JAMES REEVES
Gần như điều mà tôi hoặc bất kỳ nhà văn
nào khác có thể nói về một bài thơ đều giống nhau khi nêu ra ấn tượng
về điều gì đấy được in trên giấy. Tôi muốn nhấn mạnh rằng đây không
phải là toàn bộ sự thật. Việc in trên giấy thực ra là một bài thơ gián
tiếp. Sẽ dễ dàng thấy điều này nếu chúng ta đang nói về hội hoạ hoặc
điêu khắc.
Về mặt nghệ thuật, khi một tác giả muốn
nói về một bức tranh, ông ta có thể in một bản sao nhỏ về nó hoặc màu
hoặc đen trắng và bạn biết rằng bản sao này không phải là bức tranh
thực. Giống với âm nhạc; những quyển sách về âm nhạc chứa đựng những
minh họa âm nhạc, và những minh họa này có nghĩa được nghe trong đầu
như là một loại tranh âm thanh về điều gì đó mà bạn có thể nghe trong
một phòng hoà nhạc. Nhưng với một bài thơ thì lại khác. Tôi không muốn
nói giản đơn rằng một từ được in ra là một ký hiệu cho một âm được nói
ra: Sự thật, nó là vậy; nhưng nó cũng là một cái gì khác nữa: Nó là một
ký hiệu về một đối tượng hoặc một ý tưởng. Điều này có thể xem như hiển
nhiên khi bạn nghĩ về nó, nhưng nó thường bị quên đi.
Nếu một bài thơ không giản đơn là những
chữ được in ra trên giấy hoặc một ký hiệu cho một loạt những âm được
phát ra. Vậy nó là cái gì? Điều ấy hoàn toàn hữu ích ở điểm này; tôi
nghĩ, xem một bài thơ như là một sự kiện. Tốt nhất, nó là một sự kiện
ma thuật, và xấu nhất, nó chỉ là cái bóng lờ mờ của một sự kiện, hoặc,
nếu bạn thích, một sự kiện không hề xảy ra. Hàng loạt từ ngữ được trình
bày bằng việc in ấn trên giấy cùng tạo ra một sự tượng trưng của một
việc tình cờ hoặc sự kiện diễn ra trong tâm trí nhà thơ. Bài thơ không
chỉ giản đơn miêu tả hoặc thuật lại một sự kiện trong tâm trí nhà thơ;
chính nó là một sự kiện. Nó không xảy ra trong tâm trí nhà thơ hoặc bất
kỳ nơi nào khác cho đến khi nó được viết ra, hoặc ở ngưỡng bất kỳ được
viết ra trong tâm trí nhà thơ. Không ai có thể khái quát hoá cái cách
mà mỗi nhà thơ viết. Nhưng tôi nghĩ, sự thật để nói rằng có vài kiểu
náo động thông thường xảy ra trong tâm trí nhà thơ, và kiểu này có dạng
như là một sự kiện mà sự kiện đó có thể được truyền đạt sang những
người khác thông qua trung gian của từ được viết ra. Một cơn bão chớp
là một sự kiện xảy ra trong khí quyển như là kết quả của một sự nhiễu
loạn điện. Những vật tích điện tích tụ trong không khí đến khi sức mạnh
của chúng được phóng ra như là ánh chớp và sấm. Một bài thơ có thể xảy
ra khi vài kiểu sức mạnh hay sự dồn nén tích luỹ trong tâm trí nhà thơ
và đòi hỏi giải toả trong dạng thức một sự kiện thi ca. Vẻ ngoài của
chúng không cần phải bất ngờ hoặc bùng nổ như một cơn sấm chớp; nó có
thể chậm chạp và từ từ. Vì vậy, tôi phải thêm, điều này biểu hiện ở tất
cả kiểu loại thơ, nhưng tôi nghĩ nó biểu hiện nhiều điều tốt nhất.
Đến lúc bài thơ tự nó hình thành trong
tâm trí nhà thơ - và nó không tự hình thành một cách đầy đủ ngoại trừ
trong suốt quá trình sáng tạo thực sự - nhà thơ không thể chắc chắn
tuyệt đối điều mà ông ta sẽ viết ra. Một lần, tâm trí ông ta không bị
xáo trộn, hàng loạt sự kiện diễn ra đúng vị trí của nó, sẽ dẫn đến hình
thành tổng số của tất cả chất thơ. Người đọc với sự ý thức của mình, sự
kiện mới được truyền đạt sẽ không tiếp cận bài thơ một cách chính xác
cái kinh nghiệm được hình thành trong tâm trí nhà thơ trước khi ông ta
viết nó. Nhưng nếu bài thơ là bài thơ hay - hoặc, đặt nó trong một cách
khác, nếu sự kiện bị rối loạn kiểu ma thuật thì ông ta và kể cả nhiều
độc giả khác có thể tiếp nhận ở nó một cú sốc hoặc sự bất ngờ. Đó là cú
sốc của một kinh nghiệm mới. Kinh nghiệm của độc giả được mở rộng
thường xuyên.
Dĩ nhiên, đây không phải là toàn bộ sự
thực về thi ca, hoặc bất kỳ cái gì giống nó. Nhưng người ra cũng thường
viết về những bài thơ như thể là họ chỉ quan tâm nghĩ về sự chải chuốt
ngôn ngữ hoa mỹ. Đó là điều cần thiết để nhấn mạnh điểm mà tôi đang
làm. Một học sinh mới đây đã miêu tả thi ca như là "Ô, tất cả
nonny nonny và những cây thuỷ tiên hoa vàng đỏ như vấy máu" và đó
là cách nhìn thi ca kiểu nhà trường mà chúng ta cần phải né tránh. Cách
nói rằng một bài thơ là một sự kiện, tôi muốn nhấn mạnh rằng đó không
chỉ là sự rèn luyện tinh thần, tôi muốn trêu ghẹo trí óc, giống như một
trò chơi ô chữ; nó là điều gì đó mà dường như thường có tính vật chất
hơn là hiệu quả tinh thần. Về điểm này, chúng ta có sự chứng nhận của
không phải chỉ một nhà thơ. Chẳng hạn, Housman nói rằng: "Quả
thực, thi ca có vẻ như vật chất hơn là tinh thần... Kinh nghiệm đã dạy
tôi, khi tôi cạo râu buổi sáng, tôi phải canh phòng những suy nghĩ của
mình, bởi vì, nếu một dòng thơ lạc vào trong ký ức tôi, da tôi nổi xù
lên đến nỗi chiếc dao cạo ngừng hoạt động. Triệu chứng đặc biệt này
được đi kèm bởi một sự rùng mình đến xương sống; có một triệu chứng
khác là ở chỗ có một sự thắt lại ở cổ họng và một sự cuống cuồng đến
rơi nước mắt; và có một triệu chứng thứ ba mà tôi chỉ có thể miêu tả
bằng việc mượn một thành ngữ từ một trong những là thư cuối cùng của
Keats, ông nói về Fanny Brawne "Mọi thứ nhắc nhở tôi về nàng nó đi
qua tôi như một lưỡi mác". Vị trí của cảm giác này là cái hố của
thượng vị.
Trước thời Housman, nhà thơ Mỹ Emily
Dickinson đã làm một khám phá tương tự đối với chính bà:
"Nếu tôi đọc một quyển sách và nó
làm toàn thân tôi lạnh đến nỗi không có ngọn lửa nào có thể làm cho tôi
ấm lên, tôi biết đó là thi ca. Nếu tôi cảm thấy mạnh mẽ như thể đỉnh
đầu tôi bị vỡ ra, tôi biết đó là thơ ca. Đó chỉ là những cách mà tôi
biết. Có cách nào khác nữa không?"
Housman và Emily Dickinson, bạn có thể
nói, họ là những nhà thơ, không phải là những độc giả bình thường.
Nhưng Susan Gilbert - bạn của Emily Dickinson không phải là nhà thơ, và
bà ta cũng đã trải qua cảm nghĩ tương tự. Viết cho Emily Dickinson về
câu mở đầu trong bài thơ tứ tuyệt của bà: "Chiếc chạn đồ ăn trong
những căn buồng thạch cao của họ", bà đã nói: "Tôi luôn luôn
đi đến lò sưởi và sưởi ấm sau khi nghĩ về nó, nhưng tôi không bao giờ
có thể được như thế nữa". Tóm lại, một số bài thơ - không phải là
tất cả - nếu đọc với sự tập trung thích đáng và phát hiện ngay thời
điểm ấy trong đời bạn, nó có thể đập vào bạn với cú sốc của một trải
nghiệm vật lý có thật. Điều này có lẽ không xảy ra thường xuyên; nhưng
nếu không phải là bạn đọc chuyên tâm thì hoàn toàn không biết loại hiệu
quả này. Sau khi trích dẫn dòng thơ của Milton "Những kiều nữ và
những người chăn cừu, thôi đừng múa nữa", Housman đã nói:
Điều gì có thể làm rơi lệ, khi tôi biết
nó có thể tác động đến thị giác của nhiều độc giả? Điều gì trong thế
giới đó để khóc than? Tại sao chỉ những từ mà nó có hiệu quả cảm xúc
trong con người khi ý nghĩa của đoạn thơ thì sung sướng, vui vẻ? Tôi
chỉ có thể nói, bởi vì chúng là thi ca, và thấy được cái cách của
chúng, mang lại cái gì đó trong con người, đó là sự mơ hồ và sự tiềm
ẩn, một cái gì đó cũ xưa hơn sự cấu tạo hiện có của tự nhiên...
Ở đây, Housman đang khái quát một kinh
nghiệm cá nhân. Trong trường hợp của ông, để trả lời cho câu hỏi
"Có điều gì để khóc than?" không phải là khó tìm thấy. Điều
ấy chúng ta nên xem ông như là một người đọc thơ rất sành văn chương;
ông là một học giả kinh điển, và những từ "Những kiều nữ và những
người chăn cừu" sẽ gợi lại đối với ông toàn bộ thế giới đa thần
nửa tưởng tượng của nhà thơ đồng quê Hy Lạp: Theocritus. Thế giới này
là một trong những niềm hạnh phúc tưởng tượng, và nó đã biến mất từ
lâu. "Thôi đừng múa nữa" gợi ra những niềm vui ngây thơ đã ra
đi không trở lại. Chúng ta biết rằng Housman là một người cực kỳ sầu
muộn bị đè nặng với một cảm giác đánh mất tính ngây thơ và niềm vui vô
tư lự. Khi còn trẻ, tôi đã viếng thăm ông một lần, rất ngắn, trong căn
phòng của ông ở Cambridge, và tôi nhắc lại sự nghiêm khắc và sự hằn sâu
ớn lạnh của bức tranhBệnh u sầucủa DÜrer treo ngay trong cửa lớn
của ông. Với một người như thế, ý nghĩ về sự ngây thơ vui vẻ bị biến
mất lâu ngày, quả thực, có thể mang lại sự khóc thương khi diễn tả
những từ du dương trong tác phẩm của Milton. Được dồn nén lại trong chỉ
sáu từ ngắn, tất cả sự gợi nhắc, tất cả sự cảm động đằng sau ý nghĩ đó
có thể bùng cháy trong tâm trí của độc giả - thi sĩ này bằng sức mạnh
của một cú sốc. Có lẽ bạn không bị đè nặng bởi một cảm giác mất tính
thơ ngây; có lẽ bạn đã không đọc Theocritus, và bạn biết hoặc không
quan tâm cái gì cả về nhữngnhững kiều nữvànhững người chăn
cừu kia.Rồi dòng thơ của Milton sẽ có ý nghĩa nhỏ đối với bạn. Điều
đó không có nghĩa bạn kém cõi trong cảm xúc và lãnh đạm với thi ca.
Điều đó có nghĩa giản đơn rằng bạn sẽ phải tìm thấy sự thoả mãn trong
những bài thơ khác hoặc những nhà thơ khác. Tôi từng nói rằng một bài
thơ là một sự kiện: nó cũng là một sự thực hiện (sự giải quyết) giữa
bạn và nhà thơ. Mỗi người đọc là khác nhau, và cùng một bài thơ sẽ có
hiệu quả khác nhau ở mỗi độc giả. Những bài thơ hay nhất là những bài
thơ mà chúng có thể làm nên ấn tượng sâu sắc nhất về nhịp điệu đặc sắc
và sự đa dạng ở người đọc qua từng thời kỳ dài lâu nhất.
Mỗi độc giả là khác nhau; nhưng tất cả
độc giả có đặc tính chung. Yếu tố chung này chúng ta có thể gọi là bản
chất người. Thông qua bản chất người chung này mà một nhà thơ nói với
độc giả ở những nơi chốn khác và ở thời điểm khác hơn là cái riêng của
ông ta. Để làm như thế, ông ta làm cho hợp theo cách riêng bởi vì môi
giới mà ông làm nên là ngôn ngữ; và ngôn ngữ là mối ràng buộc giữa
những thành viên khác nhau của cùng loài người. Những từ
"nhà", "tình yêu", "cái chết", "cuộc
sống", "tình thương", "hoà bình"... nhìn chung
đều có những yếu tố rộng trong tâm trí của tất cả độc giả; tuy vậy, mỗi
từ có nghĩa gì đấy khác nhau không đáng kể trong tâm trí mỗi người.
Ngay cả những khái niệm đơn giản hơn nhưgương mặt, quyển sách,vàtấm
gương...đều tạo ra những hình ảnh khác nhau trong tâm trí những độc
giả khác nhau. Một biểu lộ chẳng hạn như "Tôi nhìn sâu vào tấm
gương soi của tôi" (Hardy) hoặc "Sự trung thành là một chuyện
bịa tốt đẹp" (Emily Dickinson) hoặc "Những lối đi được dẫn
dắt rực rỡ nhưng tối tăm" sẽ có trong tâm trí của mỗi độc giả một
hạt nhân tương tự cơ bản và đồng thời gợi nhắc những hình ảnh, những
liên tưởng vô cùng khác nhau. Đó là tính chất của thơ, để rồi, đánh
thức bản chất người của độc giả và đồng thời đưa ra một kinh nghiệm
khác nhau như thế. Hình ảnh nào đập vào cái nhìn bên trong của bạn khi
bạn đọc câu thơ của De la Mare "Rất già là những cánh rừng"?
Nếu bạn chưa bao giờ ở ngoài thành phố, hình ảnh này có thể là một hình
ảnh mơ hồ; nó có lẽ không gì hơn là một tập họp lại của một bức tranh
treo trên tường trong vài căn phòng mà bạn rất thân thuộc nó. Trong suy
nghĩ của tôi, dòng thơ này là không thể tách rời những rừng sồi cao, uy
nghiêm đã vây quanh ngôi nhà - nơi tôi lớn lên. Cây cối trong vườn tôi
đều phủ xám và thẳng, được tắm lọc thành màu xanh nhạt bởi ánh sáng mặt
trời. Những cây cối của bạn có thể là những cây thông ảm đạm, những cây
tuyết tùng đỏ hoặc những cây sồi trải dài. Bạn có thể nói rằng nhà thơ
khái quát hoá và độc giả đặc thù hoá, và điều này làm nên mối quan hệ
giữa họ. Nếu nhà thơ quá tỉ mỉ, quá chi tiết và cá biệt, ông ta có thể
đánh mất ảnh hưởng của mình đối với độc giả; điều mà ông ta sẽ viết ra
có thể quá nhiều, giống như một cuốn sách hướng dẫn viết bằng thơ, và
không có gì được để lại trong trí tưởng tượng của người đọc. Bài thơ
không làm nên những nhu cầu đối với người đọc - như thế, họ đã đánh mất
sự quan tâm. Nhưng khi Shisley viết câu thơ "Cái chết đặt trong
cánh tay băng giá của anh ta thuộc trách nhiệm của những ông vua",
thì ông ta kích thích trí tưởng tượng bởi vì nhà thơ đã để lại cho bạn
phải làm đầy những chi tiết về hình ảnh của cái chết trong cánh tay
băng giá, và hình ảnh của những ông vua đã đập vào trong bạn. Nhà thơ
tạo ra một phát ngôn chung mà ngay cả sự lớn lao nhất trên mặt đất cũng
đều chết, và đặt nó trong một dạng thức như vậy để kích thích sức tưởng
tượng của người đọc để làm hoàn hảo hình ảnh ấy.
Tôi đã trích dẫn hai nhà thơ: Housman và
Emily Deckinson như là sự chứng minh về cú sốc vật chất mà những bài
thơ có thể cung cấp. Sự chứng nhận của các nhà thơ luôn luôn nghe có
giá trị. Keats có vài điều để nói về cái điểm mà tôi vừa đang bàn luận.
Ông ta nói: "Nếu thơ ca đến không phải tự nhiên như những chiếc lá
đối với một cái cây, thì tốt hơn nó đã không đến tất cả... Nó sẽ gây
bất ngờ bởi một sự quá ngưỡng tốt đẹp, và không phải bởi sự kỳ dị; nó
sẽ đánh vào người đọc như là một lời nói của những suy nghĩ quý giá của
riêng nhà thơ, và xuất hiện gần như một sự hồi tưởng"
Dường như có một sự mâu thuẫn ở đây. Một
bài thơ hình như có một sự phát triển; nó cũng sẽ hiện ra như một điều
gì đó mà người đọc đã nghĩ suy hoặc đã từng kinh qua, vì vậy, nó sẽ gây
bất ngờ bởi một sự quá ngưỡng tốt đẹp. Nếu bài thơ tự nhiên, bạn có thể
nói, nó có thể quá ngưỡng bằng cách nào? Nếu bài thơ đập vào bạn
"gần như là một sự hồi tưởng", nó có thể gây bất ngờ bằng
cách nào? Keats, ở đây, đã làm sáng tỏ về một trong những điều huyền bí
hoặc những nghịch lý của thi ca. Một cú sốc hiệu quả hơn chính là ở tất
cả sự không mong đợi ấy. Một điều gì đấy không thể gây bất ngờ thực sự
đối với bạn nếu nó là khó tin (lạ thường). Bạn phải cảm thấy ngay khi
bạn nhận thức nó, rằng nó phải xảy ra. Khi chúng ta đọc 4 câu thơ của
Emily Dickinson:
Linh cảm là bóng râm lan dài trên bãi cỏ
Nó nói rằng vừng mặt trời đã tắt
Báo trước với thảm cỏ nảy mầm
Rằng bóng tối rồi sẽ đi qua
Trước tiên, chúng ta bị chưng hửng bởi
một cách nói lạ kỳ như thế; vì vậy, sự bất ngờ của chúng ta ở sự kỳ cục
hiện có của nó lập tức hiện ra chỗ để ta công nhận sự đúng đắn về sự
quan sát của nhà thơ. Chúng ta thấy trong cái nhìn tinh thần của chúng
ta vài bãi cỏ xanh mà chúng ta biết hoặc đã từng biết, với cái bóng râm
dài của buổi chiều đang cắt ngang qua khoảng đất đầy nắng. Với Emily
Dickinson cái bóng râm này là một linh cảm về bóng tối sẽ đến, và chúng
ta chia xẻ với bà cái cảm giác báo trược lạnh lẽo. Làm thế nào chúng ta
có thể cảm nhận điều này nếu điều cảm nhận là không có thật - ít nhất -
trong tiềm thức chúng ta? Tôi không thể nói với mỗi bạn đọc. Có lẽ bạn
không trải qua một cảm nhận như thế. Nhưng với tôi, ít nhất, những dòng
thơ này đánh thức tôi như một lời của những suy nghĩ riêng tôi về những
bóng râm trên bãi cỏ ấy. Chúng ta có thể bỏ quên nó lúc đó hoặc chúng
ta lưu giữ nó lâu hơn nữa và nói rằng Emily Dickinson là chủ thể đặc
biệt sợ hãi bóng tối, bởi vì nó được liên hợp với cái chết. Cái chết là
một nỗi sợ hãi thường trực làm thành sự sống mà bà ta đã yêu tạm thời
trong tình trạng cùng cực. "Thảm cỏ nẩy mầm" trước hết dường
như là một nhóm từ thừa, cho đến khi chúng ta nhận ra rằng bà đã đồng
nhất một cách khoảnh khắc chính bà với thảm cỏ mà bà thường làm với các
sự vật trong thiên nhiên; và chính bà, người nảy ra bởi sự trôi qua
(tức là băng qua) của đêm tối. Trong cách này cả hai nhóm từ đều gây
bất ngờ bởi một sự quá ngưỡng mỹ lệ và chính thời điểm này tự nó bộc lộ
như một sự ngớ ngẩn hoàn hảo. Bà là một nhà thơ luôn tiếp tục gây bất
ngờ bởi sự quá ngưỡng, vì vậy, làm thoả mãn bằng sự chính xác và sự
thật của một cách nói vó vẻ nghịch lý của bà:
- Sự thành công được tính toán ngọt ngào
nhất
Bởi những người chưa bao giờ được thành
công
- Niềm hân hoan là sự ra đi
Của một linh hồn từ đất liền đến bể
- Một người không cần ở một căn buồng có
ma
Đó là kết hợp của sự bất ngờ và sự ngớ
ngẩn, của sự kỳ lạ và sự thật để gây khoái cảm chúng ta trong những bài
thơ như thế này. Nhưng như Keats đã thấy, hai phẩm chất ưu tú phải đi
cùng nhau. Thi ca mà không có sự bất ngờ thì không thể thu hút sự chú ý
của chúng ta; thi ca mà không có vẻ ngớ ngẩn (nhưng là phần thừa liên
tục) thì nó không thể giữ được lâu dài.
Những mụ phù thuỷ hoan hô Macbeth khi
lần đầu tiên ông xuất hiện đã thu được sự chú ý của ông ta và họ làm
cho sự ảnh hưởng độc ác của mình sang ông, bởi vì họ làm ông giật mình
tận trong sâu thẳm, khó làm khớp những suy nghĩ bởi sự xưng hô với ông
như thế này: "Tất cả lời chào, Macbeth, đó sẽ là ông vua trong
tương lai". Một cách tưong tự, một nhà thơ củng cố và giữ sự quan
tâm của bạn bằng việc để cho bạn biết cái điều mà bạn đã hiểu một nửa,
và diễn tả nó trong một kiểu bất ngờ và mới mẻ. Rồi, kế theo, có một
nghịch lý tương tự về chính nhà thơ. Ông ta sẻ chia những ý nghĩ và cảm
nghĩ của người đọc, thực ra ông đoán trước họ, cho nên ông được phú cho
bởi một sự sẻ chia tính người đầy đủ. Tuy nhiên, đồng thời, nếu ông ta
không khác với bạn đọc, ông sẽ không được thêm gì cho ông, không có khả
năng để gây bất ngờ và thoả mãn mình. Điều làm cho một nhà thơ khác,
cũng như giống với người khác là gì?
HỒ THẾ HÀ
Dịch từUnderstandingPoetrycủa
JamesReeves
(Published 1967 by Pan Book Ltd, Cavaya
Place, London
SW 109 PG.Phần 5, từ trang 40 đến trang 47)
|
Trả lờiXóahãng eva air có tốt không
ve may bay eva di houston
korean airlines
vé máy bay đi mỹ mùa nào rẻ nhất
vé máy bay đi canada giá bao nhiêu
Nhung Chuyen Di Cuoc Doi
Ngau Hung Du Lich
Tri Thuc Du Lich