Mối tình của Xuân Hương

Mối tình của Xuân Hương

Hồ Đắc Duy sinh ngày 11/3/1944 tại Huế, là con thứ của Thứ Nguyên Hồ Đắc Thứ và bà Lê Thị Thanh, con quan ngũ đẳng thị vệ Lê Thế Thường. Ông là cháu nội của Thượng Thư Hồ Đắc Trung, Tổng Tài Quốc Sử Quán, là người dạy học cho vua Duy Tân, cũng là người làm chánh án xử vua Duy Tân trong cuộc nổi dậy ở Kinh Thành Huế do Trần Cao Vân và Thái Phiên lãnh đạo. Điều thú vị là chánh án Hồ Đắc Trung thay vì tuyên án vua Duy Tân theo bản án mà thực dân Pháp áp đặt thì Ngài đã tha bổng nhà vua với lý do “Vua còn tuổi vị thành niên nên không thể kết án”. Giặc Pháp tức giận tước bỏ mọi quyền hành và bắt giam Ngài chánh án Hồ Đắc Trung.

Hồ Đắc Duy thiếu thời học tiểu học ở trường An Cựu, trung học Nguyễn Tri Phương và Quốc Học Huế. Lớn lên ông học Đại Học Dược Khoa Sài Gòn, rồi Y Khoa Huế. Năm 1972 ông tốt nghiệp thủ khoa tại Huế, ông thành hôn với bà Công Tằng Tôn Nữ Á Nam, một hậu duệ của nhà thơ Tuy Lý Vương, là em gái của nhà bác học Bửu Hội. Hồ Đắc Duy là một bác sĩ tài năng, thể hiện trọn vẹn y đức trong suốt cuộc đời làm thầy thuốc của mình.

Ngoài tinh thần “lương y như từ mẫu“, ông còn đam mê nghiên cứu địa lý, văn học, sử học kể từ khi trận Đại Hồng Thủy xảy ra ở Huế năm 1999.

Hiện ông đang lâm trọng bệnh, hàng tuần, hàng tháng phải vào ra bệnh viện. Đầu tháng 11/2017, nhà thơ Giang Hải cùng tôi đến thăm ông ở số 392/8/91 - Cao Thắng [nối dài] F.12.Q.10 Sài Gòn. Đôi mắt ông vẫn thông minh, tinh tường, giọng nói vẫn trong sáng với nụ cười vui, khiêm tốn. Ông đã tặng tôi cuốn “Gia Phả Họ Hồ Đắc Ở An Truyền [làng Chuồn] Xã Phú An, Huyện Phú Vang, TT Huế cùng bài viết “Mối tình của Xuân Hương” do ông nghiên cứu với những phát hiện còn nhiều dấu hỏi.

VƯƠNG KIỀU

Xuân Hương là ai? Chỉ biết nàng là chủ nhân của ngôi Cổ Nguyệt Đường bên hồ Tây, Thăng Long, nơi xướng họa văn thơ của các mặc khách tao nhân đất Hà Thành một thời.

Lưu Hương Ký là một tác phẩm của Xuân Hương có bài “Cảm Cựu Kiêm Trình Cần Chánh Học Sĩ Nguyễn Hầu - Hầu, Nghi Xuân, Tiên Điền Nhân“:

Dặm khách muôn nghìn nỗi nhớ nhung

cậy ai tới đấy gởi cho cùng

mối tình chốc đã ba năm vẹn

giấc mộng rồi ra nửa khắc không

xe ngựa trộm mừng duyên tấp nập

phấn son càng tủi phận long đong

biết còn mảy chút sương đeo mấy

lầu nguyệt năm canh chiếc bóng chong

[Nhớ bạn cũ viết gởi Cần Chánh Học Sĩ Nguyễn Hầu - Hầu, người Nghi Xuân - Tiên Điền]

Trần Thanh Mại nhận xét: ”Lưu Hương Ký là tiếng kêu thất vọng của một tình yêu thành thật, thủy chung”

Trong văn học nước ta có hai nữ sĩ mang tên Xuân Hương sống cùng thời với nhau.

1/ Hồ Xuân Hương với Tổng Cóc, Ông Phủ Vĩnh Tường

2/ Xuân Hương tác giả Lưu Hương Ký với Tốn Phong, Nguyễn Hầu.

Có người cho hai người là một, có người cho hai người khác nhau, điều nầy đến nay vẫn còn nhiều nghi vấn.

Tác giả tập Lưu Hương Ký tên là Xuân Hương, tập thơ gồm 24 bài thơ chữ Hán và 28 bài thơ chữ Nôm. Xuân Hương có nhiều bạn thơ và bạn tình như Tốn Phong, Mai Sơn Phủ, Thạch Đình, Cự Đình, Thanh Liên, Chí Hiên, Nguyễn Hầu, Trần Hầu...

Ngược lại trong thơ truyền tụng của Hồ Xuân Hương ta không thấy có bóng dáng Tốn Phong, Trần Hầu, Nguyễn Hầu, Mai Sơn Phủ... Và trong Lưu Hương Ký cũng không thấy nói đến Tổng Cóc, Ông Phủ Vĩnh Tường hay Chiêu Hổ, Văn Phong và ý tưởng của thơ Hồ Xuân Hương so với Lưu Hương Ký lại khác nhau khiến người ta nghĩ đây là hai nhân vật khác nhau.

Về tiểu sử Hồ Xuân Hương theo các nhà nghiên cứu như Nguyễn Hữu Tiến, Dương Quảng Hàm thì bà là con ông Hồ Phi Diễn [1703-1786] ở làng Quỳnh Đôi, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An. Ông thi đậu tú tài năm 24 tuổi, dạy học ở Hải Hưng, Hà Bắc. Mẹ của Hồ Xuân Hương họ Hà, quê ở Bắc Ninh. Trong gia phả của họ Hồ ở làng Quỳnh Đôi có chép, Hồ Xuân Hương ở đời thứ 12, là con ông Hồ Phi Diễn, sinh năm 1772, mất năm 1822, bà có hai đời chồng, ông Tổng Cóc và ông Phủ Vĩnh Tường. Bà có một bạn thơ rất đổi tri âm, tri kỷ là Chiêu Hổ, nhưng Chiêu Hổ là ai thì không thấy ai đề cập tới.

Tiểu sử của Xuân Hương, tác giả Lưu Hương Ký thì không ai biết, ngay trong Hương Sơn thi tập của Tùng Thiện Vương khi vãng cảnh hồ Tây, Tùng Thiện Vương chỉ có viết như sau: “chớ có dẫm lên mộ Xuân Hương nhé! Vì dưới suối vàng nàng còn đang ôm mối hận rút nhầm” nhân dịp Tùng Thiện Vương hộ giá vua Thiệu Trị ra Bắc Hà tiếp sứ thần nhà Thanh năm 1842.

Trong nền văn học Việt Nam, nữ thi sĩ Hồ Xuân Hương là một hiện tượng đặc biệt, không chỉ trong nội dung và nghệ thuật sáng tác mà ngay cả trong các văn bản sáng tác của nữ sĩ họ Hồ vẫn còn là những vấn đề  đặc biệt, cần tiếp tục nghiên cứu tìm hiểu.

Việc dựng lại một tiểu sử về Hồ Xuân Hương và làm rõ lai lịch Xuân Hương, tác giả của Lưu Hương ký để chứng minh hai nhân vật đó là một hay hai người khác nhau là đề tài làm cho nhiều người say mê.

Bốn câu đầu của bài “Cảm Cựu Kiêm Trình Cần Chánh Học Sĩ Nguyễn Hầu - Hầu, Nghi Xuân, Tiên Điền Nhân” của Xuân Hương gởi cho Nguyễn Hầu nói lên nỗi nhớ nhung, da diết cho một mối tình thoáng chốc đã ba năm mà chừ đây chỉ một... ”giấc mộng rồi ra nửa sắc không” mà người tình thì đang “xe ngựa trộm mừng duyên tấp nập””còn mình thui thủi phận long đong”.

Hầu, Nghi Xuân, Tiên Điền Nhân là ai? Có người đoán đó là thi hào Nguyễn Du, quê ở Nghi Xuân, Tiên Điền, năm 1806 được phong chức Đông Các Học Sĩ, đến năm 1815 được vua Gia Long đặc chuẩn thăng chức Hữu Tham Tri bộ Lễ sau khi đi sứ nhà Thanh về, tờ chiếu viết: “Cần Chánh Điện Học Sĩ Nguyễn Du học thuật rất ưu tú, công vụ rất chuyên cần, nay qua các quan văn tấu cử, trẫm đặc cách chuẩn y cho được thăng chức Hữu Tham Tri bộ Lễ, tước Du Đức Hầu và cho phép được tham dự mọi việc trong bộ...” Ngày 25/6/1815 [Nguyễn Quảng Tuân sách đã dẫn]. Nguyễn Du, tác giả truyện Kiều, một con người tài hoa nhất mực, bài thơ nồng nàn tha thiết mà Xuân Hương gởi cho người tình là Nguyễn Hầu lúc đó đang ở kinh đô Phú Xuân.

Nguyễn Du [Nguyễn Hầu!!!] đã viết hai bài trong Nam Trung tạp ngâm bài “Mộng Đắc Thái Liên” [Mộng thấy hái sen] và Ngẫu Hứng Ngũ Thư... Tập thơ chữ Hán nầy được người đương thời khen ngợi.

Mọi người ai cũng cho rằng Nguyễn Hầu [Nguyễn Du?] vô tình, dửng dưng, không đoái hoài đến mối tình cháy bỏng thiết tha, da diết của nàng Xuân Hương mà theo Tốn Phong, người tình một thủa của nàng, kẻ đến sau đã luôn luôn ca tụng sắc đẹp và tài văn thơ của nàng.

Thông thường những tay cao thủ thượng thừa trong nghề chơi thơ xướng họa với nhau, đa phần họ là những tay phù thủy của chữ nghĩa, kết cấu và tìm ngữ nghĩa một câu thơ không phải là khó như những nhà thơ thường thường bậc trung mà cái cao cường thâm hậu của họ là lồng ghép được ẩn ý, trao truyền một thông điệp, muốn gởi gắm cho người đồng điệu cái gì. 

Cách thức xướng họa hay là những bài thơ được phổ biến rộng rãi, nhưng thực ra đó chỉ là một bài thơ dành riêng cho một người hay là một thông điệp và chỉ người đó mới hiểu được.

Chơi thơ kiểu này giống như làm câu đối, một công án hay một bài kệ, một lời tiên tri của thiền sư Vạn Hạnh khi nói về Lý Công Uẩn thời thơ ấu và nếu không đồng điệu thì khó giải mã vì rất khó hiểu.

Nguyễn Du hay Nguyễn Hầu? [có thể] Hồ Xuân Hương hay Xuân Hương tác giả của Lưu Hương Ký [có thể], Chiêu Hổ, vua Thiệu Trị... đều là những tay cự phách trong làng thơ, họ là những tay phù thủy chữ nghĩa.

Có phải Nguyễn Du vô tình hay không/ Xin đọc bài giải mã này để thấy tình yêu của Nguyễn Du đối với Xuân Hương tha thiết, lãng mạn, nồng nàn, nhớ nhung quay quắt đến chừng nào:

Nãi ước đông lân nữ 

bất tri lai bất tri

hoa dĩ tặng sở úy

thực dĩ tặng sở liên

khiêm liên bất khả đoạn

minh niên bất phục sinh.

[Hẹn cùng cô hàng xóm

không biết lúc nào qua

hoa tặng người mình thích

đài tặng người phương xa

vấn vương không dứt được

sang năm không gặp nha?]

Và Nguyễn Du gởi thêm một bài nữa cho người tình.

Ngẫu Hứng Ngũ Thư

Tam nguyệt xuân thi trưởng đạt miêu

thiên lý hương tâm dạ cộng trường

tha nhật xuân phong hà xứ lai?

cố hương can hạn cửu phương nông.

[tháng ba xuân đậu nẩy đều

quê hương muôn dặm dạ sầu theo

gió xuân mai mốt về đâu biết?

quê hương nắng hạn đã lâu ngày]

Chỉ một mình Xuân Hương mới hiểu và giải mã hai bài thơ nầy và làm sao mà nàng không nức nở khi đọc bài “Ngẫu Hứng Ngũ Thư”, “Mộng Đắc Thái Liên” của Nguyễn Du, vì thế gian chỉ có riêng nàng với Nguyễn Du mới hiểu được cái ẩn ngữ nằm trong đó. Đây là chuyện phòng the thầm kín, chuyện riêng của hai người, một tình yêu tha thiết, nồng nàn, cháy bỏng ở tuổi “ngũ thập tri thiên mệnh”

Và nếu ta chỉ cần bỏ bớt hai chữ đầu câu thì bài thơ hóa ra rằng:

Xuân thì trưởng đạt miêu

Hương tâm dạ cộng trường

Xuân phong hà xứ lai?

Hương can hạn cửu phương.

[Mai mốt biết về đâu Hương? Nắng hạn đã lâu ngày] 

Đấy không phải là một sự tình cờ mà là một bài thơ có sự sắp đặt và chỉ những người trong cuộc mới cảm nhận được mà thôi.

Nguyễn Du không phải là kẻ vô tình, dửng dưng, không đoái hoài đến mối tình cháy bỏng, nồng nàn của nàng Xuân Hương, mà là người tình tuyệt vời, thông minh, tài hoa.

Một câu tình tứ da diết muôn năm, một rạo rực xác thân đến như thế làm sao người tình lãng mạn như nàng không thương nhớ, không khóc được.

Tình yêu, nỗi nhớ nhung của Kiều đối với Kim Trọng trên lầu Ngưng Bích trong truyện như thế nào thì tình yêu và nỗi nhớ quay quắt của Nguyễn Du đối với Xuân Hương trong đời thật ắt mãnh liệt hơn nghìn lần

Kiếp này thôi thế thì thôi

Kiếp sau xin được làm người chung thân.

Và chỉ có Nguyễn Hầu nào đó mới cảm nhận được nỗi nhớ nhung vời vợi ngàn dặm quan san của Xuân Hương qua bài “Mộng Đắc Thái Liên“ “Ngẫu hứng Ngũ Thư“ như Đậu Thao với bài thơ “Chức Cẩm Hồi Văn“ của vợ mình là Tô Huệ.

Nguyễn Du chết trong cơn dịch tả kinh hoàng ở Phú Xuân năm 1820 và hai năm sau thì có thể Xuân Hương cũng đã qua đời. Nàng được chôn cất bên cạnh hồ Tây - Thăng Long, còn chàng thì mai táng vội vàng trên quãng đồng vắng Bầu Đá - An Ninh - Phú Xuân.

Bầu Đá nửa hồn nằm gối đất

Hồ Tây một dạ đứng không yên.

Mối tình thiên thu Xuân Hương - Nguyễn Hầu hay Hồ Xuân Hương - Nguyễn Du đã vào huyền thoại?.

Vương Kiều

Theo https://www.vanchuongviet.org/