Sự phản biện giúp nhận ra những ưu điểm và hạn chế

 Sự phản biện giúp nhận ra những ưu điểm và hạn chế 

Nguyễn Anh Tuấn

Chi tiết tác phẩm của Phạm Bảo Sơn tại New Form 2 – Module 7. Ảnh: Nguyễn Anh Tuấn

Thân gửi mọi người đã quan tâm nhiều đến nhóm New Form và tranh luận hăng hái trên Soi.

Tôi vốn dĩ ngại tranh luận với số đông, đặc biệt với những bạn không rõ tên tuổi, tuy nhiên, có những trao đổi thẳng thắn từ anh Phó Đức Tùng và bác Trịnh Lữ, tôi viết vài dòng để trả lời về câu chuyện của nhóm New Form.

Trong hai triển lãm New Form của chúng tôi bày tại Manzi tháng trước và Module 7 đang diễn ra tháng này, mỗi tác phẩm của nghệ sỹ đều có statement của tác giả viết về ý tưởng sáng tác, và ý tưởng nghệ thuật sử dụng cho tác phẩm và triển lãm. Triển lãm cũng có statement chung, giới thiệu bước đi của dự án New Form và tiêu chí chung cho triển lãm trong hai bài viết mà Soi có đăng trên này. Câu chữ trong bài viết có thể gây khó hiểu hoặc hiểu nhầm cho người xem. Tôi xin giải thích thêm.

Chúng tôi làm New Form với mục đích đơn giản là đưa ra những hướng sáng tác mới và khả năng mới cho điêu khắc, và hướng đến việc đưa được điêu khắc kết nối với đời sống ở những không gian thực tế. Một dự án được xây dựng thành ba giai đoạn, mỗi giai đoạn được thực hiện trong 12 tháng, hoặc hơn. Trong giai đoạn một, chúng tôi thể nghiệm các cách thức sáng tạo và trưng bày điêu khắc: chất liệu, kỹ thuật, bày điêu khắc như một kết nối không gian, thay đổi chiều hướng của tác phẩm, hoặc một tác phẩm có tính không gian (hơi tương tự thủ pháp của nghệ thuật Sắp đặt hoặc Địa hình nhưng không quá phụ thuộc vào môi cảnh mà vẫn có tính độc lập cần thiết của điêu khắc). Mỗi nghệ sỹ nghiên cứu và đưa ra những giải pháp của riêng mình theo một hoặc nhiều hướng trên. Sang giai đoạn hai, nghệ sỹ phát triển sâu hơn vào tìm tòi thể nghiệm của mình theo những cách khác nhau, và đưa tác phẩm kết nối với không gian trong thực tế.

Dựa vào những thể nghiệm ở giai đoạn 1, nghệ sỹ lựa chọn cách thức và ngôn ngữ nghệ thuật để làm tác phẩm đối với không gian và vị trí được lựa chọn, và phát triển tiếp cá tính, sự độc lập và phương án nghệ thuật mình theo đuổi, hoặc cũng có thể lựa chọn một hướng làm việc khác khi lần trước không hiệu quả. Điều này có thể thấy rõ trong cách làm việc và sáng tác của Khổng Đỗ Tuyền, Phạm Bảo Sơn, Thái Nhật Minh hay Lê Lạng Lương. Tôi cũng đã viết kỹ hơn về sự phát triển của cá nhân và bước đi của dự án trong statement triển lãm bày tại triển lãm ở Module 7. Để phân tích những phát triển đó là gì, yếu tố kỹ thuật và nghệ thuật như thế nào, tại sao lại như thế này mà không như thế khác, sẽ cần nhiều hơn một bài trao đổi, hoặc một vài tọa đàm nữa về dự án, và sự đối thoại nhiều hơn giữa mỗi cá nhân nghệ sỹ với mọi người.

Tác phẩm của Lê Lạng Lương. Ảnh: Nguyễn Anh Tuấn

Tôi không tranh luận với những ý kiến khác của nhiều bạn trên này. Mỗi người có quan điểm và cách đánh giá riêng về tác phẩm và nghệ thuật, cũng như có những kỳ vọng riêng của mình với nghệ sỹ dựa theo nhận thức và thang giá trị cá nhân. Tôi và các nghệ sỹ cũng không thể làm theo lời khuyên của bác Trịnh Lữ khi phải cố đưa ra một lý thuyết cao siêu khó hiểu. Nếu có lý thuyết, chúng tôi cho rằng nó nên bắt nguồn từ chính trong xã hội Việt Nam, hoặc hệ tư tưởng đó phải bắt rễ được trong đời sống người Việt (ví dụ như Phật giáo hoặc Nho giáo trong quá khứ), nếu không, đó vẫn chỉ là những thứ ngoại lai, xa vời, và không thể là nền tảng tốt cho nghệ thuật. Thà bắt đầu từ những thay đổi nhỏ, những thứ mình hiểu và nắm được và phát triển nó lên, mới là con đường thực tế. Tôi tin rằng vẫn đang có các trí thức, dịch giả, người làm nghiên cứu-phát triển liên tục tìm cách đưa những tư tưởng mới vào Việt Nam, song có lẽ để một vài tư tưởng này bắt rễ và đi vào đời sống vẫn cần thêm một quá trình nữa, và con đường này cũng không hề đơn giản và nhanh chóng.

Nghệ thuật thể nghiệm chưa bao giờ dễ dàng, với nghệ sỹ – cần có thời gian để não bộ chấp nhận và dung hòa cái mới, dẫn đến các thao tác bàn tay, rồi kỹ thuật, công nghệ, kinh tế… để làm ra thứ mình muốn. Xã hội cũng cần có nhiều thời gian để nhìn nhận, đánh giá, chấp nhận hay không chấp nhận. Trong quá trình ấy biến số và yếu tổ rủi ro luôn xảy ra, nhất là với sự mong manh ở Việt Nam, khi chưa có những nền tảng thực tế nào là chỗ dựa cho nghệ sỹ, nghệ thuật cả về vật chất và lý thuyết, tinh thần. Sự nhầm lẫn, chệch hướng hoặc đứt gãy có thể xảy ra bất cứ lúc nào, mà không được báo trước. Tuy nhiên, đối với dự án lần này, ít nhất sự phản biện trong các trao đổi cũng giúp chúng tôi nhận ra những ưu điểm và hạn chế của mình. Cũng mong rằng những đóng góp, trao đổi với chúng tôi nhiều tính xây dựng, ít cá nhân như của anh Tùng, bác Trịnh Lữ, bạn Phạm Quang Hiếu và Nobita như trong bài viết đầu tiên thì có ích hơn nhiều với những người làm dự án.

Cảm ơn những trao đổi của mọi người. Mong rằng chúng ta sẽ gặp lại trong các công việc lần sau của nhóm. Trân trọng!