Nửa hồn thương đau - Phạm Đình Chương,
thơ Thanh Tâm Tuyền
Trước khi chúng ta trở về quá khứ để lần lại sự thật, người
viết xin nhắc lại một chút về người nghệ sĩ tài hoa này.
Nhạc sĩ Phạm Đình Chương sinh năm 1929 tại Bạch Mai, Hà Nội.
Khi soạn nhạc ông lấy tên thật là Phạm Đình Chương. Đi hát có tên là Hoài Bắc.
Quê nội ở Hà Nội còn quê ngoại ở Sơn Tây. Ông xuất thân trong một gia đình mang
truyền thống âm nhạc, thân phụ là Phạm Đình Phụng. Người vợ đầu của cha ông,
sinh được 2 người con trai tên Phạm Đình Sĩ và Phạm Đình Viêm. Phạm Đình Sĩ lập
gia đình với nữ kịch sĩ Kiều Hạnh và có con gái là ca sĩ Mai Hương. Còn Phạm
Đình Viêm tức ca sĩ Hoài Trung, trong ban hợp ca Thăng Long như đã nói. Người vợ
sau tức mẹ ruột Phạm Đình Chương sinh ba người gồm trưởng nữ là Phạm Thị Quang
Thái, tức ca sĩ Thái Hằng vợ nhạc sĩ Phạm Duy. Con trai thứ là nhạc sĩ Phạm
Đình Chương, và cô con gái út là Phạm Thị Băng Thanh, tức nữ ca sĩ Thái Thanh.
Khánh Ngọc là một ca sĩ thành danh trong làng nhạc từ những
năm giữa thập niên 1950 đến đầu thập niên 1960, cô là một ca sĩ được nhiều người
biết với tên gọi “ngọn núi lửa”, bởi cô có bộ ngực hấp dẫn và thường quyến rũ
khán giả say đắm mỗi khi cô lên hát.
Ngoài ra cô còn là một diễn viên điện ảnh nổi tiếng trước cả
Kim Cương, Thẩm Thúy Hằng, Trang Thiên Kim, Kiều Chinh… Khán giả ngày hôm nay
có thể không biết đến cô, nhưng trong ký ức những khán giả miền nam trước năm
1975… và nhất là những khán giả tuổi 60-70 thì Khánh Ngọc là một trong những
ngôi sao thuộc thế hệ đầu tiên sáng chói trong làng điện ảnh Sài Gòn.
Từ nhỏ, lúc còn đi học cô rất thích ca nhạc, nên năm 12 tuổi
đã theo học nhạc với nhạc sĩ Dương Thiệu Tước và Minh Trang, lúc đó cặp nghệ sĩ
này giữ phần ca nhạc ở Đài Phát Thanh Pháp Á và Quốc Gia. Cuộc đời nghệ thuật của
cô bắt đầu từ đó. Bản nhạc đầu tiên cô trình diễn là bản “Tiếng Hát Lênh Đênh”
của Từ Pháp, hát ở rạp Nam Việt, Sài gòn. Lúc đó trước khi trình chiếu phim
luôn có những chương trình phụ diễn tân nhạc và Ca sĩ Khánh Ngọc đã hát hằng tuần
ở các rạp Nam Việt, Nam Quang, Văn Cầm, Đại Nam và đi lưu diễn nhiều nơi khác.
Đến năm 13, 14 tuổi Ca sĩ Khánh Ngọc hát ở các Đài Phát Thanh
và hát trong các chương trình đại nhạc hội ở Sài gòn, các tỉnh, Đà Lạt, và ra
Miền Trung, Sau đó Ca sĩ Khánh Ngọc gia nhập Ban Gió Nam trong đó có Thái
Thanh, Thái Hằng, Hoài Trung và Hoài Bắc, rồi ra Bắc thì có Trần Văn Trạch, Nhạc
sĩ Võ Đức Thu và ban ca nhạc nhảy múa là Lưu Hồng, Lưu Bình. Vào năm 1955 có
phái đoàn ngoại quốc đến Sài gòn để tìm các diễn viên cho phim “Ánh Sáng Miền
Nam”. Đạo diễn phim này là người Phi Luật Tân cũng chọn nhiều diễn viên, nhưng
qua một chương trình nhạc cảnh “Được Mùa” do Ban Hợp ca Thăng Long trình diễn tại
rạp Việt Long, Đạo Diễn Phi Luật Tân “chấm” Cùng lúc là minh tinh của ba bộ
phim đều thành công, Khánh Ngọc cũng được khán giả mến mộ nhiều nên cô đã ca
hát mỗi tối ở các vũ trường lớn của Sài gòn, Chợ Lớn lúc bấy giờ. Khánh Ngọc là
một vì sao sáng chói nhất của vòm trời ca nhạc điện ảnh Việt Nam.
Khánh Ngọc cũng chính là người vợ thương yêu của Phạm Đình
Chương. Thời gian này nhạc sĩ Phạm Đình Chương đã nghe phong phanh Khánh Ngọc
ngoại tình nhưng vì tình yêu nên ông vẫn tin tưởng vợ và bỏ ngoài tai tất cả những
nguồn tin “lá cải” ấy. Cho đến khi biết được sự thật không thể phủ nhận được.
Vào những năm của thập kỷ 60, báo chí Sài Gòn xôn xao vụ ly dị của vợ chồng ca
nhạc sĩ Phạm Đình Chương - Khánh Ngọc. Có thể nói rằng sự tan vỡ của gia đình
tiếng tăm thời bấy giờ được dư luận quy cho một cuộc tình vụng trộm giữa ca sĩ
Khánh Ngọc và “tình địch” không ai chính là nhạc sĩ Phạm Duy!
Đó là một chia tay bất ngờ, không thể oan trái hơn, giữa ông
và nữ ca sĩ Khánh Ngọc.
Thảm kịch với sức chấn động và, dư chấn dội lại dài lâu từ dư
luận, thân, tâm, đã dập tắt mọi tiếng cười. Khóa chặt mọi nẻo đường dẫn tới tiếng
hát.
“Thăng Long” bị chôn sống sau địa chấn.
Nhà văn Mai Thảo kể, rời bỏ đầu tiên khỏi “bản doanh” đại gia
đình Thăng Long ở đường Bà Huyện Thanh Quan là Phạm Duy và Thái Hằng. Phần còn
lại gồm cả “Bà mẹ Thăng Long” (thân mẫu nhạc sĩ Phạm Đình Chương), dọn về một
ngôi nhà nhỏ ở đường Võ Tánh.
Đó là thời gian họ Phạm sống những ngày gần như cắt đứt mọi
liên hệ xã hội. Ông chỉ tiếp xúc với một số bằng hữu thân thiết, giới hạn.
Vẫn theo lời kể của nhà văn Mai Thảo, đang từ một “tay chơi”
một “star,” thần tượng của giới trẻ thời đó, Phạm Đình Chương đã lột xác thành
kẻ khác.
Ông thay đổi hoàn toàn. Từ sự không còn một chút để ý quần
áo, ăn mặc, tới sự tắt ngấm nụ cười. Ông trở thành một người không chỉ kiệm lời,
đôi khi còn bẳn gắt nữa.
Mai Thảo, tác giả tiểu thuyết “Mười đêm ngà ngọc,” một truyện
dài viết về gia đình Thăng Long, nói:
“Nhiều khi cả ngày Hoài Bắc không mở miệng… Nhưng số anh em
thân, vẫn lui tới, không bảo nhau, chúng tôi tôn trọng sự im lặng của Hoài Bắc.
Chúng tôi tìm mọi cách, nghĩ đủ mọi chuyện chỉ với mục đích sao cho bạn vui. Bạn
có thể có lại nụ cười… ”
Trái với một vài bài viết cho rằng ngay sau đó, họ Phạm đã
sáng tác một số ca khúc như “Nửa hồn thương đau” hay “Người đi qua đời tôi,”
“Khi cuộc tình đã chết”… Như một phản ứng tức khắc với phần số.
Sự thực dư chấn của thảm kịch đã giảm thiểu mọi hoạt động của
nhạc sĩ Phạm Đình Chương một thời gian khá dài. Nó như một dấu lặng (bất thường)
trong âm nhạc!
Bản nhạc “Nửa hồn thương đau” viết xong vào năm 1970, tại
Đêm Mầu Hồng, đường Tự Do theo yêu cầu của anh Quốc Phong, giám đốc Liên Ảnh
Công Ty, để dùng cho cuốn phim Chân Trời Tím do công ty này sản xuất.
Toàn bản nhạc do chính Phạm Đình Chương đặt lời. Chỉ duy nhất
có hai câu cuối bài trích ở tác phẩm Lệ Đá Xanh, thơ Thanh Tâm Tuyền, nhạc Cung
Tiến mà thôi.
Khi được hỏi tại sao chỉ còn hai câu chót mà “Nửa hồn thương
đau” lại phải mượn nhạc Cung Tiến thì Phạm Đình Chương cho biết:
“Khi tôi nhận lời viết một nhạc phim cho phim “Chân trời
tím,” Quốc Phong chi ngay tiền tác quyền. Trước sự điệu nghệ của bạn, tôi đã bắt
tay vào việc sáng tác. Thời gian tôi dành cho ‘Nửa hồn thương đau’ không nhiều
lắm. Nhưng khi tới phần “coda” tức là lúc phải đi ra, kết thúc ca khúc, tôi
loay hoay không biết phải viết sao cho hợp với nội dung bản nhạc… Nghĩ thời hạn
“nộp bài” còn xa, tôi cất nó đi. Bất đồ, một buổi tối Quốc Phong ghé lại ‘Đêm mầu
hồng’ đòi nợ! Bảo, mọi chuyện đã sẵn sàng. Ê kíp quay đã ‘bấm máy’. Chỉ còn thiếu
nhạc phim thôi. Quốc Phong gia hạn cho tôi, tối đa, hai ngày! Ông biết mà, tôi
làm gì được với hai ngày phù du đó! May sao, khi ấy, trên nóc chiếc piano của
tôi, lại có bài ‘Lệ đá xanh’ của Cung Tiến, phổ thơ Thanh Tâm Tuyền. Tôi thấy
cái coda bài này có vẻ thích hợp với ‘Nửa hồn thương đau,’ thêm nữa, cả hai đều
là bạn rất thân; thế là… ‘a lê hấp’, tôi dùng ngay cái ‘coda’ đó. Và, tôi có
ghi rõ là tôi ‘mượn’ của Cung Tiến…”
Nhìn lại giai đoạn “hậu địa chấn” bi kịch vùi dập đời riêng của
họ Phạm, kể từ cuối thập niên (19)50 tới 1967, những người theo dõi sáng tác của
ông trong giai đoạn này, hầu như không tìm thấy một ca từ nào mang tính kết án,
nguyền rủa hay, thù oán… Mà trái lại.
Ngay ca khúc “Nửa hồn thương đau” được dư luận nhắc tới, bàn
tán nhiều nhất và, đề quyết rằng, họ Phạm viết ca khúc này nhằm gửi tới người bạn
đời đã chia tay trong quá khứ của ông thì, “đỉnh điểm” của ca từ cũng chỉ là những
câu hỏi ném ngược về quá khứ. Như một tỏ tình với dĩ vãng. Một nâng niu vết sẹo định mệnh:
“Nhắm mắt ôi sao nửa hồn bỗng thương đau/ ôi sao ngàn trùng mãi xa nhau/ hay
ta còn hẹn nhau kiếp nào?/ Anh ở đâu?/ Em ở đâu?” (Lời hoàn toàn của Phạm
Đình Chương).
Từ góc độ này, có người đã kết luận, nhạc sĩ Phạm Đình Chương
không chỉ lớn lao ở tài năng, mà ông còn lớn lao ở phong cách đối mặt với thảm
kịch và, ăn ở với người, với đời nữa. *
Ngay với ca khúc tựa đề “Người đi qua đời tôi” thì họ Phạm
cũng đã chọn câu thơ như một câu hỏi, có thể làm nao lòng người nghe là: “Em đi
qua đời anh/ không nhớ gì sao em?”
Bà Khánh Ngọc giờ ra sao?
Sau khi ly hôn và giao đứa con trai khoảng 4 tuổi lại cho nhạc
sĩ Phạm Đình Chương nuôi. Năm 1961 bà Khánh Ngọc qua Mỹ học về điện ảnh. Trong
một cuộc phỏng vấn được đưa lên Youtube do bà Tuyết Mai thực hiện tại Florida
vào năm 2007 (**), người viết thấy bà Khánh Ngọc còn đẹp, nhất là nhìn hấp dẫn
lắm, ánh mắt rất đa tình, ác liệt, miệng rộng, hơi móm nhưng duyên dáng. Bà nhắc
lại những giai đoạn ca hát như ở trên. Có lẽ bà Tuyết Mai nóng ruột tò mò muốn
hỏi về những chuyện riêng của “ngày xưa” nhưng ý tứ không dám sỗ sàng. Riêng bà
Khánh Ngọc lúc nào cũng cười, khi nhắc đến ban hợp ca Thăng Long, thái độ bà rất
thản nhiên, bà cho biết, khi qua Mỹ bà gặp một du học sinh và hai người hiểu
nhau rồi kết hôn. Hiện bà có ba người con và đang sống hạnh phúc tại Losan. Bà vẫn
thường xuyên đi đây đó ca hát trong những hội đoàn cộng đồng bè bạn và ao ước
được về sống tại Việt Nam trong những ngày cuối đời.
Người viết chưa thấy tài liệu nào nói ông Phạm Đình Chương có
gặp lại bà Khánh Ngọc lần nào không. Nhưng trong bài Tưởng mộ Phạm Đình Chương
của Mai Thảo, và trong bài tưởng mộ Mai Thảo của bà Lê thị Huệ có nhắc đến bà Ý
Liên, người vợ sau của nhạc sĩ Phạm Đình Chương và vẽ lại hình ảnh bà như sau:
“Hai lần tôi gặp Liên trong hai đêm tối. Một lần ở nhà Phạm Đình Chương ở ngôi
nhà vùng Norwalk, khi tôi ngó thấy Ý Liên lần đầu tiên tôi nói với Mai Thảo và
Phạm Đình Chương, Liên là Liên tiểu thuyết. Liên im ắng nhìn tôi và ngồi yên
trong vị trí tôi đặt định cho Liên. Đêm nay tôi gặp lại Liên hai ông kia không
còn. Nhưng một người đàn ông khác, ông Đặng Trần Thức quay lưng lại mời Liên
ngâm một bài thơ. Đêm sâu và giọng Liên nhung êm: “Trời cuối thu rồi em ở đâu.
Nằm trong mồ lạnh chắc em sầu” Tình yêu Liên rút lòng ra rũ rượi như bóng ma da
đêm. Đâu đó thấy hai chiếc bóng Phạm Đình Chương và Mai Thảo in trên tường nhà
Trần Diệu Hằng đêm nay!…” (***)
Chúng ta hãy nghe lại bài hát này, để khắc khoải, buồn cho một
cuộc tình không trọn vẹn, như của tôi, như của bạn, như của những người chung
quanh chúng ta…
(Mai Thảo)
Nhắm mắt cho tôi tìm một thoáng hương xưa
Cho tôi về đường cũ nên thơ
Cho tôi gặp người xưa ước mơ
Hay chỉ là giấc mơ thôi
Nghe tình đang chết trong tôi
Cho lòng tiếc nuối xót thương suốt đời
Nhắm mắt ôi sao nửa hồn bỗng thương đau
Ôi sao ngàn trùng mãi xa nhau
Hay ta còn hẹn nhau kiếp nào
Anh ở đâu? Em ở đâu?
Có chăng mưa sầu buồn đen mắt sâu
Nhắm mắt chỉ thấy một chân trời tím ngắt
Chỉ thấy lòng nhớ nhung chất ngất
Và tiếng hát và nước mắt
Đôi khi em muốn tin
Đôi khi em muốn tin
Ôi những người ôi những người
Khóc lẻ loi một mình.
Theo https://www.facebook.com/
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét