Kẻ Sĩ: Cội nguồn cảm hứng
sáng tạo và xuất xử
Mùa xuân đến đang phả những làn sương khói của mình vào mặt đời.
Biết bao nhiêu ý tưởng tuyệt vời của con người đã được phôi thai để rồi bùng
lên hoặc phôi pha trong sương khói ấy. Bởi trời ơi nó quá gợi cảm. Và đất ơi nó
quá bao dung. Nó thật mông lung. Cái mông lung tơ trời ấy nó cứ gợi ra biết bao
linh ảnh. Những là hư ảnh của thái cực, ảo ảnh của vũ trụ, quái ảnh của của những
tư tưởng trác việt. Nó đích thực là một trong những nguồn yên sĩ phi lý thuần (từ
Hán Việt phiên âm từ inspiration, có nghĩa là cảm hứng sáng tạo) khuấy động
lòng người đa đoan.
Nghĩ thương con sóng từ trong trứng
Vừa mới sinh ra... đã bạc đầu!
Giời đất bày ra đầy cảnh huống, mỗi cảnh huống trôi đi rồi ai
chả có lúc luống những ngậm ngùi. Mà đứng giữa Trời và Đất thì ai cầm lòng mà
không ngậm ngùi cho đặng?! Bâng khuâng đứng giữa hai ngôi vĩ đại đó là Con Người.
Nó được lây hai đối mà thuận khí đấy cho nên mới sinh ra ai, lạc, hỷ, nộ,
ái, ố, dục. Tức là gì thì gì Người vẫn phải theo Trời và Đất. Nhưng mà theo Trời
hay theo Đất? Hay phải theo cả hai? Mà theo như thế nào mới được chứ? Hình như
đâu đó đã có một câu mật chú của Tạo Hóa rằng Con Người được quyền sáng tạo
theo ý Trời và bắt chước Đất. Thế là Trời Đất bao la đấy mà đầy khuôn phép, làm
cho Người cứ phải trải bấy những bể dâu.
Ô, cái kiểu tâm tưởng như vầy rõ là đang luận về Kẻ Sĩ đấy. Kẻ
Sĩ thì phải làm sao?
I- CỘI NGUỒN CẢM HỨNG SÁNG TẠO
1/ Thiên
nhiên
Theo các sử ký, giai thoại, ngẫm thực tế xưa nay và cả từ những
lời đồn thì cái yên sĩ phi lý thuần nó đến với Kẻ Sĩ ở nhiều dạng lắm.
Nói về thi hứng thì hầu như ai cũng đã từng nghe đến yên,
ba, tuyết, nguyệt, hoa của dòng Nhã Thi xưa và nay. Mà Trời bày ra thiên
nhiên đẹp thế thì thiên hạ này có rất nhiều thi sĩ cũng là phải lắm.
Mỗi cảnh giới một cảnh đời phơi phới
Mà trần thế... nhiều tiếng kêu ơi ới
Kêu ơi ới là phải lắm! Đẹp quá thì phải kêu lên cho nó thỏa.
Cái đẹp nó làm cho nao lòng thì phải kêu lên chứ. Rồi khi nao lòng vì cái đẹp bị
bầm dập thì cũng phải kêu như kêu xe cứu thương ấy. Cũng tựa như bực quá thì phải
chửi tục một câu thật đích đáng thì mới hả vậy. Chúng ta đã được nghe nhiều những
lời thượng thanh khí về muôn vàn cảnh sắc thiên nhiên từ các bậc thánh thi như
Bashô - người ngắm hoa rồi nhập hồn vào hoa luôn, William Wordsworth - người
yêu đến mức tôn thờ Thiên Nhiên rồi được Thiên Nhiên nâng hồn mình lên thượng tầng
vũ trụ như thể nhập Nát Bàn vậy; rồi Lý Bạch, Tagore, Tản Đà, Hàn Mặc Tử... A,
xin hãy nghiêng mình trước Tagore - thơ của người như những cành hoa ném xuống
dòng nước cuộc đời làm nó bắn lên tung tóe những hạt ngọc muôn màu. Chính cũng
từ cái tâm thế ấy đối với tự nhiên mà đã có nhiều Thánh Nhân tìm ra được cái
tuyệt mật của Vũ Trụ. Không tin thì quý vị hãy đến với Trang đi. Con bướm của
ông đã đi vào huyền thoại và Huyền Học của muôn năm bất diệt! Bướm thật nhảm mà
thật diệu kỳ của sinh sinh hóa hóa, bướm của quy luật muôn đời, bướm của luân hồi
và nghiệp chướng, bướm triết học, bướm văn chương, bướm của đau thương luân lạc,
bướm thanh khinh như hạc, bướm trọc tục như đời, bướm tơi tả xù xì như gốc si
già,... Ôi, bướm tuyệt vời của ngàn đời muôn kỷ. Tương truyền rằng sinh thời bản
thân Trang cũng rất mê bướm nên ông mới có giấc mơ thấy mình hóa bướm huyền diệu
đó.
2/ “Doping”:
tửu, sắc và thuốc phiện
Chắc hiếm có ai chưa từng say rượu nhỉ. Tửu, sắc và thuốc phiện.
Những biểu vật đích thực của suy đồi nhưng đồng thời cũng là yên sĩ phi lý thuần cho
biết bao tuyệt tác từ chương, tư tưởng, chính trị, quân sự, cả suy đồi lẫn cách
mạng. Tôn rượu làm bà đỡ cho những đứa con tinh thần xin được kính phục các bậc
như Lưu Linh - một bậc Túy Vương nhưng đồng thời là cha đẻ cả một học thuyết
tâm linh tụng ca cái diệu dụng của rượu; Robert Burns - thi sĩ Scotland “xỉn” nặng
và có một số con ngoài giá thú nhưng chính những lời ca lộng tình của ông là một
trong những nguồn yên sĩ phi lý thuần để Karl Marx viết những dòng
ánh sáng cho đời cần lao (trên bàn viết của ông luôn có mặt tuyển tập thơ của
Burns cùng bộ “Tấn trò đời” của Balzac); rồi quên sao được Vũ Hoàng Chương lung
linh mà dung dị:
Say đi em say đi em!
Say cho lơi lả ánh đèn
Cho cung bực ngả nghiêng, điên rồ xác thịt
Rượu, rượu nữa và quên quên hết!
Thi nhân chắc không ngờ rằng nhờ rượu mà ông đã thành triết
nhân mất rồi. Cái “quên quên hết” của ông nghe sao mà dễ vậy, nhưng có biết bao
bậc Đại Thiền Sư cỡ Bồ Đề Đạt Ma hay Lục Tổ Huệ Năng “cửu niên diện bích”, bao
nhà tư tưởng cỡ Lão Tử hay Trang Tử, phải trải cả đời mình tu luyện và nghiền
ngẫm mới tìm thấy được tuyệt đích của đời sống trong “tọa vong” (ngồi mà quên).
Còn về sắc thì biết có thể bàn được hết nhẽ ở đây
không. Từ thuở Hồng Hoang có ông Adam vì gặp Eva mà sáng tạo ra cả một Nhân Loại
đến giờ thật không biết bao nhiêu là chuyện. Chẳng biết người đẹp nào đã
là yên sĩ phi lý thuần cho câu nói bất hủ “Mỹ nhân tự cổ như danh tướng”?
Danh tướng là bất diệt, danh tiết mãi không mòn với nước non! Xin cảm ơn người
đã làm bà đỡ thượng đẳng cho câu “Bộ bộ sinh liên hoa”. Thực sự thượng đẳng, bởi
nàng kiều diễm đến mức mà có người làm cả một cái sảnh bằng vàng ròng cho nàng
đi, để rồi thốt lên câu thơ độc nhất vô nhị đó vì ông thấy như thể mỗi bước đi
thì dưới đôi gót hồng lại nở ra những bông hoa sen vậy! Yêu người mà yêu từ gót
yêu lên thế thì đệ nhất sành đời rồi còn gì, phải không ông?! Chắc quý vị đã
nghe tới “bài thơ bằng đá” Taj Mahal nhỉ? Công trình kiến trúc cẩm thạch đệ nhất
thế giới vì Tình Yêu với một phụ nữ bằng xương bằng thịt đó. Và công trạng lẫy
lừng nhất về chuyện này phải là của các bậc tót vời như Phục Hy - nhìn thiên
nhiên, nam nữ mà làm ra Kinh Dịch vạn năng với những vạch liền vạch đứt bí hiểm;
Byron - cha đẻ của Don Juan - người mà mỗi khi nhắc đến thì phụ nữ nấy xuýt xoa
vì bây giờ không tìm đâu ra nữa; rồi George Shaw, James Joyce, Henry Miller,
Fedor Dostoyevsky, Alexandre Dumas, Sigmund Freud... - những người đã có những
ý tưởng và kiến giải độc đáo, sắc sảo về phụ nữ, bản chất và động lực của loài
người và thế giới. Tôi nể Shaw và Freud - người thì bảo phụ nữ là phát minh có
tính kinh tế nhất của Tạo Hóa trong việc duy trì thế giới còn đàn ông là phát
minh có tính kinh tế nhất của... phụ nữ để thực hiện sứ mệnh cao quý đó của Tạo
Hóa; người kia thì bảo sự tồn tại và phát triển của loài người nhờ vào hai động
lực căn bản nhất là Thị Dục Huyễn Ngã (muốn thấy mình là quan trọng) và Tình Dục
(bản năng gốc). Còn chuyện các bậc kia thì nghe hãi lắm, không tiện kể ra đây.
Vì hình như họ đã là Thánh mất rồi. Và giời ạ, dù khó tin xin cứ đọc Tố Nữ Kinh
cùng tư tưởng và pháp thuật Đạo Gia quý vị sẽ thấy sắc cho phép người
ta sống đến mấy trăm năm như tiên cảnh đó.
Xin kính chào nàng tiên nâu. Quyền lực kích thích sáng tạo
trong “phiêu linh” của nàng ta cũng được biết thông qua các giai thoại và tác
phẩm của những “con gà” tên tuổi lẫy lừng như thi sĩ Anh Coleridge - người chưa
bao giờ hoàn thành một tác phẩm nào mà mình đã viết ra nhưng chỉ riêng “Bài ca
người thủy thủ xa xưa” viết dở đã đủ đưa ông lên tầm Hoàn Vũ; như các tay rocker thượng
thặng Kurt Cobain và John Lennon - những bậc tài tình đến mức người thì tự sát
kẻ thì bị fan ám sát (tài tình đến thế thì thôi!); rồi cụ Vũ Trọng Phụng
“số đỏ” (nói vô phép chứ gọi là “cụ” với lại “số đỏ” cụ đừng phạt, vì cụ ra đi
lúc xuân nhất của đời người), và nhiều bác nữa. Chả hiểu thế nào mà các cụ, các
bác ấy tuyền đi sớm. Năm hưởng dương của các vị như sau: Cobain 26, Phụng 27,
Coleridge 29, thọ nhất là bác Lennon 41. Vô phép, hay tại các bác
"overdosed"? Hay “Tài Mệnh tương đố”? Hay tại “muôn nẻo đường trần vô
nghĩa lý”? Dưng mà cũng có chuyện lạ, ấy là có ông Đại Nguyên Soái tên là Chu Đức
trước “ở với nó” sau hơn 40 tuổi mới “về với ta” mà làm nên đến Tứ Trụ của Cộng
hòa Nhân dân Trung Hoa, điều đặc biệt là ông thọ đến gần trăm tuổi và... không
ngày nào không “khói”. Chắc là ngài được dùng hàng cực xịn. Rõ là chỉ
ở bên Tàu mới có chuyện như thế! Các cụ ta dùng chữ ác liệt thật. Yên là
khói, thế thì nó đứng đầu yên sĩ phi lý thuần là phải quá rồi còn
gì?! Không biết ta có nên “bắn phiện” để được thăng hoa mà sản xuất ra những ý
tưởng “khủng long” như của các bác ấy không nhỉ? Ngộ nhỡ được Nobel thì không
biết giấu mặt đi đâu lúc bất cẩn?!
Ô, không biết trong trời đất còn có gì khuấy động lòng Kẻ Sĩ được nữa không?
3/ Thuốc
lá
Nghe chuyện á phiện ai có thể xuôi lòng mà quên đi được người
anh em của nó là thuốc lá nhỉ? “Hút thuốc lá có hại cho sức khỏe!”, “Hút thuốc
lá gây ung thư phổi!” là những câu cảnh báo trên mọi bao thuốc bây giờ. Thế
nhưng nó thuộc họ Yên đấy. Quả thật nó đứng đầu. Vì huyền thoại về nó
toàn của các bậc Kẻ Sĩ đứng đầu thiên hạ. Người ta kể rằng sau cuộc Trường
Chinh ở bên Tàu cả Quốc và Cộng đều thấy mình khó lòng là chúa tể duy nhất của
Trung Nguyên, vì vậy Tưởng Tổng thống muốn họp với Mao Chủ tịch để bàn định
thiên hạ. Quân sự, chính trị đã đấu đủ rồi, bây giờ đấu gì đây? Gặp nhau Tổng
thống tặng Chủ tịch mấy cây thuốc hảo hạng vì biết ông nghiền nặng. Thế mà ngồi
họp suốt mấy tiếng liền Chủ tịch chẳng hề động đến một điếu! Ý chí siêu nhân đó
đủ để lung lạc anh hùng khiến Tổng thống nhận thấy rằng mình là kẻ phải ra đi.
Lúc chào tạm biệt Chủ tịch còn tặng Tổng thống một câu chơi chữ: “Chữ Tưởng gồm
chữ Tướng và bộ thảo đầu, vậy ngài là Thảo đầu Tướng Quân”
(nghĩa là tướng giặc cỏ). Sau đó Tưởng Tổng thống bảo tả hữu đại ý: ta phải đi
chỗ khác chơi thôi, không thể đùa với ý chí của con người này. Thế là cuộc cờ
đã “dứt điểm lạnh lùng” nhờ tinh thần bất khuất của "bất yên”. Rồi những
ý tưởng cải cách kinh hoàng phát tiết ra từ vị kiến trúc sư thần sầu nhất thế kỷ
XX Đặng Tiểu Bình, tên khai sinh là Đặng Tiên Thánh, thì cũng lại nhờ cái kiểu
hút thuốc mà người Mỹ gọi ông là chain-smoker (người hút liên tục điếu
này sang điếu khác) ngày ba bao và đánh bài. Chính ông bảo vậy. Nhưng ông có vật
bất ly thân là cái... ống nhổ, kể cả lúc tiếp khách ngoại giao ông vẫn dùng
liên tục, đó ắt là phụ tùng của một chain-smoker rồi. Còn nữa, cả thế
giới vẫn nhớ mãi hình ảnh người anh hùng của Thế Chiến II đã góp phần cứu cả
nhân loại - Thủ Tướng Anh Winston Churchill. Hình ảnh đọng lại mãi mãi trong
lòng người đó là một khuôn mặt die-hard kiên gan miệng không rời điếu
xì-gà. Mà lạ lắm, các ông đều cực thọ, thế mới tài.
4/ Sự
bí hiểm
Xin cảm ơn sự bí hiểm. Đó dường như chính là cội nguồn, yên sĩ phi lý thuần và
dòng sinh chất của khoa học. Nó có sức mạnh tiềm tàng nhất khơi gợi tính tò mò
khoa học. Vì cuộc sống này đầy bí hiểm nên ai cũng muốn khám phá, chinh phục nó
chẳng bao giờ chán. Vì biển cả đầy bí hiểm mà Long Quân đã dẫn đoàn con của
mình đi xuống để quốc gia này giờ mang hình chữ S duyên dáng một dải duyên hải
mấy ngàn dặm dài vỗ sóng Thái Bình Dương. Vì Châu Nam Cực bí hiểm trong mênh
mông băng giá mà Thuyền trưởng Scott đã gửi thân để lưu danh dòng máu
Néanderthal cùng ý chí Viking. Vì Mặt Trăng kia bí ẩn mà con người đã phải mất
tiền núi để có một ngày Armstrong bay đến với Cuội nhảy điệu “choi choi choi”
trên mặt Hằng Nga tuyên cáo với cõi Vô Cùng về một “bước nhảy khổng lồ của loài
người” (Có nguồn tin loan rằng chuyện này là do NASA bịa ra bằng xảo thuật
camera, không biết thực hư thế nào xin quý vị rán kiểm tra lại). Vì vũ trụ kia
đầy bí ẩn mà con người bao ngàn năm nay dõi mắt lên các vì sao. Để rồi chúng ta
có Gallile, Copernic thấy Địa Cầu quay quanh vầng Thái Dương, rồi nó lại bay
quanh một Mặt Trời nào đó... Để rồi khi Ngài Newton ngồi thơ thẩn trong vườn ngắm
bầu trời bị táo rơi vào đầu mà đẻ ra Luật Vạn vật Hấp dẫn (Có người suy luận rằng
người phương Nam ít khi nghĩ được điều gì to tát vì táo bé quá, có
rơi vào đầu cũng đâu đủ gây nên một cú “hých”). Để rồi ta có Hawking cứ say sưa
với Lỗ Đen mà bảo rằng đó là nơi vạn vật đều bị hút vào. Vạn vật đều bị hút
vào, kể cả ánh sáng! Thế ra tất cả chúng ta đều đang bị hút vào một cái lỗ nào
đó. Cái lỗ đó lại bị hút vào một cái lỗ khác. Để rồi có lúc lại gặp phải một
cái Lỗ Trắng nơi vạn vật đều bị đẩy ra. Ôi những cái lỗ bí hiểm của Vũ Trụ vô bờ
đã làm hao kiệt bao tinh lực, chất xám cùng tiền của của những Kẻ Sĩ, hiền nhân
tinh túy nhất.
5/ Nỗi
đau
Có một nguồn yên sĩ phi lý thuần vô cùng mạnh nữa
quý vị có biết là gì không? Đó là nỗi đau. Khoa học đã chứng minh đó là chất
kích thích sáng tạo kinh hồn. Xin không nêu tên các bậc trùm thiên hạ ở đây vì
ngại rằng lại làm các bậc ấy đau thêm một lần nữa. Ôi muôn ngàn vẻ những nỗi
đau. Nhân loại đã, đang và sẽ được nghe những bản giao hưởng vĩ đại của mấy kẻ
bị thống phong và một ngài điếc (chuyện này cực lạ). Những vần thơ vô song của
một tên thọt, một gã hủi và mấy cha pê-đê. Những bài ca tuyệt tác của một thằng
tù (Rủi thay, có ai gọi là “ông tù” bao giờ). Những trang tiểu thuyết phi phàm
của một con nợ khốn khổ suốt đời. Những phát minh khoa học kỳ diệu của một tay
thần kinh. Những ý tưởng và lý thuyết khoa học kinh khủng khiếp của một đại ca
bị liệt tất tần tật toàn thân trừ bộ não. Rồi vô kể những sản phẩm trí tuệ uyên
bác khác của các ông các bà nhồi máu cơ tim, đột quỵ, lao, ung thư, chán đời
“giời mờ ngao ngán một loài mây” [1], thiểu năng hormone, di - mộng tinh, lệch
lạc giới tính, căng thẳng tình dục, giang mai, liệt dương, liệt rung...
Nhưng, có một nỗi đau vô cùng ấy là cô đơn. Quý vị phải đồng
ý thôi. Hình như nó là bệnh của thiên tài, những thiên tài đầy sáng tạo. Ta đã
nghe cái cô đơn của Hàn Phi Tử ôm một lòng cô phẫn đến khi bị trảm -
ông là nhà triết học lỗi lạc đã sáng lập ra Pháp Gia bất hủ mà suốt đời không
được dùng tới, ấy thế mà Lý Tư khôn lanh đã áp dụng được nó để làm
nên đến chức Tể Tướng của Tần Vương; đó cũng là điều mà Ức Trai phải nhận và
ông cũng đã ngâm rằng: “Hoa hay héo cỏ thường tươi!”. Ta đã nghe nỗi cô quạnh của
tác giả siêu phẩm “Thần Khúc” Dante buốt uất trong ngục tối giữa đời và tình -
tài năng thần thánh ấy và nỗi đau khổ mang tên Dante ấy ắt là đệ nhất. Rồi nỗi cô
bạc của Khuất Nguyên dìm thân đáy nước khi thấy “Thiên hạ này đục cả, chỉ
mình ta trong!”. Ngẫm nỗi cô trung của Quan Vũ tài gồm văn võ “thiên
binh bất địch” mà phải mất mạng với bọn ranh con thấy tủi cho lòng yêu nước.
Thôi, xin nói luôn chuyện nay cho đỡ ngậm hờn. Xin kể chuyện ông Larry King -
người được phong là vua talk-show của truyền hình Mỹ thu nhập hàng
năm cỡ 15 triệu Mỹ kim. Thế mà ông cô đơn lắm. Cô đơn đến mức phải lấy đến 6 vợ
rồi mà vẫn chưa yên. Nghe phong thanh ông sắp lấy người thứ 7. Tức là ông chả
thể chia sẻ cuộc đời với ai cả. Ôi, cô đơn quá! Một lần chơi hàng độc để câu
khách, ông mời luôn kẻ thù của mình - “chúa” talk-show của một đài địch
- đến nói chuyện truyền hình trực tiếp (live). Chả ngờ, cùng nghề cùng cảnh thế
là sau ít phút “đòn phép văn vở” hai bác đâm ra “phê” nhau luôn tại chỗ, cứ nói
chuyện riêng hoài hoài quá vô tư thoải mái, quên mất là mình có hàng trăm triệu
người đang theo dõi. Trong thời khắc hiếm hoi ấy bác Larry bộc bạch với “cạ” thế
này (ông vốn dĩ toàn chơi kiểu câu ngắn nhát gừng, và coi đó là một trong những
bí kíp thượng thừa của nghề talk-show): “Chúng ta cô đơn quá phải không?
Càng lên đến đỉnh cao người ta càng gặp cô đơn lạnh lẽo, có phải không? Điều đó
thành quy luật mất rồi. Có phải không hả ông?!”
6/ Cái
chết
Vậy nguồn yên sĩ phi lý thuần nào là cực đỉnh sướng
khoái đây? Xin thưa, người Tây Tạng và người Nhật bảo rằng đó là cái chết
(Không phải vì ở nước Nhật có nhiều người tự tử hay bị karoshi chết
tươi tại nơi làm việc vì ham việc đến mức quá tải đâu đấy!). Họ quan niệm rằng
có chết mới có sống - tỷ như trong cơ thể sống hàng ngày có hàng lô tế bào chết
đi thì mới có tế bào mới ra đời, phải có người phá đi những gì hủ lậu thì mới
có thể xây (hình như là bác Mao bảo thế). Rằng biết chết mới biết sống. Tôn Tử
cũng dạy rằng có vào nơi đất chết mới tìm được cái sống. Người Tây Tạng đã làm
hẳn một bộ kinh sách là “Tử Thư” dậy con người ta hết sức cặn kẽ về chuyện này:
phải sống ra làm sao để có cái chết đúng, phải chuẩn bị cho cái chết thế nào,
phải chuẩn bị cho mình sau khi chết ra sao (họ bảo rằng đời sống con người là bất
diệt trong luân hồi với nhiều kiếp khác nhau),... Người Nhật thì chứng minh với
thế giới sức sống mãnh liệt của họ trong tinh thần Samurai - sẵn sàng chết vì lẽ
sống của mình. Vĩ đại thay! Cái chết cũng bí ẩn như đời sống, là một phần nào
đó của đời sống, và ôi, dường như là phần khó nắm bắt nhất... Nhà thực dưỡng Oshawa lừng
danh đã dùng phương pháp của mình cứu mạng sống cho hàng vạn con người rồi khẳng
định rằng không có bệnh nào là không chữa được bằng phương pháp này. Nhận định
này đã làm ông phấn khích đến độ muốn đùa với tử thần. Ông cấy tế bào ung thư
vào chính cơ thể mình để tìm phương thanh quyết toán bằng được ác bệnh này. Xin
chia buồn với niềm phấn khích đó bởi ông đã ra đi vì khoa học. Tôi nhớ đại thi
hào Pushkin - người đã dùng cái chết để “đóng bảo hiểm nhân thọ” cho Danh Dự của
mình trong một cuộc đấu súng. Còn nhà văn Nhật Kawabata với giọng văn trong
sõng tinh túy đến vô cùng từng được trao Nobel, sau khi đạt đến đỉnh cao danh vọng
và vật chất đã đi tìm Cực Lạc bằng cách nhốt mình trong phòng kín rồi xả khí độc
vào (Không biết giáo phái Aum có định tôn ông làm cha tinh thần?!). Chắc đó
cũng là tâm trạng tương tự của thi sĩ ái tình cuồng nhiệt Esenin khi ông lấy
ca-vat treo cổ mình lên giữa độ thanh xuân; là tâm trạng của nhà thơ thép
Maiakovsky khi ông dí... nòng súng thép vào đầu mình, danh tiếng choang choang ấy
mới có thể cho ông là người duy nhất trên đời được viếng tang cả một vòng hoa
thép; còn “Ông già xịn” Hemingway - người ngư phủ vĩ đại với tinh thần một chiếc
thuyền câu sẵn sàng xông thẳng ra Đại Tây Dương để bắt được con cá to nhất (chứ
không chỉ đi bắt ốc ở “Đại” Tây Hồ mà thôi), và vẫn giữ vững tinh thần đó bằng
hai phát đạn súng săn vào mồm cho chắc ăn. Còn có đại văn hào Tolstoy - sau khi
ban phát hết tài sản, ở tuổi 83 ông từ bỏ nốt cả cuộc đời danh tiếng cùng bà vợ
khét tiếng, một mình dấn bước vào băng tuyết mùa đông nước Nga để một tuần sau
thì linh hồn được giải thoát ở một ga xép trong âm hưởng của bài “Tombe La
Neige” [2]. Nghe đồn rằng có một số chí sĩ còn mua cả
bịch thuốc chuột treo lên để sau này dùng khi thấy cuộc sống trần thế không còn
ý nghĩa.
Xin cảm ơn mọi loại hình cảm xúc. Vừa là cha vừa là mẹ. Vừa
là hạnh phúc. Vì hình như hạnh phúc chỉ là khoảnh khắc cảm xúc ta có khi thỏa một
ước nguyện nào đó. Các giá trị duy vật dường như không có năng lực bảo hành, bảo
trì cho khoảnh khắc ấy. Thật đấy.
II- XUẤT THẾ HAY NHẬP THẾ
1. Lời
xưa
Có tiên sinh bảo rằng nước Nam có hình giống Thái Cực
Đồ. Nếu thế thì dễ là rốn của Vũ Trụ lắm. Mà nhỡ khi thế thật. Quả là nền văn
hiến này đã sinh ra không biết bao nhiêu nhà tư tưởng, toàn các bậc ôm trong
lòng đủ cả luân hồi vũ trụ. Nhiều người phương Tây đã thấy rằng ở nước Nam ai
cũng là một nhà tư tưởng, vì dường như họ đều có cá tính và quan điểm riêng. Điều
đó đúng. Tuy nhiên nhiều cái riêng quá thì dễ mất thì giờ, công sức và... nhiều
thứ quý giá nữa để đi đến hành động thống nhất, phải không nhỉ? Nếu thế thì
cũng rách việc đây. Nhưng dầu sao nghĩ lại thì có người thấy rằng đã là Thái Cực
sao lại mang cái tên thiên lệch một phương trời là Nam? Mà cũng không sao
đâu nhỉ, ý Trời và ý Đất cũng phải có lúc mâu thuẫn chứ. Nhưng quả là xứ ta có
nhiều Kẻ Sĩ thật.
Lòng những muốn noi theo người xưa xuất thế cho thỏa chí mà e
mình chẳng dám.
Thân đành phải gửi vào cuộc đời danh lợi giúp vợ con nhưng
sao ta cứ phẫn?!.
Ai đã nói thế nhỉ? A nhớ rồi, đó là một bậc cao sĩ giỏi văn
chương đến mức được dân tộc tôn làm Thần. Trời ạ, có căn cớ gì mà tiến thoái lưỡng
nan vậy thưa Tiên Sinh? Nhưng rất cảm ơn Ngài vì tâm sự đó cũng chính là của Kẻ
Sĩ xưa nay thì phải. Bâng khuâng giữa hai ngả Xuất Thế hay Nhập Thế. Các cụ bảo
rằng Xuất Thế thì ta có cả Vũ Trụ thỏa chí con Tâm có đủ cả Vua lẫn Trời, nhất
là đối với những người tâm hồn lồng lộng “phong nguyệt vô biên” [3]. Nhưng đời trần tục chả còn gì nữa sao?
Còn nhiều lắm. Đó là nơi của thất tình, lục dục, ngũ thường, tứ khoái, tam
cương; của danh dự chiêu chương, của bổng lộc mãn đường. Nhưng, quả thật tất cả
đều trong cái vòng kim cô của Tham Sân Si cả. Mà hình như đê tiện nữa. Kẻ thấp
mạt thì thường được hưởng cao, người chí cao thì hay hưởng mạt. Ô! Phải chăng
đó là Luật Trời đắp đổi, thưa Tiên Sinh?!.
2. Lịch
sử
Nước Việt có biết bao đại nhân vật đủ để làm sáng cái lẽ Xuất
Xử ấy của Kẻ Sĩ. Trước hết xin được vinh danh Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn
- người mà tài đức lẫn xuất xử thật bậc Chân Nhân. Là trưởng nam thuộc dòng
chính thất để kế truyền ngôi Vua nhưng ông cương quyết không màng nhằm tránh
cho xã tắc một cuộc “nồi da xáo thịt” và đoàn kết tổng lực để chống đại thù.
Tài kiêm văn võ, định quốc an bang, nghiền nát quân hung bạo máu xối như sông
tanh hôi khôn rửa mà “Đằng Giang tự cổ huyết do hồng”, cho từ ấy “Non sông
nghìn thuở vững âu vàng”. Để trở thành bậc Thánh duy nhất của dân tộc. Chúng ta
có Vua Trần Nhân Tông sau khi chấn hưng đất nước và bao lần đánh tan cường tặc
đã nhất quyết vứt lại ngai vàng lên núi xuất thế, để lại bao cung nữ mang thân
mỹ miều mà phận mỏng cắt duyên oan uổng nơi khe suối, để rồi dân tộc này có
Trúc Lâm. Thế là Ngài đủ cả hai đường tuyệt đỉnh. Theo con đường này còn có Ngô
Thì Nhậm, sau khi phò Tây Sơn đối nội đối ngoại, việc văn việc võ, đại phá quân
phương Bắc và bình định thiên hạ, ông đã xuất thế trở thành Tổ thứ tư của Trúc
Lâm. Còn một Tổ khác của Trúc Lâm là Huyền Quang Tôn Giả thì đã giũ bỏ mọi tước
lộc và ham mê trần tục, quyết tâm xuất thế vì thấy cõi trần không có hạp với
cái sáng láng của mình. Ôi cái cõi trần “Lúc khó thì chẳng ai nhìn, đến khi đỗ
Trạng cả nghìn nhân duyên” [4]. Nước ta còn có hai vị Phu Tử là Nguyễn Bỉnh
Khiêm và Nguyễn Thiếp, vừa Xử vừa Xuất để thành bậc vĩ nhân - Sấm Ký và những
tiên tri huyền nhiệm cùng cái sự Hành của các ông vẫn âm vang mãi trong tâm trí
đồng bào suốt 500 năm qua. Trí huệ thì quán thông vạn đại mà vẫn săn sóc từ việc
trừ ác cho dân cho đến khuyến cáo, sắp đặt cho các triều đại được an định, cho
đất nước được mở mang. Về Nhập Thế mà đạt đến ngưỡng siêu phàm phải là Đại trượng
phu Nguyễn Công Trứ - gửi thân nơi quan trường để kinh bang tế thế mà không bị
cái danh lợi và cái đê tiện nó lụy đến Đại Ngã. Hôm trước còn là Thượng Thư hôm
sau đã bị truất xuống hàng lính tẩy ông vẫn bình thản đi vác lọng hầu các quan.
Nhưng gặp đại sự chẳng ai kham nổi thì Triều đình lại phải vời ông về nhậm chức.
Cả một đời đầy thăng trầm mà ông vẫn nhiên nhiên vừa dẹp loạn vừa làm Dinh Điền
Sứ dốc sức mở mang bờ cõi cho giờ đây hàng triệu con dân đang làm ăn sinh sống,
vừa làm thơ phú vừa đi hát “karaoke” ả đào. Xin Ngài nhận cho một lạy. Nhập mà
như Ngài thì các bậc Xuất cũng phải nghiêng mình mất thôi.
3. Bi
hài kịch
Quả là xứ ta có nhiều Kẻ Sĩ thật. Dưng mà phận Kẻ Sĩ cũng bi
lắm. Có câu chuyện truyền miệng ở thành Gia Định xưa kể rằng khi Chúa Nguyễn
Ánh lên làm vua đã bảo Kẻ Sĩ Bắc Hà ngàn năm văn hiến rặt một bọn bất đắc chí ốm
o, dòi chồ lại còn thối mồm. Nghe khiếp quá! Có nhẽ lúc này Sĩ và Quyền chẳng
hiệp. Mà có riêng gì ở đâu, phương Tây cũng có bi kịch khủng khiếp của anh
chàng trí thức Hamlet còn gì. Lòng Kẻ Sĩ ôm đầy mộng tưởng xây một cái gì đấy
thật ý nghĩa cho đời, nhưng đời thường đa phần lại chỉ cần “nắm xôi Bờm cười”
thôi. Ô hô! Tôi nhớ Vũ Như Tô. Người kiến trúc sư muốn dựng Cửu trùng Đài cho
non sông được vẻ vang, đó là nghĩa trọng. Nhưng việc dựng xây tốn kém làm mất
“nắm xôi” của đồng bào thì còn gì tình thâm. Một Kẻ Sĩ Việt Nam kiệt
xuất cỡ Tolstoy đã phải thốt lên một câu thân phận: “Không biết Vũ Như Tô phải
hay những kẻ giết Vũ Như Tô phải?!” Ai phải không biết chứ Vũ Như Tô làm tôi nhớ
tới Đạo Gia Tô. Cái Nhà thờ đá nguy nga ở Phát Diệm mà họ xây đã được một Kẻ Sĩ nhận định rằng: có lẽ lịch sử mấy ngàn năm nước Việt chỉ có duy nhất công trình
này. Không biết họ có sức mạnh huyền bí gì mà làm được như vậy, mà không rõ đã
có ai tìm hiểu chưa.
Nói đến đá tôi chợt nhớ tới cái tháp đá nơi ngàn năm linh
thiêng Bờ Hồ - nó được ghi nhận như là để biểu dương văn hóa và cái sự Học của
Kẻ Sĩ nước nhà. Có nhẽ là như thế. Mà chắc là ắt rồi. Vì, tôi nhớ ra rồi, đây
là công trình của tác giả hai câu tự thán trên - Nguyễn Siêu - người giỏi văn
thơ đến bậc được người đời gọi là Thần Siêu. Ông đã cho làm tháp đề ba chữ “Tả
Thanh Thiên” (được dịch là viết lên trời xanh) có dáng chọc trời đặt trên nền
đá xếp tầng tầng lớp lớp (?), rồi Vua Minh Mệnh đặt tên là Tháp Bút. Nhưng có
nhà Việt Nam Học người Mỹ thắc mắc rất khách quan là không biết bút gì mà rõ
ràng lại có hình sinh thực khí đàn ông?! Dường như Thần Siêu muốn chửi Trời? To
gan? Có khi phải dịch lại ba chữ trên cũng nên. Âu cũng là địa linh sinh vật
linh. Thật tình, nếu đọc kỹ hai câu tự thán của ông thì sự việc hẳn đâu vô lý.
Ôi! “Phũ phàng chi bấy Hóa Công” [5]!. Mà chuyện Tháp Rùa nay đã thành thiêng
liêng giữa lòng Hồ Gươm chẳng đã được dựng bởi một động cơ thậm ích kỷ đó sao.
Mong làm sao mọi sự không phải vậy.
4. Tâm
tưởng
Ấy nhưng liệu có sao không nhỉ, khi mà Lão Tử đã dạy lâu rồi:
Quý Tiện cùng Gốc
Cao Thấp cùng Chiều
Vinh Nhục đều là Sợ Hãi
Nếu thấu đáo được như Ngài thì tức khắc ta nhập Thái Cực hay
là Niết Bàn gì đó, còn phải ngôn gì. Nhân mùa Xuân đến, muốn chúc một câu nhưng
khí Xuân lâng lâng làm tôi quên hết mọi điều. Xin mạo muội chép tặng quý vị đôi
câu gọi là câu đối của một bậc Đạt Nhân cho có hương vị Tết:
Dòng Đời phù vinh hạ phẩm
Bến Tâm trầm mặc thượng thừa
Chú thích:
[1] Thơ Nguyễn Bính
20/12/2006Đặng Thân Theo https://www.vanchuongviet.org/
Đặng Thân
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét