuẩn bị dự kỳ thi Hội, Kỷ mới hiểu ra chúa Trịnh cũng áp bức bóc lột dân chẳng
khác gì chúa Nguyễn nên đã hưởng ứng phong trào nghĩa quân Tây Sơn diệt cả Nguyễn
và Trịnh. Nguyễn Huệ phong Kỷ làm Trung thư phụng chính Kỷ thiện hầu. Kỷ đã tiến
cử cho Nguyễn Huệ những nhân tài Bắc Hà như: Ngô Thì Nhậm, Nguyễn Thiếp… Sau đó
lại giúp mưu cho Quang Trung đánh quân Thanh xâm lược. Sau ngày đại thắng, Trần
Văn Kỷ, Ngô Thì Nhậm… đã giúp Quang Trung trong việc xây dựng lại đất nước như
lời chiếu: “Nay Trẫm cùng dân đổi mới, đưa trăm họ lên đài xuân”…Cũng như Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, nhân vật Nguyễn Huệ rất khó
đưa vào tiểu thuyết lịch sử bởi nhiều mối quan hệ phức tạp: Quan hệ của Nguyễn
Huệ với Nguyễn Nhạc khi vợ Nguyễn Huệ bị Nhạc thông dâm, để rồi anh em ruột
mang quân đánh giết nhau! Mối quan hệ của Nguyễn Huệ với Bùi Đắc Tuyên là em
trai bà vợ cả họ Phạm, mẹ của Nguyễn Quang Toản. Mối quan hệ của ông với Nguyễn
Quang Thùy, con bà vợ lẽ, không được lập làm Thái tử mặc dù lớn tuổi hơn Toản
và có tài hơn. Mối quan hệ với Ngọc Hân và các con bà; Hay là việc ông cầu hôn
công chúa con vua Càn Long… Có phải tác giả né tránh những chuyện phức tạp, uẩn
khúc trong cuộc đời thật của các danh nhân để giữ vẻ đẹp muôn đời cho các anh
hùng dân tộc đã trở thành thần tượng chăng? Tác giả thông minh khi chọn một sĩ phu Nam hà là Trần
Văn Kỷ làm nhân vật chính. Trần Văn Kỷ có quan hệ với các sĩ phu Bắc hà như Ngô
Thì Nhậm, Phan Huy Ích, Đoàn Nguyễn Tuấn, Ninh Tốn, Nguyễn Thiếp… Qua đó Hoài
Anh khéo thể hiện sự anh minh, biết dùng nhân tài của Nguyễn Huệ, cũng như kế
hoạch hành binh thần tốc của ông. Tác phẩm khắc họa thành công nhiều gương mặt
không phải ai cũng đã biết là những tướng lĩnh quê Đàng trong, đặc biệt là đất
võ Bình Định.10- VUA MINH MẠNGCó một thời kỳ, khi viết sử và giảng sử, chúng ta đánh giá về
Nhà Nguyễn chưa công bằng, chưa khách quan, khoa học. Hoài Anh trong
tác phẩm này đề cao vua Minh Mạng là người tư chất thông minh, hiếu học, ham hiểu
biết. Nhà vua rất quan tâm học hành, khoa cử, tuyển chọn nhân tài. Trong việc
dùng người, Minh Mạng đặc biệt chú ý đến học thức. Ngay sau khi lên ngôi, nhà
vua củng cố và hoàn thiện bộ máy quản lý đất nước. Năm Tân Mão, 1831, Minh Mạng
tiến hành cải cách hành chính trên quy mô lớn, chia cả nước làm ba mươi mốt tỉnh.
Từ đây, tỉnh là đơn vị hành chính thống nhất trong cả nước, có cương vực và địa
hình khá hợp lý.Minh Mạng thiết lập được chế độ trung ương tập quyền ở Việt Nam,
hạn chế quyền hành các thế lực địa phương. Thời Minh Mạng, đất nước ta rộng nhất.
Các nước Ai Lao, Chân Lạp đều quy phục. Người Xiêm cũng không dám gây hấn. Các
thể chế luật pháp, được xây dựng quy mô. Có thể gọi Minh Mạng là kiến trúc sư của
nước Đại Nam, tượng trưng cho chủ quyền dân tộc và sự toàn vẹn lãnh thổ.
Hoài Anh dùng hình tượng Cửu đỉnh để nói lên thế vững mạnh của nước ta thời đó.
Tác phẩm thể hiện xung khắc giữa tư tưởng pháp trị và tư tưởng nhân đạo; ca ngợi
những nhân vật ủng hộ đường lối chính sách của Minh Mạng như Trịnh Hoài Đức,
Nguyễn Công Trứ, Nguyễn Tri Phương; phê phán những nhân vật chống lại chính
sách đó như Lê Chất… Riêng với Lê Văn Duyệt, tác giả có sự đánh giá đúng mức, sức
thuyết phục cao.Tiểu thuyết Vua Minh Mạng vạch rõ âm mưu của vua
Louis XVIII, De Richelieu… sử dụng Chaigneau và các thừa sai, linh mục Gia tô
giáo làm tay trong để xâm lược nước ta. Tác giả khai thác những tài
liệu của Pháp để làm chất liệu tiểu thuyết. Có không ít người xưa nay đổ lỗi
cho Minh Mạng vì chủ trương bế quan tỏa cảng và cấm đạo, cho nên Pháp đánh Việt Nam!
Không thể đổ lỗi như vậy. Minh Mạng vâng theo lời vua Gia Long, cảnh
giác với âm mưu xâm lược của Pháp, cảnh giác với những kẻ đội lốt tôn giáo, chứ
không chống tất cả các nước ngoài muốn giao thương, giao hảo. Bằng chứng là
Minh Mạng đã từng đồng ý tiếp sứ thần Hoa Kỳ. Thế nhưng do sứ thần Mỹ chưa theo
đúng thể thức ngoại giao của ta nên cuộc đàm phán giao thương không thành. Lần
thứ hai, sứ thần Hoa Kỳ vừa cập bến, chưa kịp mở hội nghị giao thương thì sứ thần
đột ngột lâm bệnh rồi chết. Vì thế hiệp ước thông thương với Mỹ đã không được
ký kết. Đó là một trớ trêu của lịch sử! 11- ĐUỐC LÁ DỪATiểu thuyết Đuốc lá dừa viết về Nguyễn Đình Chiểu.
Qua tiểu thuyết này Hoài Anh ca ngợi tâm hồn, nghĩa khí của người dân Nam Bộ đối
diện với bọn xâm lược Pháp. Tiểu thuyết rất thành công với những trang miêu tả
về thiên nhiên và con người miệt vườn. Nguyễn Đình Chiểu sinh ở làng Tân Thới
huyện Bình Dương phủ Tân Bình tỉnh Gia Định. Năm 1843, đỗ tú tài ở Gia Định. 25
tuổi, ông ra Huế học tập chờ khoa thi Hội. Nhưng chưa kịp thi thì được tin mẹ mất.
Trên đường trở về chịu tang mẹ, vì khóc thương và vì thời tiết nóng bức, ông bị
mù. Năm 1859, Gia Định bị giặc Pháp chiếm, nhà thơ phải về Cần Giuộc. Năm 1861,
Pháp đánh chiếm Cần Giuộc, ông phải tị địa sang Ba Tri tỉnh Bến Tre. Ông mở trường
dạy học và làm thuốc, làm thơ văn kêu gọi nhân dân đứng lên chống Pháp. Các tác
phẩm hừng hực tinh thần chống Pháp của ông như: Chạy Tây, Văn tế nghĩa sĩ
Cần Giuộc, văn tế và thơ điếu Trương Định, thơ điếu Phan Tòng, Văn tế
nghĩa sĩ trận vong lục tỉnh… Thực dân Pháp và tay sai tìm mọi cách mua chuộc
dụ dỗ nhưng ông dứt khoát từ chối. Năm 1888, đau buồn vì cảnh Huế thất thủ, vua
Hàm Nghi bị bắt, ông lâm bệnh trầm trọng, qua đời ở Ba Tri. Thông qua hình tượng
Nguyễn Đình Chiểu, Hoài Anh khái quát phong trào chống Pháp của nhân dân Nam Kỳ.
Cây dừa và hình ảnh ngọn đuốc lá dừa từ Trương Định được truyền sang tay Võ Duy
Dương, Nguyễn Tấn Kiều… tượng trưng cho tinh thần xả thân chống Pháp vì độc lập
Tổ quốc. 12- CHIẾN LŨY THÁP MƯỜINgọn đuốc lá dừa truyền từ tay Trương Định qua Thiên Hộ Võ
Duy Dương, Đốc Binh Kiều, rồi đến Nguyễn Trung Trực, Nguyễn Hữu Huân, Phan Ngọc
Tòng, Trương Quyền, Phan Tôn, Phan Liêm, Lê Tấn Kế rồi Phan Văn Hớn… Triều đình
Huế đầu hàng giặc nhưng nhân dân Nam Kỳ đồng lòng bất khuất. Thiên Hộ Dương lập
chiến khu ở Đồng Tháp Mười, đánh cho giặc Pháp nhiều trận thất điên bát đảo.
Sau khi tên phản bội Phạm Công Khanh dẫn dường cho Pháp đánh đồn Tiền, nghĩa
quân phải tạm rút lui. Thiên hộ Dương giao binh quyền cho đốc binh Nguyễn Tấn
Kiều, tung tin là ông ra Huế xin quân cứu viện, nhưng kỳ thực là ông đi liên lạc
với các đám nghĩa quân ở khắp nơi, huấn luyện những hàng binh Âu Phi, trong đó
có người Pháp Linguet và những người lính Tagals gồm người Angiêri, Marốc,
Tuynidi… Cuối cùng ông mang đội quân chí nguyện đó phối hợp cùng đại quân thình
lình xuất hiện, đánh đồn giặc ở Cần Lố, tiêu diệt quân Pháp và bọn tay sai phản
bội, mở thông con đường tiếp tế lương thực vũ khí cho căn cứ trung tâm Đồng
Tháp. Hoài Anh là người rất yêu thiên nhiên và con người Nam Bộ. Tiểu thuyết Chiến
lũy Tháp Mười chứng tỏ điều đó.13- RỒNG ĐÁ CHUYỂN MÌNHTiểu thuyết Rồng đá chuyển mình là thiên hùng ca về
cuộc chiến đấu của nhân dân Hà Nội kháng Pháp dưới sự lãnh đạo của Nguyễn Tri
Phương. Đề tài Hà Nội, như Hoài Anh tâm sự là đề tài ông thích nhất. Viết tiểu
thuyết lịch sử về Hà Nội, Hoài Anh như muốn lấy cái hào hùng của quá khứ để tiếp
thêm lửa cho người đọc. Thống đốc quân vụ Nguyễn Tri Phương là người đi đầu
đánh Pháp khi tàu giặc vào đánh cửa Đà Nẵng. Pháp đánh chiếm Gia Định, ông đã lập
phòng tuyến Chí Hòa chống Pháp. Sau ông được điều ra Hà Nội làm kinh lược Bắc Kỳ.
Quân Pháp đánh thành Hà Nội, ông chỉ huy cuộc phản công mãnh liệt gây cho Pháp
nhiều thiệt hại nặng nề. Ông bị thương, bị giặc bắt, ông xé bông băng, tuyệt thực,
rồi moi ruột tự tử mà chết. Cái chết anh hùng của ông kích thích lòng căm thù
giặc tột độ của quân dân ta, trong trận Cầu Giấy, đã giết chết tên đại úy Pháp
Francis Garnier. Thông qua hình tượng nhân vật Nguyễn Tri Phương, tác giả tái
hiện khí thế chống Pháp của nhân dân Hà Nội và Bắc Kỳ. Hình tượng con rồng đá ở
điện Kính Thiên tượng trưng truyền thống vẻ vang của dân tộc. Rồng đá đã bay
lên trong khí thế chống Pháp của nhân dân Hà Nội.14- BÙI HỮU NGHĨA MỐI DUYÊN VÀNG ĐÁTiểu thuyết Bùi Hữu Nghĩa mối duyên vàng đá là tấm
lòng của nhà văn Hoài Anh với đất và người Nam Bộ. Bùi Hữu Nghĩa con nhà dân
chài ở Cần Thơ, sau lên Biên Hòa trọ học trong nhà ông Nguyễn Văn Lý. Cô Nguyễn
Thị Tồn, con gái ông Lý yêu Nghĩa. Nghĩa bị bệnh phong, cô hết lòng thuốc thang
chăm sóc cho Nghĩa khỏi bệnh... Nghĩa làm tri huyện Trà Vang, bảo vệ dân người
Việt gốc Miên ở vùng rạch Láng Thé, bị bọn quan lại tỉnh Vĩnh Long bắt giam vào
ngục, lại đút lót cho Thượng thư bộ Hình ở Kinh để khép Nghĩa vào tội tử hình.
Bà Tồn đã lên Kinh tỏ nỗi oan cho chồng. Nghĩa được tha tội chết nhưng được cử
đi làm Thủ ngữ đồn Vĩnh Thông để chống dân Miên nổi loạn. Nghĩa chủ trương
không tàn sát dân Miên nên khi đồn Vĩnh Thông vỡ, Nghĩa bị dân Miên bắt, họ tha
cho Nghĩa trở về quê hương.Khi Nghĩa ở Bình Thủy thì quân Pháp chiếm thành Vĩnh Long.
Nghĩa đã cùng Phan Văn Trị dùng thơ văn kêu gọi nhân dân đứng lên chống Pháp.
Nghĩa bị Pháp bắt giam ở Khám Lớn Sài Gòn. Sau đó chúng cho Đỗ Hữu Phương lãnh
về giam lỏng ở nhà y. Thấy không thuyết phục, mua chuộc nổi Nghĩa, chúng buộc
phải trả tự do cho ông. Nghĩa lại đi khắp nơi cổ vũ mọi người đứng lên chống
Pháp, giúp mưu cho nghĩa quân rút về vùng Bảy Núi làm căn cứ chống giặc lâu
dài. Tái hiện nhân vật Bùi Hữu Nghĩa, Hoài Anh ca ngợi tầng lớp sĩ phu Nam Kỳ
đã đi đầu chống Pháp, khẳng định rằng những ai mang danh sĩ phu mà theo giặc
thì nhân dân đời đời căm ghét, nguyền rủa. Những sĩ phu yêu nước thì sống mãi
trong lòng dân. Trong tác phẩm này, nhân vật Trương Vĩnh Ký được tác giả nhìn
nhận, đánh giá đúng mức. 15- NGUYỄN THÔNG VỌNG MAI ĐÌNHNguyễn Thông quê Vàm Cỏ, Tân An, đậu cử nhân năm 1849 và làm
Huấn đạo huyện Phú Phong An Giang. Khi Pháp đánh chiếm Gia Định, ông đang làm
việc tại Huế, xin tòng quân và trở lại Nam Kỳ làm việc dưới quyền của thống đốc
Tôn Thất Hiệp. Ba tỉnh miền Đông Nam kỳ bị mất, ông ra khỏi quân đội
triều đình và tị địa ở miền Tây. Tại đây, ông được cử giữ chức Đốc học Vĩnh
Long. Ba tỉnh này bị mất, ông ra Bình Thuận tị địa, lập Đồng Châu Xã, giúp những
người Nam Kỳ ở Bình Thuận và các tỉnh cực Nam Trung Kỳ làm ăn sinh sống. Năm 1870,
Nguyễn Thông làm Biện lý bộ Hình rồi Bố chánh Quảng Ngãi. Ở đây, ông vận động
nhân dân làm thủy lợi, trồng cây… Thấy ông làm được nhiều việc có ích cho dân,
bọn quan lại địa phương dèm pha, có kẻ vu cáo ông nên ông bị cách chức, bị giam
và xử đòn. Nhân dân địa phương thương mến, đứng ra kêu oan cho ông nên ông được
tha. Năm 1873, Nguyễn Thông bị bệnh, xin về nghỉ ở một trại núi Bình Thuận, lập
Thi xã cùng bạn bè ngâm vịnh. Năm 1876, ông trở lại Huế làm Tu nghiệp Quốc tử
giám. Sau đó ông đổi về Bình Thuận giữ chức Phó sứ điển nông, kiêm Đốc học.
Nguyễn Thông dựng một ngôi nhà nhỏ trên bờ sông Phan Thiết đặt tên là Ngọa Du
sào. Ông tiếp tục con đường canh tân đất nước do Phạm Phú Thứ, Đặng Huy Trứ,
Nguyễn Trường Tộ, Bùi Viện đề xướng. Ông lập lò vôi sò, làm đồ gốm, tổ chức
đánh cá bằng lưới rùng, buôn bán với đồng bào dân tộc ít người, xây dựng một
ngôi nhà gọi là nhà Ngư chứa dụng cụ đánh cá và làm kho chứa cá làm mắm. Ông
đang tính mở công ty buôn Liên Thành (1) và mở trường Dục Thanh để mở mang dân trí thì lâm bệnh, qua
đời. Chí nguyện của ông đã được các con và đồng chí của ông thực hiện. Viết về
Nguyễn Thông, Hoài Anh khẳng định tinh thần yêu nước và xu hướng đổi mới của sĩ phu ba miền Bắc Trung Nam ngay từ thời đó. Nhờ sáng kiến của Nguyễn
Thông mà Hội buôn Liên Thành và trường Dục Thanh ra đời. Cũng trong tiểu thuyết
này, nhân vật Phan Thanh Giản được tái hiện rất có tình có lý.16- CHIM GỌI NẮNGTập này gồm nhiều truyện. Chim gọi nắng viết về
bà Nguyễn Thị Minh Khai. Minh Khai quê gốc Từ Liêm, Hà Nội, theo gia
đình vào sống ở thành Vinh, Nghệ An. (Do vậy bà đã từng mang tên là Vịnh; Vịnh
là tên cũ của thành Vinh). Năm 1930, Minh Khai trở thành đảng viên Cộng sản
Đông Dương, được cử ra nước ngoài hoạt động. Bà công tác ở văn phòng Chi nhánh
Bộ Phương Đông của Quốc tế Cộng sản tại Hương Cảng. Nguyễn Thị Minh Khai được
Nguyễn Ái Quốc trực tiếp dìu dắt, giáo dục, bồi dưỡng. Cuối năm 1934, Nguyễn Thị
Minh Khai tham gia đoàn đại biểu của đảng ta do Lê Hồng Phong làm trưởng đoàn
đi dự Đại hội Quốc tế cộng sản lần thứ Bảy tại Moscow. Trong dịp này hai
anh chị đã thành hôn. Năm 1935 về nước, được chỉ định làm Bí thư thành ủy Sài
Gòn. Nguyễn Thị Minh Khai ra sức hoạt động đẩy nhanh phong trào cách mạng cùng
với cả nước đấu tranh đòi tự do dân chủ, cải thiện đời sống, giải phóng phụ nữ,
chống phản động thuộc địa và các loại tay sai, chống phát xít và chiến tranh;
chống bọn Trôtxkít xuyên tạc đường lối của Đảng. Khi đang hoạt động thành lập Mặt trận phản đế và chuẩn bị cho
cuộc khởi nghĩa Nam Kỳ, tháng 7-1940, vì bị một tên phản bội chỉ điểm, Nguyễn
Thị Minh Khai bị địch bắt. Pháp dùng mọi thủ đoạn dã man tra tấn để khai thác
tài liệu, tin tức bí mật của Đảng, nhưng Nguyễn Thị Minh Khai vẫn trung kiên bất
khuất. Địch thất bại, chúng tuyên án tử hình người nữ đảng viên cộng sản. Ngày
28-8-1941, Nguyễn Thị Minh Khai đã anh dũng hy sinh ở Hóc Môn cùng một số đồng
chí khác. Hoài Anh tái dựng hai nhân vật lịch sử Nguyễn Thị Minh Khai và Lê Hồng
Phong với tất cả tấm lòng ngưỡng mộ và yêu thương các bậc cách mạng tiền bối.
Tác giả kể lại phong trào đấu tranh chống Pháp do Đảng cộng sản lãnh đạo. Trên
cái nền ấy, tác giả tái hiện hình ảnh của các chiến sĩ cộng sản như Nguyễn Văn
Cừ, Hà Huy Tập, Phan Đăng Lưu, Võ Văn Tần, Lê Duẩn, Nguyễn Văn Linh, Nguyễn Thị
Quang Thái (là người vợ đầu của Đại tướng Võ Nguyên Giáp, đã hy sinh)… Một số
nhân vật chính diện như Nguyễn Thị Ngọc Tốt (tức Nguyễn Thị Thập), Nguyễn Văn
Tiến (người vẽ lá cờ Tổ quốc), bà Hai Sóc… Tác giả viết về những nhân vật có
chính kiến khác như: Tạ Thu Thâu, Đinh Nho Hàng… nhưng biết phân tích sâu hoàn
cảnh lịch sử nên mức độ phê phán có lý có tình.
4- HƯNG ĐẠO VƯƠNG VÀ NHỮNG TRUYỆN KHÁC
Chú thích:
1. Tức thành hoa sen, chỉ Phan Thiết; còn Bàn Thành, tức thành
Đồ Bàn là Quy Nhơn.
|
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét