Mùa thu quê hương

Mùa thu quê hương

Chiều nay một mình lang thang trên con đường vắng lặng, tôi bỗng chợt thấy lòng mình tràn dâng một niềm buâng khuâng vô bờ. Hàng cây bên đường khẽ rung nhẹ trước gió. Lác đác vài chiếc lá úa vàng rơi hững hờ trên thềm cỏ xanh. Những tàn lá vàng rực rỡ trong ánh nắng của buổi chiều tà thiệt đẹp và lộng lẫy vô cùng.

Nhớ hồi còn bé thơ, ngoại tôi thường bảo:

“Ngô đồng nhất diệp lạc

Thiên hạ cộng tri thu

Ngô đồng một lá rơi

Thiên hạ biết thu rồi… »

Giờ đi trên những chiếc là úa vàng, nghe xào xạc dưới chân, trong cái se lạnh của gió heo may vào một buổi chiều tháng 10, tôi thấy lòng mình man mác buồn... Đã vào thu rồi sao?

Mùa thu thường gợi trong tôi những kỷ niệm thơ đẹp của tuổi học trò hồn nhiên vô tư...Vào thu cũng là vào mùa tựu trường...Tôi còn nhớ nhà văn Thanh Tịnh đã viết về buổi sáng ấy:

"Hằng năm cứ vào cuối thu, lá ngoài đường rụng nhiều và trên không có những đám mây bàng bạc, lòng tôi lại nao nức những kỷ niệm hoang mang của buổi tựu trường...

Tôi không thể nào quên được những cảm giác trong sáng ấy nảy nở trong lòng tôi như mấy cành hoa tươi mĩm cười giữa bầu trời quang đãng. Những ý tưởng ấy tôi chưa lần nào ghi trên giấy, vì hồi ấy tôi không biết ghi và ngày nay tôi không nhớ hết. Nhưng mỗi lần thấy mấy em nhỏ rụt rè núp dưới nón mẹ lần đầu tiên đến trường, lòng tôi lại tưng bừng rộn rã...

Buổi sáng hôm ấy, một buổi sáng mai đầy sương thu và gió lạnh. Mẹ tôi âu yếm nắm tay tôi dẫn đi trên con đường làng dài và hẹp. Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên tôi thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn. Hôm nay tôi đi học."

Mùa thu không rực rỡ, xanh thắm như mùa xuân, không có cái nắng gắt gao của mùa hạ, cũng chẳng băng giá như mùa đông...Mùa thu thơ mộng lãng mạn vì có sương lam chiều tỏa, có trăng mờ, có lá rụng, có mây lơ lững bên trời...Có lẽ vì thế mà mùa thu, từ xưa đến nay, là mùa được ca tụng nhiều nhất trong thi ca...

Tiết thu, Tình Thu, Ý Thu đều luôn có một sức lôi cuốn mãnh liệt, là đề tài được yêu chuộng nhất trong nền văn hóa Đông Tây kim cổ...Thiên nhiên sơn thủy và mùa Thu giao hưởng đã tô điểm nên một bức họa hữu tình, chứa chan hoài cảm và thi hứng bao la cho tao nhân mặc khách. Khi Thu giao mùa, vạn vật bắt đầu đi vào sự tàn tạ và lòng người thì mang đầy nỗi nhớ thương luyến tiếc một cái gì sung mãn đã qua đi... Mùa thu cũng là mùa của những tình tự yêu đương, mùa của những nỗi buồn man mác, của chia tay và của những mối tình dang dỡ nhớ nhung, những giấc mộng không thành...

Tôi yêu mùa Thu không phải chỉ vì tôi mang một tâm hồn thi sĩ lãng mạn, cũng không phải chỉ vì tôi yêu thơ Xuân Diệu:

Đây mùa thu tới
-Xuân diệu –

Rặng liễu đìu hiu đứng chịu tang,
Tóc buồn buông xuống lệ ngàn hàng;
Đây mùa thu tới - mùa thu tới
Với áo mơ phai dệt lá vàng.
Hơn một loài hoa đã rụng cành
Trong vườn sắc đỏ rũa mầu xanh;
Những luồng run rẩy rung rinh lá...
Đôi nhánh khô gầy xương mỏng manh.  

Thỉnh thoảng nàng trăng tự ngẩn ngơ...
Non xa khởi sự nhạt sương mờ...
Đã nghe rét mướt luồn trong gió...
Đã vắng người sang những chuyến đò...
Mây vẩn từng không chim bay đi,
Khí trời u uất hận chia ly.
Ít nhiều thiếu nữ buồn không nói
Tựa cửa nhìn ra, nghĩ ngợi gì...

hay yêu thơ Lưu Trọng Lư:

Tiếng thu

Em không nghe mùa thu
Dưới trăng mờ thổn thức ?
Em không nghe rạo rực
Hình ảnh kẻ chinh phu
Trong lòng người cô phụ ?
Em không nghe rừng thu,
Lá thu kêu xào xạc,
Con nai vàng ngơ ngác
Đạp trên lá vàng khô ?

Tôi yêu mùa thu, chỉ vì tôi yêu những chiếc lá úa vàng rụng rơi...Chiều thu nắng tỏa nhạt vàng, mây nhẹ bay...Gió thu se lạnh cho lòng người như khói sương vương một chút buồn miên man trong sâu thẳm tâm hồn...

Mùa thu ở Pháp lộng lẫy nhờ khí hậu mát mẻ, các cây lá đổi màu từ vàng sang đỏ tạo nên một bức tranh diễm lệ cuả thiên nhiên. Mỗi năm cứ đến độ thu về, tôi thường trở lại Paris thành phố ánh sáng kinh kỳ.Còn gì thơ mộng hơn là đứng ở trên đồi cao nhìn rừng Fontainebleau khoác màu áo thu muôn sắc, từ xanh đậm của núi đồi, chen lẫn màu vàng úa của lá bàng hay màu đỏ thẳm của lá phong...

Nhìn chiều buông trên vườn Luxembourg đầy ắp xác lá vàng rơi, tôi nghe văng vẳng bên tai bài "Mùa thu không trở lại" của nhạc sĩ Phạm Trọng Cầu với một nỗi sầu thu tan tác:

"Em ra đi mùa thu, mùa thu không trở lại
Em ra đi mùa thu, sương mờ giăng âm u
Em ra đi mùa thu, mùa thu không còn nữa
Đếm lá mùa thu, đo sầu ngập tim tôi...".

Tôi nhớ một bài thơ của nhà thơ lãng mạn danh tiếng Pháp Lamartine (1790-1869) đã từng tả rừng thu chuyển lá như sau:

L'Automne (extrait)

Salut! bois couronnés d'un reste de verdure !
Feuillages jaunissants sur les gazons épars !
Salut, derniers beaux jours ! Le deuil de la nature
Convient à la douleur et plaît à mes regards !

Je suis d'un pas rêveur le sentier solitaire,
J'aime à revoir encor, pour la dernière fois,
Ce soleil pâlissant, dont la faible lumière
Perce à peine à mes pieds l'obscurité des bois !

A. de Lamartine (1815-1819)

Thu Tận
Bằng Vân phỏng dịch

Viếng rừng thu vườn cây xơ xác

Đám cỏ xanh rải rác lá vàng

Thu tàn khoác áo màu tang

Càng ưa phong cảnh lòng càng thêm đau

Lối đi vắng rừng sâu lê gót

Có lẽ rằng lần chót tới đây

Rừng u tịch, ánh dương gầy

Theo tia nắng nhạt, bước giầy tiến lên…

... Hương thơm quyến rũ của lá thu tỏa lan theo gió bay đi muôn phương cho tôi một cảm giác đê mê như say, say một bóng chiều tím nhạt, rụng rơi phía cuối trời, lẫn sau một rèm sương khói lâng lâng chìm đắm hồn người...

Mỗi chiếc lá vàng bay mang theo cả khung trời kỷ niệm của một cuộc đời, một tình yêu dang dỡ hay một giấc mơ không trọn vẹn... Nhà thơ Tản đà thường cảm thu với những nỗi ngậm ngùi, ly tan, chờ đợi , qua từng chiếc lá vàng rơi...

Gió Thu

Trận gió thu phong rụng lá vàng

Lá rơi hàng xóm lá bay sang

Vàng bay mấy lá năm già nữa

Hờ hững ai xui thiếp phụ chàng

Trận gió thu phong rụng lá hồng

Lá bay tường bắc lá sang đông

Hồng bay mấy lá năm hồ hết

Thơ thẩn kià ai vẫn đứng không

Tản Đà

Tôi yêu mùa Thu, vì tôi yêu những đêm Thu trữ tình với một vầng trăng thu mơ mộng huyền bí kỳ ảo...Tôi yêu đêm Thu quyến rũ của thơ Đường với cảnh sắc hư ảo của "ả Hằng" lung linh trong không gian vũ trụ muôn trùng...Ánh trăng vằng vặc chiếu rọi những tia sáng lượn múa như trong điệu múa nghê thường nơi cung Quảng của Đường Minh Hoàng thuở nào...Trăng soi lồng lộng trên dòng Trường Giang nước cuồn cuộn trôi...

Thế giới Đường thi là một thế giới huyền thoại thần tiên thoát tục, phong phú, đa dạng, bát ngát, vô biên, vô tận, là một bức tranh thủy mạc hài hòa, đượm hồn thơ ý nhạc...

Mùa thu của Đường thi mênh mang với một tình Thu êm dịu, một ý Thu bàng bạc, một hồn Thu lai láng, mang âm hưởng trầm lặng của gió núi, trăng sương với những phút giây an nhiên thanh thoát, lẫn trong nỗi nhung nhớ chờ đợi cánh hạc, nỗi niềm xao xuyến đón gió sầu thu phong lạnh lẽo, ảm đạm.

Phong cảnh mùa thu đa tình đa cảm, rung động lòng người đã được diễn tả qua ngòi bút trác tuyệt tài tình của các đại thi nhân đời thịnh Đường:

Thu hứng

Đỗ Phủ

Ngọc lộ điêu thương phong thụ lâm,
Vu Sơn, Vu Giáp khí tiêu sâm.
Giang gian ba lãng kiêm thiên dũng,
Tái thượng phong vân tiếp địa âm.
Tùng cúc lưỡng khai tha nhật lệ,
Cô chu nhất hệ cố viên tâm.
Hàn y xứ xứ thôi đao xích,
Bạch Đế thành cao cấp mộ châm.

Dịch Nghĩa:

Hạt móc sa như ngọc, gió lạnh thổi qua rừng cây héo rụng
Vu Sơn, Vu Giáp rừng ảm đạm, khí tản mát tiêu tan
Giữa sông, làn sóng dâng cao như cuốn cả bầu trời
Trên ải, mây gió mịt mờ như chạm tới mặt đất
Cây cối và hoa cúc nở đều nhỏ lệ
Một chiếc thuyền đơn độc trói buộc lòng nhớ nhà
Khắp nơi trời lạnh giục người mang kéo và thước may (may áo)
Thành Bạch Đế cao, tiếng chày giục chiều buông.

Dịch Thơ:

Vàng úa rừng phong, hạt móc bay,
Non Vu hiu hắt phủ hơi may.
Giòng sông cuồn cuộn, trời tung sóng,
Ngọn ải mờ mờ, đất rợp mây.
Lệ tủi: sợ coi chòm cúc nở,
Lòng quê: mong buộc chiếc thuyền đầy.
Giục ai kéo thước lo đồ lạnh,
Đập vải trời hôm rộn tiếng chầy.

Trong Hán Tự, chữ "Thu" viết thêm chữ " Tâm" phía dưới hóa ra chữ " Sầu "...Có lẽ vì thế mà mùa thu trĩu nặng trong tâm hồn một nỗi sầu mông lung, nhớ nhà, nhớ quê, nhớ gia đình...của những kẻ cô độc lầm than phải mang kiếp sống ly hương, tha phương lênh đênh nơi xứ lạ quê người. Dưới một giải lụa vàng óng ả huyền ảo của vầng trăng, ẩn hiện trong làn sương bàng bạc, đêm thu của Đường thi ngất ngây những tiếng tơ lòng ngân vang quyện vào những cung đàn ai oán thê lương, và thềm trăng phủ đầy lá ngô đồng rụng rơi lả tả...

Người làm thơ tức cảnh hoài niệm một nỗi nhớ vấn vương dằng dặc, như trong bài "Tĩnh dạ từ" của Lý Bạch:

Tĩnh dạ tứ

Lý Bạch

Sàng tiền minh nguyệt quang,
Nghi thị địa thượng sương.
Cử đầu vọng minh nguyệt,
Đê đầu tư cố hương.

--Dịch Nghĩa --

Đầu giường, ánh trăng rọi sáng,
Tưởng là sương trên mặt đất
Ngẩng đầu ngắm trăng sáng
Cúi đầu nhớ quê cũ

--Bản dịch của Trần Trọng San--
Trước giường ngắm ánh trăng sa,
Trắng phơi mặt đất, ngỡ là ánh sương
Ngẩng đầu trông ngắm vầng trăng;
Cúi đầu lại nhớ xóm làng ngày xưa

Bài thơ "Thu tịch lữ hoài" của vị thi tiên này đã bộc lộ trọn vẹn tiết thu, ý thu, hồn thu và tình thu...Vầng nguyệt tỏ đêm thu đã đem hồn thi nhân quyện vào hồn trăng trong cảnh lệ sương mộng ảo mong manh...Tôi cảm nhận ở nơi đây một nỗi buồn tê tái sâu thăm thẳm của mối tình cố cựu đối với quê hương đất nước...

Thu tịch lữ hoài

Lý Bạch

Lương phong độ thu hải
Xuy ngã hương tứ phi
Liên sơn khứ vô tế
Lưu thủy hà thời quy
Mục cực phù vân sắc
Tâm đoạn minh nguyệt huy
Phương thảo yết nhu diệm
Bạch lộ thôi hàn y
Mộng trường Ngân Hán lạc
Giác bãi thiên tinh hy
Hàm bi tưởng cựu quốc
Khấp hạ thùy năng huy

--Dịch nghĩa --
Gió lạnh thổi qua bể mùa thu
Thổi theo lòng nhớ quê nhà của tôi
Núi liền nhau như chạy dài vô cùng tận
Nước trôi mãi hỏi có khi nào trở về chăng?
Sắc mây nổi xa cùng cực khỏi tầm mắt,
Trăng sáng soi tỏ làm đứt tươm khúc ruột.
Cỏ thơm hết đẹp mướt,
Sương bạc giục người mặc áo rét
Giấc mơ dài tưởng rơi dải Ngân hà
Tỉnh dậy sao trên trời chỉ còn lác đác
Ôm mối sầu tưởng nhớ đến nước cũ
Khóc rơi nước mắt ai lau cho được.
-- Bản dịch của Tản Đà --
Lạnh lùng gió vượt bể thu
Hồn quê theo gió như vù vù bay
Chạy dài dãy núi liền mây
Nước trôi trôi mãi, có ngày về chăng?
Đám mây vút mắt xa chừng,
Đứt tươm khúc ruột dưới vừng trăng soi
Cỏ thơm đẹp mướt thôi rồi,
Áo may mặc rét giục người móc sa!
Giấc mơ rơi dải Ngân hà,
Sao thưa lác đác tỉnh ra khắt trời
Đoái thương nước cũ ngậm ngùi
Khóc rơi giọt lệ lau chùi đố ai?

Khi tôi đọc những dòng thơ này, tôi cảm nhận , dù muốn hay không, khi thu về, trong lòng mỗi người chúng ta đều mang nặng những tâm sự riêng, vẫn se sắt tìm về muôn ngàn nỗi nhớ không tên...Biết tôi yêu thích bài thơ này cho nên khi tôi từ quê hương của Lý bạch về, Hoa Sơn đã tặng tôi bài phổ nhạc theo ý thơ mà em vừa sáng tác...

Tôi thầm nghĩ mình, cũng như những bạn gái, đều có một tâm hồn lãng mạn, đa sầu, đa cảm...Và đều yêu một vầng trăng mùa thu...Thu sang khơi dậy trong tôi những cảm xúc, những mơ mộng, những hoài niệm cũ, vui có, buồn có, đã từ lâu được vùi chôn tận đáy lòng sâu kín...Mùa thu cho ta nhớ, cho ta thương... Như trong bài thơ "Nguyệt Dạ" của Đỗ Phủ mà nghĩa phụ tôi đã dịch:

Nguyệt dạ

Kim dạ Phu Châu nguyệt ,
Khuê trung chỉ độc khan.
Dao liên tiểu nhi nữ ,
Vị giải ức Tràng An.
Hương vụ vân hoàn thấp
Thanh huy ngọc tý hàn.
Hà thời ỷ hư hoảng
Song chiếu lệ ngân cạn.

Đỗ Phủ

-- Bản dịch của Tản Đà --

Châu Phu nầy lúc trăng soi
Buồng the đêm vắng riêng coi một mình
Đoái thương thơ dại đầu xanh
Tràng An chửa biết đem tình nhớ nhau
Sương sa thơm ướt mái đầu
Cánh tay ngọc trắng lạnh mầu sương trong
Bao giờ tưa bức màn không
Gương soi chung bóng lệ dòng dòng khô.

--Bản dịch của Trần Nhất Lang—

Đêm nay trăng sáng chiếu Phu Châu
Khuê phụ phòng the ngắm bóng sầu
Bé gái trẻ thơ nào biết nhỉ
Trường An cách biệt có hay đâu
Tóc mây ướt đẫm làn sương lạnh
Tay ngọc tê rần ánh nguyệt thâu
Mong được kề vai người tựa cửa
Chị Hằng soi mặt ráo dòng châu.

hay trong bài " Tạp ngâm III " của đại thi hào Việt Nam Nguyễn Du:

TẠP NGÂM
Bài III

Mạc mạc thu quang bất nguyệt thâm,
Mang mang thiên khí bán tình âm.
Thu phong cao trúc minh thiên lại,
Linh vũ hoàng hoa bố địa câm (kim)
Viễn tụ hàn xâm du tử mộng,
Trừng đàm thanh cộng chủ nhân tâm.
Xuất môn từ bộ khan thu sắc,
Bán tại giang đầu phong thụ lâm.

Nguyễn Du

-Bản dịch Trần Nhất Lang –

Tháng tám heo may đã cuốn sang

Trời trong mây xám nối mênh mang

Gió reo tiếng sáo dăm cành trúc

Mưa rụng sân hoa mấy đóa vàng

Khí lạnh thấm đau hồn khách được?

Đầm trong soi tỏ dạ ta chăng ?

Ra ngoài dạo bước thu man mác

Nửa nhuộm rừng phong nửa bến giang

Vầng trăng mùa thu đêm nay thiệt đẹp mơ huyền. Sương mờ khói tỏa, mây bàng bạc, gió hắt hiu, lá vàng rơi rụng... đem lại nhiều bâng khuâng xuyến xao trước khung cảnh êm đềm, trầm lặng của thiên nhiên.

Tôi đem nỗi nhớ, niềm thương, trăm mối tơ lòng của mình... gửi vào hồn trăng cô lẻ...

Trường tương tư 

Gió lay cành liễu lạnh đêm trăng
Mây quyện sườn non đợi chị Hằng
Dòng suối lững lờ mơ dáng ngọc
Ngô đồng gợn bóng tưởng lầu Đằng
Tơ lòng điệu cảm thương nào cạn
Sóng nhạc cung sầu nhớ vẫn giăng
Cánh nhạn chiều thu về cố quận
Nguyệt cầm một khúc gửi tình lang...

Tiểu Vũ Vi

Theo http://www.ninh-hoa.com/