Phạm Duy, người đã đi rồi… (*)
Thông tin về sức khỏe của nhạc sĩ Phạm Duy bước vào tuổi 90
vào viện với nhiều bệnh nặng; rồi trước đó, người con trưởng - ca sĩ Duy
Quang qua đời mới đây (tháng 12/2012) gây nhiều lo lắng ở người thân trong gia
đình và những người mến mộ. Nay, chiều ngày 27/1 tin về sự ra đi của ông, một
trong những cây đại thụ đại gia đình âm nhạc Việt Nam không bất ngờ nhưng vẫn
làm bao người yêu nhạc bàng hoàng tiếc thương người nhạc sĩ tài hoa này.
Với
ông, tôi chỉ là lớp sau. Hồi theo học bậc trung học đến khi bước vào giảng đường
Đại học, lớp thanh niên 18, 20 tuổi miền Nam chúng tôi đã tìm đến thơ ca, âm nhạc
như một nhu cầu thiết yếu về mặt tinh thần. Cách thưởng thức phổ thông là vào
quán café để nhâm nhi, thả vờn khói thuốc chìm hồn vào những ca khúc yêu thích
thường là nhạc tiền chiến, nhạc trữ tình. Nhưng ngồi quán nhạc như thế lại quá
sang với những anh sinh viên rỗng túi thường xuyên nên quán vĩa hè là điểm hẹn
thường trực của tôi và đám bạn. Mấy mươi năm rồi, chỗ ngồi thân quen dưới hàng
me rậm lá dọc đường Nguyễn Du - Sài Gòn luôn tươi xanh trong ký ức. Có khi đầu
ngày hoặc giữa chiều, sau cử café nối theo là nhiều cử trà trao đổi với nhau
của bài giảng, chuyện thế sự, thời cuộc cũng bàn, dần dà rồi cũng chuyển ”tông” sang thơ, nhạc. Tâm đắc đoạn, câu nào là ngâm nga, bình thẩm theo ý tình
riêng. Anh nào đang đuổi bắt một bóng hồng, thất tình, nhớ quê, cảm khái
cuộc đời, phiêu bồng lãng tử cứ y như rằng lời thơ ý nhạc thay lời mê đắm với
Đoàn Chuẩn, Văn Cao, Hoàng Giác, Trịnh Công Sơn, Phạm Thế Mỹ, Ngô Thụy Miên…
Riêng với Phạm Duy là ca từ, giai điệu của những ca khúc Ngậm ngùi,
Nghìn trùng xa cách, Tình ca, Nha Trang ngày về, Bên cầu biên giới… Nhưng gọi là
có chút “kỷ niệm” với Phạm Duy - hàng thánh của nền âm nhạc Việt Nam
như tôi để nhớ tiếc về ông chỉ là vài mẫu chuyện vụn đời thường.
Giảng đường Văn
Khoa năm 70, 71 theo học chứng chỉ Triết Đông phương, đám chúng tôi thích nghe
L.M Kim Định giảng nhất. Khi giảng về triết lý hồn quê dân tộc trong bài giảng triết
lý cái đình (sau này in thành sách) đến đoạn minh họa sống động thầy Kim Định
dẫn bài nhạc Gánh lúa của Phạm Duy ở cung nhạc, thôn nữ rung
rinh, rung rinh, gánh lúa rung rinh/ Cánh đồng mà xinh xinh, rằng xinh…/ Gánh
thóc về, gánh thóc về/
Gánh về! Gánh về! Gánh về! Gánh về!… lại còn diễn tả nhịp nhàng và cười khoái
làm sinh viên trong giảng đường buổi học ấy tất nhiên có đám chúng tôi cười nghiêng rung
rinh theo. (Bởi ai cũng hiểu, thôn nữ thời ấy làm gì có nội y lèn
bó mà chỉ dãi yếm đào ấp yêu…). Những ca khúc Phạm Duy phổ thơ càng làm say
chúng tôi hơn nữa, những Lên non tìm động hoa vàng (thơ Phạm Thiên Thư),
Thà như giọt mưa, Cô Bắc kì nho nhỏ… (Thơ Nguyễn Tất Nhiên), Còn một chút gì để
nhớ (thơ Vũ Hữu Định), Mùa thu chết (thơ Apollinaire)…Và đã là sinh viên Văn
Khoa, trường Luật của Sài Gòn trước 75 có cô, chàng nào không một lần nhẩm môi… Phố núi cao phố núi đầy sương/ Anh khách lạ đi lên đi xuống/ May mà có em đời
còn dễ thương… Thà như giọt mưa/ Rớt trên tượng đá…; uống ly chanh đường/ nhớ
môi em ngọt…; Rằng xưa có gã từ quan/ Lên non tìm động hoa vàng ngủ say… Mai ta
chết dưới cội đào/ Khóc ta xin nhỏ lệ vào thiên thu…; Anh ngắt đi một cụm
hoa thạch thảo/ Em nhớ cho: Mùa Thu đã chết rồi… Từ nay mãi mãi không thấy
nhau...
Trong gia sản có đến nghìn ca khúc Phạm Duy gởi
cho đời qua hai thế kỉ người yêu nhạc thẩm định, mê thích theo cách riêng của mỗi
người. Chủ đề sáng tác của Phạm Duy theo nhiều tác giả nghiên cứu đa dạng, nhiều
lớp tầng nhưng làm rung động, thổn thức lòng người nhớ lâu, khắc sâu ở một
thời khắc đời hay suốt dọc hành trình cõi nhân gian có khi chỉ là một
ca khúc, một cung nhạc, thậm chí một vài ca từ… Tôi cho đó dấu ấn tài hoa của
người nghệ sĩ tài ba, lỗi lạc Phạm Duy.
Còn một điểm nhớ của
dòng đời tôi miên man nữa. Những ngày đầu tháng 5/1975 trong khi chờ quyết định
để có thể tiếp tục gắn bó với mái trường, bục giảng ở TH Gò Công - Tiền Giang
(vì bằng cấp của tôi học ban triết học Văn Khoa Sài Gòn) tôi tham gia nhóm văn
nghệ, soạn kịch, làm “đạo diễn nghiệp dư”. Tôi viết một vở kịch thơ dựa theo
bài thơ Màu tím hoa sim của Hữu Loan, một tác giả trong danh mục “cấm”
giai đoạn đó nhưng nhờ cách linh hoạt đã “viết phải lách” như người trong nghề
viết thường nói. Vở kịch vẫn được biểu diễn rộn ràng ở hội trường Thị Xã Gò
Công trong đêm hội diễn mừng ngày toàn thắng Miền Nam. (tôi có kể lại kỉ niệm
này trong một bài viết Bài thơ Màu tím hoa sim của Hữu Loan ở ngôi trường
đất mặn trong những ngày đầu miền Nam giải phóng, báo Văn Nghệ số 43). Phần
nhạc nền cho cho tập thể chiến sĩ hành quân, ban nhạc chọn một số bài nhạc cách
mạng trong một tập nhạc khổ nhỏ, giấy xấu có tên “Nhạc cách mạng”, như Giải
phóng miền Nam, Tiến về Sài Gòn, Lên đàng, Xuân chiến khu, Tình ca, Tình đồng
chí… đểu có tên nhạc sĩ sáng tác.
Những bài này phù hợp với chặng cuối tiến công, toàn thắng.
Riêng chặng hành quân đầu cần có nhạc thời kháng chiến chống Pháp. Dò tìm trong
tập, ban nhạc chọn bài Chiến sĩ vô danh. Nhóm cho tập dợt ngay. Giai điệu
hào hùng, thúc giục của ban nhạc vang lên. Những em học sinh trong vai những
người chiến sĩ hào hứng nhịp bước quân hành… Tôi cũng bị cuốn và cũng gõ nhịp
theo bài hát khi theo dõi các “diễn viên học trò” tập diễn. Lúc nhóm học sinh
nghỉ giải lao, cầm tập nhạc xem tôi hơi bất ngờ… Có điều lạ chi đây! Nhạc đệm,
nhạc cách mạng là đương nhiên và thường có ghi tác giả viết ca khúc. Còn bài Chiến sĩ vô danh chỉ có mấy chữ nhạc kháng chiến mà không
thấy tên nhạc sĩ đâu! Sử dụng bài này là đạt nhất nhưng lại vô danh người
viết! Tôi chép vội mấy đoạn nhạc Mờ trong bóng chiều/ Một đoàn quân thấp
thoáng/ Núi cây rừng/ Lắng tiêng nghe hình dáng… Gươm anh linh đã bao lần vấy
máu/ Còn xác xây thành, thời gian luống vô tình… Nhẩm đọc và thích thú ngay. Hơi
nhạc và ca từ ấn tượng thật, quen lắm…Kéo anh giáo viên dạy nhạc cấp 2 (Trường
TH Gò Công lúc đó gồm cấp 2 và cấp 3) đang điều khiển ban nhạc ra hỏi. Anh nháy
mắt, yên tâm tập tôi xin ở phòng Thông Tin - Văn Hóa. Bài được in, đăng hẳn
hòi, gì phải lo không sử dụng lời, chỉ làm nhạc đệm thôi mà!... Vở kịch thơ do
tôi phụ trách đã trở thành tiết mục điểm trong đêm biểu diễn. Thật không
uổng công sức luyện tập của nhóm. Rồi tôi cũng quên đi chuyện bài hát, sau đó
chuyển về dạy ở trường Vĩnh Bình. Mấy năm sau có dịp về Thị Xã, gặp lại anh bạn
của ban nhạc đêm hội diễn. Ngồi ở quán bến xe Gò Công trước cổng trường hiện
anh đang dạy, anh nói nhỏ với tôi, bài nhạc kháng chiến, đệm cho vở kịch
thơ hồi đó là của Phạm Duy viết thời kháng chiến chống Pháp. Giờ nhạc
Phạm Duy cấm hát. Hóa ra là thế. Anh nói thêm, nhạc hay lời đẹp, một
tài năng lớn. Tiếc là đi rồi…
Đúng vậy, sau năm 1975 Phạm
Duy rời xa đất nước ba mươi năm. Năm 2005 ông trở về với quê
hương, dân tộc. Và giờ đây chiều ngày 27/1 ông thực sự ra đi vào tuổi
92! Nhiều bài viết Vĩnh biệt, Tiếc thương cây đại thụ của nền âm
nhạc Việt Nam. Tôi lại chú ý và có phần tâm đắc những tâm tình, sẻ chia của
nhà báo Nguyễn Công Khế “… Có những giai đoạn người ta sống thế này thế
khác, có những năm tháng chiến tranh, phân ly giằng xé trong từng con người dân
Việt. Nhưng từ trong sâu thẳm tâm hồn của các nhạc sĩ Việt Nam đều nặng lòng với
đất nước nên các nhạc sĩ mới tặng cho chúng ta những dòng nhạc để đời như thế.
Phạm Duy cũng nằm trong trường hợp đó”. (Báo Thanh Niên, 28/1/20013). Nhất
là vai trò của anh làm cầu nối cho cuộc trở về mái nhà xưa của
Phạm Duy.
Tôi và đám bạn mê nhạc của ông thời
trước và cả anh bạn yêu nhạc ở Gò Công khi xưa người đã làm một dấu nối nhỏ dậy
vang lên âm hưởng bi tráng dẫu âm thầm của ca khúc Chiến sĩ vô danh ở
một vùng quê xa xôi, nay chắc cũng lắng lòng trong những ngày này. Cách đây hơn
hai tháng, Phạm Duy đã trả một câu hỏi “gở’ của các nhà báo (Thiên Hương -
Hoàng Quyên) về “sự ra đi” bằng một nụ cười tươi: “Tôi không bao giờ nghĩ
đến chuyện tôi sẽ chết vì tôi sẽ không bao giờ chết được cả. Tôi có chết đi
chăng nữa thì nhạc của tôi vẫn sẽ hiện hồn trên môi những người ca hát”.
Công chúng hâm mộ âm nhạc của
ông cũng như tôi tin chắc là như thế. Gần một thế kỷ qua và sau này nữa, nhạc
của Phạm Duy “vẫn sẽ hiện hồn trên môi những người ca hát”. Và tôi xin mượn lời của những ca khúc đã từng quyến rũ lòng người tiễn
ông về chốn nghìn trùng miên viễn.
“Nghìn
trùng xa cách… Người đã đi rồi…”
“Mai ta chết dưới cội đào
Khóc ta xin nhỏ lệ vào thiên thu...”
Chú thích:
(*) Lời trong
ca khúc Nghìn trùng xa cách - Phạm Duy.
Sài Gòn chiều 30/1/2013
Nguyễn Nguyên Phượng
Theo https://www.vanchuongviet.org/
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét