Đá trong thơ
Không biết từ bao giờ, nhân loại đã nói đến đá, đã đưa đá vào văn chương và nghệ thuật. Con người tìm đến đá, trò chuyện với đá, xem đá như người bạn tâm giao. Nếu tập hợp đầy đủ, chắc rằng chúng ta sẽ có nhiều tác phẩm hay về đá.
Cuộc đời với bao lo toan, bận rộn, khiến cho con người nhiều lúc không bình tâm
để nhìn và suy ngẫm về sự lặng im đầy chất triết học của đá. Đâu phải ngẫu
nhiên mà Nguyễn Trãi khi lui về Côn Sơn thì viết Côn Sơn ca với những dòng thơ:... Côn Sơn có đá rêu phơiTa ngồi trên đá như ngồi chiếu êmTrong ghềnh thông mọc như nêmTìm nơi bóng mát ta lên ta nằm…Sau này, trong dịp kỷ niệm 600 năm Nguyễn Trãi (1380-1980), nhà thơ Thanh Thảo
đã viết:Lui về Côn Sơn tránh chốn bụi lầmGối đầu lên hòn đá thay vì danh vọngCon thuyền ấy vẫn không nguôi nhớ sóngLật mỗi trang thơ biển từng lúc hiện về...(Về cái chết của Nguyễn Trãi)Nguyễn Trãi nhiều lần đưa hình tượng đá vào thơ ca của mình như một cách bày tỏ
tâm trạng, nỗi niềm, suy tư về thế thái nhân tình. Bài thơ Loạn hậu đáo Côn Sơn
cảm tác (Sau loạn đến Côn Sơn cảm tác), Ức Trai viết:Hà thì kết ốc vân phong hạ?Cấp giản phanh trà chẫm thạch miên.(Bao giờ làm được nhà dưới ngọn núi mây,Để múc nước khe pha chè và gối đầu đá ngủ)Bà Huyện Thanh Quan với Thăng Long thành hoài cổ đã suy ngẫm về sự phế hưng của
một triều đại, ngẫm về bao sự thế ở đời, nữ sĩ viết:Đá vẫn trơ gan cùng tuế nguyệtNước còn cau mặt với tang thương...Trong Truyện Kiều, Nguyễn Du đã 14 lần sử dụng từ “đá”, nào là: lệ rơi thấm đá,
cho lăn lóc đá, đá biết tuổi vàng, đá cũng nát gan, đá nát vàng phai, đá vàng
thủy chung,… với nhiều ngữ cảnh và cung bậc khác nhau, có lúc để chỉ cái cứng bền,
trung thành trong cuộc sống, có lúc để chỉ cái kiên trinh, bền chặt trong tình
yêu.Những năm tháng kháng chiến chống Mỹ, trước những hy sinh, mất mát của cả dân tộc,
nhà thơ Phạm Tiến Duật đã khắc vào thơ hình ảnh:… Dân tộc ấy có gì kỳ lạMột nước bao nhiêu là đá Vọng phuNhững năm tháng đợi chờ, những thập kỷ đợi chờChỉ một là người, hai là hóa đáDân tộc ấy có gì kỳ lạ…Trong văn học Việt Nam, hình tượng “vọng phu” trở thành mô-típ nghệ thuật, với
nhiều cách nhìn, cách thể hiện khác nhau. Bài Vọng phu của Chế Lan Viên là một
ví dụ. Đây là một bài thơ hay, nhiều tầng nghĩa:Là tượng đá của những thời binh lửaNàng vọng phu đầu sông hơn gì nàng Tô Thị cuối sông…Người ra đi chắc gì quay lại nữaTrên đầu non lòng đá vẫn kiên trinhNhà thơ nữ Thu Nguyệt có bài thơ Từ lúc ấy diễn tả nhiều cung bậc của tình yêu
gắn liền với đá. Đá đã trở thành đối tượng nghệ thuật, thành nhân vật trữ tình:Em ngồi hóa đá thành thơTrả anh ngày tháng anh chờ lúc yêuEm ngồi hóa đá thành chiềuTrả anh cái nụ hôn liều ngày xưaEm ngồi hóa đá thành mưaTrả anh cái phút anh đưa qua cầuXa nào anh có hay đâuĐá từ lúc ấy bây giờ hóa em.Cái hay của bài thơ là từ “hóa đá” giờ thành “hóa em”. Đá đã hóa thành chiều,
thành mưa để trả tháng ngày chờ đợi, trả cái nụ hôn liều, trả cái phút đưa nhau
qua cầu.Cũng viết về tình yêu, Thu Bồn trong bài thơ Tạm biệt Huế đã viết:Tạm biệt Huế với em là vĩnh biệtHải Vân ơi xin người đừng tắt ngọn sao khuyaTạm biệt nhé với chiếc hôn thầm lặngAnh trở về hóa đá phía bên kia.Bài thơ viết về Huế (1980) của Thu Bồn đã nói rất hay về nón Huế, áo dài Huế, đền
đài Huế, sông và cầu xứ Huế, một nơi mà: “một đời anh tìm mãi Huế nơi đâu”. Thực
và mơ đan cài vào nhau, dùng dằng như sự lững lờ của sông Hương. Cuối cùng, để
giữ Huế, nhà thơ đã tự nguyện “hóa đá phía bên kia”.Trần Đăng Khoa có bài thơ Trước đá Mỵ Châu được nhiều người đọc yêu thích. Bài
thơ viết tại Cổ Loa, ngày 12-3-1974, lúc nhà thơ 16 tuổi. Trước khi vào bài
thơ, Trần Đăng Khoa có lời dẫn giải: “Ở bãi biển Thanh Hóa nổi lên một phiến đá
hình cô gái cụt đầu. Nhân dân cho đó là nàng Mỵ Châu bị cha chém chết, hóa đá,
nên đã dùng võng đào đưa “nàng” về Đền Cổ Loa, Đông Anh, Hà Nội”. Bài thơ mở đầu:Người dân nào xưa đưa em về đâyCho em gặp bốNgười bố mất nỏ thần, giận em, ruồng bỏNhưng nhân dân mình không nỡ bỏ em…Bao đời nay, nhân dân rất độ lượng với Mỵ Châu, hiểu rõ sự trong trắng và tha
thứ cho lỗi lầm của nàng:Nhớ vận nước có một thời chìm nổiBắt đầu từ một tình yêuEm hóa đá ở trong truyền thuyếtCho bao cô gái sau emKhông còn phải hóa đá trong đời.Chế Lan Viên có một tập thơ, mang tên Hoa trên đá (NXB Văn học, HN, 1984). Mở đầu
tập thơ, tác giả lý giải về việc đặt tên bằng một bài Đề từ, dài đến 10 khổ.
Bài thơ bắt đầu:Đời ngoài tuổi năm mươiMong gì hương sắc lạMọc chùm hoa trên đáMùa xuân đâu chịu lùi.Chế Lan Viên biết cái hữu hạn của đời người: Anh như ông vua Thục/ Bị đuổi bởi
thời gian/ Trước mắt là bể lớn/ Sau lưng đất không còn. Viết nhanh lên cho kịp/
Lũ sắp ập về kia… Hiểu tâm trạng này của Chế Lan Viên, ta mới hiểu vì sao những
năm cuối đời, nhà thơ như bị thời gian xua đuổi: Viết đi! Viết đi! Viết! Viết/
Thời gian nước xiết. Cuối cùng, nhà thơ cũng hiểu và tâm sự với đá:… Trong giấc ngủ vô cùng của ĐáCùng vô hạn đêm khuya và vô hạn sao trời…Ta bản lĩnh thì đá kia bản lĩnh, mà tacô đơn thì đá hóa cô đơn.Ngọn Thi sơn Chế Lan Viên đã trở về Cõi Quên, đã đi hết thời gian ở trên trái đất,
đã gửi lại cho đời bao giọt nước mắt thi ca cùng với nhiều hình tượng đá đầy chất
triết học, triết luận, vô cùng đa sắc, đa thanh.17/1/2010Huỳnh Văn HoaTheo https://baodanang.vn/
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét