Đọc thơ Trịnh Công Sơn

Đọc thơ Trịnh Công Sơn

Do tính cách đọc thơ hoàn toàn chủ quan như đã nói, xin bạn đừng xem đây như một thiên khảo cứu hay một bộ sưu tập về thi ca Việt Nam. Tôi đọc bằng cảm xúc, không đọc bằng kiến thức. Nếu những lời bàn nào đó của tôi đối với một bài thơ mà không đúng ý tác giả thì chẳng có nghĩa rằng tôi hiểu sai đâu, mà chỉ vì tôi đọc thơ tác giả đó bằng cái hồn, cái giọng, cái cảm xúc của tôi đấy thôi. Xin đừng càm ràm, phiền trách. (Vả chăng, này các thi nhân, các bạn có thể nào chỉ tôi làm thơ cách sao mà không bị người khác hiểu sai ý không?).

(trích Lời thưa của Vĩnh Hảo viết cho các trang "Đọc thơ").

Trịnh Công Sơn

Nhân đọc bài Tháp Cổ của Kim Tuấn, sao không đọc luôn bài Diễm Xưa của Trịnh Công Sơn nhỉ? Bài này, như đã nói ở trước, hình như có liên hệ với bài Tháp Cổ của Kim Tuấn. Chuyện này thì chỉ có ba ông Kim Tuấn, Trịnh Công Sơn và Ðinh Cường thì rõ nhất. Nhờ đọc bàiTháp Cổ của Kim Tuấn mà mình biết cái tháp cổ trong bài Diễm Xưa chẳng phải là tháp chuông nhà thờ hay nhà chùa, mà là tháp cổ của Chàm.

Với tôi, Trịnh Công Sơn không phải chỉ là nhạc sĩ mà còn là một thi sĩ với những bài thơ rất tuyệt. Diễm Xưa, vừa là thơ, vừa là nhạc, trong nhạc có thơ, trong thơ có nhạc; hoặc nói cách khác, thơ và nhạc trong bài này chỉ là một. Hiếm khi một nhạc sĩ đạt đến trình độ này. Ông phải vừa là nhạc sĩ vừa là thi sĩ thì mới có những bản thơ nhạc đề huề như vầy:

Mưa vẫn mưa bay trên tầng tháp cổ

Dài tay em mấy thuở mắt xanh xao

Nghe lá thu mưa reo mòn gót nhỏ

Ðường dài hun hút cho mắt thêm sâu.

Mưa vẫn hay mưa trên hàng lá nhỏ

Buổi chiều ngồi ngóng những chuyến mưa qua

Trên bước chân em âm thầm lá đổ

Chợt hồn xanh buốt cho mình xót xa.

Chiều nay còn mưa sao em không lại

Nhỡ mai trong cơn đau vùi 

Làm sao có nhau

Hằn lên nỗi đau

Bước chân em xin về mau

Mưa vẫn hay mưa cho đời biển động

Làm sao em biết bia đá không đau

Xin hãy cho mưa qua miền đất rộng

Ðể người phiêu lãng quên mình lãng du

(Ngày sau sỏi đá cũng cần có nhau).

Nhỡ mai hay nhớ  mãi? Hồi nhỏ xíu, tôi cứ nghĩ và hát là "Nhớ mãi". Lớn lên, tôi biết phải là "Nhỡ mai" thì mới hợp nghĩa trong câu. Nay, một vài tập nhạc vẫn in là "Nhớ mãi". Tôi không rõ là như thế nào. Khi hát, nghe như "nhớ mãi" nhưng đọc bài thơ, bạn sẽ thấy là "nhỡ mai" mới đúng.

Chiều nay còn mưa sao em không lại? Lỡ mai này lúc khổ đau vì chia xa thì làm sao còn có nhau được! Có phải nghĩa của câu như thế chăng?

"Nhỡ mai" (lỡ mai này) là nói theo giọng Bắc. Trịnh Công Sơn thỉnh thoảng cũng nói giọng Bắc chứ. Không phải ông người Huế thì không dùng giọng Bắc trong một số trường hợp nào đó.

Chúng ta đọc lại thử xem. Bài thơ thật hay nhưng có điểm có vẻ như vô lý đối với người ngoại cuộc. Chẳng hạn:

Chiều nay còn mưa sao em không lại?

Trời đất, yêu chi mà lạ kỳ rứa! Trời mưa mà bắt người ta lại! Sao không lội mưa đến thăm người đẹp mà bắt người đẹp phải đến thăm mình? Bệnh hoạn không ra mưa được chăng? Hay là đến nhà người yêu sẽ bị bố mẹ người yêu xua chó dữ rượt chạy không kịp? Hồi nhỏ, mỗi lần hát đến câu này, trong đầu tôi cứ nẩy lên cái nghi vấn đó. Trách cái ông tác giả sao mà... lười biếng, thụ động, làm oai, không biết galant gì hết trơn. Lớn lên mới hiểu. Hiểu thế nào đây? Một là, họ đã hứa với nhau rằng hễ trời mưa thì em đến chỗ hẹn của hai đứa (về nhà trễ bố mẹ có hỏi thì nói phải đụt mưa nhà người bạn); hai là, những chiều mưa là những chiều kỷ niệm của hai người nên khi mưa rơi thì thi nhân cứ kêu gào em đến, mong đợi em đến. Vì chỉ những chiều mưa buồn não nuột như thế, cơn thèm nhớ mới tăng lên gấp trăm lần. Cho nên người ta bất kể là thời tiết thế nào, cứ nằng nặc là phải có người yêu đến thăm mình kẻo mình sẽ đau, sẽ chết trong nỗi sầu nhớ tăng dần theo tiếng mưa. Yêu nhau mà lội mưa được để đến với nhau thì mới là yêu chứ. Như Phạm Thiên Thư nói đó:

"Thôi em đừng ngại mưa mau

Ðưa nhau ra tới bên cầu nước xuôi"

Chắc là hoàn cảnh của chàng sao đó mà không đến chỗ nàng được. Chỉ hẹn hò thôi. Nhưng hẹn hò ở đâu? Hẹn ở nơi cái tháp cổ ấy! Lại tháp cổ nữa! Không chừng Kim Tuấn đã mách cho Trịnh Công Sơn cái chỗ hẹn hò lý tưởng này đây? Lý tưởng đâu chẳng thấy, chỉ thấy kêu gào sướt mướt trong những chuyến mưa qua. Hẹn hò chi nơi cái tháp cổ ngậm hờn nghìn năm nhỉ? Có phải là chỗ trao duyên đâu! Thế mà cứ nghe, cứ hẹn chỗ đó. Vì nơi ấy, sông nước hữu tình, lòng người dễ bịn rịn quyến luyến nhau chứ còn thắng cảnh nào thuận lợi hơn?

Nhưng ở đây, lại thêm một thi nhân thất tình, ngồi ca dưới mưa. Gịong than thở của Kim Tuấn tuy có uất nghẹn và rơi lệ nhưng đằm thắm, lặng lờ. Còn ở Trịnh Công Sơn, nỗi đau, niềm nhớ quặn lên từng hồi theo cơn mưa, khiến bật trào nên những tiếng gào. Trong nhạc, ngay ở chỗ "Chiều nay còn mưa sao em không lại?" thì đúng vào chỗ chuyển tông, lên giọng, nghe như hờn trách, giận dỗi ghê lắm. Mà rồi,

Bước chân em xin về mau

Về mau là về mau ở đâu? Về nhà em ư? Không lẽ anh xui em về nhà em để anh tiếp tục gào thét, mong đợi? Vậy về mau là từ trường về nhà, nhanh chân ghé đến chỗ hẹn hò. Em hãy về mau đến chỗ hẹn hò, nơi có anh đang ngóng đợi. Ðừng tưởng rằng lòng anh cũng lầm lì như mặt anh mà không biết khổ đau sầu muộn nhớ thương giận hờn nhé! Nhìn ra ngoài triền núi kìa, có những bia đá đang hứng từng đợt mưa tầm tã ngày đêm. Chúng nó cũng đau như lòng anh đau đấy!

Mưa vẫn hay mưa cho đời biển động

Làm sao em biết bia đá không đau?

Xin hãy cho mưa qua miền đất rộng

Ðể người phiêu lãng quên mình lãng du

Mưa rơi, rơi mãi như thế mà em không bao giờ ghé về nữa thì làm sao anh chịu đựng nổi. Cho nên, xin mưa hãy kéo qua miền đất rộng phía bên kia, đừng rơi xuống cái nơi hò hẹn này nữa.

Ở đây, có thể hiểu hai cách. Thứ nhất, miền đất rộng chính là nơi thi nhân đang đứng chờ đợi người yêu đến; thứ hai, miền đất rộng là chỗ khác, xa hơn. Nếu là cách thứ nhất thì không hợp lý. Chẳng lẽ lại muốn mưa nhiều hơn nữa ở chỗ hò hẹn, dù rằng mưa sẽ là cái cớ để được gần nhau chốc lát.

Cách thứ hai có vẻ hợp lý hơn. Nghĩa là thi nhân mong cho mưa kéo đi nơi khác. Như vậy thì người phiêu lãng mới quên được sự lãng du của mình. Là sao?

Cuộc tình là một chuyến lãng du ư? Chuyến lãng du ấy trở nên huyền hoặc khó cưỡng khi có những chuyến mưa thay nhau rơi xuống? Có lẽ là vậy. Cho nên, chàng đứng nơi chỗ hò hẹn, muốn nói rằng, nếu mưa hoài thì phải có nhau; còn như không có nhau thì đừng mưa làm gì cho lòng thêm rũ rượi tan nát.

Câu chuyện cũng đơn giản như thế, nhưng qua lời thơ và tiếng nhạc của thi nhân nhạc sĩ này, trở thành bản nhạc bất hủ, thích hợp cho bao cặp nhân tình đang tuổi hò hẹn trên quê hương, qua nhiều thế hệ, qua nhiều cơn mưa không tên tuổi, không ngày tháng, rơi trên những tháp cổ, tháp giáo đường, tháp chùa, và những bia đá biết đau trong nghĩa trang và những triền núi đậm ghi bao kỷ niệm...

Sau đây là một vài bản nhạc rất thơ, hoặc có thể nói là những bài thơ rất nhạc, của thiên tài họ Trịnh:

Tôi Ơi Ðừng Tuyệt Vọng

Ðừng tuyệt vọng

Tôi ơi đừng tuyệt vọng

Lá mùa thu rơi rụng giữa mùa đông 

Ðừng tuyệt vọng

Em ơi đừng tuyệt vọng

Em là tôi và tôi cũng là em

Con diều bay mà linh hồn lạnh lẽo

Con diều rơi cho vực thẳm buồn theo

Tôi là ai mà còn khi dấu lệ

Tôi là ai mà còn trần gian thế

Tôi là ai mà yêu quá đời này

Ðừng tuyệt vọng

Tôi ơi đừng tuyệt vọng

Nắng vàng phai như một nỗi đời riêng

Ðừng tuyệt vọng

Em ơi đừng tuyệt vọng

Em hồn nhiên rồi em sẽ bình minh

Có đường xa và nắng chiều quạnh quẽ

Có hồn ai đang nhè nhẹ sầu lên

Như Cánh Vạc Bay

Nắng có hồng bằng đôi môi em

Mưa có buồn bằng đôi mắt em

Tóc em từng sợi nhỏ

Rớt xuống đời làm sóng lênh đênh.

Gió sẽ mừng vì tóc em bay

Cho mây hờn ngủ quên trên vai

Vai em gầy guộc nhỏ

Như cánh vạc về chốn xa xôi.

Nắng có còn hờn ghen môi em

Mưa có còn buồn trong mắt trong

Từ lúc đưa em về

Là biết xa nghìn trùng

Suối đón từng bàn chân em qua

Lá hát từ bàn tay thơm tho

Lá khô vì đợi chờ

Cũng như đời người mãi âm u.

Nơi em về ngày vui không em?

Nơi em về trời xanh không em?

Ta nghe nghìn giọt lệ

Rớt xuống thành hồ nước long lanh

Lặng Lẽ Nơi Này

Tình yêu mật ngọt,

Mật ngọt trên môi

Tình yêu mật đắng,

Mật đắng trong đời,

Tình yêu như biển,

Biển rộng hai vai.

Tình yêu như biển,

Biển hẹp tay người lạc lối.

Em đi về nơi ấy,

nơi đâu sông cạn đá mòn.

Trăng treo đầu con sóng

Tan theo chút tình xa vắng.

Làm sao ru được tình vơi

(à... ơi) nỗi đau này người?

Tình yêu vô tội để lại cho ai

buồn như giọt máu,

lặng lẽ nơi này.

Trời cao đất rộng một mình tôi đi

Ðời như vô tận một mình tôi về

Một mình tôi về với tôi.

Phôi Pha 

Ôm lòng đêm

nhìn vầng trăng mới về

Nhớ chân giang hồ

Ôi phù du

từng tuổi xuân đã già

một ngày kia đến bờ

Ðời người như gió qua.

Không còn ai đường về ôi quá dài

Những đêm xa người

Chén rượu cay một đời tôi uống hoài

Trả lại từng tin vui

cho nhân gian chờ đợi.

Về ngồi trong những ngày

nhìn từng hôm nắng ngời

nhìn từng khi mưa bay

Có những ai xa đời quay về lại

Về lại nơi cuối trời

làm mây trôi.

Thôi về đi

đường trần đâu có gì

Tóc xanh mấy mùa

Có nhiều khi từ vườn khuya bước về

Bàn chân ai rất nhẹ

tựa hồn những năm xưa

Ru đời đi nhé

Có khi mưa ngoài trời
Là giọt nước mắt em
Đã nương theo vào đời
Làm từng nỗi ưu phiề
Ngoài phố mùa đông
Đôi môi em là đốm lửa hồng
Ru đời đi nhé
Cho ta nương nhờ lúc thở than
Chân đi nằng nặng hoang mang
Ta nghe tịch lặng rơi nhanh
Dưới khe im lìm
Ru đời đi nhé
Ôi môi ngon này giữa trần gian
Ru từng chiếc bóng lênh đênh
Vào giấc ngủ ngon
Cho tôi tay gối mong manh
Cho tôi ôm lấy vai thon.

Một cõi đi về

Bao nhiêu năm rồi còn mãi ra đi
Đi đâu loanh quanh cho đời mỏi mệt
Trên hai vai ta đôi vầng nhật nguyệt
Rọi suốt trăm năm một cõi đi về
Lời nào của cây lời nào cỏ lạ
Một chiều ngồi say một đời thật nhẹ ngày qua
Vừa tàn mùa xuân rồi tàn mùa hạ
Một ngày đầu thu nghe chân ngựa về chốn xa
Mây che trên đầu và nắng trên vai
Đôi chân ta đi sông còn ở lại
Con tinh yêu thương vô tình chợt gọi
Lại thấy trong ta hiện bóng con người
Nghe mưa nơi này lại nhớ mưa xa
Mưa bay trong ta bay từng hạt nhỏ
Trăm năm vô biên chưa từng hội ngộ
Chẳng biết nơi nao là chốn quê nhà
Đường chạy vòng quanh một vòng tiều tụy
Một bờ cỏ non một bờ mộng mị ngày xưa
Từng lời tà dương là lời mộ địa
Từng lời bể sông nghe ra từ độ suối khe
Trong khi ta về lại nhớ ta đi
Đi lên non cao đi về biển rộng
Đôi tay nhân gian chưa từng độ lượng
Ngọn gió hoang vu thổi suốt xuân thì.
Hôm nay ta say ôm đời ngủ muộn
Để sớm mai đây lại tiếc xuân thì.

Ðây, hãy lấy bài thơ này như là lời cuối cùng đẹp nhất của Trịnh Công Sơn gửi lại cho những người tình, và cho những mệnh đời:

Như Một Lời Chia Tay

Những hẹn hò từ nay khép lại

thân nhẹ nhàng như mây

Chút nắng vàng giờ đây cũng vội

khép lại từng đêm vui. 

Ðường quen lối từng sớm chiều mong,

bàn chân xưa qua đây ngại ngần.

Làm sao biết từng nỗi đời riêng

để yêu thêm yêu cho nồng nàn.

Có nụ hồng ngày xưa rớt lại

bên cạnh đời tôi đây.

Có chút tình thoảng như gió vội

tôi chợt nhìn ra tôi.

Muốn một lần tạ ơn với đời

chút mặn nồng cho tôi.

Có những lần nằm nghe tiếng cười

nhưng chỉ là mơ thôi.

Tình như nắng vội tắt chiều hôm

Tình không xa nhưng không thật gần

Tình như đá hoài những chờ mong

Tình vu vơ sao ta muộn phiền

Tiếng thì thầm từng đêm nhớ lại

Ngỡ chỉ là cơn say

Ðóa hoa vàng mỏng manh cuối trời

Như một lời chia tay....

Nghe nhạc Trịnh Công Sơn

Theo http://www.vinhhao.info/